Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 2019 r. w Lublinie

sprawy E. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zamościu

z dnia 25 kwietnia 2018 r. sygn. akt IV U 1263/16

oddala apelację.

Iwona Jawor-Piszcz Małgorzata Pasek Małgorzata Rokicka-Radoniewicz

III AUa 572/18

UZASADNIENIE

Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 7 listopada 2016 r. zobowiązał wnioskodawcę E. S. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od(...)do (...), w kwocie 19431,58 złotych.

Od tej decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Zamościu złożył wnioskodawca, wnosząc o jej zmianę. Podniósł, iż nie został poinformowany o tym, iż otrzymując przychód z tytułu pełnienia funkcji Przewodniczącego Rady Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w J. utraci prawo do pobierania połowy renty z tytułu choroby zawodowej, pobieranej w zbiegu z prawem do emerytury.

Sąd Okręgowy w Zamościu wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2018 roku zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, ze E. S. nie jest zobowiązany do zwrotu pobranych świadczeń za okres od (...) do(...) w kwocie 19431,58 złotych.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca E. S., ur. (...), od 1 września 2001 r. jest uprawniony do emerytury w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Od 28 czerwca 2013 r. wnioskodawca był Przewodniczącym Rady Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w J., funkcję tę pełnił do 26 czerwca 2016 r. Wnioskodawca z tytułu pełnienia powyższej funkcji pobierał ryczałtowe wynagrodzenie w kwocie 315 złotych brutto (od początku pełnienia tej funkcji).

Od dnia(...) nastąpiła zmiana art. 6 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1778 ze zm.) zgodnie z którym obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia tej funkcji, z którą pozwany łączy obowiązek zwrotu przez skarżącego przedmiotowego świadczenia. Wnioskodawca nie posiadał wiedzy na temat zmiany powyższej ustawy, a pozwany organ rentowy nie poinformował go o tej zmianie.

Sąd Okręgowy orzekł, że zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r, o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383) osoba, która nienależnie pobrała świadczenie, jest zobowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenie uważa się świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymania wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Stosownie zaś do treści art. 84 ust. 1, 9 i 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Treść art. 26 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1242) wskazuje, że osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo

emeryturę powiększoną o połowę renty, ale przepisu tego nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, niezależnie od wysokości tego przychodu.

Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012 r. sygn. akt I UK 331/11 wyrażający pogląd, że żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadniony jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i tylko wtedy gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy. W treści obowiązujących przepisów podkreślony został czynnik świadomości pobrania świadczenia nienależnego, przy czym o jej istnieniu przesądza dokonanie pouczenia o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty. Jak wynika z powyższego świadomość nienależności świadczenia ma wypływać z pouczenia uprawnionego przez organ rentowy a dokonanie takiego pouczenia stanowi warunek konieczny obowiązku ich zwrotu (wyrok Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 1980 r. II URN 51/80, wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2005 r. III UK 181/04).

W zakresie problematyki odpowiedniego pouczenia Sąd Okręgowy wskazał na orzecznictwo Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, które wskazuje, iż pouczenie to powinno być należyte, czyli wyczerpujące i wyraźnie wskazujące okoliczności w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia. Ponadto powinno być sformułowane w taki sposób aby było zrozumiałe dla osoby, do której jest kierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń
(v. wyrok Sądu Najwyższego z 6 września 2017 r. sygn. akt I UK376/16, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2017 r. II UK 391/16wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2007 r. IUK 90/07, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 października 2005 r. III AUA 1434/04).

Pozwany organ w piśmie procesowym z 17 lipca 2017 r. powoływał się na pouczenie o tym co stanowi przychód mający wpływ na zawieszenie lub zmniejszenie wypłaty świadczenia umieszczone zostało w decyzji z dnia 19 sierpnia 2013 r. , jednakże w pouczeniu tym pozwany nie wskazał, że osiąganie przychodu (pobieranie ryczałtu) z tytułu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej powoduje utratę prawa do pobierania świadczeń w zbiegu (a tylko z tytułu zatrudnienia), nadto pozwany wskazał, że „za przychód osiągany z tytułu pozarolniczej działalności uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne”, co mogło być dodatkowo mylące (pkt VII pouczenia). W ocenie Sądu pouczenie dokonane w w/w decyzji ma charakter standardowy, zbyt ogólny, a przede wszystkim nie odnosi się do szczególnej sytuacji jaka miała miejsce w stanie faktycznym niniejszej sprawy. Wnioskodawca od 28 czerwca 2013 r. pełnił funkcję Przewodniczącego Rady Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej, pobierał z tego tytułu niewielki ryczałt (315 zł brutto), pobierał przedmiotowe świadczenia w zbiegu, gdyż pełnienie takiej funkcji nie powodowało objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i tym samym obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne (okoliczności te były znane pozwanemu) i dopiero zmiana stanu prawnego od(...) (wzmiankowana wyżej) spowodowała obowiązek objęcia ubezpieczeniami społecznymi osób fizycznych będących członkami rad nadzorczych, o której to zmianie wnioskodawca nie został poinformowany przez pozwanego. Pouczenie powyższe nie spełnia więc warunków, od których uzależniona jest możliwość żądania zwrotu świadczenia. Skoro skarżący nie był pouczony o braku prawa do pobierania świadczeń w zbiegu, to brak jest podstaw do żądania zwrotu pobranej przez niego połowy renty z tytułu choroby zawodowej za okres od (...) do(...).

