Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący:SSA Magdalena Sajur - Kordula (spr.)

Sędziowie:SA Maciej Dobrzyński

SO del. Maciej Kruszyński

Protokolant:sekr. sądowy Monika Bąk-Rokicka

po rozpoznaniu w dniu 05 września 2018 roku w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 4 kwietnia 2017 r., sygn. akt XVII AmA 107/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok częściowo w ten sposób, że:

a.  w punkcie pierwszym uchyla punkt II.1) decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 30 grudnia 2013 roku numer (...);

b.  w punkcie drugim znosi wzajemnie koszty procesu;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VII AGa 1117/18

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów decyzją z dnia 30 grudnia 2013 r. nr (...):

I. uznał działanie (...) S.A. z siedzibą w W. polegające na:

1.stosowaniu postanowienia zawartego w § 12. 2 (3) wzorców umowy pod nazwą „(...) S. (...) o treści: „Ochroną ubezpieczeniową nie są objęte koszty leczenia oraz koszty powstałe w związku z koniecznością powrotu Ubezpieczonego do Rzeczypospolitej Polskiej, koszty transportu zwłok Ubezpieczonego jak również pozostałe koszty będące przedmiotem ubezpieczenia, jeżeli powstały w przypadku […] zdarzeń po spożyciu alkoholu, zażyciu narkotyków lub innych środków odurzających”, które jest postanowieniem wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) za określoną w art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. nr 50, poz. 331 ze zm. – dalej: uokik) praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów,

2.stosowaniu postanowienia zawartego w § 21. 2 wzorców umowy pod nazwą „(...) S. (...) o treści: (...) S.A. nie odpowiada za szkody […]wyrządzone umyślnie lub powstałe wskutek niedbalstwa Ubezpieczonego lub osób, za które ponosi odpowiedzialność lub członków jego rodziny”, które wyłącza odpowiedzialność ubezpieczyciela w przypadku szkody wyrządzonej w wyniku niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ubezpieczony ponosi odpowiedzialność lub członków jego rodziny podczas, gdy zgodnie z art. 827 § 1, 3 i 4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny ( Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm. ) ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności:

a) w razie umyślnego wyrządzenia szkody tylko przez ubezpieczonego lub osobę, z którą

ubezpieczony pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym,

b) w razie niedbalstwa – wyłącznie, gdy wystąpiło w stopniu rażącym i wyłącznie, gdy szkodę wyrządził ubezpieczony chyba, że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności,

za określoną w art. 24 ust. 2 uokik praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazał zaniechania ich stosowania.

II. W związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 uokik w zakresie opisanym w pkt I niniejszej decyzji Prezes UOKiK na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik nałożył na S. I. karę pieniężną w wysokości:

1)  54 610 zł z tytułu naruszenia zakazu w zakresie wskazanym w punkcie I.1 decyzji;

2)  30 338 zł z tytułu naruszenia zakazu w zakresie wskazanym w pkt I.2 decyzji.

III. Na podstawie art. 77 ust. 1 w zw. z art. 80 uokik, art. 264 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 267 –dalej k.p.a.) i art. 83 uokik obciążył S. I. kosztami postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz zobowiązał Spółkę do zwrotu Prezesowi UOKiK kosztów postępowania w kwocie 34,20 zł w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

(...) S.A. w złożonym odwołaniu zaskarżyła decyzję Prezesa UOKiK częściowo, tj. w zakresie pkt I.2, pkt II.1 i 2 oraz pkt III.

Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2017r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił odwołanie i zasądził od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji oparł swe rozstrzygnięcie na podstawie następujących ustaleń i rozważań prawnych:

(...) S. A. z siedzibą w W. jest podmiotem wpisanym do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS (...). Do przedmiotu działania Spółki należy m.in. działalność ubezpieczeniowa bezpośrednia i reasekuracyjna w zakresie pozostałych ubezpieczeń osobowych oraz ubezpieczenia majątkowe. Spółka prowadzi działalność na obszarze całego kraju.

S. I. Polska zawiera z organizatorami turystyki – biurami podróży umowy generalne ubezpieczenia. Integralną częścią tych umów są (...), kształtujące treść ochrony ubezpieczeniowej osób fizycznych, uczestników imprez turystycznych organizowanych przez biura podróży. Jako część składowa umowy generalnej (...) obowiązują tak długo jak zawarta z danym biurem podróży umowa generalna. Tego stanu nie zmieniał fakt wprowadzenia w międzyczasie przez S. I. Polska nowych (...). Od dnia 1 października 2007 r. do umów generalnych zawieranych z organizatorami turystyki Spółka stosowała wzorzec umowny pod nazwą „Ogólne warunki ubezpieczenia S. (...) ((...) (...)) zatwierdzony uchwałą zarządu nr (...) z dnia 7 września 2007 r.

