Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSA Elżbieta Fijałkowska (spr.)

Sędziowie SA Bogusława Żuber

SA Małgorzata Kaźmierczak

Protokolant: protokolant Halszka Mróz

na rozprawie, po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2019 r.

sprawy z powództwa R. R.

przeciwko P. (...) z siedzibą w Z.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 30 stycznia 2018 r. r. sygn. akt IX GC 1015/15

1.  Oddala apelację;

2.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4050 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Bogusława Żuber Elżbieta Fijałkowska Małgorzata Kaźmierczak

Sygn. IAGa 241/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 04 sierpnia 2015r. powód – R. R., prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo (...) w Z. wniósł o zasądzenie od pozwanego – P. (...) w Z. kwoty 197.164 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.

W dniu 11 sierpnia 2015r. Sąd Okręgowy w Poznaniu wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym sygn. akt (...), w którym w całości uwzględnił żądanie powoda.

Pismem z dnia 30 sierpnia 2015r. pozwany wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty, domagając się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powoda na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2018 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 197.164 zł wraz z ustawowymi odsetkami: od 162.000 zł od dnia 07 lipca 2015r.,od 20.800 zł od dnia 15 kwietnia 2015r., od 14.364 zł od dnia 25 kwietnia 2015r., z tym, że odsetki od dnia 01 stycznia 2016r. są odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Kosztami postępowania obciążył pozwanego i z tego tytułu zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 18.598 zł 33 gr.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

22 października 2012 r. strony, prowadzące działalność gospodarczą, zawarły umowę przedwstępną nr (...), w której pozwany oświadczył, jest właścicielem nieruchomości położonej w Z., przy ul. (...), na której rozpoczął inwestycję budowlaną polegającą na budowie dwudziestu sześciu budynków mieszkalnych jednorodzinnych w zabudowie szeregowej oraz bliźniaczej (par. 2 pkt. 1 i 2 umowy).

Strony zobowiązały się do zawarcia umowy ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży lokalu o powierzchni około 140 m ², składającego się z salonu z aneksem kuchennym, przedsionka, łazienki, pomieszczenia gospodarczego, garażu i 4 sypialni oraz łazienki. Standard wykończenia lokalu i jego wyposażenie oraz technologia i standard wykonania budynku zostały określone w załączniku nr 2 do umowy (par. 5 pkt. 1 i 2 umowy).

Pozwany zobowiązał się do wydania w posiadanie w/w lokalu mieszkalnego powodowi w terminie dwóch tygodni od daty uzyskania decyzji administracyjnej, zezwalającej na użytkowanie budynku, jednak nie później niż do dnia 30 lutego 2014 r. Strony oświadczyły, że ustanowienie na rzecz powoda odrębnej własności przedmiotu umowy, nastąpi na podstawie umowy sprzedaży pomiędzy pozwanym – sprzedawcą i powodem – nabywcą, zawartej w formie aktu notarialnego (umowa przyrzeczona), nie później niż trzy miesiące od daty uzyskania decyzji administracyjnej zezwalającej na użytkowanie budynku, pod warunkiem uregulowania przez powoda wszystkich zobowiązań finansowych i prawnych, zgodnie z postanowieniami niniejszej umowy. Pozwany miał zawiadomić powoda listem poleconym o gotowości zawarcia umowy przyrzeczonej (par. 3 pkt. 1,2 i 3 umowy).

Łączna cena za lokal wynosić miała 360.000 zł brutto i miała być płatna w trzech ratach: pierwsza w kwocie 150.000 zł płatna do dnia 30 listopada 2013r., druga w kwocie 100.000 zł. płatna do dnia 31 grudnia 2013r. i trzecia w kwocie 110.000 zł płatna do dnia 30 stycznia 2014r., przy czym w kwocie pierwszej raty w wysokości 200.000 zł zawierał się zadatek w rozumieniu kodeksu cywilnego wynoszący 30.000 zł. W przypadku opóźnienia wpływu wymaganej kwoty na rachunek pozwanego, zgodnie z w/w harmonogramem, pozwany miał prawo naliczyć od każdej zaległej kwoty odsetki ustawowe za okres od terminu płatności do dnia zapłaty (par. 6 i par. 7 pkt. 1 i 5 umowy).

Strony ustaliły, że powodowi – nabywcy przysługuje prawo do rozwiązania umowy przedwstępnej bez podania przyczyny, w każdym czasie, z zachowaniem 14-dniowego okresu wypowiedzenia. W przypadku rozwiązania umowy przez którąkolwiek ze stron, m. in. z w/w powoda, pozwany zobowiązany był do zwrotu powodowi dokonanych przez niego wpłat w wartości nominalnej, w terminie 3 miesięcy od daty rozwiązania umowy, po potrąceniu należnych pozwanemu odsetek od opóźnionych wpłat powoda i zadatku oraz jeżeli powód poczynił w lokalu jakiekolwiek nakłady bądź modyfikacje, kosztów przywrócenia lokalu do stanu poprzedniego (par. 10 pkt. 4 i 5 umowy).

Tego samego dnia pozwany zlecił powodowi wykonanie sieci wodno – kanalizacyjnej oraz gazowej dla całego osiedla domków jednorodzinnych przy ul. (...) w Z. wraz z przyłączami. Powód z pozwanym reprezentowanym przez wspólnika D. S. uzgodnili, że zapłata należność powoda z tytułu wynagrodzenia za zlecone prace budowlane w zakresie instalacji wodno – kanalizacyjnych i gazowych nastąpi w drodze kompensaty wzajemnych wierzytelności pozwanego względem powoda z tytułu sprzedaży powodowi jednego z domów jednorodzinnych w budowanym przez pozwanego kompleksie domów jednorodzinnych przy ul. (...) w Z., zgodnie z postanowieniami umowy przedwstępnej z dnia 22 października 2012r.

Powód wykonał w całości sieć i przyłącza wodociągowe, kanalizację sanitarną wraz z przyłączami oraz sieć gazową z przyłączami dla budynków mieszkalnych jednorodzinnych w zabudowie szeregowej. Prace te zostały wykonane zgodnie z projektem i zasadami sztuki. Zostały w całości odebrane przez pozwanego, nie stwierdzono żadnych usterek ani nieprawidłowości. Całkowita wartość robót wodociągowo – kanalizacyjnych przy minimalnych narzutach wynosi 345.524,14 zł netto i nie powinna przekroczyć kwoty 400.432,23 zł netto. Natomiast całkowita wartość robót budowlanych w zakresie wykonania sieci gazowej średniego ciśnienia przy minimalnych narzutach wynosie 65.275,91 zł. Przy wyższych kwalifikacjach niezbędnych do ich wykonania kwota ta powinna oscylować wokół wartości średniej 76.735,97 zł.

W związku z zawartymi umowami, powód wystawił pozwanemu m. in. następujące faktury VAT za wykonanie prac budowlanych:

- faktura VAT nr (...) na kwotę 32.400 zł, z terminem płatności na dzień 30 grudnia 2013r., z tytułu wykonania sieci wodociągowej fi 110 mm (...) z przyłączami na osiedlu domków jednorodzinnych przy ul. (...) w Z.,

- faktura VAT nr (...) na kwotę 129.600 zł, z terminem płatności na dzień 30 grudnia 2013r., z tytułu wykonania sieci gazowej fi 90 i 63 mm (...) z przyłączami fi 25 mm na osiedlu domków jednorodzinnych przy ul. (...) w Z.,

- faktura VAT nr (...) na kwotę 135.300 zł, z terminem płatności na dzień 04 grudnia 2014r., z tytułu wykonania sieci gazowej i przyłączy średniego ciśnienia na osiedlu domków jednorodzinnych przy ul. (...) w Z.,

- faktura VAT nr (...) na kwotę 97.200 zł, z terminem płatności na dzień 14 kwiecień 2015r., z tytułu wykonania zewnętrznych sieci wodno – kanalizacyjnych oraz gazowych wraz z przyłączami na osiedlu domków jednorodzinnych przy ul. (...) w Z. – faktura końcowa.

