Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSR del. Jakub Litowski

Protokolant st. sekr. sądowy Marzenna Śliwa

po rozpoznaniu w dniu 1 października 2018 r. w Toruniu

sprawy M. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania M. T.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T.

z dnia 12 marca 2018 r. nr (...)

orzeka:

I.  Zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych oddział w T. do przeliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego M. T. od dnia 1 marca 2018 r. z uwzględnieniem, że kapitał początkowy ubezpieczonego ustalony na dzień 1.01.1999 r. wyniósł 85 464, 28 zł (osiemdziesiąt pięć tysięcy czterysta sześćdziesiąt cztery złote dwadzieścia osiem groszy);

II.  Stwierdza odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  Oddala odwołanie w pozostałym zakresie.

SSR (del.) Jakub Litowski

Sygn. akt IV U 536/18

UZASADNIENIE

W odwołaniu od decyzji z dnia 12.03.2018 r. ubezpieczony M. T. podniósł m.in., że organ rentowy odmówił mu prawa do przeliczenia emerytury, gdyż nie uwzględnił załączonych dowodów. Mają one jednak wpływ na wysokość świadczenia. Z przedłożonej legitymacji ubezpieczeniowej wynika bowiem, że w pracował w okresie od 4.04.1981 r. do 12.121991 r. i otrzymywał przeciętne wynagrodzenie 1849667 zł na dzień 12.12.1991 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie wskazując, że dołączone do wniosku z 7.03.2018 r. dokumenty nie miały wpływu na wysokość świadczenia.

Sąd ustalił, co następuje:

We wrześniu 2017 r. ubezpieczony M. T. (ur. (...)) złożył wniosek o emeryturę. Wykazując przebyte okresy składkowe ubezpieczony powołał się m.in. na zatrudnienie na stanowisku traktorzysty w Kółku Rolniczym w G. w okresie od 4.04.1981 r. do 12.12.1991 r. W ramach prowadzonego w październiku 2017 r. postępowania o ustalenie kapitału początkowego ubezpieczonego, organ rentowy w wykazie wprowadzonych dochodów – z uwagi na brak jakiekolwiek dokumentacji płacowej – uwzględnił wynagrodzenie ubezpieczonego za ten okres na poziomie płacy minimalnej, przy czym za 1991 r. wynagrodzenie to, zdaniem organu rentowego, wyniosło 8 241 300 zł, tj. suma 6 944 999, 96 zł (za okres od 1.01.1991 r. do 12.12.1991 r.) i 1 296 250 zł (wynagrodzenie za pracę od 13.12. do 31.12.1991 r. w RSP w G.). Taka też podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za 1991 r. (pozostająca w relacji 38, 80 % w stosunku do rocznego przeciętnego wynagrodzenia za 1991 r.) została przez organ rentowy przyjęta przy obliczaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego, dla wyliczenia którego (na poziomie 59, 54 %) odwołano się do podstaw wymiaru składek z lat 1989 do 1998. Kierują się m.in. takim wskaźnikiem wysokości podstawy organ rentowy ustalił, że kapitał początkowy ubezpieczonego na dzień 1.01.1999 r. wynosił 81 125, 44 zł.

Decyzją z dnia 9.10.2017 r. przyznano ubezpieczonemu prawo do emerytury w wysokości 1747, 88 zł; ustalając emeryturę w takiej wysokości uwzględniono m.in. kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego w wysokości 303 000, 97 zł.

/dowód: wniosek – k. 1-2 akt emerytalnych

decyzja – k. 8 akt emerytalnych

świadectwo pracy – k. 9 akt rentowych

wykaz wprowadzonych dochodów – k. 4 akt kapitału początkowego

decyzja – k. 5 akt kapitału początkowego

obliczenie wskaźnika – k. 6 akt kapitału początkowego/

W dniu 7.03.2018 r. ubezpieczony wniósł o ponowne przeliczenie kapitału początkowego i jego świadczenia emerytalnego z uwzględnieniem wpisów z legitymacji ubezpieczeniowej. Do wniosku dołączył kopie wybranych stron legitymacji ubezpieczeniowej dotyczących okresu zatrudnienia w Kółku Rolniczym w G..

Decyzjami z dni 12.03.2018 r. organ rentowy odmówił prawa do przeliczenia kapitału i emerytury, wskazując w uzasadnieniu, że przedłożone dowody nie mają wpływu na wysokość świadczenia.