Kolejną uchwałą zarządu nr (...) z 7 sierpnia 2008 r. zatwierdzony został następny wzorzec umowny o takiej samej nazwie, który obowiązywał od 1 listopada 2008 r.

W obu wykorzystywanych wersjach (...) (...) zawarte były postanowienia wymienione w pkt I.1 i pkt I.2 zaskarżonej decyzji.

Od dnia 2 listopada 2010 r. do umów zawieranych z konsumentami oraz biurami podróży Spółka wprowadziła nowy wzorzec umowny pod nazwą (...) Bezpieczne podróże, zatwierdzony uchwałą zarządu nr (...) z dnia 30 sierpnia 2010 r. Nowe (...) nie zawierały postanowień wymienionych w pkt I zaskarżonej decyzji.

Wprowadzenie do stosowania nowych (...) nie powodowało automatycznej zmiany zawartych wcześniej z biurami podróży umów generalnych ubezpieczenia w zakresie obowiązujących w nich (...). Od listopada 2010 r. w umowach generalnych zawieranych z biurami podróży Spółka, w zależności od daty zawarcia konkretnej umowy, wykorzystywała równolegle jedną z trzech wersji (...), które określały zasady ubezpieczenia uczestników organizowanych przez dane biuro imprez turystycznych. Mimo wprowadzenia nowego wzorca umownego dotychczasowe (...) S. (...) pozostawały jednak w mocy po 2 listopada 2010 r. Konsumenci korzystający po 2 listopada 2010 r. z usług biur podróży, których umowy generalne obejmowały (...) S. (...), nadal byli objęci ochroną ubezpieczeniową według zasad określonych w poprzednio obowiązujących (...).

W toku postępowania S. I. Polska przedstawiła swoje stanowisko w sprawie i składała wyjaśnienia. W piśmie z dnia 5 kwietnia 2012 r. Spółka m.in. potwierdziła, że w zależności od daty zawarcia konkretnej umowy ubezpieczenia w stosunkach z biurami podróży mogą równolegle obowiązywać trzy różne (...). Do umów ubezpieczenia zawartych przed 2 listopada 2010 r., do czasu zakończenia danej umowy mają zastosowanie (...) S. (...). Spółka złożyła także listę umów obowiązujących w dniu 1 stycznia 2011 r.

Z pisma z dnia 19 marca 2013 r. wynika, że Spółka zawiera z biurami podróży umowy generalne ubezpieczenia na czas określony, wynoszący na ogół 2 lata. Po upływie ustalonego okresu obowiązywania umowy, które nie zostaną wypowiedziane, ulegają automatycznie przedłużeniu na kolejne 2 lata. Integralną częścią umów generalnych są (...), które obowiązywały w dacie zawarcia danej umowy. Do pisma dołączono listę biur podróży, z którymi Spółka miała aktualnie zawarte umowy generalne ubezpieczenia ze wskazaniem (...) właściwych dla danej umowy.

S. I. Polska poinformowała, że suma składek przypisanych brutto w roku obrotowym 2012 wyniosła 55 160 861,61 zł.

Pismem z dnia 16 października 2013 r. Prezes UOKiK zawiadomił Spółkę o zakończeniu zbierania materiału dowodowego i możliwości zapoznania się z zebranymi dowodami oraz przedstawienia stanowiska w dotyczącego zebranych materiałów i dowodów. Po zapoznaniu się z materiałem dowodowym S. I. Polska wniosła o umorzenie postępowania ewentualnie o nałożenie zobowiązania w trybie art. 28 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów do usunięcia z (...) (...) zapisu kwestionowanego przez Prezesa UOKiK i zastąpienie innym zapisem. Spółka wniosła o wyznaczenie, nie krótszego niż 30 dni terminu na wprowadzenie zmian w (...) S. (...) w tym zakresie.

W dniu 30 grudnia 2013 r. Prezes UOKiK wydał zaskarżoną decyzję.

Z listy przedstawionej przez powoda przy odwołaniu wynika, że do dnia wydania zaskarżonej decyzji Spółka zawarła z biurami podróży 567 umów generalnych, w których miały zastosowanie (...) Bezpieczne Podróże. (...) S. (...), które zawierały postanowienia wymienione w pkt I zaskarżonej decyzji, miały zastosowanie jeszcze w 81 umowach generalnych. Informacje te zostały potwierdzone przez Prezesa UOKiK w odpowiedzi na odwołanie.

