Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2019 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Prokuratora Okręgowego w Olsztynie

przeciwko E. T. (1), M. S.

o ustalenie nieważności umowy

I ustala, że umowa darowizny zawarta przez M. S. i E. T. (1) w formie aktu notarialnego w dniu 10 września 2015 r. , (...)przed notariuszem P. B. w Kancelarii Notarialnej w M., dotycząca dokonania przez M. S. na rzecz E. T. (1) darowizny nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny nr (...), położonego w budynku nr (...) na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w Mrągowie prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...), wraz z udziałem wynoszącym 5/125 części w nieruchomości wspólnej, którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli oraz darowizny udziału 1/10 części w nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), położonej na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w M.prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...) jest nieważna,

II ustala, że oświadczenie M. S. o wyrażeniu zgody na ustanowienie na jej rzecz przez E. T. (1) nieodpłatnej, dożywotniej, osobistej służebności mieszkania, polegającej na prawie do zamieszkiwania przez uprawnionego w całym lokalu mieszkalnym nr (...), położonym w budynku nr (...) na Osiedlu (...) w M. oraz nieodpłatnym, nieograniczonym korzystaniu ze wszystkich znajdujących się w tym lokalu urządzeń, złożonego w dniu 10 września 2015 r. w formie aktu notarialnego przed notariuszem P. B., (...)jest nieważne,

III przyznaje kuratorowi pozwanej M. S. - radcy prawnemu J. K. wynagrodzenie w kwocie 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) zł, w tym podatek Vat, które nakazuje wypłacić tymczasowo ze Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Olsztynie,

IV nakazuje ściągnąć od pozwanego E. T. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Olsztynie kwotę 15.762,83 (piętnaście tysięcy siedemset sześćdziesiąt dwa 83/100) zł tytułem kosztów sądowych.

V nie obciąża pozwanej kosztami sądowymi.

SSO Ewa Oknińska

Sygn. akt: I C 749/16

UZASADNIENIE

Powód Prokurator Okręgowy w Olsztynie wniósł pozew przeciwko pozwanym M. S. i E. T. (1) o ustalenie nieważności z mocy prawa umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 10 września 2015 r. , (...)przed notariuszem P. B. w Kancelarii Notarialnej w M., dotyczącej dokonania przez M. S. na rzecz swojego brata E. T. (1) darowizny nieruchomości, stanowiącej lokal mieszkalny nr (...), położonej w budynku nr (...) na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w M.prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...), wraz z udziałem wynoszącym 5/125 części w nieruchomości wspólnej, która stanowi działka gruntu nr (...) oraz części budynków i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali oraz darowizny udziału 1/10 części w nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), położonej na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w M.prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...). Ponadto prokurator wniósł o ustalenie nieważności oświadczenia M. S. o wyrażeniu zgody na ustanowienie na jej rzecz przez E. T. (1) nieodpłatnej, dożywotniej służebności mieszkania, polegającej na prawie do zamieszkiwania przez uprawnionego w całym lokalu mieszkalnym Nr (...) znajdującym się w budynku nr (...) na Osiedlu (...) oraz nieodpłatnym, nieograniczonym korzystaniu ze wszystkich znajdujących się w tym lokalu urządzeń, złożonego w dniu 10 września 2015 r. przed notariuszem P. B..