Faktury VAT nr (...) zostały doręczone pozwanemu i następnie podpisane przez wspólnika pozwanego – D. S..

Pozwany wystawił w dniu 29 listopada 2013r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 162.000 zł z terminem płatności 30 dni, z tytułu zaliczki na dom jednorodzinny w zabudowie szeregowej. Jako sposób płatności tej należności została wskazana kompensata. Faktura wystawiona przez pozwanego stanowiła wydruk, nie została opatrzona podpisem i pieczęcią pozwanej spółki. Została przesłana powodowi w formie wiadomości elektronicznej w dniu 18 grudnia 2013r. W ten sposób miały zostać uregulowane należności powoda z tytułu faktur VAT nr: 16/11/2013 i 17/11/2013. Faktura ta została zaksięgowana przez powoda.

Faktura VAT nr (...) została przez pozwanego uregulowana w całości.

Na zlecenie powoda w budowanym domu jednorodzinnym, będącym przedmiotem umowy przedwstępnej z dnia 22 października 2012r., wykonane zostały dodatkowe prace budowlano – montażowe (stolarka okienna w budynku i montaż bramy garażowej, tynki w budynku). Pozwany wiedział o wykonywaniu tych prac i nie wyraził sprzeciwu. P. G. z tytułu wykonanych wymienionych prac wystawił powodowi fakturę VAT nr (...) z dnia 31 marca 2014r. na kwotę 20.800 zł, którą powód w całości uregulował, także D. H. wystawiła powodowi fakturę VAT nr (...) z dnia 10 kwietnia 2015r. na kwotę 14.364 zł z tytułu wykonanych robót budowlanych, którą powód w całości uregulował wpłatą gotówkową oraz przelewem. Następnie powód wystawił dla pozwanej spółki:

- fakturę VAT nr (...) z dnia 01 kwietnia 2015r. na kwotę 20.800 zł z terminem zapłaty do dnia 14 kwietnia 2015r. tytułem wykonania stolarki okiennej i bramy garażowej w budynku jednorodzinnym przy ul. (...) w Z. – refaktura faktury VAT nr (...),

- fakturę VAT nr (...) z dnia 10 kwietnia 2015r. na kwotę 14.364 zł z terminem zapłaty do dnia 24 kwietnia 2015r. tytułem wykonania tynków w budynku jednorodzinnym przy ul. (...) w Z. – refaktura faktury VAT nr (...).

W dniu 9 sierpnia 2014r. pozwany zawarł przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości – domu jednorodzinnego położonego w Z. przy ul. (...) z A. K. i P. K.. Przedmiotem tej umowy był ten sam dom jednorodzinny, który był przedmiotem umowy przedwstępnej zawartej przez strony w dniu 22 października 2012r. Pozwany sprzedał w/w nieruchomość A. K. i P. K. w dniu 8 października 2014r. Sprzedana nieruchomość była wyposażona w elementy, których wykonanie powód zlecił P. G. oraz D. H. i wykraczała poza standard przyjęty przez pozwanego dla innych domów budowanych na tym osiedlu.

Pismem z dnia 20 marca 2015 r. powód rozwiązał umowę przedwstępną z zachowaniem 14-dniowego okresu wypowiedzenia i wezwał pozwanego do wystawienia faktury korygującej do faktury VAT nr (...) do dnia 3 kwietnia 2015r. Następnie powód pismem z dnia 20 marca 2015r. wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 162.000 zł z tytułu faktur VAT nr (...) do dnia 27 marca 2015r.

Biegły sądowy z dziedziny instalacji sanitarnych i gazowych J. F. (1) w opinii sporządzonej na potrzeby niniejszego postępowania stwierdził, że zakres wykonanych przez powoda robót odpowiada w części sieci i przyłączy wodociągowych i kanalizacji sanitarnej projektowi budowlanemu datowanemu na październik 2011r. oraz potwierdzony protokołem nr (...) z końcowego przeglądu technicznego sieci wodociągowej, przyłączy wodociągowych, sieci kanalizacji sanitarnej i przyłączy kanalizacji sanitarnej. Wykonane przez powoda roboty w zakresie sieci gazowej z przyłączami odpowiadają zakresowi zadania inwestycyjnego ZG/NR(...) z dnia 25 listopada 2011r. Całkowitą wartość robót budowlanych dla tej realizacji przy minimalnych narzutach biegły wyliczył na kwotę 345.524,14 zł netto i nie powinna ona przekroczyć kwoty 400.432,23 zł netto.

Biegły ustalił, że całkowita wartość robót budowlanych wykonanych przez powoda w zakresie wykonania sieci gazowej średniego ciśnienia przy minimalnych narzutach zamykała się w kwocie 65.275,91 zł. Z uwagi na wyższe kwalifikacje niezbędne do ich wykonania powinna oscylować wokół wartości średniej 76.735,97 zł.

W ocenie biegłego sądowego zweryfikowana poprzez kosztorysy porównawcze wartość robót sieci gazowej zbliżona jest do wartości netto faktury (...). Biegły stwierdził, że brak jest formalnego i rzeczowego uzasadnienia dla w przybliżeniu dwukrotnego wzrostu wartości robót sieci gazowej. Zarówno w fakturze VAT nr (...) jak i fakturze VAT nr (...) w pozycji „nazwa towaru” użyto określeń sugerujących, że dotyczą sieci gazowej i przyłącz co sprawia wrażenie, że dotyczą tego samego zakresu i w tym znaczeniu są te faktury tożsame. Jednocześnie biegły zauważył, że przy ryczałtowym wynagrodzeniu należy uznać, że ta niestaranność w określeniu „nazwy towaru” nie warunkowała nieważności z racji „podwójnego fakturowania” faktury VAT nr (...) z dnia 7 lipca 2014r., a stanowiła element rozliczenia zlecenia do kwoty ryczałtowej 350.000 zł.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd doszedł do przekonania, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości. W przedmiotowej sprawie powód dochodził od pozwanego zapłaty należności w kwocie 197.164 zł wraz z ustawowymi odsetkami, które to żądanie obejmowało następujące należności:

- kwotę 162.000 zł ujętą w fakturach VAT nr (...) z tytułu wynagrodzenia za wykonanie części sieci wodno – kanalizacyjnej oraz gazowej dla całego osiedla domków jednorodzinnych przy ul. (...) w Z. wraz z przyłączami,

- kwotę 35.164 zł z tytułu zwrotu poniesionych przez powoda kosztów zakupu i montażu okien i bramy garażowej – 20.800 zł oraz kosztów wykonania tynków domu jednorodzinnego - 14.364 zł.

Co do żądania zapłaty części wynagrodzenia za wykonane prace budowlano – instalacyjne, ujętego w fakturach VAT nr (...) za bezsporne Sąd uznał to, że pozwany zlecił powodowi wykonanie instalacji wodno – kanalizacyjnej oraz gazowej dla całego osiedla wraz z przyłączami i że umowa została wykonana, a prace odebrane.

