Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 22 marca 2018 r., Sąd Rejonowy w Pabianicach:

1.  zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. na rzecz powoda Gminy L. kwotę 48.149,40 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot:

a)  3.209,96 zł od dnia 21 października 2016 r. do dnia zapłaty;

b)  3.209,96 zł od dnia 2 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty;

c)  3.209,96 zł od dnia 29 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty;

d)  3.209,96 zł od dnia 2 lutego 2017 r. do dnia zapłaty;

e)  3.209,96 zł od dnia 2 marca 2017 r. do dnia zapłaty;

f)  3.209,96 zł od dnia 28 marca 2017 r. do dnia zapłaty;

g)  3.209,96 zł od dnia 26 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

h)  3.209,96 zł od dnia 30 maja 2017 r. do dnia zapłaty;

i)  3.209,96 zł od dnia 27 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty;

j)  3.209,96 zł od dnia 29 lipca 2017 r. do dnia zapłaty;

k)  3.209,96 zł od dnia 1 września 2017 r. do dnia zapłaty;

l)  3.209,96 zł od dnia 3 października 2017 r. do dnia zapłaty;

m)  3.209,96 zł od dnia 26 października 2017 r. do dnia zapłaty;

n)  3.209,96 zł od dnia 30 listopada 2017 r. do dnia zapłaty;

o)  3.209,96 zł od dnia 28 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.008 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania, tj.:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

⚫

dokonanie istotnych ustaleń faktycznych co do zakresu przestrzennego korzystania przez pozwanego z nieruchomości powoda – działki nr (...), położonej w obrębie M., gm. L. – w okresie od dnia 1 października 2016 r. do dnia 31 grudnia 2017 r., tj. uznanie, że pozwany korzystał z całej nieruchomości, w sposób sprzeczny z zebranym materiałem dowodowym, a w szczególności z pominięciem dowodów z zeznań świadków A. K., J. G. i K. P. w części, w jakiej świadkowie ci zeznali, z jakiego obszaru działki (...) korzystał pozwany, a także z pominięciem niezaprzeczonych przez powoda twierdzeń pozwanego, zawartych m. in. w sprzeciwie od nakazu zapłaty, co do korzystania z nieruchomości jedynie w ramach ogrodzenia ujęcia wody, usytuowanego na działce nr (...);

⚫

uznanie, że zakres przestrzenny bezumownego korzystania z nieruchomości przez pozwanego pokrywa się z uprawnieniem pozwanego do korzystania, ustalonym przez strony w umowie dzierżawy z dnia 1 października 2013 r., bez analizy dowodów, wskazujących na faktyczny zakres władania przez pozwanego działką o nr (...) po wygaśnięciu obowiązującej umowy dzierżawy;

⚫

przyjęcie, że pozwany „samowolnie uznał, iż (…) wystarczająca jest jedynie część działki powoda, to jest 845 m ², którą ogrodził”, podczas, gdy ogrodzenie wraz z ujęciem wody zostało wybudowane przez Skarb Państwa w latach 70-tych XX w., a pozwany w 2016 r. jedynie je zmodernizował, w granicach pierwotnego ogrodzenia, zaś sam ogrodzony obszar obejmuje pow. 859 m ² działki o nr (...);

⚫

przyjęcie jako okoliczność przyznaną, że „Część obszaru wydzierżawionej działki o pow. 845 m ², na której znajdują się urządzenia służące do obsług ujęcia wody została przez pozwanego ogrodzona (okoliczności przyznane)”, w sytuacji, gdy zebrany materiał dowodowy wskazuje, że część ogrodzona ujęcia wody zajmuje pow. 859 m ², zaś ogrodzenie zostało wykonane w okresie budowy ujęcia wody przez poprzednika prawnego pozwanego;

⚫

pominięcie dowodu z dokumentu: Operat Techniczny – geodezyjne rozliczenie powierzchni faktycznego użytkowania działki o nr (...) z dnia 16 września 2016 r., wskazującego na wielkość obszaru korzystania przez pozwanego z działki nr (...)/ bezpośrednio przed zakończeniem umowy dzierżawy z dnia 2 października 2013 r.;

b)  art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego o przeprowadzenie oględzin działki nr (...), zgłoszonego przez pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty, na okoliczność zakresu przestrzennego korzystania przez pozwanego z działki nr (...) w sytuacji, gdy zakres przestrzenny korzystania z tej nieruchomości był pomiędzy stronami sporny;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a)  art. 225 § 1 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię:

