Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Sędziowie:SSA Ewa Chądzyńska

SSA Jacek Zajączkowski

Protokolant: stażysta Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2012 r. w Łodzi

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o emeryturę,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 15 grudnia 2011 r., sygn. akt: VIII U 1362/11;

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt: III AUa 362/11

UZASASDNIENIE

Decyzją z dnia 30 czerwca 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił J. K. prawa do emerytury argumentując, że wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym okresem pracy 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

W odwołaniu z dnia 3 sierpnia 2011 roku J. K. zarzucił organowi rentowemu brak wyjaśnienia wszystkich istotnych faktów i okoliczności dotyczących prawa odwołującego do wcześniejszej emerytury. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 grudnia 2011 roku Sąd Okręgowy w Łodzi zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury począwszy od 1 maja 2011 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że J. K. urodził się 29 kwietnia 1951 roku, nie pracuje i nie jest członkiem OFE. Do dnia 11 kwietnia 2011 roku pobierał świadczenie rehabilitacyjne, a 16 maja 2011 roku wystąpił do ZUS z wnioskiem o emeryturę. Ubezpieczony posiada 27 lat 8 miesięcy i 22 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Organ rentowy uznał wnioskodawcy 4 lata 2 miesiące i 9 dni stażu pracy w warunkach szczególnych. ZUS nie uwzględnił do szczególnych warunków okresu zatrudnienia od 14 listopada 1979 roku do 30 kwietnia 1989 roku, gdyż stanowisko elektromontera nie jest wymienione w zarządzeniu resortowym powołanym w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

W okresie od 11 czerwca 1976 roku do 31 października 1979 roku J. K. był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy jako elektromonter. Pracował tam przy stawianiu linii energetycznych oraz zasilaniu i oświetlaniu zapleczy na budowach. Następnie na teren budowy wkraczały ekipy zajmujące się uzbrajaniem terenu. W tkacie budowy osiedli (...) wnioskodawca pracował przy rozprowadzaniu linii napowietrznych m.in. w celu zasilania spawarek i pomp. Prace te polegały na rozprowadzaniu słupów i poprowadzeniu pomiędzy nimi linii średniego i niskiego napięcia. Podłączał również szafki rozdzielcze do zasilania szlifierek i montował na zapleczach oświetlenie. Przy robotach wykończeniowych wykonywał swe obowiązki przeprowadzając sieć elektryczną już do konkretnego bloku, montował oświetlenie tam gdzie pracowali robotnicy, aby mieli światło, ogrzewanie oraz sprawne dmuchawy do suszenia ubrań roboczych. Był też kierowany do usuwania awarii przy takich urządzeniach, jak piec elektryczny czy akumulacyjny, spawarka oraz do przenoszenia rozdzielni ze słupa na słup. Brał udział przy podpinaniu rozdzielni do linii elektrycznej zasilającej, aby za pomocą pomp górniczych wypompowywać wodę z wykopów, uruchamiał grzałki, które wkładało się do zmieni w celu jej rozgrzania, aby umożliwić pracę koparce. Pracował także na asfalciarni, która nie mogła mieć przestojów z uwagi produkcję gorącego asfaltu.