Sporna pomiędzy stronami była wysokość wynagrodzenia powoda za wykonane prace oraz kwestia jego uregulowania przez pozwanego. Powód wystawił pozwanemu m. in. dwie faktury VAT: nr (...) na kwotę 32.400 zł, z terminem płatności na dzień 30 grudnia 2013r., z tytułu wykonania sieci wodociągowej fi 110 mm (...) z przyłączami oraz nr (...) na kwotę 129.600 zł, z terminem płatności na dzień 30 grudnia 2013r., z tytułu wykonania sieci gazowej fi 90 i 63 mm (...) z przyłączami fi 25 mm. Pozwany zakwestionował zasadność żądania powoda zapłaty mu w/w kwot podnosząc, że w skład kwoty 32.400 zł wchodzi zadatek w wysokości 30.000 zł, co do którego umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości nie obligowała pozwanego do jego zwrotu. Natomiast co do żądania zapłaty kwoty 129.600 zł wskazał, że faktura VAT nr (...) dotyczy tego samego zakresu prac co inna faktura wystawiona przez powoda - nr 02/07/2014 z dnia 7 lipca 2014r. na kwotę 135.000 zł, która to pozwany zapłacił i tym samym uregulował całość wynagrodzenia powoda za wykonane prace. Pozwany zakwestionował zasadność i ważność faktury VAT nr (...). Nadto, według pozwanego, faktura VAT nr (...) miała oddawać ówczesną wartość rynkową całości prac wykonanych przez powoda, co tylko potwierdza fikcyjność faktury VAT nr (...).

Sąd I instancji nie podzielił argumentacji pozwanego.

Faktura VAT stanowi co prawda dokument księgowy, jednakże z jego wystawieniem wiąże się domniemanie zaistnienia w rzeczywistości czynności, którą dokumentuje. W ocenie Sądu pozwany w odniesieniu do faktur VAT objętych pozwem domniemania tego nie obalił.

Obydwie sporne faktury VAT: nr (...) zostały doręczone pozwanemu i następnie przez niego zaakceptowane poprzez złożenie na nich podpisu przez wspólnika pozwanego samodzielnie uprawnionego do jego reprezentacji – D. S.. Ani pozwany, ani reprezentujący go wspólnik, nie zgłaszali wówczas żadnych zastrzeżeń ani co do zasadności wystawienia w/w faktur VAT, ani co do kwot na nich widniejących, tytułów ich wystawienia czy terminów zapłaty. Brak było więc podstaw do przyjęcia, że nie odzwierciedlały one zdarzeń, które miały miejsce w rzeczywistości.

Odnośnie do twierdzeń pozwanego co do faktury VAT nr (...) to Sąd odwołał się do treści art. 394 k.c.

Pozwany twierdził, że część należności ujętej w fakturze VAT nr (...) – do kwoty 30.000 zł stanowić miała zadatek na poczet nabycia przez powoda nieruchomości od pozwanego i dlatego nie podlegała ona zwrotowi, a to z uwagi na rezygnację przez powoda z umowy sprzedaży polegającą na niezapłaceniu w terminie kolejnych rat ceny sprzedaży za dom jednorodzinny. Powód zaś twierdził, że strony ustaliły, że nabędzie on od pozwanego jeden z domów rodzinnych budowanych na nowym osiedlu w zamian za wykonanie instalacji wodno – kanalizacyjnych i gazowych na terenie całego osiedla. Zapłata ceny sprzedaży za dom miała zostać uregulowana kompensatą tej należności z wynagrodzeniem powoda za w/w prace budowlane. Pozwany jednak, wbrew ustaleniom i postanowieniom umowy przedwstępnej, sprzedał dom jednorodzinny innym nabywcom niż powód. Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym dokumentów przedłożonych przez strony oraz treści zeznań świadków i stron wskazywała w ocenie Sądu, że doszło pomiędzy stronami do ustalenia, że wzajemne należności stron: powoda względem pozwanego z tytułu wynagrodzenia za prace instalacyjne wykonane na osiedlu domów jednorodzinnych oraz pozwanego względem powoda z tytułu umowy sprzedaży domu jednorodzinnego, miały zostać uregulowane w drodze kompensaty. Wskazywała na to treść umowy przedwstępnej nr (...), zlecenia z dnia 22 października 2012r. oraz faktury VAT nr (...) wystawionej przez pozwanego w dniu 29 listopada 2013r. na kwotę 162.000 zł, z tytułu zaliczki na dom jednorodzinny w zabudowie szeregowej. Jako sposób płatności tej należności została wskazana kompensata. Okoliczność ta wynikała też z osobowego materiału dowodowego oraz faktu podjęcia przez powoda prac wykończeniowych realizowanych z własnej inicjatywy i na własny koszt. Reprezentujący pozwanego wspólnik D. S. na rozprawie w dniu 10 marca 2016r., która odbyła się przed Sądem Rejonowym w Zielonej Górze w sprawie o sygnaturze akt V GC 1223/15 zeznał, że faktury wystawione przez powoda miały zostać skompensowane z należnością za dom. W konsekwencji Sąd uznał, że pozwany nie udowodnił, aby przyczyną rezygnacji z zawarcia umowy przyrzeczonej sprzedaży nieruchomości było niezapłacenie przez powoda kolejnych rat ceny sprzedaży. Zgodnie z treścią art. 394 k.c., tylko w sytuacji niewykonania przez powoda przypadającego na niego zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży, pozwany uzyskałby prawo do zatrzymania zadatku. Ustalenie przeciwne, wskazujące, że nie zawarcie przyrzeczonej umowy sprzedaży nastąpiło na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponoszą obydwie strony lub pozwany, skutkować musiało uznaniem braku podstaw po stronie pozwanego do zatrzymania zadatku. Pozwany nie mógł więc odmówić zapłaty części należności ujętej w fakturze VAT nr (...) twierdząc, że stanowi ona niepodlegający zwrotowi zadatek.

Pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności powoda o zwrot kwoty 32.400 zł z wzajemną wierzytelnością pozwanego z tytułu zadatku w wysokości 30.000 zł. Sąd stwierdził, że oświadczenie pozwanego o potrąceniu wzajemnych wierzytelności stron złożone w sprzeciwie od nakazu zapłaty nie wywołało skutków prawnych, bowiem pozwany nie zdołał udowodnić istnienia wierzytelności w kwocie 30.000 zł z tytułu zadatku za sprzedaż powodowi nieruchomości w postaci domu (art. 498 § 1 k.c.)

Co do zarzutu fikcyjności faktury VAT nr (...) w kontekście faktury VAT nr (...) Sąd odwołał się do wyjaśnień biegłego J. F. i przyjął, że faktura VAT nr (...) nie została wystawiona za ten sam zakres prac, lecz za realizację kolejnego etapu całości przedmiotu umowy. Wniosek był uzasadniony także w świetle innych ustaleń biegłego – co do rynkowej wartości całości prac wykonanych przez powoda. Biegły bowiem oszacował całkowitą wartość robót wodociągowo – kanalizacyjnych przy minimalnych narzutach na kwotę 345.524,14 zł netto, która nie powinna przekroczyć kwoty 400.432,23 zł netto. Natomiast całkowita wartość robót budowlanych w zakresie wykonania sieci gazowej średniego ciśnienia przy minimalnych narzutach wynosiła 65.275,91 zł. Przy wyższych kwalifikacjach niezbędnych do ich wykonania kwota ta powinna oscylować wokół wartości średniej 76.735,97 zł. Zatem pozwany regulując należność wynikającą z faktury VAT nr (...) nie zapłacił wynagrodzenia należnego powodowi za całość wykonanych przez niego prac wodno – kanalizacyjnych i gazowych na osiedlu domków jednorodzinnych, lecz tylko za część tych robót. Pozostała kwota wynagrodzenia został ujęta w fakturach VAT nr: 16/11/2013 i 17/11/2013, które pozwany zaakceptował, a których nie uregulował.

