Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Sędziowie: SSA Iwona Szybka

del. SSO Urszula Sipińska-Sęk

Protokolant: Sekretarz sądowy Aleksandra Białecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 listopada 2018 r. w Ł.

sprawy M. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji M. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 28 czerwca 2017 r. sygn. akt V U 415/17

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 1086/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 marca 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z urzędu przyznał M. R. prawo do emerytury od dnia 21 marca 2017 r., tj. od ukończenia wieku 61 lat i 1 miesiąca. Organ rentowy poinformował jednocześnie, że od dnia przyznania emerytury ustaje prawo do pobieranej dotąd renty z tytułu niezdolności do pracy. Wysokość emerytury obliczono na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, emerytura ta wyniosła 1.414,07 zł, co łącznie okresową emeryturą kapitałową w kwocie 19,79 zł, określoną drugą decyzją z dnia 22 marca 2017 r., dało kwotę 1.433,86 zł.

W odwołaniu od obu decyzji z dnia 22 marca 2017 r. M. R. wniosła o ponowne ustalenie wysokości emerytury i okresowej emerytury kapitałowej, z uwzględnieniem składek opłacanych w ramach programu (...). Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy w Kaliszu wyrokiem z dnia 28 czerwca 2017 r. odwołania ubezpieczonej oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. R., urodzona w dniu (...), w okresie od 20 lipca 2001 r. do 21 marca 2017 r. ubezpieczona pobierała rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Organ rentowy decyzją z dnia 7 maja 2014 r., znak (...)-2013, ustalił dla odwołującej kapitał początkowy. W decyzji tej Zakład Ubezpieczeń Społecznych określił dla wnioskodawczyni okresy składkowe wynoszące 17 lat 7 miesięcy i 25 dni oraz okresy nieskładkowe wynoszące 14 dni. Organ rentowy ustalił wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego na 93,13% z lata 1989-1998. Ustalono wysokość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. na kwotę 99.143,33 zł. Decyzja ta nie została przez odwołującą zaskarżona.

Sąd podkreślił, że w myśl art. 24 ust. 1a pkt 14 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wiek emerytalny dla kobiet urodzonych w okresie od dnia 1 stycznia 1956 r. do dnia 31 marca 1956 r. wynosi co najmniej 61 lat i 1 miesiąc. Emeryturę, o której mowa w art. 24, przyznaje się z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 24a ust. 1 ustawy emerytalnej).

Zgodnie z art. 26 tej ustawy, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Sąd przytoczył także przepis art. 25 ust. 3 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym waloryzację składek przeprowadza się corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za rok 2000, z uwzględnieniem art. 25a. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu. Przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację, o której mowa w art. 25, jest waloryzowana kwartalnie. W przypadku ustalania wysokości emerytury w pierwszym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku (art. 25a ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej).

Prawo i wypłata emerytury M. R. ustalone zostało w pierwszym kwartale 2017 r., zatem ostatniej kwartalnej waloryzacji organ rentowy dokonał, zgodnie z art. 25a ust. 2 pkt 1, za trzeci kwartał 2016 r. Ponadto wszystkie okresy zatrudnienia oraz pobierania przez wnioskodawczynię zasiłków chorobowych i wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy do dnia 31 grudnia 1998 r. zostały uwzględnione przez organ rentowy w decyzji o ustaleniu kapitału początkowego, która to decyzja jest prawomocna, ubezpieczona jej nie zaskarżyła. Okresów pobierania przez wnioskodawczynię renty z tytułu niezdolności do pracy nie dolicza się do stażu ubezpieczeniowego, a żądanie odwołującej w tym przedmiocie nie ma żadnych podstaw prawnych. Podobnie całkowicie pozbawione podstaw prawnych jest żądanie, by za okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy uwzględnić najniższe wynagrodzenie obowiązujące w danym czasie.

Sąd dalej zważył, iż w myśl art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, prawo do okresowej emerytury kapitałowej ustala się z urzędu, jeżeli prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustala się na podstawie art. 24a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej stanowi iloraz kwoty środków zewidencjonowanych na subkoncie ustalonych na dzień, o którym mowa w art. 8 pkt 2, i średniego dalszego trwania życia, o którym mowa w art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 24 ustawy). Przywołany przepis określa wysokość okresowej emerytury kapitałowej jako sumę kwot, wynikających z podzielenia przez liczbę odpowiadającą liczbie miesięcy, przez jaką średnio żyje osoba przechodząca na emeryturę w danym wieku, kwoty środków zgromadzonych przez członka otwartego funduszu emerytalnego na jego koncie w tym funduszu (według stanu na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura) i sumy składek zewidencjonowanych na subkoncie. Im więc później nastąpi przejście na emeryturę okresową (im bliżej wieku 65 lat), tym kwota emerytury będzie wyższa, bo tym mniejsza będzie liczba „n” (mianownik), a wyższa (z reguły) kwota środków (licznik). Okresowa emerytura kapitałowa jest waloryzowana corocznie na zasadach i w trybie określonym dla emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 26 ust. 1) i wypłacana jest wraz z emeryturą czy rentą.