/dowód: wniosek i załączniki – k. 10-13 akt emerytalnych

decyzje – k. 14 akt emerytalnych i k. 7 akt kapitału początkowego/

W legitymacji ubezpieczeniowej wydanej M. T. w dniu 11.02.1988 r., na stronach 46 i 47 (dotyczących poświadczenia o okresach zatrudnienia i wysokości zarobków ubezpieczonego), odnotowano okres zatrudnienia ubezpieczonego w Kółku Rolniczych w G., w tym w rubryce „ustanie zatrud. dzień, m-c, rok/sposób rozwiązania stosunku pracy” wpisano „12.12.1991 r. za porozum. stron”. Jednocześnie w rubryce „zarobek razem brutto/przeciętny miesięczny” wpisano kwotę 1 849 667 zł.

/dowód: legitymacja ubezpieczeniowa – k. 45/

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny ustalono na podstawie dokumentów, których prawdziwości nie podważała żadna ze stron.

Zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. w Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 – zwanej dalej „ustawą”) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2 ustawy); jego wartość ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3 ustawy) tj. na dzień 1 stycznia 1999 r. (art. 196 ustawy).

Stosownie do art. 174 ust. 2 ustawy, przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: 1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6, 2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5, 3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. Kapitał początkowy wynosi: 1) 24 % kwoty bazowej, 2) po 1, 3 % podstawy jego wymiaru za każdy rok okresów składkowych i okresu nieskładkowego o którym mowa w art. 7 pkt 5, 3) po 0, 7 % podstawy jego wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, wskazanych w art. 174 ust. 2 pkt 3 (art. 53 ust. 1 w zw. z art. 174 ust. 1 – 2a ustawy). Do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r. (art. 174 ust. 7 ustawy), przy czym jej część wynoszącą 24 % tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresów składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. (art. 174 ust. 8 zd. 1 ustawy). Współczynnik ten oblicza się według wzoru:

gdzie: „p” – oznacza współczynnik; „wiek ubezpieczonego” – wiek w dniu 31.12.1998 r.; „wiek emerytalny” – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn; „staż ubezpieczeniowy” – udowodniony okres składkowy i nieskładkowy, zaś „wymagany staż” – 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (art. 174 ust. 8 zd. 2 ustawy).

Według natomiast art. 174 ust. 3 ustawy, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Podstawę taką stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych (art. 15 ust. 1 w zw. z art. 174 ust. 3 ustawy). Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (art. 15 ust. 2a w zw. z art. 174 ust. 3 ustawy).

Do podstawy wymiaru emerytury lub renty dolicza się nadto kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy (art. 15 ust. 3 ustawy). W celu ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego: 1) oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych, 2) oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu, 3) oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego, nie wyższy jednak niż 250 % oraz 4) mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową (art. 15 ust. 4 i 5 w zw. z art. 174 ust. 3 ustawy).

Spór między stronami wywołała kwestia uwzględnienia przy ustalaniu kapitału początkowego (a w konsekwencji – wysokości emerytury) zapisów w legitymacji ubezpieczeniowej M. T. odnoszących się do jego okresu zatrudnienia w Kółku Rolniczym w G. (dalej jako „KR w G.”), w szczególności adnotacja „1 849 667-,” w rubryce „zarobek razem brutto/przeciętny miesięczny”. Niewątpliwie wpis ten nawiązywał do kwoty lub kwot wynagrodzeń, jakie ubezpieczony otrzymywał w okresie zatrudnienia w KR w G., które to świadczenie stanowiło wówczas (i w dalszym ciągu stanowi) punkt wyjścia zarówno do obliczenia podstawy wymiaru emerytury i renty, jak też podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (zob. art. 3 i n. ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o funduszu emerytalnym, Dz. U. Nr 3 poz. 7 ze zm. Por. także § 1 i n. rozporządzenia Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac w z 19.08.1968 r. sprawie obliczania podstawy emerytury lub renty, zasiłków z ubezpieczenia na wypadek choroby i macierzyństwa oraz składek na ubezpieczenia społeczne, Dz. U. Nr 35 poz. 246 ze zm.; § 1 i n. rozporządzenia RM z 1.04.1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent, Dz. U. Nr 18 poz. 77 ze zm.; § 7 i n. rozporządzenia RM z 29.01.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego, Dz. U. Nr 7 poz. 41 ze zm.).