Z przesłuchania świadka J. Ś., Dyrektora Biura Sprzedaży (...) S. I. Polska T.U. S.A. wynika, że Spółka ostatecznie zaprzestała stosowania (...) zawierających klauzule wymienione w pkt I zaskarżonej decyzji z końcem marca 2014 r.

W rejestrze postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod nr (...) znajduje się klauzula o treści „Warta nie odpowiada za szkody (…) zaistniałe w sytuacji, gdy poszkodowany był pod wpływem alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających” wpisana do rejestru 24 stycznia 2008 r. na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 11 października 2007 r. sygn. akt XVII AmC 68/06.

Sąd I instancji wskazał, że ustalenia faktyczne dotyczące stosowania przez S. I. Polska (...) zawierających postanowienia wymienione w pkt I zaskarżonej decyzji nie były w odwołaniu kwestionowane. Spółka nie zarzuciła również, że określony w sprawie rynek właściwy został ustalony nieprawidłowo, lub że w sprawie nie istniał interes publiczny uzasadniający wydanie zaskarżonej decyzji. W tym stanie Sąd, na podstawie art. 230 k.p.c. uznał te okoliczności za przyznane.

Sąd wskazał, że odwołanie nie obejmuje pkt I.1 zaskarżonej decyzji. Powód zgodził się z zawartym w tym punkcie decyzji stanowiskiem Prezesa UOKiK, iż zamieszczone w §12. 2 (3) (...) (...) postanowienie było tożsame z postanowieniem wpisanym do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr (...), oraz rozstrzygnięciem dotyczącym stosowania przez S. I. Polska niedozwolonej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik.

Dokonując oceny zasadności zarzutów odwołania w zakresie dotyczącym pkt I.2 zaskarżonej decyzji Sąd I instancji wskazał, iż zgodnie z treścią art. 827 k.c. po nowelizacji, która weszła w życie z dniem 10 sierpnia 2007 r. ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności w razie:

a)  umyślnego wyrządzenia szkody przez ubezpieczonego lub osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym,

b)  gdy do powstania szkody doszło w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego,

chyba, że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub za wypłatą odszkodowania przemawiają w danych okolicznościach względy słuszności.

Sąd wskazał, że bezsporne jest, że mimo wprowadzonej z dniem 10 sierpnia 2007 r. nowelizacji przepisu art. 827 k.c., której celem było wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych tego przepisu S. I. Polska nadal wykorzystywała w prowadzonej działalności ubezpieczeniowej wzorzec umowny pod nazwą (...) S. (...), zawierający postanowienie kształtujące w sposób mniej korzystny dla konsumentów, niż przepis kodeksowy, uprawnienia zakładu ubezpieczeń do odmowy wypłaty odszkodowania, poprzez wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela w przypadku, gdy szkoda została wyrządzona w wyniku niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność, lub członków jego rodziny.

Zdaniem Sądu I instancji postanowienie zawarte w § 21.2 (...) S. (...) nie jest zgodne z art. 827 k.c. po jego nowelizacji.

W wyroku z dnia 29 stycznia 2009 r. sygn. akt V CSK 291/08, który został wydany w oparciu o poprzedni stan prawny, Sąd Najwyższy wskazał, że wynikające z wzorca umownego ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela nie może być dalej idące i mniej korzystne dla ubezpieczającego, niż wynika to z art. 827 k.c. Bezwzględny charakter prawny tego przepisu wynika z art. 807 § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy ubezpieczenia sprzeczne z przepisami tytułu XXVII k.c. są nieważne, jeżeli nie są dopuszczone w ustawie.

Powyższe w ocenie Sądu I instancji wskazuje, że wbrew wyrażonemu w odwołaniu stanowisku zarówno przed jak i po nowelizacji przepis art. 827 k.c. nie daje podstaw do ustalenia w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia szerszego kręgu osób, których działanie zwalnia ubezpieczyciela od odpowiedzialności oraz innych okoliczności faktycznych w jakich doszło do powstania szkody, których zaistnienie zwalnia ubezpieczyciela z obowiązku wypłaty odszkodowania. Sąd I instancji wskazał, że wbrew twierdzeniu powoda, z powołanego w odwołaniu stanowiska przyjętego w komentarzu do kodeksu cywilnego z 2008 r. wynika, że na skutek wprowadzonych zmian grono osób, których zawinione zachowanie jest relewantne dla odpowiedzialności ubezpieczeniowej, uległo skonkretyzowaniu i zawężeniu. Zwolnienie z odpowiedzialności ubezpieczeniowej następuje, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej ubezpieczającego (ubezpieczonego – przy ubezpieczeniu na cudzy rachunek) i osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Odpowiedzialność ubezpieczeniową wyłącza ponadto rażące niedbalstwo ubezpieczającego, jednak w przypadku, gdy wymagają tego względy słuszności, skutek ten nie występuje. Z katalogu wyłączone zostały osoby, „za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność”.