Odnosząc się do zarzutu odwołującej w przedmiocie wysokości ustalonej kwoty emerytury kapitałowej w kwocie 19,79 zł i wniosku o jej podwyższenie do kwoty najniższej emerytury - ustalonej na podstawie art. 85 ust. 2-3 ustawy emerytalnej, który to przepis ustala warunki otrzymania świadczenia najniższego dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., należy stwierdzić, iż w myśl art. 87 ust. 1 cytowanej ustawy - emeryturę przysługującą z Funduszu, określoną w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, podwyższa się do wysokości emerytury najniższej jedynie w przypadku, gdy suma tych świadczeń jest niższa od kwoty emerytury minimalnej. W przypadku odwołującej łączna Kwota emerytury z FUS oraz okresowej emerytury kapitałowej wynosi 1.433,86 zł, zatem jest wyższa od kwoty wskazanej jako emerytura najniższa.

Organ rentowy decyzją z dnia 22 marca 2017 r., znak (...), przyznał M. R. emeryturę, obliczając ją według art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem kapitału początkowego, po zwaloryzowaniu kwoty zwaloryzowanych zaewidencjonowanych składek i średniego trwania życia. Kwotę kapitału początkowego - który na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniósł 99.143,33 zł w decyzji o przyznaniu emerytury - po zwaloryzowaniu przyjęto w kwocie 341.833,48 zł. Kwotę składek zgromadzonych na koncie po 1 stycznia 1999 r., z uwzględnieniem waloryzacji, przyjęto na kwotę 11.542,68 zł i uwzględniono ją do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje emerytura. Emeryturę przyznano od dnia 21 marca 2017 r., czyli składki uwzględniono do końca lutego 2017 r. Emerytura przy uwzględnieniu średniego trwania życia: 249,90 miesięcy, wyniosła 1.414,07 zł. Po doliczeniu okresowej emerytury kapitałowej: 19,79 zł, emeryturę odwołującej ustalono na kwotę 1.433,86 zł.

Sąd zaznaczył przy tym, że przy wyliczaniu świadczeń przyznawanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez ZUS nie uwzględnia się składek płaconych w ramach indywidualnych programów emerytalnych, stanowiących ofertę ubezpieczycieli komercyjnych, a takim jest (...) w (...), którego uwzględnienia składek domaga się wnioskodawczyni.

Mając na uwadze powyższe Sąd stwierdził, że wysokość emerytury, ustalonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej wraz z okresową emeryturą kapitałową, została wyliczona przez organ rentowy prawidłowo, zatem odwołania jako bezzasadne podlegały oddaleniu w myśl art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

W apelacji od tego wyroku M. R. wniosła o jego uchylenie w całości i zobowiązanie (...) Oddział w O. do ponownego obliczenia emerytury w oparciu o obowiązujące przepisy prawa.

Zarzutów nie sformalizowała. Oznajmiła, że domaga się ponownego obliczenia emerytury z uwzględnieniem wszystkich danych na dzień 21 marca 2017 r. Wniosła, aby okres pobierania renty inwalidzkiej przez 16 lat doliczyć do stażu ubezpieczeniowego oraz aby emerytura kapitałowa, która wynosi 19,79 zł, została ustalona w wysokości najniższej emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny oraz poczynił trafne wywody prawne. Sąd Apelacyjny oceniając jako poprawne ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, że zbędne jest ich powtórne powtarzanie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 348/00, LEX 52761, z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX 585720, z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX 558303).

Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że decyzją z dnia 22 marca 2017 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał wnioskodawczyni emeryturę w systemie zdefiniowanej składki, w wysokości obliczonej na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270). Jak wyłożył Sąd Okręgowy, wysokość tej emerytury jest wypadkową kwoty składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego z uwzględnieniem ich waloryzacji, kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz wskaźnika określonego jako średnie dalsze trwanie życia. Tak właśnie organ rentowy obliczył emeryturę odwołującej i wysokość świadczenia wyniosła 1.414,07 zł.

Dodać należy, że zgodnie z art. 24a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, emeryturę z art. 24 ustawy (w tym okresową emeryturę kapitałową - art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych) przyznaje się z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy w momencie osiągnięcia przez rencistę powszechnego wieku emerytalnego. Zamiana renty na emeryturę odbywa się niezależnie od posiadanych przez rencistę okresów ubezpieczenia wymaganych przy nabyciu prawa do emerytury, zatem ustalanie dłuższego stażu ubezpieczeniowego nie ma żadnego znaczenia dla nabycia prawa do tej emerytury. Istotny jest tylko wiek.