W uzasadnieniu powód wskazał, że M. S. od 30 listopada 2012 r. jest pacjentką (...) w M., wówczas rozpoznano u niej inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu. W konsultacji z dnia 4 października 2013 r. zaznaczono: organiczne zaburzenia depresyjne, otępienie o etiologii mieszanej (choroba A.?). W okresie od dnia 13 października 2015 r. do 15 kwietnia 2016 r. pozwana była leczona w Szpitalu (...) w W. w Zakładzie (...) dla Dorosłych w R.. Rozpoznano u niej otępienie w chorobie A.. Prokuratura Rejonowa w M.prowadziła postępowanie przygotowawcze o sygn. akt(...)w sprawie dokonanego w dniu 10 września 2015 r. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzenia M. S. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci lokalu mieszkalnego o wartości 120.000 zł poprzez wyzyskanie niezdolności wymienionej do należytego pojmowania przedsiębranego działania, wynikającej z objawów otępienia w chorobie A.i doprowadzenia ją w ten sposób do przekazania własności wymienionego lokalu w drodze darowizny. W toku dochodzenia zostali powołani biegli psychiatra L. G. i psycholog I. K., którzy wskazali, że stwierdzone u pozwanej objawy otępienia w chorobie A., takie jak znacznie utrudniony kontakt słowny, zaburzenia pojmowania i rozumienia złożonych pojęć, zmniejszenie ilości wątków myślowych, znaczne zmniejszenie przetwarzania nadchodzących informacji, znacznego stopnia zaburzenia uwagi i pamięci, obniżenie intelektu powyżej normy, zniesienie krytycyzmu wyczerpują znamiona wskazane w art. 286 § 1 k.k. tj. niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Postanowieniem z dnia 30 listopada 2016 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej w M.umorzył dochodzenie wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa. W ocenie powoda przedstawione dowody, w tym dokumentacja medyczna, materiały z akt sprawy karnej, wskazują, że w chwili zawarcia umowy darowizny, pozwana znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Kurator pozwanej M. J. K. w odpowiedzi na pozew, poparł pozew złożony przez prokuratora. W uzasadnieniu wskazał, że okoliczności wskazane w pozwie oraz załączone dowody uzasadniają w stopniu wysoce prawdopodobnym, że pozwana składając oświadczenia woli w dniu 10 września 2015 r. znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Pozwany E. T. (1) wniósł o oddalenie powództwa. Wskazał, że pozwany jest opiekunem pozwanej, a zasady współżycia społecznego są czynnikiem decydującym, że powództwo nie powinno być uwzględnione.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana M. S. zamieszkiwała wraz z matką w lokalu, położonym w M. Osiedle (...). W latach 90 – tych sporządziła testament, w którym do spadku powołała swojego bratanka M. T. (1) (syna nieżyjącego brata pozwanej J. T. (1)). Po śmierci matki, w 1996 r. z pozwaną zamieszkał brat E. T. (1). W 2010 r. bracia pozwanej E. T. (1) i S. T. zauważyli zmianę jej zachowania, pojawiły się u niej zaburzenia pamięci, które szybko postępowały.

Od 30 listopada 2012 r. pozwana leczyła się w (...) w M.. Z wywiadu udzielonego przez bratową pozwanej J. T. (2) wynikało, że pozwana staje się coraz bardziej nerwowa, zobojętniała, apatyczna, około pół roku wcześniej pojawiły się problemy z pamięcią, coś gdzieś kładła i nie pamiętała gdzie. Miała problem z wypełnianiem druków urzędowych, pożyczała pieniądze i nie pamiętała komu. Była bardzo ufna do innych ludzi, przestała dbać o swój wygląd zewnętrzny. Lekarz psychiatra rozpoznał u niej organiczne zaburzenia depresyjne oraz podejrzenie otępienia. Po zaleconym leku antydepresyjnym pozwana stała się weselsza, aktywniejsza. Podczas dalszych wizyt problem z pamięcią nasilał się i w dniu 17 maja 2013 r. lekarz zadecydował o włączeniu leku R.. W dniu 4 października 2013 r. postawiono rozpoznanie: organiczne zaburzenia depresyjne, otępienie o etiologii mieszanej (choroba A.?). W 2014 r. pozwana była konsultowana neurologicznie. Po badaniu i wykonaniu TK głowy lekarz neurolog rozpoznał otępienie (...). W TK głowy nie stwierdzono zmian naczyniopochodnych ani objawów guza mózgu, stwierdzono jedynie poszerzenie bruzd mózgowia i móżdżku. We wrześniu 2014 r. włączono do leczenia lek N.. Z obserwacji lekarza wynikało, że u pozwanej funkcje poznawcze były coraz bardziej osłabione, pogarszało się funkcjonowanie społeczne, stawała się coraz mniej samodzielna, wymagała coraz większej pomocy w codziennych czynnościach. Z zapisów historii choroby (...)m.in. z dnia 27 lutego 2015 r. , 24 kwietnia 2015 r. wynikało, że według brata pozwana o wszystkim zapominała, z 19 czerwca 2015 r. „coraz gorszy brak pamięci”, z października 2015 r. : „jest coraz gorzej, nie myje się sama, protestuje. Wychodzi z domu, nie wie gdzie idzie, jak się ją zamknie to … w efekcie korzysta z kombinerek, psuje zamki”.

