Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 6 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: Bartosz Piątek

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2018 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku J. B. i G. B.

przy uczestnictwie (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Olkuszu

z dnia 8 września 2017 r., sygnatura akt I Ns 336/14

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić solidarnie od wnioskodawców na rzecz uczestnika kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Katarzyna Serafin-Tabor SSO Joanna Czernecka SSO Anna Nowak

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 6 czerwca 2018 roku.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy oddalił wniosek J. B. i G. B. przy uczestnictwie (...) S.A. o ustanowienie służebności przesyłu i orzekł, iż wnioskodawcy i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Wskazał Sąd, że wnioskodawcy G. B. i J. B. domagali się wnioskiem z dnia 18 kwietnia 2014 r. ustanowienia służebności przesyłu na rzecz uczestnika postępowania (...) S.A. z siedzibą w K., na nieruchomości wnioskodawców położonej w D., gm. W., objętej księgą wieczystą (...), składającej się z działki nr (...), polegającej na dostępie uczestnika do urządzeń przesyłowych (słup niskiego napięcia) w celu przeprowadzania inspekcji jego stanu, usunięcia wszelkich usterek i awarii, konserwacji i remontów, w tym wymiany zniszczonych i zużytych elementów urządzeń, jak również ich odbudowy, na prawie przejazdu/przejścia przez nieruchomość wraz z niezbędnym sprzętem, celem dostępu do urządzeń za wynagrodzeniem w kwocie 6.720 zł rocznie.

Uczestnik postępowania (...) S.A. z siedzibą w K. wniósł o oddalenie wniosku w całości oraz zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestnika zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz ze zwrotem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Uczestnik podniósł zarzut zasiedzenia z dniem 30 września 2002 r. służebności posadowienia linii nN na nieruchomości wnioskodawców oraz prawa dostępu do tych urządzeń celem bieżącej konserwacji i napraw w części zajmowanej przez to urządzenie. Uczestnik wyjaśnił, że urządzenia te zostały wzniesione przed 1972 rokiem, gdyż w 1972 r. wyżej opisana linia przeszła generalny remont, a zatem istniała już przed 1972 rokiem.

Sąd ustalił, że wnioskodawcy G. B. i J. B. są współwłaścicielami na zasadzie wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej nieruchomości stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 4,1891 ha położonej w miejscowości D., gmina W., dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...). Wnioskodawcy nabyli własność tej nieruchomości od Skarbu Państwa na podstawie umowy sprzedaży z dnia 11 kwietnia 1989 r. Na nieruchomości oznaczonej numerem ewidencyjnym działki (...), w bliżej nieustalonym czasie przed 1972 rokiem, w okresie gdy nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa, ówczesne państwowe Zakłady (...) zbudowały linię elektroenergetyczną niskiego napięcia, W 1972 roku przeprowadzony został remont tej linii przesyłowej. Linia ta istnieje do chwili obecnej. Linia elektroenergetyczna na działce nr (...) i wchodzące w jej skład urządzenia znajdowały się pierwotnie we władaniu przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady (...) w K.. W skład przedsiębiorstwa wchodził między innymi Zakład (...) w K.. Zarządzeniem nr (...)Naczelnego Dyrektora Zjednoczenia (...) z dnia 12 sierpnia 1975 r. w sprawie dostosowania terenowej organizacji energetyki do podziału administracyjnego Państwa - likwidacji z dniem 1 stycznia 1976 r. uległ Zakład (...). Rejon Energetyczny J. został przyłączony do Zakładu (...). Rejon ten obejmował swą działalnością tereny - J., S., J., B., W., O.. Zarządzeniem 74/ORG/89 Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 r. na bazie Zakładu (...) powstało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w B.. Przedsiębiorstwu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa pod nazwą Południowy O. Energetyczny, należące do Zakładu (...). W 1993 r. Zakład (...) w B. przekształcił się w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa pod nazwą (...) S.A.” Spółka ta przejęła składniki majątkowe Zakładu (...), w tym linie przesyłowe. W 2004 r. (...) S.A.” połączył się ze spółką Zakład (...) tworząc przedsiębiorstwo pod nazwą (...) S.A. W 2008 r. została zmieniona firma spółki na (...) S.A. W 2009 r. zmieniono firmę ponownie na (...) S.A. Następnie nastąpiło połączenie przez przejęcie w trybie art. 492 § 1 ksh spółki (...) S.A. przez spółkę przejmującą (...) S.A. we W. oraz zmiana nazwy spółki przejmującej na (...) S.A. w K.. Od bliżej nieustalonego czasu, przynajmniej od 1972 r. kolejne państwowe zakłady energetyczne, władające siecią przesyłową biegnącą przez działkę nr (...), a po utworzeniu jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa pod nazwą (...) S.A.” ta spółka, od 2004 r. spółka (...) S.A. eksploatowały nieprzerwanie ww. linię przesyłową. Pracownicy tych podmiotów dokonywali okresowych przeglądów urządzeń sieci, w razie awarii dokonywali napraw, okresowo przeprowadzali wycinkę drzew i krzewów pod linią. Stan faktyczny sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów. Dokumenty przedłożone przez wnioskodawców i uczestnika w ocenie sądu nie budziły wątpliwości. Za wiarygodne sąd uznał również wyjaśnienia wnioskodawców. Dodać należy, że faktu posiadania i eksploatowania przez uczestnika urządzeń elektroenergetycznych usytuowanych na działce wnioskodawców, nie kwestionowali sami wnioskodawcy, wprost przyznał ten fakt ich pełnomocnik [ k. 135 ]. Spór dotyczył w zasadzie oceny, czy doszło do zasiedzenia służebności przez uczestnika, czy też okres wymagany do nabycia tego prawa przez zasiedzenie jeszcze nie upłynął. Opinie biegłych sądowych, które zostały w sprawie przeprowadzone były przekonujące, jednak – z uwagi na uwzględnienie zarzutu zasiedzenia – okazały się nieprzydatne w sprawie.