Ustalenie wysokości wynagrodzenia pobieranego przez M. T. oraz identyfikacja okresu, za który zarobek w określonej wysokości mu przysługiwał, pozwoliłyby na ponowne przeliczenie kapitału początkowego oraz emerytury, zważywszy na fakt, że przy obliczaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru m.in. z okresu pracy w KR w G. (lata 1989 do 1991) przyjęto wynagrodzenie na poziomie płacy minimalnej, nie zaś realnie otrzymywanej. W ocenie Sądu, wpis ten daje asumpt do przyjęcia rzeczywistego wynagrodzenia ubezpieczonego, przynajmniej za jeden rok jego pracy (1991 r.) dla tego zakładu. Należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na funkcję i charakter dokumentu, w którym zamieszczono taką adnotację. Legitymację ubezpieczeniową uważa się za jeden z legalnych środków dowodowych, na podstawie których organ rentowy może – na etapie postępowania administracyjnego – stwierdzić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty (§ 21 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, Dz. U. Nr 237 poz. 1412; zob. także § 20 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń, Dz. U. Nr 10 poz. 49).

Pierwszą regulację dotyczącą legitymacji ubezpieczeniowej zawierały przepisy rozporządzenia Ministra (...) z dnia 28 grudnia 1933 r. o sposobie dokonywania zgłoszeń w zakresie ubezpieczeń społecznych, uiszczania składek i kontroli czynności pracodawców, Dz. U. Nr 103 poz. 818 (§§ 43 do 52), nakazujące odnotowywanie w w/w dokumencie danych istotnych dla odtworzenia przebiegu i treści stosunku ubezpieczeniowego, w tym okresów i rodzaju zatrudnienia, otrzymywanych zarobków, faktów relewantnych dla ubezpieczenia (m.in. okresu służby wojskowej lub pozostawania bez pracy), danych dotyczących pobieranych świadczeń ubezpieczeniowych (§ 44 i 50 rozporządzenia z 1933 r.). Legitymacja ubezpieczeniowa w założeniu miała zatem stanowić autonomiczne źródło wszelkich informacji dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym, jak też niezbędnych do ustalenia prawa do określonych świadczeń lub ich wysokości. Tożsamą funkcję pełniły legitymacje ubezpieczeniowe wydawane na podstawie kolejnych aktów prawnych, które w późniejszych okresach zastąpiły przepisy rozporządzenia z 1933 r.

W dacie podjęcia przez ubezpieczonego pracy w KR w G. (4.04.1981 r.) obowiązywały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 października 1959 r. w sprawie legitymacji ubezpieczeniowych (Dz. U. Nr 56 poz. 338). Dokument ten miał służyć m.in. rejestracji okresów zatrudnienia i zarobków oraz dokonywania wpisu o sposobie rozwiązania stosunku pracy (§ 1 ust. 1 zd. 2 rozporządzenia z 1959 r.). Wpisów tych miano dokonywać w sposób i w terminach wskazanych w instrukcji Centralnej rady Związków Zawodowych (§ 3 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia z 1959 r.). Instrukcję taką opracowano jako załącznik do uchwały Centralnej Rady Związków Zawodowych z dnia 2 listopada 1959 r. w sprawie wydania instrukcji ustalającej wzory legitymacji ubezpieczeniowych, tryb wydawania legitymacji i sposób dokonywania w nich wpisów (Biuletyn Centralnej Rady Związków Zawodowych nr 11 poz. 216). Legitymacja ubezpieczeniowa, którą w 1988 r. otrzymał ubezpieczony i w której dokonano przedmiotowego wpisu, została właśnie sporządzona zgodnie z wzorem ustalonym w przytoczonych wyżej przepisach.

W okresie zatrudnienia ubezpieczonego w KR w G. zmianie uległ stan prawny dotyczący m.in. legitymacji ubezpieczeniowych. Z dniem 1 stycznia 1987 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. nr 42 poz. 202 ze zm.), której art. 6 ust. 1 wprost uznał legitymację ubezpieczeniową za dowód objęcia ubezpieczeniem społecznym. Jednocześnie, zgodnie z art. 6 ust. 3 tego aktu prawnego, Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej, miał w drodze rozporządzenia określić wzory legitymacji ubezpieczeniowych, tryb ich wystawiania oraz sposób dokonywania w nich wpisów. Na podstawie wskazanej normy kompetencyjnej Minister Pracy i Polityki Socjalnej wydał w dniu 16 maja 1991 r. rozporządzenie w sprawie wzorów i trybu wystawiania legitymacji ubezpieczeniowych (Dz. U. Nr 51 poz. 223).