Sąd uznał, że pozwany nie wykazał, aby uregulował w pełnej wysokości wynagrodzenie należne powodowi za całość wykonanych przez niego prawidłowo prac w zakresie sieci wodno – kanalizacyjnych i instalacji gazowych. Pozwany nie udowodnił także, aby faktury VAT wystawione przez powoda nr: 17/11/2013 i 02/07/2014 dotyczyły tego samego zakresu prac i w konsekwencji zapłata przez pozwanego faktury VAT nr (...) zwalniała pozwanego z obowiązku uregulowania drugiej z w/w. Pozwany winien zapłacić powodowi należność ujętą w obydwu spornych fakturach VAT, tj. (...) i (...), albowiem stanowiła ona pozostałą do zapłaty część wynagrodzenia za prace instalacyjne wykonane przez powoda na zlecenie pozwanego.

Odnośnie do drugiej z wierzytelności objętych pozwem: powód domagał się od pozwanego zapłaty kwoty 35.164 zł z tytułu zwrotu poniesionych przez powoda kosztów zakupu i montażu okien i bramy garażowej – 20.800 zł oraz kosztów wykonania tynków domu jednorodzinnego - 14.364 zł. W ocenie pozwanego prace stanowiły nakłady poczynione przez powoda na sporną nieruchomość z własnej inicjatywy, na własny koszt, bez zgody pozwanego. W ocenie pozwanej spółki nie miały one charakteru nakładów koniecznych, co wykluczało możliwość ich zwrotu. Nadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia, powołując się na treść art. 229-230 k.c. Co do zarzutu przedawnienia roszczenia powoda podniesionego przez pozwanego ( 229 k.c.) to kluczowym dla zbadania jego zasadności było ustalenie czy powód był samoistnym posiadaczem budowanego domu jednorodzinnego. W myśl art. 336 k.c. posiadacz samoistny to posiadacz rzeczy, który nią faktycznie włada jak właściciel. Z kolei zgodnie z treścią art. 339 k.c. domniemywa się, że ten kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym. Posiadanie cechuje się trwałością władztwa nad rzeczą, nie jest posiadaniem władztwo chwilowe. Powód miał dostęp do spornej nieruchomości w celu przeprowadzenia na niej robót budowlanych. Nie zostało jednak dowiedzione, że jego władztwo miało charakter posiadania, w szczególności pozwany nie udowodnił, aby dysponowanie nieruchomością przez powoda miało charakter trwały. Przepis art. 229 k.c. nie mógł więc znaleźć zastosowania, gdyż roszczenia powoda o zwrot kwoty 35.164 zł nie można było zakwalifikować jako roszczenia samoistnego posiadacza o zwrot nakładów poczynionych na rzecz.

W ocenie Sądu roszczenie powoda o zwrot kwoty 35.164 zł miało charakter roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.). Do uznania zasadności takiego roszczenia niezbędne jest wystąpienie czterech przesłanek: wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek pomiędzy wzbogaceniem a zubożeniem oraz brak podstawy prawnej dla wzbogacenia.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy bezsporne było, że działania powoda doprowadziły do znacznego wzbogacenia pozwanego i zubożenia powoda, ponieważ na zlecenie powoda w domu jednorodzinnym objętym umową przedwstępną wykonana została stolarka okienna, zamontowano bramę garażową, płożono tynki. Nie ulegało wątpliwości, że istniał związek pomiędzy wzbogaceniem a zubożeniem, bowiem w/w prace miały określoną wartość – 35.164 zł i zostały wykonane na koszt powoda. Powód w celu wykazania poniesienia w/w kosztów przedłożył faktury VAT nr: (...) i (...) wystawione przez wykonawców oraz potwierdzenie wykonania przelewu i dowody wpłaty, potwierdzające zapłatę przez niego wynagrodzeń P. G. i D. H.. Nadto z załączonego do akt dokumentu w postaci umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 8 października 2014r. wynikało, że pozwany sprzedał dom, który był wyposażony w elementy, których wykonanie powód zlecił, a które wykraczały poza standard wykończenia przyjęty przez pozwanego dla innych domów budowanych na tym osiedlu. Wartość tych elementów dodatkowych znalazła odzwierciedlenie w finalnej cenie sprzedaży, jaką pozwany uzyskał od nabywców. Powód wykonując w/w prace z własnej inicjatywy, nie działał na podstawie umowy zawartej z pozwanym, bowiem pozwana spółka nie zleciła mu realizacji tych prac. Strony nie łączył także w tym zakresie żaden inny stosunek zobowiązaniowy. Pozwany zatem korzystając z w/w elementów, został wzbogacony bez podstawy prawnej.

Zgodnie z treścią art. 118 k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W przypadku roszczeń z bezpodstawnego wzbogacenia termin przepisy nie przewidują odrębnego terminu ich przedawnienia, zatem zastosowanie znajdują regulacje ogólne. Z uwagi na fakt, że zarówno powód, jak i pozwany są przedsiębiorcami, a w/w roszczenie pozostaje w związku z prowadzoną przez każdego z nich działalnością gospodarczą, termin przedawnienia dla roszczenia powoda o zapłatę kwoty 35.164 zł wynosił trzy lata. Powód wytoczył powództwo w przedmiotowej sprawie w dniu 4 sierpnia 2015r., a więc przed upływem trzyletniego okresu przedawnienia roszczenia. Zatem zarzut pozwanego przedawnienia roszczenia Sąd uznał za bezzasadny.

Podsumowując: Sąd uznał za uzasadnione obydwa żądania powoda i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 197.164 zł, na którą złożyły się: pozostała do zapłaty część wynagrodzenia za wykonanie prac wodno – kanalizacyjnych i gazowych na osiedlu domków jednorodzinnychw kwocie 162.000 zł oraz zwrot kosztów w poniesionych przez powoda nakładów na dom jednorodzinnym położony w Z. przy ul. (...) w wysokości 35.164 zł (punkt I wyroku).

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. Powód zażądał odsetek od kwoty 162.000 zł począwszy od dnia następnego po upływie trzymiesięcznego terminu od rozwiązania umowy przedwstępnej, zgodnie z postanowieniem § 10 ust. 5 umowy przedwstępnej. Pozwany nie kwestionował w/w żądania. W przypadku należności z tytułu poniesionych przez powoda kosztów nakładów na dom jednorodzinny - kwot 20.800 zł oraz 14.364 zł, to powód zażądał naliczenia odsetek od dnia następnego po dniu wskazanym jako termin zapłaty należności w fakturach VAT nr: (...) i (...), którymi powód refakturował poniesione koszty na pozwanego. Także w tym przypadku pozwany nie kwestionował żądania powoda.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie II wyroku obciążając nimi w całości pozwanego jako stronę przegrywającą proces. W tym zakresie Sąd oparł się na przepisach art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. Na koszty postępowania poniesione przez powoda w łącznej kwocie 18.598,33 zł w niniejszym procesie składały się: opłata od pozwu w kwocie 9.859 zł, koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3.600 zł x 2, koszty opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, koszty stawiennictwa świadków w wysokości 316,31 zł. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd przyjął w oparciu o treść § 2 ust. 1 i 2 w związku z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (…) (Dz.U.2013.490 j.t.), które znalazło zastosowanie w niniejszej sprawie z uwagi na wytoczenie powództwa przed dniem 1 stycznia 2016r. Ustalając wysokość wynagrodzenia pełnomocnika jako dwukrotność stawki minimalnej Sąd miał na uwadze § 2 ust. 1 Rozporządzenia, zgodnie z którym zasądzając opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Przedmiotowa sprawa nie była typową sprawą w kategorii spraw gospodarczych z zakresu robót budowlanych, strony łączyły zawiłe, zagmatwane relacje i stosunki prawne i ich przedstawienie wymagało zwiększonego nakładu pracy ze strony pełnomocnika. Nadto Sąd uwzględnił, że w sprawie odbyło się pięć rozprawy, przeprowadzono postępowanie w zakresie dowodów z dokumentów oraz przesłuchania ośmiu świadków, biegłego i stron. W tym stanie rzeczy Sąd uznał, że w tym kontekście wysokość wynagrodzenia w wysokości dwukrotności stawki minimalnej jest adekwatna do nakładu pracy pełnomocnika i jego wkładu w przyczynienie się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy.