⚫

w związku z przyjęciem, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, w przypadku korzystania z nieruchomości przez dzierżawcę po upływie okresu dzierżawy zawartej na czas oznaczony, należy się za korzystanie z obszaru nieruchomości, do władania którym dzierżawca był uprawniony w okresie dzierżawy, a nie według faktycznego zakresu władania, występującego w okresie po zakończeniu dzierżawy, a także w związku z przyjęciem, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości przysługuje właścicielowi nie za faktycznie wykorzystywaną nieruchomość, lecz za obszar nieruchomości, którym korzystający bezumownie był uprawniony władać na podstawie zawartej umowy;

⚫

w związku z uznaniem, że do przypisania obowiązku zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy nie jest konieczne korzystanie z rzeczy a wystarczy przymiot posiadania;

b)  art. 693 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji nieprawidłowe uznanie, że zawarcie umowy dzierżawy jest równoznaczne z objęciem przez dzierżawcę przedmiotu dzierżawy we władanie.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, apelujący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa, jak również wniósł o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za obie instancje.

Apelujący domagał się również dopuszczenia dowodów z dokumentów:

1.  kopii mapy sytuacyjno – wysokościowej z dnia 1 marca 1998 r., sporządzonej przez geodetę uprawnionego Z. B.;

2.  kopii mapy zasadniczej z dnia 30 grudnia 2006 r., sporządzonej przez geodetę uprawnionego mgr inż. B. Z.,

na okoliczność zakresu przestrzennego korzystania (stanu władania) przez pozwanego z działki o nr (...) w ramach ogrodzenia ujęcia wody, przed zawarciem umowy dzierżawy z dnia 1 października 2013 r.

W odpowiedzi na apelację, powód wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Na rozprawie przed Sądem Okręgowym apelujący podniósł również zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 481 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. i art. 225 §1 k.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna i skutkować musiała zmianą zaskarżonego orzeczenia, aczkolwiek nie wszystkie podniesione w niej zarzuty zasługiwały na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać bowiem należy, że apelujący nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, polegającego na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone stosownie do okoliczności, jeżeli nie zwrócił uwagi sądu na to uchybienie w toku posiedzenia, a w razie nieobecności – na najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jego winy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05, L.). Zgodnie bowiem z treścią art. 162 k.p.c., strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod uwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. Innymi słowy, zachowanie uprawnienia do powoływania się na uchybienia przepisom postępowania, z wyjątkiem przewidzianym w art. 162 zd. drugie k.p.c. wymaga – poza dochowaniem terminu zgłoszenia zastrzeżenia – wskazania spostrzeżonego przez stronę uchybienia z wyczerpującym przytoczeniem naruszonych przepisów postępowania wraz z wnioskiem o wpisanie tak sformułowanego zastrzeżenia do protokołu. Niewpisanie zastrzeżenia do protokołu powoduje utratę podnoszonych zarzutów, albowiem obowiązkiem sądu jest wówczas – co do zasady – ich pominięcie. (por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2006 r., V CSK 237/06, L., czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 stycznia 2011 r., sygn. akt I ACa 1160/10, L.)

Celem regulacji z art. 162 k.p.c. jest zapobieganie nielojalności procesowej przez zobligowanie stron do zwracania na bieżąco uwagi sądu na wszelkie uchybienia procesowe w celu ich niezwłocznego wyeliminowania i niedopuszczenie do celowego tolerowania przez strony takich uchybień z zamiarem późniejszego wykorzystania ich w środkach odwoławczych. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II CSK 229/06, L., czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 września (...)., sygn. akt I ACa 199/12, L.)

