Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2018 roku

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący - SSO Barbara Kamińska

Sędziowie SO Renata Wanecka (spr.)

SO Wacław Banasik

Protokolant: Katarzyna Lewandowska

po rozpoznaniu na rozprawie 29 listopada 2018r. w P.

sprawy z powództwa K. M.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Żyrardowie z dnia 13 lipca 2018 r.

sygn. akt I C 918/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz K. M. kwotę 135 (sto trzydzieści pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego za II instancję.

Sygn. akt IV Ca 565/18

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym 4 września 2017 roku K. M. wniósł o zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej w W. 1.500 zł tytułem częściowego zwrotu świadczenia uiszczonego jako zadośćuczynienia, orzeczonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Żyrardowie z 22 czerwca 2015 r. w sprawie II K 492/14 wraz z odsetkami ustawowymi naliczanymi od 1 maja 2016 roku do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na pozew (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 13 lipca 2018r. Sąd Rejonowy w Żyrardowie zasądził od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz K. M. 1.500 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 maja 2016r. do dnia zapłaty oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda 362 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił:

Sąd Rejonowy w Żyrardowie wyrokiem z 22 czerwca 2015 roku uznał K. M. za winnego tego, że 30 kwietnia 2014 roku w miejscowości B. umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, określone w art. 3 ust. 1, art. 16 ust. 1, art. 16 ust. 4 oraz art. 19 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym w ten sposób, że kierując motocyklem marki H. (...) o numerze rejestracyjnym (...), jadąc lewą częścią jezdni ulicy (...) z prędkością około 145 km/h, która nie zapewniała mu panowania nad pojazdem, znacznie przekraczając w ten sposób dopuszczalną prędkość, ograniczoną administracyjnie na tym odcinku drogi do 20 km/h, jednocześnie nie dostosowując prędkości do panujących warunków, w tym oślepiającego działania promieni słonecznych, co ograniczyło widoczność na drodze, doprowadził do zderzenia kierowanego przez siebie pojazdu z jadącą z przeciwka i znajdującą się na lewej dla jego kierunku ruchu części jezdni, rowerzystką A. S., w wyniku czego A. S. doznała obrażeń ciała w postaci urazowej amputacji kończyny dolnej lewej na poziomie przynasady bliższej podudzia lewego, złamania trzonu kości udowej lewej, złamania kości przyśrodkowej prawej, złamania I kości śródstopia prawego oraz licznych ran i otarć naskórka, które to obrażenia spowodowały ciężki uszczerbek na zdrowiu w/w pokrzywdzonej w postaci ciężkiego kalectwa oraz choroby realnie zagrażającej jej życiu, tj. przestępstwa wypełniającego dyspozycję z art. 177 § 2 kk.

W punkcie 4 wyroku Sąd na podstawie art. 46 § 1 kk orzekł wobec oskarżonego K. M. środek karny w postaci zadośćuczynienia za doznaną krzywdę poprzez zapłatę na rzecz przedstawicieli ustawowych małoletniej pokrzywdzonej A. K. K. i T. S. kwoty 50.000 zł.

Motocykl marki H. (...) nr rej. (...), którym w trakcie wypadku poruszał się powód, stanowił własność Z. R.. Objęty był ochroną ubezpieczeniową na mocy zawartej przez niego z (...) S.A. umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

Wykonując zobowiązanie, powód 23 lipca 2015 roku dokonał wpłaty na rachunek bankowy T. S. kwoty 20.000 zł, a następnie 15 sierpnia 2015 roku - wpłaty 10.000 zł oraz 9 października 2015 roku - wpłaty 10.000 zł.

Kwota 10.000 zł wraz z należnymi odsetkami w kwocie 83,21 zł, zabezpieczona wcześniej postanowieniem Sądu Rejonowego w Żyrardowie, jako poręczenie majątkowe, została przekazana przez Sąd 16 lipca 2015 r. na rachunek bankowy T. S..

Pismem z 14 stycznia 2016 roku powód zwrócił się do pozwanego o zwrot świadczenia uiszczonego tytułem zadośćuczynienia w kwocie 50.000 zł, zgodnie z wyrokiem Sądu Rejonowego w Żyrardowie w sprawie II K 492/14.

30 marca 2016 r. ubezpieczyciel poinformował K. M. o braku podstaw do wypłaty tej należności.

K. M. 14 lipca 2016 r. złożył w Sądzie Rejonowym w Żyrardowie wniosek o zawezwanie (...) S.A. do próby ugodowej w sprawie o zapłatę kwoty 50.000 zł tytułem zwrotu świadczenia uiszczonego jako zadośćuczynienie orzeczone wyrokiem Sądu Rejonowego w Żyrardowie z 22 czerwca 2015 r. w sprawie II K 492/14.

Dokonując oceny prawnej, Sąd Rejonowy wskazał, że materialnoprawną podstawę roszczenia stanowił art. 822 § 1 kc, zgodnie z którym przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony.