Od tego wyroku apelację wniósł organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi zarzucał naruszenie prawa:

1.  art.233 kpc poprzez błędną ocenę decyzji ZUS z dnia 19 sierpnia 2017 roku o przyznaniu emerytury w zakresie prawidłowości pouczenia znajdującego się w pkt VII pouczeń poprzez przyjęcie, że pouczenie to było zbyt ogólne i nie było wystarczające do przyjęcia, że E. S. został prawidłowo poinformowany o tym, że przychód osiągany z tytułu pełnienia funkcji przewodniczącego rady nadzorczej w okresie od (...) do 26 czerwca 2016 roku skutkuje zawieszeniem prawa do pobieranego świadczenia;

2.  art.84 ust.1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, ze pouczenie o tym, że „za przychód osiągany z tytułu pozarolniczej działalności uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne „ nie jest wystarczające do zastosowania tego przepis w sytuacji, gdy pouczenie to skierowano do ubezpieczonego przed datą kiedy osiągany przez niego przychód stał się podstawą wymiaru składki oraz z uwagi na jego zbyt ogólny standardowy charakter; oraz błędne zastosowanie w sprawie polegające na uznaniu, że E. S. nie ma obowiązku zwrotu pobranego świadczenia w kwocie 19431,58 zł za okres od (...) do (...) z odsetkami pomimo, że pobrane świadczenie było świadczeniem nienależnym w rozumieniu tego przepisu.

Wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sad Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny nie stwierdza zarzucanej w apelacji wadliwości ustaleń Sądu Okręgowego ani naruszenia przepisów prawa materialnego. Wbrew twierdzeniom apelacji Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy dokonał ustaleń faktycznych, ocenił materiał dowodowy i wysnuł właściwe wnioski bez przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że wnioskodawca nigdy nie został przez organ rentowy prawidłowo pouczony o zasadach wstrzymania wypłaty świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Okoliczność ta powoduje, że wypłacone świadczenie nie może zostać uznane za nienależnie wypłacone w rozumieniu art. 138 ust.2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z treścią art. 138 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 roku, poz.1270) mającego zastosowanie na podstawie art.58 ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 roku, poz.1376) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu a definicję nienależnie pobranych świadczeń zawiera ust.2 tego przepisu, który stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. W sprawie niniejszej Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawca nie był pouczany o zasadach przyznawania prawa do wypłaty świadczeń w zbiegu i braku prawa do ich pobierania przy uzyskiwaniu przychodu. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem skarżącego, że skoro z pouczenia wynikało, że zawieszenie prawa do renty jest skutkiem osiągania przychodu nie tylko ze względu na osiąganie go z tytułu zatrudnienia ale i służby, działalności gospodarczej a także innej działalności zarobkowej, to wnioskodawca powinien nie może zasłaniać się niezrozumieniem tego pouczenia. Pouczenie nie zawierało katalogu źródeł uzyskania przychodu, wymieniało jedynie przychodu z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz z tytułu prowadzenia własnej działalności gospodarczej, nie odnosząc się do przychodu, który można uzyskać w razie pełnienia funkcji społecznych. Z treści tych pouczeń nie można wywnioskować, że osiąganie przychodu bez względu na jego źródło powoduje utratę prawa do pobierania świadczenia w zbiegu.

W sprawie niniejszej nie tylko nie można przyjąć za organem rentowym, że wnioskodawca w jakikolwiek sposób zawinił i wprowadził w błąd organ rentowy, ale też że mógłby zostać zobowiązany do zwrotu nadpłaty. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. wyroki z dnia 26 kwietnia 1980 r., II URN 51/80 - OSNCP 1980 nr 10, poz. 202, oraz z dnia 10 grudnia 1985 r., II URN 207/83 - PiZS 1986 nr 3, s. 71), stwierdza się, że brak pouczenia świadczeniobiorcy o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń emerytalnych lub rentowych zwalnia go z obowiązku zwrotu świadczeń pobranych mimo istnienia tych okoliczności, choćby nawet mógł powziąć o nich wiadomość z innych źródeł. Obowiązek pouczania spoczywa na organie rentowym, samo zaś pouczenie powinno być wyczerpujące, zawierające informację o obowiązujących w dniu pouczania zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Brak pouczenia zwalnia bowiem osobę bezpodstawnie pobierającą świadczenia z obowiązku ich zwrotu. Pouczenie takie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Pouczenie takie bowiem nie mogłoby być uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy obowiązek zwrotu świadczenia. W dostarczanych wnioskodawcy decyzjach brak jest wyjaśnienia, w jakich okolicznościach ustaje prawo do wypłaty świadczeń w zbiegu – zacytowane w pouczeniu przy decyzji przyznającej prawo do wypłaty świadczeń pouczenie nie zawiera przecież informacji o braku prawa do pobierania świadczenia w przypadku uzyskiwania wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej.

Sąd Apelacyjny w całej rozciągłości podziela zarówno ustalenia faktyczne, jak i wnioskowania prawnicze zawarte w motywach zaskarżonego wyroku. W tej sytuacji nie zachodzi potrzeba ich powtarzania (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1997 roku II UKN 61/97 – OSNAPiUS 1998/3/104, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 roku I PKN 339/98 – OSNAPiUS 1998/24/776).

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok w pełni odpowiada przepisom prawa, dlatego apelacja nie może być uwzględniona.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 KPC orzekł, jak w sentencji.