M. R. od dnia 20 lipca 2001 r. nieprzerwanie była uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy, aż do ustalenia emerytury z urzędu spornymi decyzjami. Staż ubezpieczeniowy, o którym wspomina apelująca, ma znaczenie przy ustalaniu wartości kapitału początkowego. W przypadku ubezpieczonej staż ten, obliczony decyzją ZUS z dnia 7 maja 2014 r., wynosił 17 lat 7 miesięcy i 21 dni okresów składkowych oraz 14 miesięcy okresów składkowych. Do stażu ubezpieczeniowego nie są doliczane okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, nadto kapitał początkowy obliczany jest na dzień 1 stycznia 1999 r. i jakiekolwiek późniejsze okresy ubezpieczenia nie mają znaczenia dla ustalenia wartości kapitału początkowego.

Wysokość emerytury obliczanej w myśl art. 26 ustawy emerytalnej nie może być niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy, ale może być niższa od minimalnego świadczenia. Podwyższenie takiej emerytury do kwoty najniższego świadczenia odbywa się w trybie art. 87 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jednak kwota świadczenia po zmianie pozostanie na poziomie renty, której wysokość była niższa od minimalnej emerytury w sytuacji, gdy nie będzie podstaw do jej podwyższenia do kwoty świadczenia najniższego ze względu na fakt, że rencista nie legitymował się 20 - 25. latami okresów składkowych i nieskładkowych. Zatem staż ubezpieczeniowy w tym przypadku może wpływać na wysokość świadczenia. M. R. pobierała rentę w wysokości niższej (1.362,19 zł), niż emerytura obliczona na podstawie art. 26 ustawy (1.414,07 zł), toteż mechanizm ten nie ma do niej zastosowania.

Drugą decyzją z dnia 22 marca 2017 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał wnioskodawczyni emeryturę okresową kapitałową na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 926) Przepis art. 13 ust. 1 tej ustawy stanowi, że prawo do okresowej emerytury kapitałowej ustala się z urzędu, jeżeli prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustala się na podstawie art. 24a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. M. R. należy do tej grupy, gdyż ustalono jej prawo do emerytury na podstawie art. 24a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej stanowi iloraz kwoty środków zaewidencjonowanych na subkoncie ustalonych na dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc przyznania emerytury i średniego dalszego trwania życia. Wysokość środków zgromadzonych przez M. R., jako członka otwartego funduszu emerytalnego, na jej subkoncie była nieduża, tj. 4.945,92 zł, toteż kwota okresowej emerytury kapitałowej okazała się bardzo niska - 19,79 zł. Ubezpieczona nie zakwestionowała ani przyjętej przez ZUS do ustalania wysokości tej emerytury kwoty środków na jej subkoncie, ani zastosowanej metody obliczenia emerytury, ale uważa, że tak niska kwota świadczenia powinna być podwyższona do wysokości najniższej emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

M. R. podnosiła tę kwestię w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji i trafnie Sąd Okręgowy wyłożył, że brak jest podstaw prawnych do oczekiwanego przez odwołującą podwyższenia pułapu okresowej emerytury kapitałowej. Apelująca takich podstaw nie wskazała. Przepis art. 5 k.c. w żadnym razie nie może być podstawą obliczenia emerytury. Ugruntowany w judykaturze jest pogląd, że podstawę przyznania i obliczania świadczeń z ubezpieczenia społecznego mogą stanowić tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego, gdyż prawo ubezpieczeń społecznych ma charakter publicznoprawny, co wyklucza posiłkowanie się klauzulami generalnymi występującymi w prawie cywilnym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2016 r., III UK 76/15, LEX nr 2000389, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 października 2017 r., III AUa 1172/17, LEX nr 2429660).

Natomiast przywołany przez Sąd pierwszej instancji przepis art. 87 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu jasno w ust. 1 stanowi, że w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty. Przepis ten reguluje kwestię podwyższania emerytury wypłacanej z FUS osobom urodzonym po 1 stycznia 1949 r. - i to do takiej wysokości, żeby przysługujące im łącznie: emerytura z FUS określona w art. 26 i okresowa emerytura kapitałowa, nie były wypłacane w kwocie niższej, niż emerytura najniższa. Podwyższa się w takim wypadku do kwoty emerytury najniższej wyłącznie emeryturę przysługującą z FUS i tylko o kwotę uzupełniającą wysokość obydwu zsumowanych świadczeń. Taka dopłata do emerytury, aby łączne świadczenie nie było niższe od najniższej emerytury, finansowana jest z budżetu państwa. Nie ma więc możliwości podwyższenia samej okresowej emerytury kapitałowej do emerytury najniższej, jak proponuje apelująca, gdyż zgodnie z obowiązującą regulacją, przytoczoną wyżej, w razie dwóch przysługujących świadczeń podwyższa się tylko emeryturę z FUS określoną w art. 26, a nie emeryturę kapitałową. W przypadku M. R. suma obu świadczeń nie jest niższa od najniższej emerytury (w dacie decyzji 1.000 zł), gdyż wynosi 1.443,86 zł, zatem nie ma podstaw do jakiegokolwiek podwyższenia świadczenia wypłacanego łącznie.

Mając powyższe na względzie Sąd drugiej instancji bezzasadną apelację ubezpieczonej oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.