Następnie od 14 listopada 1979 roku do 30 kwietnia 1989 roku J. K. był zatrudniony w Zakładach (...) w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy jako elektromonter. Wykonywał prace związane z bieżącą konserwacją maszyn i urządzeń na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Montował instalacje elektryczne w tkalni, wykończalni, przędzalni, bielniku. Przeciągał kable, zakładał lampy oświetleniowe, wykonywał remonty instalacji elektrycznych na oddziałach oraz zajmował się montażem oświetlenia terenu. W oddziale tkalni wykonywał wszystkie roboty elektryczne, remonty maszyn wirujących na wykończalni, na bielniku montował rozdzielnię i doprowadzał przewody do maszyn, zajmował się także aparaturą pomiarową i usuwał awarie. Ponadto wykonywał linie elektroenergetyczne w pomieszczeniach jak i w powietrzu, zakłada oświetlenia nad maszynami, wymieniał kable, reperował wyłączniki, powyższe czynności wykonywał podczas ruchu maszyn. J. K. przez cztery lata był brygadzistą pracującym, montował w rozdzielniach amperomierza i woltomierze, doprowadzał kable do maszyn na poszczególnych salach, naprawiał zepsute elementy w maszynach wirujących, drukarkach, pralnicach, przędzarkach, ustawiał zegary sterownicze w maszynach, wymieniał transformatory.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione. Wskazując na treść przepisów art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Sąd Okręgowy wywiódł, że w spornych okresach J. K. wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Z materiału dowodowego, a w szczególności zeznań świadków, wnioskodawcy oraz akt osobowych wynika, jakie dokładnie były obowiązki odwołującego w obu zakładach pracy. Nie bez znaczenia jest również okoliczność, że z (...) w Ł. J. K. otrzymał świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, zakwestionowane przez organ rentowy tylko z przyczyn formalnych. Poczynione ustalenia doprowadziły Sąd pierwszej instancji do wniosku, że w (...) w Ł. w latach 1976-1979 ubezpieczony pracował stale i pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych na stanowisku elektromontera, wymienionym w dziale II wykazu A załącznika do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku, zaś w (...) w Ł. w latach 1979-1989 wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienioną w pkt 25 działu XIV wykazu tego załącznika. Praca na tych stanowiskach uprawnia do emerytury w obniżonym wieku. Na powyższe wskazują także przepisy resortowe zawarte w zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu chemicznego i lekkiego. Uznając, że wnioskodawca wykazał spełnienie wszystkich przesłanek z art. 184 ust. 1 ustawy Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji, z mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Wyrok Sądu Okręgowego w całości zakwestionował apelacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł.. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

- naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i ustalenie, że ubezpieczony spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach z uwagi na posiadanie 15 lat pracy w warunkach szczególnych, podczas gdy ubezpieczony wykazał okresy zatrudnienia w tychże warunkach w ilości poniżej 15 lat;

-

naruszenie prawa procesowego - art. 233 k.p.c. polegające na wydaniu wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

W świetle tych zarzutów apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. W motywach środka odwoławczego skarżący podniósł m.in., że nie są prawidłowe zapatrywania Sądu, iż ubezpieczony będąc zatrudnionym w latach 1976-1979 pracował w warunkach szczególnych. Na ten okres wnioskodawca nie złożył świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych i nie jest to przypadek, bowiem z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że w tym czasie J. K. w istocie był elektrykiem. Stanowisko to nie jest wymienione przy pracach związanych z wytwarzaniem i przesyłaniem energii elektrycznej oraz montażem, remontem i eksploatacją urządzeń energetycznych. Trzeba odróżnić obowiązki elektryka od energetyka, a wnioskodawca wykonywał typowe obowiązki elektryka, przede wszystkim montowanie oświetlenia. Montaż instalacji elektrycznych i utrzymywanie ich w sprawności nie mogą być utożsamiane z pracą energetyka, który buduje i instaluje urządzenia wytwarzając e energię lub urządzenia do przesyłu, co dotyczy urządzeń przetwarzających i gromadzących energię - linii wysokiego i niskiego napięcia. Odwołujący będąc elektrykiem co najwyżej odprowadzał od istniejących już urządzeń energetycznych instalacje elektryczne i zapewniał doraźnie właściwy dopływ prądu do zasilanych urządzeń. Ponieważ J. K. w latach 1976-1979 nie pracował w energetyce, nie posiada 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych, toteż jego odwołanie powinno zostać oddalone.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony, zastąpiony przez pełnomocnika, wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest w pełni zasadna.

Zawarty w przepisach przejściowych ustawy z dnia ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) przepis art. 184 dotyczy tych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, którzy w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 roku) osiągnęli: 1/ okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia emerytury w wieku niższym, niż 65 lat w przypadku mężczyzn; 2/ okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Takim ubezpieczonym emerytura przysługuje w przypadku nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy, w razie bycia pracownikiem.