Taki wzór druku legitymacji ubezpieczeniowej dla pracowników określono w załączniku nr 1 do rozporządzenia (§ 2 ust. 1 rozporządzenia z 1991 r.) Jednocześnie, zobligowano zakład pracy do dokonania w legitymacji wpisów dotyczących m.in. corocznego (a w razie potrzeby – za okresy wsteczne) poświadczania wysokości wynagrodzenia za poszczególne lata kalendarzowe, podlegającego uwzględnieniu przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, w myśl przepisów obowiązujących w okresie, za który wynagrodzenie to przysługiwało, oraz składników nie objętych składką na ubezpieczenie społeczne, lecz podlegających uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytur i rent w myśl przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (§ 5 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia z 1991 r.). Wpisów w legitymacjach miano dokonywać na podstawie odpowiednich dokumentów (§ 7 rozporządzenia z 1991 r.).

Ponadto, legitymacje ubezpieczeniowe wystawione według dotychczas obowiązujących wzorów zachowywały swą ważność jako dowody uprawniające do świadczeń leczniczych i otrzymywania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy oraz jako dowody stwierdzające okresy zatrudnienia i wysokość zarobków w celu ustalenia uprawnień do świadczeń emerytalno-rentowych (§ 9 rozporządzenia z 1991 r.). Pracownikom posiadającym legitymację ubezpieczeniową, wystawioną według dotychczas obowiązującego wzoru, dokonywano natomiast wpisów w tej legitymacji modyfikując rubryki, w których poświadczało się okresy zatrudnienia i wysokość zarobków odpowiednio do wzoru stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia (§ 10 rozporządzenia z 1991 r.). Zgodnie z postanowieniami tego załącznika, poświadczenia okresów zatrudnienia i wysokości zarobków ubezpieczonego miano dokonywać na str. 14 do 29 legitymacji ubezpieczeniowej. Część dotycząca wynagrodzenia za lata kalendarzowe obejmowała rubryki „rok” i „kwota”, przy czym za wynagrodzenie podlegające wpisowi uważano sumę wynagrodzeń podlegających uwzględnieniu przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytur i rent w myśl przepisów regulujących szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych (zob. załącznik nr 1 do rozporządzenia z 1991 r.).

Jak wcześniej wskazano, sporna adnotacja została zamieszczona w legitymacji ubezpieczeniowej sporządzonej według wzoru obowiązującego przed datą wejścia w życie rozporządzenia z 1991 r., w rubrykach adekwatnych do wzoru druku legitymacji zgodnego z przepisami rozporządzenia z 1959 r. Kwota wynagrodzenia wpisana została do rubryki zatytułowanej „zarobek razem brutto/przeciętny miesięczny”. Dodatkowy komentarz do tej rubryki (do którego odsyłał symbol gwiazdki [*] przy słowie „zarobek”) wyjaśniał, że wpis winien dotyczyć zarobku „ za okres ostatnich 12 miesięcy lub za okres faktycznego zatrudnienia, gdy trwało ono krócej niż 1 rok; wpisu zarobków osoby wykonującej pracę nakładczą (chałupnika) dokonuje się za każdy miesiąc”. Rubrykę tę podzielono horyzontalnie na dwie części: 1) dotyczącą kwoty wynagrodzenia za rok lub okres faktycznego zatrudnienia (subrubryka górna, do której odnosiło się wzmiankowane wyjaśnienie), 2) dotyczącą przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (subrubryka dolna). Liczbę „1849667” (oznaczająca zapewne kwotę w złotych) odnotowano w dolnej części subrubryki górnej. Na marginesie wypada zaznaczyć, że wpisu tego dokonano z pewności nie wcześniej niż w dacie rozwiązania stosunku pracy (tj. 12.12.1991 r.), wstawionej w rubryce obok.