W tych okolicznościach faktycznych Sąd wskazał, że wniosek podlega oddaleniu, bowiem podniesiony przez uczestnika zarzut zasiedzenia okazał się zasadny. Zgodnie z art. 292 kc, służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się w takim wypadku odpowiednio, zatem zastosowanie znajdują przepisy art. 172-173 i art. 175-176 kc. Przepis art. 172 kc stosowany tutaj odpowiednio stanowi, że posiadacz służebności gruntowej nabywa tę służebność, jeżeli posiada ją nieprzerwanie od lat 20, będąc w dobrej wierze. Posiadacz w złej wierze nabywa służebność po upływie 30 lat. W rozpoznawanym przypadku fakt istnienia trwałego i widocznego zespołu urządzeń w postaci linii elektroenergetycznej przynajmniej od 1972 roku był właściwie bezsporny, podobnie jak fakt eksploatacji, konserwacji tej linii, czyli korzystania z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu (przyznanie okoliczności faktycznych k. 135). Z relacji J. B. wynika też okoliczność, iż sieć przesyłowa została zbudowana w czasie, gdy właścicielem gruntu był Skarb Państwa (k. 341). Należy tutaj przypomnieć, że do dnia 1 lutego 1989 roku obowiązywał w polskim prawie przepis art. 128 kc, zgodnie z którym własność państwowa przysługiwała niepodzielnie Państwu, natomiast państwowe osoby prawne w granicach swej zdolności prawnej wykonywały jedynie w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej (zasada jednolitego funduszu własności państwowej). W świetle tej regulacji trzeba przyjąć, że urządzenia przesyłowe zostały zbudowane przez państwowy zakład energetyczny, a więc w sensie prawnym przez Skarb Państwa na gruncie również stanowiącym własność Skarbu Państwa, czyli ściśle rzecz ujmując, na własnej nieruchomości. Konsekwencją takiego ujęcia jest brak możliwości biegu terminu zasiedzenia w okresie obowiązywania omawianej zasady. Zasiedzenie nie może wszak biec na rzecz Skarbu Państwa przeciwko Skarbowi Państwa. W okolicznościach faktycznych sprawy bieg terminu zasiedzenia mógł więc się rozpocząć dopiero z dniem 11 kwietnia 1989 r., kiedy to wnioskodawcy nabyli własność nieruchomości od Skarbu Państwa. Rozstrzygnięcie zarzutu zasiedzenia zależy więc od tego, czy władający urządzeniami przesyłowymi uzyskał ich posiadanie w dobrej, czy też w złej wierze. W niniejszej sprawie należy przyjąć, że domniemanie dobrej wiary wynikające z art. 7 kc nie zostało obalone. Skoro w momencie budowy linii przesyłowej należącej do Skarbu Państwa, ten sam Skarb Państwa (zgodnie ze wspomnianą zasadą jednolitości funduszu własności państwowej) był właścicielem gruntu, budowa ta odbyła się za zgodą właściciela, dobra wiara nie budzi więc wątpliwości. Zastosowanie znajduje więc krótszy, bo dwudziestoletni termin zasiedzenia. Dodać należy, że w myśl art. 176 § 1 kc, jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. W niniejszym przypadku takie następstwo kolejnych podmiotów – posiadaczy sieci przesyłowej, w świetle złożonych dokumentów, zostało należycie wykazane. Skoro dwudziestoletni termin zasiedzenia służebności w dobrej wierze upłynął w 2009 roku, uczestnik posiada uprawnienie do posadowienia urządzeń elektroenergetycznych na nieruchomości wnioskodawców i korzystania z tej nieruchomości w zakresie niezbędnym do właściwej eksploatacji sieci przesyłowej, co wyklucza możliwość żądania ustanowienia służebności przesyłu. Z tego względu orzeczono jak w sentencji. O kosztach postępowania orzeczono na mocy art. 520 § 1 kpc