Pod pojęciem bezprawnego działania przedsiębiorcy należy rozumieć działanie, które narusza obowiązujący porządek prawny. Stosowane przez powoda postanowienie określało w sposób mniej korzystny, niż regulacja kodeksowa, granice odpowiedzialności ubezpieczyciela wobec ubezpieczonego i z tego względu było niezgodne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami k.c. Działanie powoda miało więc charakter bezprawny.

Powód zawierał umowy generalne ubezpieczenia z biurami podróży rozmieszczonymi na trenie całego kraju. Działalność gospodarcza powoda obejmowała nieograniczony krąg konsumentów, klientów biur podróży, którzy potencjalnie mogli być objęci ochroną ubezpieczeniową powodowego ubezpieczyciela. Mając powyższe na uwadze uznać należało, iż działanie S. I. Polska spełniało przesłanki określonej w art. 24 ust. 2 uokik zakazanej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Podniesiony w odwołaniu zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 uokik w zw. z art. 827 k.c. Sąd uznał za nietrafny.

Sąd I instancji wskazał, że wobec dokonania ustaleń dotyczących stosowania przez S. I. Polska praktyki, o której mowa w art. 24 uokik, określonej w pkt I.1 i I.2 zaskarżonej decyzji Prezes UOKiK, zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik, uprawniony był do nałożenia na powoda kary pieniężnej.

W odwołaniu powód powołał się na negatywną postawę biur podróży i wskazał okoliczności utrudniające wprowadzenie w krótkim czasie (...), które nie zawierały wymienionych w pkt I postanowień i zaprzestanie stosowania praktyki naruszającej interesy konsumentów. Występowanie tych utrudnień nie było kwestionowane przez pozwanego i zostało potwierdzone w zeznaniach przedstawionego przez powoda świadka, pracownika Spółki.

Zdaniem Sądu mimo, iż postawa biur podróży mogła mieć wpływ na potencjalne możliwości powoda wycofania określonych (...) z obrotu, z punktu widzenia niniejszej sprawy nie mogła mieć jednak wpływu na zasadność nałożenia na S. I. Polska kar pieniężnych i stanowić podstawę do uchylenia zaskarżonej decyzji w zakresie nałożenia na powoda kar pieniężnych i obciążenia kosztami postępowania administracyjnego.

Przy ocenie zasadności nałożenia przez Prezesa UOKiK kar pieniężnych Sąd miał również na uwadze, iż nowelizacja dotycząca art. 827 k.c. weszła w życie z dniem 10 sierpnia 2007 r. a klauzula w brzmieniu tożsamym z klauzulą stosowaną przez powoda została wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr (...) w dniu 24 stycznia 2008 r. Mimo, że obie okoliczności wystąpiły w zbliżonym czasie, powód będący profesjonalistą, dopiero od dnia 2 listopada 2010 r., tj. po upływie niemal trzech lat od tej ostatniej daty wprowadził nowy wzorzec umowny (...) „Bezpieczne podróże”, który nie zawierał już wskazanych w zaskarżonej decyzji postanowień. Ponadto w dniu wydania zaskarżonej decyzji funkcjonowało w obrocie jeszcze 81 umów generalnych, których integralną częścią były wzorce umowne (...) S. (...) zawierające kwestionowane postanowienia. Do zaprzestania stosowania zarzucanej praktyki doszło dopiero po wydaniu zaskarżonej decyzji z końcem marca 2014 r. Określoną w pkt I.2 zaskarżonej decyzji praktykę powód stosował więc już od dnia 1 października 2007 r., kiedy weszły w życie (...) (...) zatwierdzone uchwałą zarządu z dnia 7 sierpnia 2007 r. Obie wymienione w decyzji praktyki powód stosował od 24 stycznia 2008 r. (data wpisu do rejestru postanowienia pod nr (...)) do 31 marca 2014 r. a nie dopiero od 2 listopada 2010 r., kiedy weszły w życie nowe (...) Bezpieczne podróże. Okres naruszania zbiorowych interesów konsumentów był więc długotrwały, wynosił bowiem ponad 6 lat.

Zgodzić się też należało z podnoszonymi przez pozwanego w odpowiedzi na odwołanie argumentami dotyczącymi możliwości wcześniejszego wprowadzenia do umów generalnych nowych (...). Powód zajmujący się w sposób profesjonalny działalnością ubezpieczeniową szybciej powinien zareagować na wprowadzoną w sierpniu 2007 r. nowelizację art. 827 k.c. z 10 sierpnia 2007 r. i nie wprowadzać do stosowania (...) zawierających postanowienia niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa oraz zmienić umowy generalne z wykorzystaniem art. 384 ¹ k.c.