Opiekę nad pozwaną sprawował głównie pozwany E. T. (1), który pomagał pozwanej w codziennych czynnościach, robił zakupy, chodził z pozwaną do lekarza psychiatry, podawał jej leki. Pozwana w 2015 r. miała problemy z pamięcią, nie rozpoznawała osób z kręgu rodziny, miała problem z odpowiednim ubraniem się, nie potrafiła przygotować sobie posiłku.

(dowód: historia choroby z (...)– k. 26-33, dane z wywiadu z karty informacyjnej z leczenia szpitalnego –k. 35, opinia biegłego W. P. – k. 354-360, zeznania świadka S. M. – k.

184 v. – k. 185v., zeznania świadka M. Z. – k. 184 -184 v, zeznania świadka M. T. (1) – k. 185 v., zeznania świadka E. T. (2) – k. 211v. -212 v., dowód z dokumentu -protokół z zeznań świadka S. T. – k. 61 v. -62 akt(...))

S. T. podjął decyzję, że pozwana przekaże mieszkanie E. T. (1). W dniu 10 września 2015 r. na podstawie umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego, (...) przed notariuszem P. B. w Kancelarii Notarialnej w M., M. S. darowała na rzecz swojego brata E. T. (1) nieruchomość, stanowiącą lokal mieszkalny nr (...), położony w budynku nr (...) na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w M.prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...), wraz z udziałem wynoszącym 5/125 części w nieruchomości wspólnej, którą stanowi grunt oraz części budynków i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali. Ponadto darowała udział wynoszący 1/10 części w nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), położonej na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w M.prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...). M. S. wyraziła zgodę na ustanowienie na jej rzecz przez E. T. (1) nieodpłatnej, dożywotniej służebności mieszkania, polegającej na prawie do zamieszkiwania przez uprawnionego w całym lokalu mieszkalnym Nr (...) znajdującym się w budynku nr (...) na Osiedlu (...) oraz nieodpłatnym, nieograniczonym korzystaniu ze wszystkich znajdujących się w tym lokalu urządzeń,

(dowód: kserokopia wypisu aktu notarialnego – k.8-13, kserokopia odpisu księgi wieczystej Kw Nr (...) – k. 14-25, protokół z przesłuchania świadka S. T. w sprawie PR.DS.431/2016 – k. 61 v.-62 )

W dniu 09 października 2015 r. lekarz medycyny rodzinnej wystawił skierowanie pozwanej do zakładu opiekuńczo – leczniczego. Następnie pozwana w okresie od 13 października 2015 r. do 15 kwietnia 2016 r. przebywała w Szpitalu (...) w W. w Zakładzie (...) dla Dorosłych w R.. Rozpoznano u niej otępienie w chorobie A., chipercholesterolemię. Z wywiadu udzielonego przez braci pozwanej wynikało, że pozwana jest osobą niezaradną życiowo, nasiliły się zachowania dziwne, niedorzeczne, pojawiły się okresy niepokoju, bliskich rozpoznaje, wymaga pomocy w przygotowaniu posiłków, ubieraniu się, w czynnościach higienicznych, nie sygnalizuje potrzeb fizjologicznych. Przy przyjęciu stan psychiczny pozwanej: świadomość jasna, zdezorientowana w czasie i w miejscu, napęd psychoruchowy spowolniały, nastrój wyrównany, kontakt słowny skąpy, lakoniczny, chwilami napastliwy, nie rozumie wszystkich kierowanych do niej komunikatów. W zakładzie jest bierna, społecznie wycofana, kontakt słowny skąpy, lakoniczny, chwilami napastliwa, na zadawane pytania zawsze odpowiada z uśmiechem, aczkolwiek często niedorzecznie. W początkowym okresie hospitalizacji pozwana okresowo logiczna, zorientowana co do czasu, miejsca i osoby własnej, potrafiła wymienić członków rodziny. Po kilku tygodniach pobytu zatraciła zdolność racjonalnej oceny sytuacji, brak poczucia choroby, kontakt logiczny nie był już nawiązywany.