Powyższe postanowienie zaskarżyli wnioskodawcy zarzucając naruszenie

1) przepisów prawa materialnego, a to art.172 k.c. w zw. z art.292 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą, że do ustalenia dobrej wiary posiadacza służebności liczy się moment wybudowanie linii przesyłowej przez właściciela gruntu, na którym ono powstało tj. Skarbu Państwa, podczas gdy dobra wiara podlega ocenie według stanu z chwili wejścia w posiadanie służebności gruntowej w zakresie odpowiadającym jej treści i w związku z tym błędne przyjęcie dobrej wiary, podczas gdy okoliczności sprawy wskazują na konieczność przyjęcia złej wiary posiadacza służebności,

2) przepisów prawa materialnego, a to art.305 ² §2 k.c. poprzez jego niezastosowanie w przedmiotowym stanie faktycznym i w efekcie ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorcy (...) SA w za wynagrodzeniem dla właścicieli nieruchomości obciążonej, podczas gdy z okoliczności faktycznych sprawy wynika, że zostały spełnione wszystkie przesłanki uzasadniające konieczność ustanowienia służebności przesyłu za wynagrodzeniem

Wnosili o zmianę zaskarżonego postanowienie poprzez uwzględnienie wniosku o odpłatne ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem w kwocie 6720 zł rocznie ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasadzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Sąd Okręgowy ustalenia Sądu I instancji przyjmuje za własne.

W okresie obowiązywania art. 128 k.c. zasiedzenie własności przez przedsiębiorstwo państwowe na swoją rzecz, także w odniesieniu do działek stanowiących własność osób fizycznych, było niedopuszczalne (por. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., III CZP 70/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 64, i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1993 r., II CRN 146/92, nie publ.). Wprawdzie przepis ten został znowelizowany ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 3, poz. 11), a następnie uchylony ustawą dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321), to jednak zmiany te nie miały mocy wstecznej (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1996 r., I CKU 38/96, "Prokuratura i Prawo" 1997, nr 4, orzecznictwo, s. 27). Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny zniesiona została zasada, że jedynie Skarbowi Państwa może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność. Zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała jednak przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie tej ustawy. Dopiero w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464) uregulowano, że grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), z wyjątkiem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, będące w dniu wejścia w życie ustawy w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa, stają się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego; nie narusza to praw osób trzecich; uprawnienia państwowych gospodarstw rolnych do będących w dniu wejścia w życie ustawy w ich zarządzie gruntów stanowiących własność państwa reguluje odrębna ustawa.Prawo zarządu istniejące w dniu 5 grudnia 1990 r. po stronie państwowych osób prawnych w stosunku do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy (z wyjątkiem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi) przekształciło się więc z mocy prawa z tym dniem w prawo użytkowania wieczystego w rozumieniu kodeksu cywilnego, natomiast w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach - w prawo własności (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r. - zasada prawna - III CZP 38/91, OSNCP 1991, nr 10-12, poz. 118, i uchwała składu pięciu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1990 r., III AZP 13/90, OSP 1991, nr 6, poz. 60).