Analizując powyższy wpis należy zauważyć, że mimo umiejscowienia w/w kwoty w subrubryce górnej dotyczącej sumy wynagrodzeń za ostatnie 12 miesięcy pracy (a więc – z uwagi na datę dokonania wpisu – za okres od I do XII.1991 r.) oraz zalecenia z § 10 rozporządzenia z 1991 r. obowiązującego w dacie sporządzenia przedmiotowej adnotacji, nakazującego dopasowanie rubryk do wzoru z załącznika nr 1 (przewidującego wyłącznie obowiązek odnotowania łącznego wynagrodzenia za rok), wpis ten odnosi się do subrubryki „przeciętnego miesięcznego” wynagrodzenia. Ubezpieczony – co potwierdził organ rentowy m.in. w wykazie wprowadzonych okresów ubezpieczonego (k. 3 akt kapitału początkowego) – przepracował nieprzerwanie cały 1991 r. (do momentu rozwiązania stosunku pracy z KR w G.). W 1991 r. przeciętne wynagrodzenie miesięczne wynosiło 1 770 000 zł, zaś roczne – 21 240 000 zł (M.P. z 1992 r. Nr 5 poz. 33). Z kolei, wynagrodzenie minimalne miesięczne miało wartość: od 1.01.1991 r. do 31.03.1991 r. – 550 000 zł, od 1.04.1991 r. do 30.06.1991 r. – 605 000 zł, od 1.07.1991 r. do 30.09.1991 r. – 632 000 zł, od 1.10.1991 r. do 30.11.1991 r. – 652 000 zł, w grudniu 1991 r. – 700 000 zł (zob. www.infor.pl/zarobki-w-polsce). Zakładając nawet zatem, że ubezpieczony w KR w G. zarabiał na poziomie płacy minimalnej, suma wynagrodzeń za okres od 1.01.1991 r. do 12.12.1991 r. winna wynieś kwotę 6 944 999, 96 zł (co poświadczył ZUS w wykazie wprowadzonych dochodów, k. 4 akt kapitału początkowego).

Z powyższego zestawienia wynika więc, że ubezpieczony za pracę w pełnym wymiarze czasu w okresie od 1.01.1991 r. do 12.12.1991 r. nie mógł otrzymać łącznie kwoty 1 849 667 zł, tj. niecałych 27 % wzmiankowanej sumy wynagrodzeń minimalnych za taki okres. Wpis ten trzeba traktować jako odesłanie do wynagrodzenia „przeciętnego miesięcznego”, zgodnie z oznaczeniem odnoszącym się do subrubryki dolnej. Wydaje się to o tyle właściwe, że kwota ta nieznacznie tylko wykraczała poza stawkę miesięcznego przeciętnego wynagrodzenia dla 1991 r. (1 770 000 zł). Ubezpieczony, który w tym zakładzie pracował jako traktorzysta (z czym łączyła się zapewne potrzeba pracy w godzinach nadliczbowych w okresie zintensyfikowania prac polowych) mógł otrzymywać tak wysokie zarobki miesięczne, które – po zsumowaniu za dany okres i podzieleniu przez liczbę miesięcy, z którym zostały uwzględnione – mogły dać taką właśnie kwotę przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Przedstawiciel zakładu (...) w G. winien wprawdzie zmodyfikować owe rubryki i dopasować ich znaczenie do wzoru wynikającego z załącznika do rozporządzenia z 1991 r. Należy jednak zwrócić uwagę, że ubezpieczony w tym okresie posługiwał się legitymacją ubezpieczeniową opracowaną według poprzedniego wzoru, zaś przepisy rozporządzenia z 1991 r. zaczęły obowiązywać dopiero od 17.06.1991 r. (§ 11 rozporządzenia z 1991 r.), tj. kilka miesięcy przed ustaniem zatrudnienia M. T. w KR w G.. Nie można zatem wykluczyć, że osoba dokonująca spornego wpisu kierowała się dosłownym brzmienie rubryk (i wskazówkami dotyczącymi sposobu ich wypełniania), z uwagi na nieznajomość nowych zasad obowiązujących dopiero od kilku miesięcy albo ze względu na fakt, że część spornego okresu (którego dotyczył wpis) ubezpieczony przepracował jeszcze przed datą wejścia w życie rozporządzenia z 1991 r., co w ocenie tej osoby wskazywało na potrzebę zastosowanie poprzednich reguł opisywania kwot otrzymanego wynagrodzenia.