Pozwana została wypisana do domu w dniu 15 kwietnia 2016 r.. Ponownie została umieszczona w Zakładzie (...) w R. od dnia 7 marca 2017 r.

(dowód: karta leczenia szpitalnego – k. 35-37, historia zdrowia i choroby ze szpitala psychiatrycznego –k. 38-40, historia choroby – k. 155 akt sprawy (...), częściowo przesłuchanie pozwanego – k. 213)

Prokuratura Rejonowa w M.prowadziła postępowanie przygotowawcze w sprawie dokonanego w dniu 10 września 2015 r. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzenia M. S. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci lokalu mieszkalnego o wartości 120.000 zł poprzez wyzyskanie niezdolności wymienionej do należytego pojmowania przedsiębranego działania, wynikającej z objawów otępienia w chorobie A.i doprowadzenia ją w ten sposób do przekazania własności wymienionego lokalu w drodze darowizny, W toku dochodzenia zostali powołani biegli psychiatra L. G. i psycholog I. K., którzy rozpoznali u M. S. otępienie w chorobie A.. Wskazali, że stwierdzone u pozwanej objawy otępienia w chorobie A., takie jak znacznie utrudniony kontakt słowny, zaburzenia pojmowania i rozumienia złożonych pojęć, zmniejszenie ilości wątków myślowych, znaczne zmniejszenie przetwarzania nadchodzących informacji, znacznego stopnia zaburzenia uwagi i pamięci, obniżenie intelektu powyżej normy, zniesienie krytycyzmu wyczerpują znamiona wskazane w art. 286 § 1 k.k. tj. niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Postanowieniem z dnia 30 listopada 2016 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej w M.umorzył dochodzenie wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa.

(dowód: dokumenty z akt sprawy(...)- opinia biegłych – k. 156-159, postanowienie z dnia 30 listopada 2016 r. – k. 171-172)

W dniu 02 sierpnia 2016 r. E. T. (1) złożył wniosek o ubezwłasnowolnienie M. S. w sprawie(...) Biegłe powołane w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie w dniu 22 listopada 2016 r. sporządziły opinię i stwierdziły u M. S. chorobę psychiczną - otępienie o znacznym nasileniu, niezdolność do samodzielnej egzystencji i podejmowania decyzji, w zakresie zdolności do kierowania swoim postępowania znajdowała się na poziomie osoby małoletniej poniżej 13 roku życia. Sąd Okręgowy w O.postanowieniem z dnia 02 marca 2017 r. postanowił ubezwłasnowolnić całkowicie M. S. z powodu choroby psychicznej.

(dowód: dokumenty z akt sprawy (...)– wniosek – k. 4 -5, opinia biegłych –k. 46-48, postanowienie – k. 87)

U pozwanej w chwili składania oświadczeń woli w akcie notarialnym z dnia 10 września 2015 r. występowała choroba psychiczna pod postacią otępienia o umiarkowanym nasileniu prawdopodobnie w przebiegu choroby A.. Pozwana znajdowała się wówczas w stanie wyłączającym zdolność do swobodnego i świadomego wyrażenia woli i podjęcia decyzji.

(dowód: opinia biegłego W. P. – k. 354-369, opinie uzupełniające biegłego W. P. – k. 402, k. 422, opinia biegłego psychologa J. O. – k. 218-231, opinia uzupełniająca biegłego psychologa J. O. –k. 266-279).