W okresie od dnia 1 lutego 1989 r do dnia 1 października 1990 r., tj. do czasu utraty mocy przez art. 128 k.c., Zakład (...) w dalszym ciągu miał w zarządzie, tj. w dzierżeniu, przedmiotowe urządzenia energetyczne i nie był ich posiadaczem. W tym czasie termin zasiedzenia nie mógł też biec na rzecz Skarbu Państwa, skoro był on właścicielem przedmiotowych urządzeń energetycznych oraz właścicielem działki nr (...). Stan taki trwał do dnia 11 kwietnia 1989 roku kiedy nastąpiło rozejście się prawa własności nieruchomości i urządzeń. Wówczas Skarb Państwa pozostał posiadaczem urządzeń, natomiast utracił – zbył prawo własności. W tej sytuacji należy ocenić posiadanie Skarbu Państwa i a po uwłaszczeniu majątkiem nieruchomym posiadanie Zakładu (...), które nastąpiło po dniu 5 grudnia 1990 r. kiedy to nastąpiło przekształcenie jego zarządu w odniesieniu do urządzeń energetycznych w posiadanie odpowiadające treści użytkowania wieczystego oraz w zakresie władztwa działki nr (...) w posiadanie odpowiadające treści służebności przesyłu, tj. w posiadanie mogące prowadzić do zasiedzenia służebności.

Przyjąć należy, że wejście przez przedsiębiorstwa przesyłowe w posiadanie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu w związku z uwłaszczeniem przedsiębiorstw państwowych, może uzasadniać przyjęcie dobrej wiary. Zasługuje on na podzielenie, skoro przedsiębiorstwo państwowe w chwili objęcia służebności w posiadanie wiedziało, że urządzenia przesyłowe, z których korzysta, bez sprzeciwu Skarbu Państwa, jako ich właściciela, zostały zbudowane na nieruchomości Skarbu Państwa, za zgodą właściciela, a zatem, ich budowa i korzystanie z nich było legalne, nie wymagające dokonywania żadnych dodatkowych czynności cywilnoprawnych czy administracyjnoprawnych. W tych okolicznościach przedsiębiorstwo przesyłowe po jego uwłaszczeniu na infrastrukturze przesyłowej, korzystając nadal, w tym samym zakresie, z nieruchomości, mogło pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie narusza prawa właściciela gruntu.

Przedsiębiorstwo mogło doliczyć także czas posiadania swego poprzednika prawnego czyli Skarbu Państwa za okres od dnia sprzedaży nieruchomości wnioskodawcom. Już wówczas kupujący wiedział o istniejących urządzeniach na kupowanych gruntach, nie sprzeciwiał się ich pozostawieniu na nieruchomości, urządzenia były już wcześniej zbudowane, a ich budowa była na gruncie Skarbu Państwa i nie wymaga żadnych zezwoleń i zgód, a zatem zarówno Skarb Państwa jak i przedsiębiorstwo miały uzasadnione przekonanie co do tego, że nie naruszają praw właściciela gruntu.

Z tych przyczyn Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, że nie zostało obalone domniemanie dobrej wiary (art. 7k.c.), a zatem termin liczony dla nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie zaczął biec przy przyjęciu doliczenia okresu posiadania przez Skarb Państwa od dnia 11 kwietnia 1989 roku, a przy braku doliczenia od dnia 6 grudnia 1990 roku i upłynął w obu przypadkach po 20 latach.

Z tych tez przyczyn apelację oddalono na podstawie art.385 k.p.c. w zw. z art.13§2 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art.520§3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 2 k.p.c. Na zasądzoną kwotę złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powoda obliczone na podstawie § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.).

SSO Anna Nowak SSO Joanna Czernecka SSO Katarzyna Serafin - Tabor