Nie ma wątpliwości, że prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowi w systemie emerytalnym uprawnienie wyjątkowe, związane z ujemnym oddziaływaniem zdrowotnym warunków pracy na pracownika, co uzasadnia przyjęcie obniżonego wieku emerytalnego. Zgodnie z § 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) prawo do takiej emerytury nabywa pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Natomiast w myśl § 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku - okresy pracy uzasadniające prawo do świadczenia emerytalnego to okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd pierwszej instancji szczegółowo ustalił stan faktyczny w zakresie obowiązków zawodowych J. K. w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w okresie od 11 czerwca 1976 roku do 31 października 1979 roku, jednak z ustaleń tych wyprowadził nieuprawnione wnioski, zaś dokonując subsumcji wadliwie zastosował prawo materialne, a mianowicie art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz § 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). J. K. nie odpowiada bowiem spornemu warunkowi nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w wykazie A określa prace wykonywane w poszczególnych działach gospodarki, rolnictwa, przemysłu itp. Dział II - w energetyce wymienia: „prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych”.

Energetyka to gałąź przemysłu zajmująca się przetwarzaniem dostępnych form energii na postać prostszą do wykorzystania przy zasilaniu procesów przemysłowych oraz napędzaniu maszyn i urządzeń. W praktyce energetyka obejmuje dostarczanie energii w dwóch postaciach: energii elektrycznej dostarczanej do odbiorcy przewodami elektrycznymi, produkowanej za pomocą turbin i prądnic napędzanych różnymi źródłami energii oraz energii cieplnej dostarczanej odbiorcy za pośrednictwem transportującego ciepło nośnika, np. pary wodnej pod dużym ciśnieniem, ogrzanej wody lub innych płynów. Przemysł energetyczny składa się z dwóch segmentów: 1/ elektrowni, ciepłowni i elektrociepłowni, czyli przedsiębiorstw, w których energię pierwotną przetwarza się na jej użyteczną postać, 2/ energetycznych sieci przesyłowych, czyli systemu urządzeń umożliwiających przesyłanie energii do odbiorcy. Tak więc praca w przemyśle energetycznym to praca przy pozyskiwaniu energii i następnie jej przesyłaniu (w elektrowniach, ciepłowniach i elektrociepłowniach) oraz praca przy montażu, remoncie, eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych (energetycznych sieci przesyłowych). J. K. nie pracował w przemyśle energetycznym w powyższym znaczeniu. W orzecznictwie sądowym ugruntowany jest pogląd, że dział II wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku odnosi się do prac szkodliwych w energetyce, a nie do wszystkich robót i eksploatacji urządzeń elektrycznych (tak SN w wyroku z dnia 16 czerwca 2009r., I UK 24/09, LEX Nr 518067).

Natomiast praca w zawodzie elektryka związana jest z montażem i naprawą instalacji elektrycznych. W ramach uprawnień elektryka mieści się m.in. projektowanie instalacji elektrycznych, sieci elektrycznych, montaż instalacji zgodnie z dokumentacją techniczną, instalowanie i uruchamianie maszyn i urządzeń elektrycznych oraz regulowanie parametrów ich pracy, wykonywanie przeglądów technicznych, konserwacji oraz napraw instalacji, maszyn i urządzeń elektrycznych, wykonywanie przeglądów technicznych, konserwacji oraz napraw linii napowietrznych i kablowych. W praktyce, zależności od tego, które obowiązki przeważają, zatrudnia się osoby z kwalifikacjami elektryka nie tylko w charakterze elektryka, ale na stanowiskach o różnym nazewnictwie: elektromontera, konserwatora urządzeń elektrycznych, instalatora urządzeń elektrycznych, montera instalacji i urządzeń elektrycznych itp. Taką pracę osoby z uprawnieniami elektrycznymi wykonują w wielu gałęziach gospodarki i dziedzinach przemysłu.