Przenosząc powyższy wywód na grunt sprawy, będącej przedmiotem kontroli instancyjnej, stwierdzić należy, że na rozprawie w dniu 8 marca 2018 r., Sąd I instancji oddalił zgłoszony przez stronę pozwaną w sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym wniosek o przeprowadzenie oględzin działki o nr (...), położonej w obrębie M., gm. L., na okoliczność zakresu przestrzennego korzystania przez pozwanego z tejże działki, w sytuacji, gdy ów zakres był pomiędzy stronami sporny. Strona pozwana, pomimo swojej obecności na rozprawie, nie zgłosiła zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. W konsekwencji, utraciła ona możliwość podniesienia zarzutów, dotyczących ewentualnego naruszenia przez Sąd I instancji przepisów postępowania w postaci art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., prowadzących do oddalenia opisanego wyżej wniosku.

Przechodząc do rozpoznania drugiego z zarzutów, dotyczących naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., podnieść należy, że analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego doprowadziła Sąd II instancji do wniosku, że kwestionowane rozstrzygnięcie zostało wydane w następstwie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, które to ustalenia Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne, z zastrzeżeniem odnośnie ogrodzenia przez pozwanego części działki nr (...), na której znajdują się urządzenia służące do obsługi ujęcia wody A-3, albowiem z akt sprawy wynika, że ogrodzenie to zostało postawione przez poprzednika prawnego pozwanego, natomiast pozwany jedynie je zmodernizował (protokół odbioru końcowego – k. 61-63 akt).

Sąd II instancji zgadza się jednak z apelującym, iż Sąd Rejonowy dokonał nieprawidłowej oceny prawnej ustalonych faktów.

Powództwo o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości może być oparte na dwóch podstawach: na odpowiedzialności kontraktowej, związanej z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania, o której mowa w art. 471 k.c., albo na przepisach dotyczących tzw. roszczeń uzupełniających właściciela wobec posiadacza rzeczy (zarówno samoistnego, jak i zależnego), stypizowanych w art. 224 i n. k.c. W pierwszym przypadku, samodzielną podstawę prawną powództwa stanowią ustawowe przepisy dotyczące zwrotu rzeczy po wygaśnięciu danego stosunku obligacyjnego, modyfikowane ewentualnymi postanowieniami umownymi. Przypadek drugi dotyczy obowiązku posiadacza uiszczenia właścicielowi stosownego wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy kosztem uprawnień właścicielskich; roszczeń tego rodzaju można dochodzić bez względu na to, czy właściciel poniósł jakąkolwiek szkodę.

Analiza nad wyraz lakonicznego uzasadnienia kwestionowanego wyroku Sądu I instancji prowadzi do wniosku, iż Sąd skupił się na kwestii naruszenia przez pozwanego przysługującego powodowi prawa własności, skutkującego narażeniem powoda na szkodę w postaci niemożności czerpania korzyści z całej nieruchomości, tj. na odpowiedzialności kontraktowej, a jednocześnie, jako podstawę prawną rozstrzygnięcia przyjął art. 225 § 1 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. (roszczenie właściciela rzeczy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy przez jej samoistnego posiadacza w złej wierze).

W tym miejscu wskazać należy, że Sąd Rejonowy winien również odwołać się do treści art. 230 k.c., albowiem pozwany – jako, że włada rzeczą jak dzierżawca – nie jest posiadaczem samoistnym, lecz posiadaczem zależnym.

W świetle przepisów art. 224 i nast. k.c., najistotniejsze znaczenie dla ustalenia należnego właścicielowi wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy ma zakres, w jakim posiadacz (czy to samoistny, czy zależny) faktycznie nią włada (por. m. in. Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 19 kwietnia 2017 r., III CZP 84/16, L., jak również Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 15 marca 2017 r., sygn. akt I ACa 1571/16, L., czy Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 30 września 2015 r., sygn. akt I ACa 450/15, L.). Posiadanie nie jest bowiem stanem prawnym, lecz stanem faktycznym, na który składają się dwa elementy: element fizyczny, wyrażający się we władaniu rzeczą (corpus) oraz element psychiczny, wyrażający się w wewnętrznym, psychicznym nastawieniu do wykonywanego władztwa (animus).