Konstrukcję „przeciętnego wynagrodzenia” przewidywały w tym okresie przepisy art. 16 i n. ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40 poz. 267 ze zm.), umieszczone w rozdziale 4 „Podstawa wymiaru świadczeń”. Było to wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres: 1) ostatnich czterech kwartałów kalendarzowych albo, 2) kolejnych 3 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 12 lat kalendarzowych, licząc wstecz od roku (kwartału), w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę (art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z 1982 r.). Zważywszy na funkcję omawianej rubryki, a także fakt zamieszania w niej – w subrubryce górnej – sumy wynagrodzeń za okres 12 miesięcy (czyli ostatnich czterech kwartałów kalendarzowych) trzeba uznać, że przy wypełnianiu tej rubryki i wpisywaniu do niej „przeciętnego miesięcznego” wynagrodzenia opierano się na wariancie z art. 16 ust. 2 pkt 1 ustawy z 1982 r. Na tej podstawie trzeba przyjąć, że wpis „1 849 667 zł” odzwierciedlał przeciętne miesięczne wynagrodzenie ubezpieczonego wyliczone na postawie wynagrodzeń, które faktycznie wypłacono mu za 4 kwartały 1991 r., a więc za okres od 1.01.1991 r. do 12.12.1991 r.

Metodologia liczenia takiego wynagrodzenia wydaje się oczywista. Należało zsumować wynagrodzenia otrzymywane przez ubezpieczonego za poszczególne miesiące 1991 r., przy czym za okres od stycznia do listopada 1991 r. byłyby to wynagrodzenia w pełnej wysokości za przepracowane w całości miesiące, natomiast za miesiąc grudzień 1991 r. – wynagrodzenie proporcjonalne do okresu przepracowanego w tym miesiącu. Podobną metodologię przewidywały m.in. powoływane już wcześniej przepis rozporządzenia Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac w z 19.08.1968 r. (§ 1 oraz § 12 i n. tego aktu prawnego), które wprawdzie nie obowiązywały w spornym okresie, natomiast posługiwały się analogiczną konstrukcją „przeciętnego miesięcznego zarobku” i zawierały pewne wskazania co do sposobu obliczania takiego wynagrodzenia.

Kierując się powyższymi ustalenia trzeba tym samym przyjąć, że ubezpieczony w okresie od 1.01.1991 r. do 12.12.1991 r. otrzymał łącznie zarobki, które po zsumowaniu i podzieleniu przez okres z którego zostały uwzględnione dały kwotę 1 849 667 zł. W ocenie Sądu, to działanie arytmetyczne można przeprowadzić w odwrócony sposób. Wystarczy pomnożyć kwotę przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przez 11 miesięcy 1991 r. (od stycznia do listopada) i do uzyskanego wyniku dodać część przeciętnego wynagrodzenia proporcjonalną do okresu zatrudnienia w grudniu 1991 r. (od 1 do 12.12.1991 r.). W ten sposób uzyska się sumę wynagrodzeń otrzymanych przez M. T. za poszczególne miesiące pracy w KR w G. w 1991 r., które przez organ rentowy zostały wyliczone na poziomie 21 062 337 zł (zob. wykaz wprowadzonych dochodów – wariant hipotetyczny, akta kapitału początkowego).

Zdaniem Sądu, stało się więc możliwe odtworzenie – na podstawie wpisu w legitymacji ubezpieczeniowej – globalnej kwoty wynagrodzeń jakie za ostatni rok pracy w KR w G. otrzymał ubezpieczony. Pozwalało to z kolei na ustalenie podstawy wymiaru składek za 1991 r. w oparciu o płacę faktycznie M. T. wypłaconą, nie zaś minimalne wynagrodzenie obowiązujące w tym okresie. Należy w tym miejscu podkreślić, że ustalenie w taki sposób łącznego wynagrodzenia ubezpieczonego za okres od 1.01.1991 r. do 12.12.1991 r. nie prowadziło do wyliczenia hipotetycznego wynagrodzenia, oderwanego od rzeczywistych warunków płacowych ubezpieczonego, lecz do obliczenia faktycznie otrzymywanej płacy w oparciu o dokument, który – w założeniu (co wynika z przytoczonych wcześniej przepisów) – miał stanowić źródło wiedzy m.in. o takich właśnie okolicznościach. Za taką pewną informację trzeba przecież uważać wpis dotyczący przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, dokonany na podstawie odpowiednich dokumentów płacowych (§ 7 rozporządzenia z 1991 r.).