Apelację od wyroku wniósł pozwany i zarzucił:

I. W odniesieniu do rozstrzygnięcia o żądaniu powoda zasadzenia kwoty 162.000,00 zł. 1. naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. przez orzeczenie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, wobec uwzględnienia powództwa na podstawie niezgłoszonego przez powoda żądania zasądzenia wynagrodzenia o zapłatę za wykonane roboty budowlane (tj. żądania zapłaty faktur (...) i (...)) w sytuacji, gdy powód uzasadniał żądanie okolicznościami faktycznymi dotyczącymi jedynie zwrotu nieuprawnionej kompensaty w związku z rozwiązaniem umowy zawartej z pozwanym, a więc zwrotu świadczenia sformułowanego w oparciu o art. 405 k.c., a nie żądania zapłaty wystawionych faktur - powód w toku procesu nie sformułował żądania zapłaty faktur (...):

2. naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. oraz art. 193 § 2 ¹ k.p.c., przez orzeczenie ponad żądanie powoda, bez zastosowania procedury dotyczącej przedmiotowej zmiany powództwa, na podstawie okoliczności faktycznych, które nie mieszczą się w granicach postępowania wyznaczonych przez powoda w pozwie i dalszych pismach procesowych, co skutkowało uwzględnieniem powództwa o zapłatę faktur powoda, a tymczasem powód wskazując podstawy prawne i okoliczności faktyczne w pozwie zawęził rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie tylko do okoliczności uzasadniających roszczenia związane ze zwrotem nienależnego świadczenia (nieuprawnionej kompensaty) - powód w toku procesu nie sformułował żądania zapłaty faktur (...):

3. błędne ustalenie żądania powoda sformułowanego w pozwie i orzeczenie co do żądania zapłaty faktur zamiast rozstrzygnięcia wskazanego przez powoda żądania zwrotu skompensowanego świadczenia wobec odstąpienia od umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości - powód w toku procesu nie sformułował żądania zapłaty faktur (...) i (...):

4. naruszenie art. 37 § 1-4 k.r.o., poprzez jego pominięcie oraz błędne ustalenie skutecznego prawnie zawarcia przez powoda umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości z dnia 22.10.212r. w sytuacji, gdy powód zawarł tę umowę jednostronnie bez zgody żony, z którą łączyła go wspólność majątkowa, skutkiem czego umowa to była umową bezskuteczną i nie mogła stanowić podstawy do skutecznego zgłaszania roszczeń powoda względem pozwanego;

5. naruszenie art. 498 § 1 k.c. poprzez jego pominięcie oraz błędne ustalenie, że faktura powoda o numerze (...) i (...) (obie z dnia 29.11.2013r.) zostały rozliczone w drodze kompensaty z fakturą pozwanego (...) z dnia 29.11.2013r. w sytuacji, gdy: a) potrącenia dokonuje się poprzez złożenie oświadczenia drugiej stronie, a żadna ze stron oświadczenia takiego nie złożyła - żadna ze stron nie złożyła oświadczenia, z którego wynikałoby potrącenie określonej wierzytelności drugiej strony; b) warunkiem potrącenia jest wymagalność wierzytelności, a żadna z wierzytelności wynikających z w/w faktur nie była wymagalna na dzień 29.11.2013r. w wyniku czego kompensata nie miała miejsca między stronami, co powoduje konieczność uznania roszczenia powoda o zwrot nieuprawnionej kompensaty za niezasadne ze skutkiem oddalenia roszczenia powoda - bowiem do kompensaty nie doszło:

6. błędne ustalenie, że powód pismem z dnia 20.03.2015r, rozwiązał umowę przedwstępną nr (...) za wypowiedzeniem w sytuacji, gdy oświadczenie o odstąpieniu od umowy przedwstępnej zostało złożone przez pełnomocnika powoda, a pełnomocnik powoda nie był uprawniony do złożenia oświadczenia materialnoprawnego w imieniu powoda - dysponował bowiem przy tej czynności pełnomocnictwem z dnia 19.03.2012r., którego treść uprawniała wyłącznie do działań wynikających z zakresu art. 91 k.p.c. i które nie uprawniało do odstąpienia od umowy w imieniu powoda skutkiem czego powód nie odstąpił skutecznie od umowy przedwstępnej nr (...) z dnia 22,10.2012r., nie uzyskał prawa do żądania zwrotu świadczeń zaliczonych na poczet ceny sprzedaży i nie był uprawniony do wystąpienia względem powoda z żądaniem zwrotu nieuprawnionej kompensaty, a tak sformułowane roszczenie powinno zostać oddalone jako bezzasadne;

7. błędne ustalenie, że strony wiązała umowa ryczałtowa na wykonanie prac budowlanych w sytuacji, gdy treść zlecenia z dnia 22.10.2012r. nie określała kwoty należnej za wykonanie zleconych prac a jedynie wskazywała ich zakres, przez co prawo do wynagrodzenia powinno zostać ustalone poprzez przyjęcie cen średnich i weryfikację faktur powoda co do tytułów zafakturowanych usług oraz wysokości żądanej zapłaty - celem uniknięcia podwójnego fakturowania tych samych czynności i żądania wynagrodzenia przekraczającego średnie ceny stosowane w obrocie, ze skutkiem oddalenia roszczenia o zapłatę nierynkowych cen usług;

8. błędne ustalenie, że wskazanie przez powoda tytułów płatności faktur określonych jako:

a)  „wykonanie sieci gazowej fi90 i 63mm (...) z przyłączami fi25mm" ( (...))

b)  „wykonanie sieci gazowej i przyłączy średniego ciśnienia" ((...))

nie jest podwójnym zafakturowaniem tej samej usługi w sytuacji, gdy ze złożonego do akt sprawy dokumentu urzędowego w postaci decyzji nr (...) Prezydenta Miasta Z. z dnia 28.02.2012r. o zatwierdzeniu projektu budowlanego wynika, że sieć gazowa średniego ciśnienia obejmuje średnice 90 i 63 mm z przyłączami - oba tytuły płatności w/w faktur są zatem takie same, co świadczy o podwójnym zafakturowaniu przez powoda tej samej usługi;

9. błędne ustalenie, że powodowi przysługuje prawo żądania zapłaty łącznej kwoty 264,900,00 zł tytułem wykonania sieci gazowych średniego ciśnienia (129.600 zł - (...); 135.300 zł - (...)) w sytuacji, gdy:

a)  powód określił w kosztorysie powykonawczym z dnia 01.08.2015r. wartość wykonanych przez siebie sieci gazowych łącznie na kwotę 69.057,21 zł netto,

b)  biegły sądowy w opinii z dnia ustalił wartość wykonanej przez powoda sieci gazowej średniego ciśnienia na przedział kwot 65.275,91 - 76.735,97 zł netto, co oznacza, że po zapłacie przez pozwanego faktury powoda (...), powód nie jest uprawniony do dochodzenia jakichkolwiek kwot z tytułu wykonanej sieci gazowej, a jakakolwiek dalsza płatność tytułem sieci gazowych prowadziłaby do bezpodstawnego wzbogacenia;