Sąd zważył, co następuje:

W świetle zebranego materiału dowodowego powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 7 k.p.c. prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W realiach niniejszej sprawy prokurator wystąpił z powództwem na podstawie art. 57 k.p.c. przeciwko pozwanym o ustalenie nieważności umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 10 września 2015 r. , (...)przed notariuszem P. B. w Kancelarii Notarialnej w M., oraz wniósł o ustalenie nieważności oświadczenia M. S. o wyrażeniu zgody na ustanowienie na jej rzecz przez E. T. (1) nieodpłatnej, dożywotniej służebności mieszkania. Prokurator w niniejszej sprawie wytoczył powództwo przeciwko osobom, które były stroną umowy darowizny, a powodem wytoczenia powództwa jest ochrona praworządności. Prokurator działa bowiem w interesie publicznym, interes ten determinowany jest potrzebą usunięcia z funkcjonowania w obrocie prawnym nieważnej czynności prawnej (vide: wyrok SN z dnia 02 sierpnia 2007 r., V CSK 109/07).

Przesądzając uprawnienie prokuratora do zgłoszenia powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej, wskazać należy, że nieważność czynności prawnej następuje ex tunc, z mocy prawa. Powództwo o ustalenie nieważności umowy przysługuje wtedy, gdy wyrok sądu stwierdzający nieważność czynności prawnej, na podstawie której ujawniono w księdze wieczystej prawo własności nieruchomości może być uznany za orzeczenie wykazujące niezgodność, o której mowa art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i może stanowić podstawę wpisu potrzebnego do usunięcia niegodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości Powyższe znajduje potwierdzenie w wyroku SN z 15 maja 2013r. III CSK 254/12, zgodnie z którym wyrok ustalający nieważność umowy może być orzeczeniem stwierdzającym niezgodność stanu prawnego wynikającego z księgi ze stanem rzeczywistym, pod warunkiem, że wpisy w księdze nie wykazują dalszych przejść prawa własności, a więc że ujawniony stan jest następstwem wpisu dokonanego na podstawie umowy uznanej za nieważną. W takim wypadku ustalenie nieważności umowy wyjaśnia stan prawny, ponieważ przesądza, że wpis nabywcy dokonany został nieprawidłowo i wówczas do wykreślenia tego wpisu nie jest konieczne korzystanie z powództwa przewidzianego w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W księgach wieczystych, prowadzonych dla przedmiotowych nieruchomości, wpisany jest pozwany, a zatem powództwo o ustalenie stanowi skuteczną drogę ochrony.

Podstawą prawną żądania powoda stanowi art. 82 k.c. W niniejszej sprawie istota problemu sprowadza się do oceny, czy oświadczenia woli pozwanej złożone w akcie notarialnym z dnia 10 września 2015 r. były dotknięte wadą oświadczenia woli wymienioną w art. 82 k.c. Zgodnie z treścią powołanego przepisu nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Uznaje się, że dana osoba pozostaje w stanie wyłączającym świadomość wówczas, gdy – z uwagi na przyczyny natury wewnętrznej, wynikającej ze stanu tej osoby – nie posiada rozeznania, nie rozumie zachowań własnych oraz innych osób, nie zdaje sobie sprawy ze znaczenia własnego postępowania i jego konsekwencji.

Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno sam proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli, nie były zakłócone przez żadne destrukcyjne czynniki wynikające z aktualnych właściwości psychiki lub procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli również musi być odniesiony do stanu psychiki i intelektu osoby składającej oświadczenie woli (tak SN w wyroku z 1 lipca 1974 r., III CRN 119/74, opubl. OSPiKA 2/76 poz. 30 oraz wyrok SA w Poznaniu z 16 października 1992 r., I ACr 516/91, opubl.OSA 1/93 poz. 11).