Z materiału dowodowego, zgromadzonego w sprawie, będącej przedmiotem kontroli instancyjnej, w tym również z zeznań świadków, będących pracownikami powoda, bezsprzecznie wynika, że pozwany faktycznie włada wyłącznie wyodrębnioną, ogrodzoną częścią działki nr (...), położonej w obrębie M., gm. L., obejmującą samo ujęcie wody A-3 oraz teren przyległy, na którym posadowione są urządzenia służące do jego obsługi. Wyodrębniona część działki ma powierzchnię 859 m ². Z materiału dowodowego wynika także, iż pozwany wielokrotnie zwracał się do powoda z propozycją zawarcia umowy dzierżawy, której przedmiotem byłaby wyłącznie wyodrębniona część działki nr (...), jak również z propozycją jej odkupienia, argumentując, iż z pozostałej części działki w ogóle nie korzysta, zaś koszt dzierżawy ujęcia wody jest jednym ze składników taryfy za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, w związku z czym ma wpływ na cenę wody dla (...), lecz powód nie wyraził na propozycje zgody.

Co więcej, zakres, w jakim pozwany korzysta z działki nr (...) pozostaje niezmienny już co najmniej od dnia zawarcia umowy dzierżawy przedmiotowej nieruchomości, tj. od dnia 1 października 2013 r. Pozostała część działki jest bowiem użytkowana przez nieustalony podmiot, który wykorzystuje ją pod uprawy rolne, co potwierdza zarówno dokumentacja fotograficzna (k.67-70 akt), jak i zeznania świadków: J. W., będącej pracownicą powoda (k. 176 – 00:34:33-00:36:00) oraz A. K. i J. G. – pracowników pozwanego (k. 178 – 01:26:08-01:27:15 i 01:39:45-01:41:18). Okoliczność ta pozwala na stwierdzenie, że zarówno w okresie obowiązywania umowy dzierżawy, jak i po jej wygaśnięciu, pozwany de facto nie posiadał całej działki nr (...).

W świetle powyższego wywodu należy dojść do wniosku, iż powód nie udowodnił, że pozwany faktycznie korzysta z całej działki nr (...) i w konsekwencji, że należy mu się wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości ponad kwotę, którą co miesiąc uiszcza na jego rzecz pozwany; odmienny pogląd Sądu I instancji jest błędny i stanowi rezultat błędnej wykładni przepisów prawa materialnego w postaci art. 225 § 1 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c.

Rację ma apelujący także wówczas, gdy wywodzi, iż niezwrócenie powodowi przedmiotu dzierżawy po wygaśnięciu umowy nie oznacza automatycznie, że od dnia 1 października 2016 r. pozwany bezumownie korzysta z całej działki, której owa umowa dotyczyła. W pierwszej kolejności wskazać bowiem trzeba, że – o czym była już mowa we wcześniejszej części uzasadnienia – kluczową kwestię przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy stanowi zakres faktycznego nią władania, a w niniejszej sprawie ustalono, że pozwany faktycznie włada jedynie wyodrębnioną częścią działki nr (...) o pow. 859 m ². Co więcej, z materiału dowodowego wynika, że pozwany, mimo że na podstawie umowy dzierżawy, którą zawarł z powodem dnia 1 października 2013 r., był uprawniony do używania i pobierania pożytków z działki nr (...), faktycznie nie posiadał całości gruntu, albowiem pozostałą, nie wyodrębnioną część działki użytkował na cele rolnicze inny podmiot.

W następstwie powyższego, Sąd Okręgowy przychylił się do argumentów apelacji i, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo, o czym orzekł w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c.

Z uwagi na trafność zarzutu naruszenia prawa materialnego w postaci art. 225 § 1 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c., skutkującego zmianą kwestionowanego wyroku poprzez oddalenie powództwa, Sąd odwoławczy nie analizował zawartego w apelacji zarzutu art. 481 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. i art. 225 § 1 k.c.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, stypizowaną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c., Sąd II instancji, oddalając powództwo, zasądził od powoda na rzecz pozwanego, tytułem zwrotu kosztów procesu, kwotę 3.617 zł, na którą to kwotę złożyło się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika strony pozwanej, ustalone na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1667) oraz opłata od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

Z uwagi na uwzględnienie apelacji w całości, strona powodowa, jako strona przegrywająca postępowanie apelacyjne, w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c., winna zwrócić pozwanemu koszty postępowania apelacyjnego, tj. kwotę 4.208 zł, na którą składa się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika pozwanego, ustalone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 30 stycznia 2018 r., poz. 265) oraz opłata od apelacji w wysokości 2.408 zł.