10. błędne ustalenie, że w pozwany nie rozliczył z powodem wynagrodzenia powoda za wykonanie sieci gazowej, tj. błędne uznanie za niezaspokojonego roszczenia powoda o zapłatę faktury powoda (...) wystawionej na kwotę 129.600 zł w sytuacji, gdy pozwany zapłacił całą należność za wykonanie sieci gazowej poprzez zapłatę kwoty 135.300 zł tytułem płatności faktury powoda (...);

11. naruszenie art. 217 § 1 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. poprzez bezzasadne pominięcie wniosku dowodowego pozwanego zgłoszonego na rozprawie z dnia 23.01.2018r. - tj. bezpośrednio po przesłuchaniu biegłego sądowego - o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia czy sieć gazowa fi90 i 63mm (...) z przyłączami fi25mm to samo co sieć gazowa i przyłącza średniego ciśnienia w sytuacji w której przesłuchanie biegłego sądowego J. F. (2) i złożone przez niego opinie nie rozstrzygnęły zagadnienia czy powód dwukrotnie zafakturował te same prace, a wyjaśnienia złożone na rozprawie przez biegłego sądowego zaprzeczały wcześniej wydanej przez niego pisemnej opinii, która potwierdzała dwukrotne fakturowanie tej samej usługi - wskazuję przy tym, że dowód ten był istotny, bowiem zmierzał do wyjaśnienia czy powód dochodzi zapłaty za prace, za które pozwany zapłacił wcześniej całą należność płacąc kwotę 135.300 zł tytułem płatności faktury powoda (...).

II. W odniesieniu do rozstrzygnięcia o żądaniu powoda zasadzenia kwoty 35.164,00 zł:

1. błędne ustalenie, że powód nie był samoistnym posiadaczem nieruchomości w postaci domu jednorodzinnego na osiedlu domów jednorodzinnych sytuacji, gdy powód prowadził wewnątrz domu prace budowlano- wykończeniowe na własne potrzeby, przez co posiadając środki dostępu do nieruchomości (klucze) posiadał nieruchomość jak posiadacz samoistny;

2. niezastosowanie art. 339 k.c. poprzez nieuzasadnione pomięcie konieczności domniemania posiadania w sytuacji, gdy powód nieruchomością władał, posiadał do niej środki dostępu (klucze) i prowadził wewnątrz domu prace budowlano-wykończeniowe na własne potrzeby;

3. niezastosowanie art. 226 k.c. i nieuprawnione dopuszczenie zasadności z wystąpieniem przez powoda względem pozwanego o zwrot nakładów na rzecz w przypadki, gdy pozwany nieruchomości nie posiadał wobec jej zakupu przez osobę trzecią ~ skutkiem czego pozwany utracił legitymację do kierowania względem niego roszczenia o zwrot nakładów i powinno ono zostać skierowane względem innej osoby;

4. niezastosowanie art. 229 k.c. i nieuzasadniona odmowa uznania za przedawnione roszczenia powoda o zwrot nakładów na rzecz w sytuacji, gdy roszczenie o zwrot nakładów przedawnia się z upływem roku od zwrotu rzeczy, a powód terminu rocznego do wystąpienia z roszczeniem nie zachował.

III.  W odniesieniu do rozstrzygnięcia o obciążeniu pozwanego kosztami procesu, w tym

kosztami zastępstwa stanowiącymi wielokrotność kosztów minimalnych: nieuzasadnione obciążenie pozwanego kosztami procesu, w tym niezasadne zasądzenie stawki kosztów zastępstwa procesowego w postaci wielokrotności kosztów minimalnych w przypadku, gdy nakład pracy związany z prowadzeniem sprawy nie był większy niż przeciętny i nie uzasadnił zwiększenia wartości wynagrodzenia pełnomocnika ponad stawkę wynagrodzenia minimalnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Sąd Okręgowy na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, bez przekroczenia granic określonych treścią art. 233 § 1 k.p.c., dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz trafnie określił ich prawne konsekwencje. Powyższe ustalenia Sądu I instancji oraz ich ocenę prawną Sąd Apelacyjny podziela oraz przyjmuje za własne, uznając zarzuty apelacji za pozbawione uzasadnionych podstaw. W ramach przeprowadzonej kontroli instancyjnej nie dostrzeżono uchybień, które winny być uwzględnione przez Sąd II instancji z urzędu. W konsekwencji, dalsza argumentacja Sądu Apelacyjnego koncentrować się będzie na tych aspektach, które eksponowano kolejno w apelacji.

Zarzut, że Sąd I instancji orzekł co do przedmiotu nieobjętego żądaniem bez procedury przedmiotowej zmiany powództwa był bezpodstawny.

Art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. nakłada na powoda obowiązek określenia żądania oraz przytoczenia okoliczności faktycznych żądanie to uzasadniających. Zakres żądanej ochrony prawnej określa zarówno przedmiot postępowania, jak i przedmiot orzekania i tym zakresem sąd jest związany. W świetle art. 321 § 1 k.p.c. zakaz orzekania ponad żądanie dotyczy bądź samego żądania (petitum), bądź jego podstawy faktycznej (causa petendi). Granic przedmiotu orzekania nie wyznacza natomiast kwalifikacja prawna żądania i do jej określenia zastosowanie mają zasady da mihi factum ego dabo tibi ius oraz iura nowit curia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie zawierają przepisu nakazującego powodowi wskazanie podstawy prawnej roszczenia, lecz w sytuacji jego wskazania nie pozostaje to bez wpływu dla przebiegu i wyniku sprawy, bo pośrednio określa, jakie są istotne okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie pozwu. Podanie jednak określonej podstawy faktycznej nie oznacza, że powód poddaje pod osąd sądu tylko te fakty, które mogą służyć zastosowaniu przez niego wskazanej normy prawa materialnego. Sąd nie jest związany podstawą prawną podaną przez powoda i powołana podstawa faktyczna, która może być kwalifikowana według różnych podstaw prawnych uzasadnia rozważenie ich przez sąd i zastosowanie jednej z nich, nawet odmiennej od podanej przez powoda nie narusza art. 321 § 1 k.p.c. (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2003 r., V CKN 115/01, nie publ., z dnia 16września 2009 r., II CSK 189/09, Palestra 2009, nr 11 -12, poz. 276, z dnia 23lipca 2015 r., I CSK 549/14, nie publ., z dnia 25 czerwca 2015 r., V CSK 528/14, nie publ.).

Mając na uwadze te zasady Sąd Apelacyjny stwierdza, że z treści pozwu i odpowiedzi powoda na sprzeciw jasno wynikała podstawa faktyczna pozwu, gdzie przedstawiono historię wzajemnych relacji stron. Nie ma potrzeby, w ocenie Sądu Apelacyjnego, do przytaczania zawartych tam treści. Precyzyjnie i szczegółowo wskazane zostały wszystkie okoliczności faktyczne, a na ich wsparcie przywołane odpowiednie środki dowodowe. Treść pozwu odpowiada art. 187 pkt 1 i 2 k.p.c.- żądanie pozwu zostało dokładnie określone jako żądanie zapłaty określonych kwot należności głównych, które wynikały z konkretnych dokumentów podpisanych przez uprawnionego, zgodnie z zapisami w KRS reprezentanta pozwanej, ze wskazaniem dat od kiedy mają być naliczone odsetki i z uzasadnieniem naliczenia odsetek. Zasądzona kwota 162.000 zł. wraz z odsetkami wynikała z faktur wystawionych za roboty wykonane przez powoda. Z punktu widzenia podniesionych przez pozwanego zarzutów nie jest istotne, czy było to wynagrodzenie za wykonane prace, czy też kwota stanowiąca zwrot kompensaty w związku z rozwiązaniem umowy przedwstępnej. Wskazana bowiem podstawa faktyczna obejmowała wszystkie okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie, czy to jako wynagrodzenie za roboty budowlane, czy jako zwrot kompensaty.