W ocenie Sądu zebrany w sprawie materiał dowodowy daje podstawy do przyjęcia, że pozwana M. S. w momencie zawierania umowy znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Swoje rozstrzygnięcie Sąd oparł na dokumentach, w szczególności dokumentacji medycznej, których wiarygodność nie została podważona przez żadną ze stron.

Ponadto Sąd oparł się na opinii biegłego z zakresu psychiatrii W. P.. Wskazać należy, że biegły przeprowadził wnikliwą analizę dokumentacji medycznej oraz zeznań świadków i nie miał żadnych wątpliwości, że dnia 10 września 2015 r. pozwana znajdowała się w stanie wyłączającym zdolność do swobodnego i świadomego wyrażenia woli i podjęcia decyzji. Biegły w sposób przekonujący odpowiedział na zarzuty do opinii, złożone przez pozwanego. Ponadto Sąd uwzględnił opinię biegłego z zakresu psychologii J. O., choć z uwagi na stwierdzoną u pozwanej chorobę psychiczną, decydujące znaczenie ma opinia biegłego z zakresu psychiatrii.

Przesłuchany w niniejszej sprawie notariusz P. B. nie pamiętał okoliczności związanych z dokonaniem czynności notarialnej. Wskazał, że zawsze przed zawarciem umowy przeprowadza rozmowę z darczyńcą i zadaje podstawowe pytania związane z tą czynnością. Zgodnie z treścią art. 86 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Z przepisu tego wynika też, że notariusz w miarę swoich możliwości powinien zbadać i upewnić się, czy osoba dokonująca czynności jest w stanie uczynić to w sposób świadomy i swobodny. Jednakże należy wskazać, że notariusz nie dysponuje wiedzą medyczną, a jego ocena wynika wyłącznie z obserwacji osoby sporządzającej akt notarialny. Tym bardziej, że świadek nie posiadał wiedzy, że u pozwanej rozpoznano chorobę psychiczną.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania pozwanego jedynie w tym zakresie w którym znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Sąd nie uwzględnił tych fragmentów zeznań pozwanego, w których pozwany twierdził, że w 2015 r. pozwana nie wymagała pomocy osób trzecich, sama sobie radziła, a pierwszy raz był z siostrą w (...)pod koniec 2015 r. Ponadto za niewiarygodne uznano zeznania świadka S. T., który zeznawał odmienne w postępowaniu karnym. Wskazać należy, że pozwany i świadek S. T. wskazali, że w chwili zawarcia umowy w dniu 10 września 2015 r. pozwana była w pełni sprawna psychicznie i w pełni świadoma, a jej stan psychiczny uległ pogorszeniu po tej dacie. Tymczasem z zeznań złożonych przez S. T. w postępowaniu karnym wynikało, że już od 2014 r. pozwana miała zaburzenia pamięci, swoje potrzeby fizjologiczne załatwiała w łóżku albo w rogu pokoju. Ponadto potwierdził, że pozwany chodził z pozwaną do lekarza psychiatry, a załatwienie formalności z umieszczeniem jej w szpitalu psychiatrycznym trwało około 6 miesięcy. Dodatkowo S. T. wskazał, że to on podjął decyzję, aby pozwana przepisała mieszkanie na brata.