Sąd I instancji wskazał, że przy ocenie zasadności nałożenia na powoda kar pieniężnych na uwagę nie zasługują zarzuty odwołania dotyczące nieuwzględnienia przez Prezesa UOKiK różnicy pomiędzy stosowaniem klauzuli tożsamej z wpisaną do rejestru a stosowaniem klauzuli sprzecznej z obowiązującym prawem. Podobnie należy ocenić argumentację opartą na wątpliwościach przedsiębiorcy dotyczących interpretacji obowiązujących przepisów. Przy formułowaniu tych zarzutów powód nie dostrzegł różnicy w wysokości nałożonych w decyzji z tytułu stosowania obu praktyk kar pieniężnych.

Zdaniem Sądu przy ustalaniu wysokości kar z tytułu stosowania praktyk wymienionych w pkt I zaskarżonej decyzji Prezes UOKiK w sposób prawidłowy uwzględnił okoliczność, iż zasięg stosowania praktyki, obejmujący obszar całego kraju, był znaczny. Praktyka powoda dotyczyła nieograniczonej liczby potencjalnych konsumentów, uczestników imprez turystycznych organizowanych przez biura podróży, które zawarły z powodem umowę generalną. Pozwany uwzględnił również informacje dotyczące niewielkiego odstępu czasu pomiędzy datą wejścia w życie nowelizacji kodeksu cywilnego a wpisaniem do rejestru klauzuli tożsamej z postanowieniem stosowanym przez powoda, oraz wprowadzenia nowego wzorca umownego (...) „Bezpieczne podróże” dopiero od dnia 2 listopada 2010 r.

Ponadto do dnia wydania zaskarżonej decyzji powód nie zaprzestał stosowania zarzucanych praktyk, a okres ich stosowania był długotrwały.

Sąd I instancji wskazał, że przedstawiane w odwołaniu trudności dotyczące wprowadzenia nowych (...) mogły mieć wpływ jedynie na wysokość nałożonej na powoda kary pieniężnej. Jednak w świetle ustaleń dotyczących okoliczności, które zostały uwzględnione przez Prezesa UOKiK przy określaniu wysokości poszczególnych kar pieniężnych, oraz ich niskiej wartości procentowej w stosunku do uzyskanego przychodu, zdaniem Sądu, w sprawie nie było podstaw do wydania wyroku reformatoryjnego w zakresie wysokości nałożonych decyzją kar pieniężnych.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności Sąd Okręgowy, wobec braku podstaw do uwzględnienia, oddalił odwołanie jako bezzasadne - art. 479 ^31a § 1 kpc.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 kpc stosownie do wyniku sporu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

a)  naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 w zw.z art. 111 ustawy okik poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na niezasadnym nałożeniu kary pieniężnej w związku z klauzulą opisaną w pkt I.1 decyzji w sytuacji, gdy powód nie miał możliwości wycofania przedmiotowych klauzul oraz gdy Prezes UOKiK nie ma kompetencji do nakładania kar pieniężnych na podstawie oceny, że dana klauzula jest tożsama z klauzulą innego przedsiębiorcy wpisaną do rejestru

b)  naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 ustawy okik w zw. z art. 827 § 1, 3 i 4 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie z uwagi na dopuszczalność ustalenia innego kręgu osób za których zawinione działanie zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności

c)  art. 106 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 111 w zw. z art. 24 ust. 1 i 2 ustawy okik w zw. z art. 827 § 1, 3 i 4 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na niezasadnym nałożeniu kary pieniężnej w związku z klauzulą opisaną w pkt I.2 decyzji w sytuacji istniejących wątpliwości interpretacyjnych dotyczących art. 827 k.c.

W związku z powyższy powód wniósł o:

a) zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania w całości oraz:

-

uchylenie w całości pkt I.2 decyzji i umorzenie postępowania w tym zakresie,

-

uchylenie w całości pkt II.1) decyzji w zakresie kary pieniężnej w wysokości 54 610 zł,

-

uchylenie w całości pkt II.2) decyzji w zakresie kary pieniężnej w wysokości 30 338 zł,

-

uchylenie w całości pkt III decyzji w zakresie kosztów postępowania.

b) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Ewentualnie wniósł również o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się częściowo uzasadniona, stąd wyrok Sądu I instancji podlegał zmianie poprzez uchylenie pkt II.1 decyzji, w którym nałożono na powoda karę pieniężną za stosowanie postanowienia wzorca umowy tożsamego z postanowieniem umieszczonym w rejestrze prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Z przepisu art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. nr 50 poz. 331 ze zm., dalej jako: ustawa okik) - w brzmieniu obowiązującym do dnia do dnia wejścia w życie nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 5 sierpnia 2015r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych ustaw - wynika, że zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, zaś przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ ustawy z dnia 17 listopada 1964r.- kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.).