Z prawidłowych ustaleń Sądu wynika, że J. K. w okresie od 11 czerwca 1976 roku do 31 października 1979 roku, będąc zatrudnionym w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. jako elektromonter, pracował na budowach i zajmował się głównie montażem linii instalacji elektrycznych odprowadzając je od istniejących już urządzeń energetycznych oraz remontem i eksploatacją urządzeń elektrycznych, jak też innymi obowiązkami typowymi dla elektryka zakładowego (usuwanie awarii pieców elektrycznych, montaż oświetlenia na zapleczu). Jego praca w tym zakładzie w żadnym razie nie może być więc uznana za zatrudnienie w energetyce, uprawniające do emerytury w obniżonym wieku.

Zważyć nadto należy, że wyodrębnienie prac w rozporządzeniu RM z dnia 7 lutego 1983 roku ma charakter stanowiskowo-branżowy, a sposób kwalifikacji prawnej tych prac nie jest dziełem przypadku. Nie można wiec zupełnie dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których w ogóle nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym (tak SN w wyroku z dnia 1 czerwca 2010r., II UK 21/10, LEX nr 619638, z dnia 19 maja 2011r., III UK 174/10, LEX nr 901652, jak też z dnia 19 marca 2012r., II UK 166/11, LEX nr 1171002). Niewątpliwie inna jest ekspozycja na czynniki szkodliwe w środowisku pracy montera w elektrowni, ciepłowni i elektrociepłowni, a inna elektryka czy elektromontera na placu budowy.

W konsekwencji stwierdzić trzeba, że wnioskodawca w latach 1976-1979 nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych na stanowisku wymienionym w wykazie A dziale II, stanowiącym załącznik do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku, ponieważ nie pracował w przemyśle energetycznym. Gdy chodzi o zarządzenia resortowe, to podkreślenia wymaga, że przepisy tej rangi nie kształtują praw podmiotowych. O określonych skutkach prawnych wykonywania pracy w warunkach szczególnych stanowi ustawa oraz utrzymane jej przepisami (art. 32 ust. 4 ustawy o e. i r. z FUS) rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 roku. Zarządzenia resortowe traktowane są tylko jako wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach i mają one znaczenie, o ile są dostosowane do treści załącznika do rozporządzenia i stanowią jego uszczegółowienie, poprzez bardziej ścisłe ustalenie stanowisk pracy (por wyroki SN: z dnia 20 października 2005r., I UK 41/05, OSNP 2006/19-20/306, z dnia 9 maja 2006r., II UK 183/05, LEX nr 1001301). Ponieważ J. K. w latach 1976-1979 w ogóle nie pracował w energetyce - przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych, nie może nabyć uprawnień w związku z treścią zarządzenia resortowego, dotyczącego pracowników innych gałęzi przemysłu.

W nawiązaniu do wywodów ubezpieczonego zawartych w odpowiedzi na apelację skonstatować należy, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach nie ma oczywiście decydującego znaczenia nazwa określonego przez pracodawcę stanowiska, tylko rodzaj powierzonej i rzeczywiście wykonywanej pracy. Praca w szczególnych warunkach jest to bowiem praca wykonywana, niezależnie od faktycznego nazewnictwa, w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów prac wymienionych w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku. Wnioskodawca będąc zatrudnionym na stanowisku elektromontera rzeczywiście pracował w takim charakterze, ale nie w energetyce, tylko na budowach jako pracownik przedsiębiorstwa robót inżynieryjnych, a taka praca nie została uwzględniona we wskazanym wykazie.

Bez uwzględnienia okresu zatrudnienia w latach 1976-1979 staż pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych wynosi 13 lat 7 miesięcy i 26 dni, a więc jest krótszy, niż 15 lat, toteż J. K. nie nabył prawa do emerytury na podstawie 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Kierując się powyższym Sąd drugiej instancji zmienił zaskarżony wyrok i odwołanie oddalił - art. 386 § 1 k.p.c.