Sąd podniósł, że o możliwości dochodzenia przez sprawcę wypadku komunikacyjnego, na którego nałożony został obowiązek naprawienia szkody, przesądził ostatecznie Sąd Najwyższy, który stwierdził, że sprawca wypadku komunikacyjnego, wobec którego zastosowano środek karny polegający na obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 w związku z art. 39 pkt 5 kk), może domagać się od ubezpieczyciela – na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów – zwrotu świadczenia zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego (uchwała Sądu Najwyższego z 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 31/11, Legalis 344776).

Powód, uznany za sprawcę wypadku komunikacyjnego, czyniąc zadość nałożonemu na niego przez Sąd Rejonowy w Żyrardowie obowiązkowi, uiścił na rzecz przedstawicieli ustawowych małoletniej pokrzywdzonej – K. K. (2) i T. S. kwotę 50.000 zł tytułem orzeczonego na podstawie art. 46 § 1 kk środka karnego w postaci zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Niniejszym pozwem powód K. M. wystąpił – jak sam wskazał – jedynie o część roszczenia tj. o zasądzenie od (...) S.A. na jego rzecz kwoty 1.500 zł. Zdaniem Sądu Rejonowego, uwzględniając powyższą argumentację, przesądzając o zasadności powództwa, zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1.500 zł.

Rozstrzygając w zakresie odsetek od ww. kwoty, Sąd I instancji zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od 1 maja 2016 r. tj. następnego dnia po 30 dniach od wydania decyzji odmownej co do pokrycia z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych kwoty 50.000 zł, zasądzonej od powoda zgodnie z wyrokiem z dnia 22 czerwca 2015r. Powodowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie liczone w sposób wskazany w art. 817 § 1 kc w zw. z art. 14 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w zw. z art. 481 kc. W świetle ww. przepisów ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni licząc od daty otrzymania zawiadomienia o zdarzeniu. W myśl art. 455 kc, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Bierne oczekiwanie ubezpieczyciela na wynik toczącego się procesu naraża go na ryzyko popadnięcia w opóźnienie lub zwłokę w spełnieniu świadczenia odszkodowawczego. Rolą sądu w ewentualnym procesie może być jedynie kontrola prawidłowości ustalenia przez ubezpieczyciela wysokości odszkodowania.

Sąd podkreślił, że pozwany jako profesjonalista dysponujący odpowiednim zapleczem prawnym, winien ustalić odpowiednio wysokość zadośćuczynienia należnego powodowi w ww. terminie. Wszystkie okoliczności związane ze stanem faktycznym w dniu zgłoszenia szkody były już znane. Dlatego Sąd Rejonowy uznał, że powodowi przysługiwały odsetki ustawowe za opóźnienie od 1 maja 2016 r. tj. po upływie trzydziestu dni od dnia stwierdzenia braku podstaw do wypłaty kwoty 50.000 zł.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął w oparciu o treść art. 98 kpc.

Apelację od wyroku złożył (...) S.A. w W., zaskarżając go w całości i zarzucił naruszenie:

- art. 9 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że orzeczony w postępowaniu karnym środek karny w postaci zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 46 § l kk jest objęty zakresem ochrony ubezpieczeniowej w ramach umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych;

- art. 822 kc w zw. z art. 361 § l kc poprzez błędną wykładnię i rozszerzenie granic odpowiedzialności ubezpieczyciela polegające na przyjęciu, że w zakresie pojęcia szkody, do której naprawienia zobowiązany jest zakład ubezpieczeń na podstawie umowy ubezpieczenia OC, zalicza się szkoda powstała na skutek zapłacenia przez sprawcę zadośćuczynienia za krzywdę opisanego w art. 46 § l kk;

- art. 822 kc w zw. z art. 13 ust. 2 w zw. z art. 34 ust. l ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że zasądzona w sprawie karnej od powoda kwota zadośćuczynienia za krzywdę stanowi jego obowiązek cywilnoprawny, podlegający kompensacie przez pozwanego w związku z zawartą umową obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Dla oceny charakteru prawnego zobowiązania, nałożonego przez Sąd Rejonowy w Żyrardowie w sprawie II K 492/14 na K. M. w punkcie 4 wyroku, należy odwołać się do funkcji i celu środka karnego określonego w art. 46 kk. Obowiązek naprawienia szkody, jako odrębny środek karny, pojawił się już w pierwotnym tekście Kodeksu karnego z 1997r. i było to niewątpliwie novum w polskim prawie karnym, gdyż wśród środków reakcji karnej na czyn zabroniony pojawił się typowy środek kompensacyjny, a więc środek, który bezpośrednio uwzględniał interesy majątkowe osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Jednak mimo swojego restytucyjnego charakteru, był i jest to nadal środek orzekany w związku z wydaniem wyroku skazującego. Innymi słowy, obowiązek lub możliwość jego zastosowania wiąże się zawsze z przesądzeniem o odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa, które wyrządziło szkodę majątkową lub niemajątkową.