Nie podnosiła strona pozwana w postępowaniu przed Sądem Okręgowym zarzutu bezskuteczności przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości z powołaniem na art. 37 § 1 – 4 k.r. i o. Wobec tego zagadnienie to nie było przedmiotem badania przez ten Sąd. Zawierając umowę pozwany jednak nie zgłaszał wątpliwości, co istnienia zgody małżonki powoda na jej zawarcie. Poza brakiem jakichkolwiek dowodów co do tego zarzutu, to przecież pozwany nie wyznaczył odpowiednego terminu małżonce powoda do potwierdzenia umowy (art. 37 § 3 k.r. i o.). Jak wynikało natomiast z twierdzeń powoda jego małżonka „wiedziała o zawarciu tej umowy, potwierdziła ją, wyraziła zgodę na jej zawarcie”.

Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska, że został naruszony art. 498 § 1 k.c.

Prawidłowo Sąd I instancji przyjął, że faktury powoda o numerze (...) i (...) (obie z dnia 29.11.2013r.) zostały rozliczone w drodze kompensaty z fakturą pozwanego (...) z dnia 29.11.2013r. Zgodnie z wolą stron doszło bowiem do skutecznej kompensaty. Nie zostało udowodnione, że pozwany zapłacił należności wynikające z tych faktur. Brak zapłaty potwierdził w toku rozprawy przed Sądem Rejonowym w Zielonej Górze w dniu 10.03.2016r. w sprawie o sygn. (...) słuchany w imieniu pozwanej D. S. wyjaśniając, że miały być skompensowane z zapłatą należności za dom. Nie ma podstaw do podważenia ustalenia, że zgodnie z umową stron ich wzajemne należności miały być skompensowane. 29 listopada 2013 r. powód wystawił dwie faktury VAT na 32.400 zł i na 129.600 zł. Obie faktury zostały podpisane przez pozwanego i nie zostały przez niego zapłacone, czemu nie przeczył. Płatność pierwszej raty za dom przypadała na 30 listopada 2013 r. Twierdzenie zatem, że wierzytelności nie były wymagalne jest bezpodstawne. Istotne jednak jest przede wszystkim to, że strony nie dokonywały kompensaty w oparciu o reżim prawny potrącenia ustawowego lecz umowny. Pomimo braku szczegółowej regulacji, możliwość zawierania tego rodzaju umów nigdy nie budziła wątpliwości. Różne są stanowiska dotyczące problemów związanych z określeniem przesłanek oraz skutków potrącenia umownego czy kwalifikacji prawnej tego typu umowy. Dominujący pogląd doktryny wywodzi kompetencję do umownego potrącenia wierzytelności z zasady swobody umów i rozporządzalności praw podmiotowych. Jako czynność o skutkach przysparzających potrącenie umowne ma charakter kauzalny. Dochodzi do skutku obligandi vel acquirendi causa, a nie jak w przypadku świadczenia w miejsce wykonania solvendi causa. Potrącenie umowne należy do umów wzajemnych. Skutkiem umownego potrącenia było zatem umorzenie wzajemnych wierzytelności powoda z tytułu zapłaty za wykonanie sieci i pozwanego z tytułu zapłaty ceny za lokal. Rozwiązanie umowy przedwstępnej uzasadniało z kolei wniosek o rozwiązaniu umowy o kompensatę wierzytelności.

Słuszne było ustalenie, że powód pismem z dnia 20 marca 2015 r. rozwiązał umowę przedwstępną na skutek złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Stanowisko, że pełnomocnik powoda nie był umocowany do złożenia takiego oświadczenia nie ma żadnego uzasadnienia w zebranym w sprawie materiale dowodowym. Do takiej konkluzji skłania przede wszystkim treść pełnomocnictwa z dnia 19 marca 2012 r. udzielonego przez powoda, prowadzącego działalność gospodarczą, radcy prawnemu B. W., które uprawniało ją do „reprezentowania interesów powoda we wszystkich sprawach sądowych i pozasądowych, a w szczególności do reprezentowania jego interesów przed sądami wszelkich instancji oraz organami wymiaru sprawiedliwości organami administracji publicznej a także osobami prawnymi i fizycznymi”. Było nie tylko pełnomocnictwem procesowym, ale również pełnomocnictwem materialnym (sprawy pozasądowe), co uprawniało radcę prawnego do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy przedwstępnej. Niezależnie od tego wskazać należy, że przecież powód nigdy nie zaprzeczył temu, by radca prawny B. W. składając wskazane oświadczenie działała bez jego umocowania, co uzasadniało w ocenie Sądu Apelacyjnego stanowisko, że pełnomocnik działała w ramach udzielonego pełnomocnictwa ogólnego.

Sąd Okręgowy nie dopuścił się zarzucanych błędów w ustaleniach faktycznych w odniesieniu do ceny za prace budowlane, braku podwójnego fakturowania, wynagrodzenia w kwocie 264.900 zł za wykonanie sieci gazowej średniego ciśnienia oraz nierozliczenia się pozwanego za wykonanie przez powoda sieci gazowej.

Pozwany nie może przeczyć temu, że pismem z 22 października 2012 r. D. S. uprawniony do reprezentacji pozwanego zlecił powodowi wykonanie całości sieci wodno-kanalizacyjnej oraz gazowej na osiedlu domków jednorodzinnych; wszystkie prace zostały wykonane, a następnie odebrane przez pozwanego. Okoliczność, że z pisemnego zlecenia powodowi prac nie wynikało wynagrodzenie za wykonanie robót, nie oznaczała że określone w fakturach wynagrodzenie „przekraczało średnie ceny stosowane w obrocie” i że prace zostały podwójnie zafakturowane. Suma wartości netto czterech faktur VAT wynosiła 350.000.00 zł, a więc kwotę, jaką Strony ustaliły ustnie za wykonane przez powoda prace.

Opinia biegłego J. F. (1) jednoznacznie wykluczyła by którekolwiek z robót budowlanych prowadzonych przez powoda zostały przez niego zafakturowane dwa razy. Ponadto jasno z niej wynikało, że zakres wykonanych przez powoda robót odpowiadał dokumentacji: tj. projektowi budowlanemu, protokołowi nr (...) z końcowego przeglądu technicznego sieci wodociągowej, przyłączy wodociągowych, sieci kanalizacji sanitarnej i przyłączy kanalizacji sanitarnej oraz zakresowi zadania inwestycyjnego. Jeśli zaś chodzi o całkowitą wartość robót budowlanych to biegły ustalił ją, przy minimalnych narzutach, na kwotę 345.524,14 zł netto, maksymalnie do 400.432,23 zł netto;

Natomiast całkowita wartość robót budowlanych w zakresie wykonania sieci gazowej średniego ciśnienia to przy minimalnych narzutach zamykała się w kwocie 65.275,91 zł., jednakże zdaniem biegłego z uwagi na wyższe kwalifikacje niezbędne do ich wykonania powinna oscylować wokół wartości średniej 76.735,97 zł.

W ocenie biegłego sądowego zweryfikowana poprzez kosztorysy porównawcze wartość robót sieci gazowej zbliżona była do wartości netto faktury (...). Wprawdzie zarówno w fakturze VAT nr (...) jak i fakturze VAT nr (...) w pozycji „nazwa towaru" użyto określeń sugerujących, że dotyczą sieci gazowej i przyłączy co mogło sprawiać wrażenie, że dotyczą tego samego zakresu, jednakże zdaniem biegłego przy ryczałtowym wynagrodzeniu ta niestaranność w określeniu „nazwy towaru" nie skutkowała przyjęciem „podwójnego fakturowania" a stanowiło element rozliczenia zlecenia do kwoty ryczałtowej 350.000 zł.