Odnośnie wykładni cytowanego przepisu w orzecznictwie występowały rozbieżności.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 listopada 2015 r., sygn. akt III CZP 17/15, z której wynika, że przewidziana w art. 479 ⁴³ k.p.c. rozszerzona podmiotowo prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa jednokierunkowo t.j. na rzecz wszystkich osób trzecich, ale wyłącznie przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, przeciwko któremu ten wyrok został wydany. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że „odmienność interesów reprezentowanych po stronie czynnej i biernej postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone daje podstawę do zajęcia stanowiska, że - jakkolwiek brzmienie art. 479 ⁴³ k.p.c. nie przewiduje odpowiedniego zróżnicowania trzeba w ramach wykładni dokonać jego teleologicznej redukcji. Powinna ona skutkować przyjęciem, że przewidziana w tym przepisie rozszerzona podmiotowo prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa jednokierunkowo, tj. na rzecz wszystkich osób trzecich, ale wyłącznie przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, przeciwko któremu ten wyrok został wydany. W efekcie omawiany wyrok działa na rzecz wszystkich, tj. strony powodowej i wszystkich osób trzecich, ale tylko przeciwko konkretnemu pozwanemu przedsiębiorcy.” Sąd Apelacyjny przychyla się do poglądu Sądu Najwyższego, że „ograniczenie działania prawomocności wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone wyłącznie do pozwanego przedsiębiorcy oznacza, że niekorzystne skutki tego wyroku kierowane są jedynie do tego podmiotu, który miał zapewnione prawo do wysłuchania w postępowaniu.”

Wskazać należy, że przedstawiona uchwała Sądu Najwyższego nie stoi w sprzeczności z treścią wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie C-119/15, Biuro (...) sp. z o.o. sp.k. w D. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ( (...) (...)).

Na poparcie tej tezy należy przywołać stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 7 marca 2017r. (III SK 1/15).

Sąd Najwyższy uznał, że wyrok Trybunału nie oznacza bowiem, że prawo unijne nakazuje przyjęcie szerokiego skutku wpisu postanowienia do rejestru. Kwestia ta została pozostawiona prawodawcy krajowemu. Art. 24 ust. 2 ustawy okik nie jest samoistnym źródłem bezprawności praktyki wymienionej w pkt 1, zaś z przytoczonej uchwały III CZP 17/15 wynika, że rozszerzona prawomocność działa jedynie na niekorzyść konkretnego przedsiębiorcy, który był stroną postępowania zakończonego wpisem postanowienia do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Sąd krajowy orzekający w sprawie z odwołania od decyzji Prezesa UOKiK stwierdzającej naruszenie zakazu z art. 24 ust. 1 przez praktykę o której mowa w art. 24 ust 2 pkt 1 nie ma obowiązku dokonywania prounijnej wykładni art. 24 by opisane zachowanie uznać za bezprawne z mocy tego przepis.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że cytowany w decyzji wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdzający abuzywność wymienionej w decyzji klauzuli nie został wydany w stosunku do powoda, lecz w stosunku do (...) S.A. Działanie powoda polegające na stosowaniu postanowienia o treści:

„Ochroną ubezpieczeniową nie są objęte koszty leczenia oraz koszty powstałe w związku z koniecznością powrotu Ubezpieczonego do Rzeczypospolitej Polskiej, koszty transportu zwłok Ubezpieczonego jak również pozostałe koszty będące przedmiotem ubezpieczenia, jeżeli powstały w przypadku […] zdarzeń po spożyciu alkoholu, zażyciu narkotyków lub innych środków odurzających”,

nie może być uznane za bezprawne.

Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że mimo, iż powód nie zaskarżył pkt I.1 decyzji i w tym zakresie się ona uprawomocniła, to brak podstaw do nałożenia na powoda kary pieniężnej za naruszenie zakazu, o jakim mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy okik. Z tych względów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. wyrok Sądu I instancji podlegał zmianie poprzez uchylenie zaskarżonego pkt II.1 decyzji, w którym nałożona została na powoda kara pieniężna w wysokości 54 610 zł.

Nieuzasadnione okazały się natomiast zarzuty apelacji dotyczące praktyki opisanej w pkt I.2 decyzji oraz nałożonej z tego tytułu kary pieniężnej.