Nie powinno się jednocześnie do omawianej sytuacji podchodzić w zbyt rygorystyczny sposób. Skoro legitymacja ubezpieczeniowa M. T. zawiera wpis, na który – zgodnie z przeznaczeniem poszczególnych rubryk – pozwolił sam ustawodawca i który znajdował pewne odzwierciedlenie oraz normatywne wsparcie w obowiązujących przepisach, a nadto wymienia się ją (tj. legitymację ubezpieczeniową) w grupie dokumentów stanowiących dla organu rentowego legalny dowód otrzymywanego wynagrodzenia, nie należy obecnie odmawiać owej adnotacji jakiejkolwiek wartości dowodowej i nie podejmować nawet jakichkolwiek prób jej wykładni, czy też mnożyć problemy przy odczytywaniu rzeczywistych intencji wpisującego (sugerując np. że wpis ten może dotyczyć rocznego wynagrodzenia, a nie miesięcznego). Trzeba mieć na uwadze fakt, że sytuację ubezpieczonego trzeba postrzegać jako wysoce niekomfortową. Nie z jego winy nie można bowiem odtworzyć wysokości wynagrodzeń, jaki otrzymywał w okresie 10 lat pracy w KR w G., a które z pewnością (z uwagi na rodzaj pracy ubezpieczonego i zapotrzebowanie na jego usługi) znacznie przewyższało płacę minimalną.

Ze względu na brak dostępu do dokumentacji płacowej (która prawdopodobnie zaginęła, bądź też uległa zniszczeniu) został on pozbawiony możliwości wykazywania realnych kwot otrzymywanych wynagrodzeń, co w konsekwencji doprowadził do nabycia przez niego prawa do emerytury w niższej wysokości (niż miał prawo oczekiwać). Tym bardzie wskazane wydaje się podejście z dużą wnikliwością do każdego dowodu, jaki ubezpieczony jest w stanie zaoferować, zwłaszcza do tych, do których odwołują się wprost przepisy regulujące postępowanie dowodowe przed organem rentowym. Niewskazane byłoby tym samym odrzucanie a limine takich środków dowodowych, lecz – z przyczyn omówionych powyżej – należy starać się wydobyć z nich jak najwięcej istotnych informacji, działając w ten sposób na korzyść ubezpieczonego (aczkolwiek nadal w granicach prawa).

Z powyższych względów, Sąd dopuścił jako prawidłowy wariant hipotetyczny rozważony na polecenie Sądu (k. 47 akt) przez organ rentowy. Uwzględniając wynagrodzenie jakie – w świetle analizowanego wpisu – mógł otrzymać ubezpieczony za okres pracy w KR w G., dodając do niego płacę otrzymaną przeze niego w kolejnym zakładzie pracy za okres od 13.12.1991 r. do 31.12.1991 r., ustalono, że podstawa wymiaru ubezpieczonego za 1991 r. wyniosła 105, 27 % rocznego przeciętnego wynagrodzenia. Zdaniem Sądu, ubezpieczony – jako traktorzysta – mógł otrzymywać w KR w G. wynagrodzenie na takim poziomie. Tezie tej nie przeczy fakt, że w późniejszym (udokumentowanym) okresie pracy w RSP w G. jego roczne zarobki oscylowały między 82, 10 i 68, 61 % rocznego przeciętnego wynagrodzenia. Wypada wyjaśnić, że w RSP w G. ubezpieczony pracował jako pracownik obory (zob. str. 46 legitymacji ubezpieczeniowej, k. 45 akt), a więc na innym stanowisku niż traktorzysta, z odmiennym zakresie obowiązków, odpowiedzialności, przydatności dla zakładu itp. Ze zrozumiałych względów mógł otrzymywać relatywnie niższe wynagrodzenie (w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia, czy też wcześniej pobieranego). Ponadto, jeszcze w 1991 r. wynagrodzenie ubezpieczonego w RSP w G. kształtowało się na dość wysokim poziomie, o czym świadczy fakt, że za okres od 13.12. do 31.12.1991 r. (tj. za 2/3 miesiąca) otrzymał wynagrodzenie proporcjonalne w kwocie 1 296 250 (zob. ZUS Rp-7 z RSP w G., akta rentowe), co oznacza, że jego wynagrodzenie miesięczne u nowego pracodawcy (około 1 900 000 zł) za ten miesiąc wykraczało ponad miesięczne wynagrodzenie przeciętne (1 770 000 zł) o prawie 7,5 %.

Podwyższenie podstawy wymiaru składek za 1991 r. (do poziomu 105, 27 %) prowadziło automatycznie do zwiększenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru z 59, 54 % do 66, 19 %, co z kolei miało bezpośredni wpływ na wyższą kwotę bazową (808, 11 zł, w miejsce dotychczas przyjmowanych 726, 92 zł), przez którą przemnożono liczbę ustalonych miesięcy składkowych. Przeprowadzenie w/w operacji arytmetycznych pozwoliło na podwyższenie wartości kapitału początkowego ubezpieczonego (ustalonego na dzień 1.01.1999 r.) do kwoty 85 464, 28 zł (zob. wariant hipotetyczny, akta kapitału początkowego).