Wbrew stanowisku pozwanego opinia biegłego stanowiła wiarygodny materiał dowodowy, wyjaśniała wszystkie sporne kwestie i słuszna była decyzja Sądu I instancji oddalająca wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z pisemnej opinii innego biegłego na okoliczność ustalenia czy sieć gazowa FI90 i 63 mm (...) z przyłączami F!25mm to to samo co sieć gazowa i przyłącza średniego ciśnienia. Opinię tę Sąd I instancji ocenił na tle całego materiału dowodowego, ustosunkowała się ona wraz z wyjaśnieniami biegłego spornych kwestii. W ocenie Sądu Apelacyjnego w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowania prowadzący do sformułowanych w niej wniosków. Pozwany nie podważył tego, że opinia biegłego nie spełnia tych wymogów, dlatego jego wniosek o powołanie innego biegłego nie mógł być uznać za zasadny.

Zarzuty pozwanego podniesione co do kwoty 35.164 zł zasądzonej z tytułu zwrotu poniesionych przez powoda kosztów zakupu i montażu okien i bramy garażowej oraz wykonania tynków domu jednorodzinnego okazały się bezzasadne. Sąd Apelacyjny w całości podziela argumentację Sądu I instancji i czyni ją integralną częścią swoich rozważań. Rację ma Sąd Okręgowy, że roszczenie w tym zakresie miało podstawą prawną w art. 405 k.c. i nast.

Przepis art. 226 k.c. rozlicza nakłady poczynione poza stosunkiem umownym i istniejącym zobowiązaniem, a więc nakłady bezumownego posiadacza rzeczy. Przepis ten nie może być stosowany, jeżeli problematykę nakładów regulują postanowienia umowy między stronami, tj. umowy między właścicielem a bezumownym posiadaczem nieruchomości. Artykuł 226 k.c. znajduje zastosowanie wówczas, gdy posiadacz samoistny rzeczy włada rzeczą bezprawnie, a więc nie na podstawie stosunku prawnego wynikającego z jakiegokolwiek źródła. Do nakładów mają wówczas zastosowanie przepisy prawa zobowiązań właściwe z uwagi na ustalony przez sąd charakter porozumienia.

Nakłady zostały poczynione przez powoda w związku z zawartą umową przedwstępną ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży lokalu mieszkalnego. Nie można zatem uznać, że nakłady miały miejsce poza stosunkiem umownym. Wprawdzie nie została pomiędzy stronami zawarta jakaś odrębna umowa, jednakże oczywiste dla pozwanego było, że strony umów przedwstępnych mogły wykonywać dodatkowe prace w domach, które miały być przedmiotem sprzedaży. Potwierdzają to zapisy umowy przedwstępnej dotyczące rozliczenia nakładów na wypadek rozwiązania umowy. Ponieważ zawarcie umowy przyrzeczonej z winy pozwanego okazało się niemożliwe powód na podstawie § 10 ust. 4 umowy wypowiedział ją, skutkiem czego po upływie okresu wypowiedzenia umowa uległa rozwiązaniu. W takiej sytuacji strony w § 10 ust. 5 umowy przewidziały obowiązek zwrotu przez sprzedawcę uiszczonych wpłat. Wprawdzie uwzględniły prawo sprzedającego do potrącenia kosztów przywrócenia lokalu do stanu poprzedniego, jednakże to postanowienie nie miało w ocenie Sądu Apelacyjnego zastosowania przy rozważaniu podstawy prawnej roszczenia powoda. Pozwany bowiem te nakłady zatrzymał, a zatem jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy, bezpodstawnie kosztem powoda się wzbogacił. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem nauki i judykatury, przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować wtedy, gdy brak innej podstawy prawnej, na jakiej możliwe byłoby przywrócenie równowagi majątkowej, naruszonej bez prawnego uzasadnienia, jak również wtedy, gdy inne środki połączone są z większymi trudnościami (por. uchw. SN z 27.4.1995 r., III CZP 46/95, OSNC 1995, Nr 7–8, poz. 114). W konsekwencji rozwiązania umowy brak było umownej i deliktowej podstawy uwzględnienia roszczenia o zwrot nakładów i nie było też możliwości, jak tego chciał pozwany, dokonania rozliczeń na podstawie art. 224–230 k.c. i stwierdzenia, że na podstawie art. 229 k.c. roszczenie się przedawniło.

Na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym pełnomocnik pozwanego na podstawie art. 117 § 2 k.c. zgłosił zarzut przedawnienia roszczenia wynikającego z faktur VAT (...) na kwotę 32.400 zł i 17/11/2013 na kwotę 129.600 zł wskazując, że żądanie z tych faktur nie zostało zgłoszone w postępowaniu przed Sądem I instancji oraz powołał się na „jednostronne oświadczenie woli o uchyleniu się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia” (k.784).

Zarzut ten nie był zasadny w ocenie Sądu Apelacyjnego. Sąd Okręgowy stwierdził bezzasadność podniesionego zarzutu przedawnienia w odniesieniu do kwoty 35.164 zł i nie ma żadnych wątpliwości, że roszczenie powoda również, co do sumy wynikającej ze wskazanych faktur tj. nie jest przedawnione. Podniesienie zarzutu „przedawnienia roszczenia wynikającego z faktur VAT (...)” wiązało się ze stanowiskiem pozwanego, że Sąd Okręgowy wydał orzeczenie co do przedmiotu nieobjętego żądaniem, bowiem powód nie żądał wynagrodzenia za wykonane roboty lecz domagał się zwrotu kompensaty w związku z rozwiązaniem umowy zawartej z pozwanym, a nie żądania zapłaty wystawionych faktur.

Nie powtarzając już argumentów odnoszących się do kwestii podstawy faktycznej roszczenie nie było przedawnione. Pozew wniesiony został 4 sierpnia 2015 r. Zarówno roszczenie z tytułu zwrotu kompensaty, jak i z tytułu wynagrodzenia za roboty budowlane przedawniają się w terminie trzech lat (ar. 118 k.c. por. Uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 11.01.2002 r. III CZP 63/01). Gdyby początek biegu przedawnienia liczyć od dnia wymagalności kwot wynikających z faktur tj. 30 grudnia 2013 r. (k.25, 26) to w momencie wniesienia pozwu roszczenie nie uległo przedawnieniu. Natomiast jeśli roszczenie rozpoznać jako zwrot wpłaconych tytułem umowy przedwstępnej poniesionych wpłat, to oczywiste jest, że początek biegu przedawnienia mógł biec dopiero od dnia rozwiązania umowy tj. 7 kwietnia 2015 r., więc także nie może być mowy o przedawnieniu roszczenia.

Nie budziło zastrzeżeń rozstrzygnięcie Sądu, mocą którego przyznane zostały powodowi koszty zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości stawki minimalnej. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko, że sprawa nie była typową z zakresu robót budowlanych, strony łączyły zawiłe, zagmatwane relacje i stosunki prawne, a ich przedstawienie wymagało dużego nakładu pracy ze strony pełnomocnika powoda. Pełnomocnik powoda brała czynny udział we wszystkich rozprawach, wizji lokalnej z udziałem biegłego, co wymagało dużego zaangażowania czasowego. Także w ocenie Sądu Apelacyjnego wysokość wynagrodzenia w wysokości dwukrotności stawki minimalnej była adekwatna do nakładu pracy pełnomocnika powoda i jego wkładu w przyczynienie się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy.

Wobec tego apelacja na podstawie art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie § 2 pkt. pkt 6, § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018r. poz. 265)

Bogusława Żuber Elżbieta Fijałkowska Małgorzata Kaźmierczak