Sąd I instancji nie naruszył przepisów prawa materialnego t.j. art. 24 ust. 1 i 2 ustawy okik w zw. z art. 827 § 1, 2 i 3 k.c. uznając, że powód dopuścił się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na stosowaniu postanowienia wzorców umów pod nazwą „(...) S. (...) o treści § 21.2: (...) S.A. nie odpowiada za szkody (…) wyrządzone umyślnie lub powstałe wskutek niedbalstwa Ubezpieczonego lub osób, za które ponosi odpowiedzialność, lub członków jego rodziny”, które wyłącza odpowiedzialność ubezpieczyciela w przypadku szkody wyrządzonej w wyniku niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ponosi odpowiedzialność lub członków jego rodziny.

W myśl art. 827 § 1 k.c. ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności.

Z § 3 powyższego przepisu wynika, że jeżeli nie umówiono się inaczej, ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie przez osobę, z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Natomiast § 4 stanowi, że w razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek zasady określone w paragrafach poprzedzających stosuje się odpowiednio do ubezpieczonego.

Cytowany przepis został znowelizowany przez art. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2007r. Nr 82 poz. 557), zmieniony przepis wszedł w życie z dniem 10 sierpnia 2007r. W znowelizowanym art. 827 k.c. określono jednoznacznie krąg osób, za których zawinione działanie ubezpieczający ponosi odpowiedzialność powodującą zwolnienie ubezpieczyciela od odpowiedzialności, co w poprzednim stanie prawnym budziło wątpliwości. W przepisie tym przed jego nowelizacją zakład ubezpieczeń był wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający albo osoba z którą ubezpieczający pozostawał we wspólnym gospodarstwie domowym lub za którą ponosił odpowiedzialność, wyrządziła szkodę umyślnie. Ubezpieczający mógł więc ponosić odpowiedzialność na podstawie przepisów o odpowiedzialności deliktowej za małoletnich i inne osoby pozostające pod jego nadzorem (art. 427 k.c.), osoby, którym ubezpieczający powierzył wykonanie czynności (art. 429 k.c.), oraz osoby przez niego zatrudnione (art. 430 k.c.). Zmianą kodeksu cywilnego z dnia 13 kwietnia 2007 r. ustawodawca ograniczył krąg osób, za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność, wskazując, iż ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie przez osobę, z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Z tych względów zarówno przed jak i po nowelizacji przepis art. 827 k.c. nie daje podstaw do ustalenia w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia szerszego kręgu osób, których działanie zwalnia ubezpieczyciela od odpowiedzialności oraz innych okoliczności faktycznych w jakich doszło do powstania szkody, których zaistnienie zwalnia ubezpieczyciela z obowiązku wypłaty odszkodowania. Słusznie Sąd I instancji wskazał, że na skutek wprowadzonych zmian grono osób, których zawinione zachowanie jest relewantne dla odpowiedzialności ubezpieczeniowej, uległo skonkretyzowaniu i zawężeniu. Zwolnienie z odpowiedzialności ubezpieczeniowej następuje, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej i rażącego niedbalstwa ubezpieczającego (ubezpieczonego – przy ubezpieczeniu na cudzy rachunek) i z winy umyślnej osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym.

Ustawodawca nie definiuje jednocześnie kręgu „osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym". W tym względzie należy do osób pozostających z ubezpieczającym we wspólnym gospodarstwie domowym zaliczyć osoby wspólnie z nim zamieszkujące i prowadzące takie gospodarstwo. Decydującym przy tym kryterium jest opisany w przepisie stan faktyczny, więź majątkowa, a nie stosunek wynikający z węzłów krwi. Tak więc do osób tych może należeć konkubent czy konkubina. Z drugiej jednak strony, do kategorii tej nie zaliczymy nawet małżonka lub najbliższych krewnych, jeżeli w chwili wyrządzenia szkody nie pozostawali z ubezpieczającym we wspólnym gospodarstwie domowym (tak: A. S., O roszczeniach regresowych zakładu ubezpieczeń, NP 1990, nr 7–8, s. 33).

Odpowiedzialność ubezpieczeniową wyłącza ponadto rażące niedbalstwo ubezpieczającego, jednak w przypadku, gdy wymagają tego względy słuszności, skutek ten nie występuje.