Zgodnie z art. 175 ust. 4 ustawy, ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych w art. 114. Stosownie zarazem do art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Za taki dowód uznać trzeba niewątpliwie legitymację ubezpieczeniową zawierającą adnotację odnoszącą się do zarobków uzyskiwanych przez ubezpieczonego w 1991 r. Spełniona zatem została przesłanka do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego (poprzez uwzględnienie poziomu płac z 1991 r.), a w konsekwencji – do dokonania weryfikacji decyzji ustalającej wysokość emerytury dla M. T.. Ze zrozumiałych zarazem względów zmiana stała się możliwa wyłącznie w takim zakresie i nie mogła obejmować wcześniejszego okresu zatrudnienia w KR w G.; sporna adnotacja dotyczyła bowiem wyłącznie 1991 r. i nie mogła stanowić jakiejkolwiek podstawy do wykazania wysokości wynagrodzeń pobieranych w latach uprzednich.

Przeliczenie kapitału oraz emerytury winno nastąpić od dnia 1 marca 2018 r., tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym ubezpieczony złożył taki wniosek (art.129 ust. 1 ustawy). Sąd – na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy – stwierdził jednocześnie odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zmiana skarżonych decyzji nastąpiła bowiem na podstawie tego samego materiału dowodowego (wpisów zawartych w legitymacji ubezpieczeniowej), którym dysponował organ rentowy jeszcze przed ich wydaniem. Ustaleniu odpowiedzialności ZUS nie stoi na przeszkodzie fakt, że do wniosku z 7.03.2018 r. ubezpieczony dołączył kopię strony z legitymacji ubezpieczeniowej, nie zaś cały dokument w oryginale.

Wprawdzie, stosownie do § 27 rozporządzenia z 11.10.2011 r., dowody z dokumentów, pisemne zeznania świadków oraz pisemne oświadczenia zainteresowanego powinny być dołączone do wniosku w oryginale. Jednak przedłożenie kopii spornego wpisu (nie zaś oryginału) nie zwalnia organu rentowego z obowiązku przeprowadzenia określonego postępowania, w ramach którego organ rentowy mógł (i powinien) zobligować M. T. do przedłożenia całej legitymacji ubezpieczeniowej, a przynajmniej zwrócić mu uwagę na treść § 27 wzmiankowanego rozporządzenia. Powinność taką można wywieść chociażby z art. 7 i 9 kpa (stosowany za pośrednictwem art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn. w Dz. U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.), obligujących organ administracji publicznej do podejmowania z urzędu wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, do załatwienia sprawy z uwzględnieniem m.in. słusznego interesu obywateli, a także do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego (w tym do udzielania niezbędnych wyjaśnień i wskazówek).

Obowiązek przekazywania przez ZUS wszelkich informacji, w tym wskazówek i wyjaśnień, w zakresie dotyczącym warunków i dowodów wymaganych do ustalenia świadczeń wynika nadto z samych przepisów rozporządzenia z 11.10.2011 r. (§ 1 ust. 2 tego aktu prawnego). Ponadto, zgodnie z § 4 ust. 4 rozporządzenia z 11.10.2011 r., jeżeli we wniosku nie zamieszczono danych lub nie dołączono dokumentów, które są niezbędne do jego rozpatrzenia, organ rentowy wzywa zainteresowanego do uzupełnienia wniosku w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia otrzymania wezwania z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje wydanie decyzji o odmowie wszczęcia postępowania. Treść przytoczonych przepisów nie pozostawia – w ocenie Sądu – żadnych wątpliwości co do tego, że organ rentowy winien pouczyć ubezpieczonego o potrzebie dołączenia do wniosku oryginału legitymacji ubezpieczeniowej i dopiero po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (na złożenie takiej legitymacji) mógł wydać sporne decyzje. Zaniechanie tej powinności stanowi okoliczność obciążającą organ rentowy w sposób skutkujący uznaniem jego odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowych decyzji.

Wobec powyższego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 kpc, orzeczono jak w pkt. I, II i III sentencji wyroku.

Przewodniczący

SSR (del.) Jakub Litowski

Z/

1.  Odnotować

2.  Odpis wyroku i uzasadnienia doręczyć pełnomocnikowi ZUS (radcy prawnemu J. B.)

3.  Za 20 dni lub z wpływem