Od dnia wejścia w życie Kodeksu karnego z 1997r. art. 46 kk podlegał kilku nowelizacjom, mianowicie: poszerzono katalog przestępstw, przy których można było orzec ten środek karny; wprowadzono możliwość orzeczenia tego środka przez sąd z urzędu; jednoznacznie wskazano, że obowiązek naprawienia szkody dotyczy zarówno szkód materialnych, jak niematerialnych (krzywd). Ostatnia nowelizacja, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r., dokonała istotnej zmiany charakteru tego środka, eliminując go z katalogu środków karnych i przyjmując, że jest to odrębny środek kompensacyjny, orzekany przez sąd karny. Ponadto nowelizacja ta uchyliła przepisy Kodeksu postępowania karnego o powództwie adhezyjnym oraz uchyliła przepis art. 415 § 5 kpk, który przewidywał odrębną, wyłącznie procesową podstawę orzekania odszkodowania z urzędu przez sąd karny. W konsekwencji należy przyjąć, że w art. 46 § 1 kk mamy obecnie środek kompensacyjny o charakterze cywilnym, orzekany przez sąd karny w związku z pociągnięciem sprawcy do odpowiedzialności karnej. (por. Tomasz Oczkowski, Komentarz do art.46 Kodeksu karnego – LEX)

Wyrok skazujący K. M. za przestępstwo popełnione 30 kwietnia 2014r., zapadł zatem jeszcze przed wejściem w życie ostatniej z wymienionych wyżej nowelizacji Kodeksu karnego. Niemniej jednak zmiany art. 46 kk ewoluowały w kierunku podkreślenia cywilnego charakteru zobowiązania nałożonego na podstawie w/w przepisu.

Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje obecnie stanowisko, zgodnie z którym regres ze strony sprawcy wypadku w stosunku do ubezpieczyciela w przypadku orzeczenia środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, jest dopuszczalny. Odmienny pogląd należy obecnie do rzadkości (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 marca 2008r. III KK 345/07, LEX nr 392606). Przełomowe znaczenie dla oceny charakteru zobowiązania wynikającego z orzeczonego w wyroku karnym odszkodowania, jako środka karnego oraz dopuszczalności regresu ze strony sprawcy, ma uchwała Sądu Najwyższego z 13 lipca 2011r. w sprawie III CZP 31/11, LEX nr 852336, którą Sąd Okręgowy w całości akceptuje.

Sąd Najwyższy stwierdził w niej, że sprawca wypadku komunikacyjnego, wobec którego zastosowano środek karny polegający na obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 w związku z art. 39 pkt 5 kk), może domagać się od ubezpieczyciela - na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów - zwrotu świadczenia zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego. Uzasadniając swoje stanowisko, Sąd Najwyższy podkreślił, że nie ma dostatecznych podstaw do uznania, że środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody pełni wyłącznie funkcję penalną lub resocjalizacyjną. Taka funkcja niewątpliwie ma istotne znaczenie; jeżeli środek taki został orzeczony, powinnością skazanego jest jego wykonanie, zatem nie może żądać, aby inny podmiot za niego to uczynił. Nie oznacza to jednak, że funkcja penalna jest jedyną lub przeważa nad funkcją kompensacyjną. Nazwa tego środka karnego wskazuje, że jego istotą jest naprawienie wyrządzonej przestępstwem szkody. Warunkiem jego orzeczenia w wyroku karnym jest istnienie w chwili wyrokowania szkody i nie orzeka się go, jeżeli szkoda została naprawiona przez sprawcę albo inną osobę. Nie orzeka się tego środka również wtedy, gdy roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Ponadto, jeśli orzeczone środki karne nie pokrywają całej szkody, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym. Już zatem przepisy kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego wskazywały, że przy orzekaniu tego środka karnego chodzi nie tylko o represję wobec sprawcy lub jego resocjalizację, ale także, a nawet przede wszystkim, o naprawienie wyrządzonej pokrzywdzonemu szkody.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów jest obowiązkowe (art. 23 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – Dz.U.2018.473 j.t.). Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela, wynikający z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, określa art. 822 § 1 kc. Zgodnie z tym przepisem, zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do zapłacenia określonego w umowie ubezpieczenia odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na rzecz której została zawarta umowa ubezpieczenia. W odniesieniu do ubezpieczenia komunikacyjnego zakres ten konkretyzuje art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (…), zgodnie z którym z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Z żadnego z tych przepisów nie wynika wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela, gdy obowiązek naprawienia szkody orzeczony został jako środek karny.

Zachowanie sprawcy wypadku komunikacyjnego i wyrządzona przez niego szkoda w żadnym razie nie zasługuje na aprobatę, czego wyrazem jest skazanie K. M. za popełnienie przestępstwa określonego w art. 177 § 2 kk. Niemniej jednak żaden z przytoczonych w apelacji przepisów nie wskazuje na niedopuszczalność regresu sprawcy szkody objętego obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych wobec ubezpieczyciela. Dlatego Sąd Rejonowy słusznie uwzględnił część dochodzonego przez powoda roszczenia za usprawiedliwione.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach procesu za II instancję Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc, przy czym wysokość wynagrodzenia pełnomocnika powoda została ustalona zgodnie z § 10 ust. 1 pkt. 1) w zw. z § 2 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.