W przypadku przedmiotowej klauzuli uznać należy, że kwestionowane przez Prezesa UOKiK postanowienie kształtuje odpowiedzialność ubezpieczyciela wobec konsumenta w sposób mniej korzystny niż przepis art. 827 k.c. Uprawnia bowiem zakład ubezpieczeń do odmowy wypłaty odszkodowania, gdy szkoda została wyrządzona w wyniku niedbalstwa ubezpieczonego lub osób za które ponosi on odpowiedzialność. Natomiast z art. 827 k.c. wynika, że ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności:

1)  w razie umyślnego wyrządzenia szkody tylko przez ubezpieczonego lub osobę, z którą ubezpieczony pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym,

2)  w razie niedbalstwa - wyłącznie, gdy wystąpiło w stopniu rażącym i wyłącznie, gdy szkodę wyrządził ubezpieczony, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania w danych okolicznościach odpowiada względom słuszności.

„Rażące niedbalstwo" to coś więcej niż brak zachowania zwykłej staranności w działaniu (w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej ocenianej przy uwzględnieniu podwyższonego miernika). Wykładnia tego pojęcia zatem powinna uwzględniać kwalifikowaną postać braku zwykłej lub podwyższonej staranności w przewidywaniu skutków działania. Chodzi tu o takie zachowanie, które graniczy z umyślnością (por. wyrok SN z dnia 29 stycznia 2009 r., V CSK 291/08, OSNC-ZD 2009, nr C). Artykuł 827 § 1 ma w części dotyczącej rażącego niedbalstwa charakter tzw. przepisu semiimperatywnego, tzn. w zasadzie bezwzględnie obowiązującego, ale jednocześnie dopuszczającego odstępstwa umowne wyłącznie na korzyść ubezpieczającego (por. wyrok SN z dnia 4 listopada 2010 r., IV CSK 153/10, LEX nr 1232801).

Jak wskazano powyżej art. 827 k.c. ma charakter semiimperatywny, co oznacza, że ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela nie mogą być dalej idące niż wynika to z art. 827 k.c. Bezwzględny charakter przepisu wynika z art. 807 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy ubezpieczenia sprzeczne z przepisami tytułu XXVII k.c. są nieważne, jeżeli nie są dopuszczone w ustawie.

Stosowane przez powoda postanowienie określało w sposób mniej korzystny, niż regulacja kodeksowa, granice odpowiedzialności ubezpieczyciela wobec ubezpieczonego i z tego względu było niezgodne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami k.c. Działanie powoda miało więc charakter bezprawny, naruszało więc zakaz określony w art. 24 ust. 1 i 2 ustawy okik.

Sąd I instancji nie naruszył również art. 106 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 111 ustawy okik.

Sąd Apelacyjny - co do zasady - podziela stanowisko zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2016r., sygn. akt III SK 21/15, z którego wynika, że w przypadku zmiany przez Prezesa UOKiK wykładni prawa można jedynie wyjątkowo nakładać karę pieniężną na przedsiębiorcę, któremu zarzuca się naruszenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w okresie poprzedzającym modyfikację dotychczasowej praktyki organu konkurencji.

W niniejszym przypadku sytuacja taka nie miała miejsca. Przepis został znowelizowany w 2007r. i nie budzi watpliwości interpretacyjnych. Decyzja została wydana kilka lat po jego wejściu w życie t.j. w 2013r. Brak więc podstaw do odstąpienia od nałożenia na przedsiębiorcę kary pieniężnej.

Zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy okik (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji) Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten choćby nieumyślnie dopuścił się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy. W myśl art. 111 ustawy przy ustalaniu kar pieniężnych należy uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów ustawy.

Podkreślenia wymaga, że oceniając wagę naruszenia, Prezes UOKiK wziął pod uwagę wątpliwości interpretacyjne, które dotyczyły poprzedniego brzmienia art. 827 k.c. oraz fakt, że nowelizacja tego przepisu miała miejsce w okresie zbieżnym z powstaniem o.w.u będących przedmiotem oceny w niniejszej sprawie. Prezes Urzędu zaznaczył również, że nie docierały do niego sygnały o odmowie wypłaty odszkodowania z powołaniem na wskazany zapis. Z tych względów pozwany ocenił wagę naruszenia jako niewielką i w związku z tym kwotę bazową, która jest przyjmowana do wymierzenia kary, określił na poziomie 0,05% przychodu osiągniętego przez spółkę w 2012r. Uwzględniono ponadto okoliczność obciążającą t.j. znaczny zasięg praktyki, co spowodowało podwyższenie kwoty bazowej o 10%. W ocenie Sądu Apelacyjnego ustalona w ten sposób kara pieniężna w wysokości 30 338 zł spełnia wymóg proporcjonalności i zrealizuje cele kary: prewencyjny, edukacyjny i represyjny.

Z tych względów na mocy art. 385 k.p.c. apelacja w zakresie dotyczącym oddalenia odwołania co do pkt I.2 i II.2) decyzji podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania za obie instancje orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. znosząc je wzajemnie pomiędzy stronami.