Ponadto Sąd uwzględnił zeznania świadków S. M., M. M., M. Z. uznając je za wiarygodne i konsekwentne. Wymienieni świadkowie mieli kontakt z pozwaną w 2015 r. (przed sporządzeniem aktu notarialnego) i wskazywali na zły stan psychiczny pozwanej. Ich twierdzenia znajdują potwierdzenie w dokumentacji medycznej oraz w protokole przesłuchania S. T. w sprawie karnej. Dodatkowo zeznania wymienionych świadków znajdują oparcie w zeznaniach świadka E. T. (2), która jest osobą obcą w stosunku do pozwanych i innych świadków, a zatem nie ma bezpośredniego interesu, aby popierać którąkolwiek z osób. Świadek potwierdziła, że przed pierwszym i drugim pobytem pozwanej w ośrodku, miały miejsce dziwne zachowania pozwanej, które wskazywały na zawansowany stopień choroby. Zauważyć należy, że świadek mylnie określiła okres kiedy pozwana po raz pierwszy została umieszczona w ośrodku. Zeznała bowiem, że dziwne zachowania pozwanej wystąpiły w 2016 r., precyzując, że było to przed pierwszym i drugim pobytem pozwanej w zakładzie. Świadek wskazała, że pozwana była umieszczona w domu opieki w 2016 r. na pół roku, potem wróciła do domu, a następnie znowu została umieszczona w domu opieki. Tymczasem z przeprowadzonych dowodów wynika, że pozwana od października 2015 r. do kwietnia 2016 r. przebywała w Zakładzie (...) w R., następnie przebywała w domu, a od 7 marca 2017 r. ponownie została umieszczona w Zakładzie (...) w R.. Powyższe nakazuje przyjąć, że skoro świadek zaobserwowała dziwne zachowania pozwanej przed pierwszym pobytem pozwanej w zakładzie leczniczym, to było to w roku 2015 r.

Odnosząc się do zeznań świadka J. T. (3), wskazać należy, że świadek posiadał wiedzę pochodzącą z własnych spostrzeżeń odnośnie stanu zdrowia pozwanej z okresu, kiedy S. M. przywiozła pozwaną na przepustkę na święta w grudniu 2015 r. Jak wynika z zeznań świadka pozwana miała wówczas problemy z pamięcią i radzeniem sobie w podstawowych czynnościach.

Co do zeznań świadków M. B., Z. O. i B. W. wskazać należy, że nie wnoszą one nic istotnego do sprawy. Świadek M. B. nie potrafiła precyzyjnie określić kiedy widziała pozwaną. Świadek Z. O. zeznała, że jesienią 2015 r. pozwana przyjechała do niej i razem poszły na grzyby, a jednocześnie podała, że 3-4 lata po tym zdarzeniu pozwana trafiła do domu opieki. Powyższe wskazuje, że pozwana mogła ją odwiedzić najpóźniej w 2013 r -2014 r. Z kolei B. W. opisywała stan zdrowia pozwanej z okresu wcześniejszego przed zawarciem umowy darowizny (jak zeznała, umieszczenie pozwanej w szpitalu dzielił znaczny okres czasowy od jej wizyty u pozwanych w celu mycia okien).

Niewątpliwie ustalenie, czy powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli wymagała wiadomości fachowych, stąd też Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych.

W przedmiotowej sprawie Sąd oparł się na opinii biegłego W. P.. Z opinii wynika, że pozwana w chwili składania oświadczeń woli w akcie notarialnym z dnia 10 września 2015 r. znajdowała się w stanie wyłączającym zdolność do swobodnego i świadomego wyrażenia woli i podjęcia decyzji. Biegły przeanalizował dokumentację medyczną zgromadzoną w aktach sprawy jak również zeznania świadków i pozwanego. Biegły analizując zebrany materiał kliniczny, rozpoznał u M. S. chorobę psychiczną – otępienie o stopniu co najmniej umiarkowanym prawdopodobnie w przebiegu A.. Wskazał, że choroba A.jest chorobą o powolnym przebiegu, charakteryzuje się stopniowym upośledzeniem funkcji poznawczych i intelektualnych. Często w początkowym okresie towarzyszą temu objawy epizodu depresyjnego, co zostało stwierdzone u pozwanej w 2012 r. W ciągu następnych lat nastąpiło nasilenie zaburzeń poznawczych i funkcjonowania w środowisku. Z dokumentacji medycznej wynika, że w 2014 r. lekarz leczący pozwana, zaobserwował, że u pozwanej funkcje poznawcze były coraz bardziej osłabione, pogarszało się funkcjonowanie społeczne, stawała się coraz mniej samodzielna, wymagała coraz większej pomocy w codziennych czynnościach. W karcie informacyjnej leczenia szpitalnego zaznaczono, że w dniu przyjęcia 13 października 2015 r. pozwana była zdezorientowana co do czasu i miejsca, napęd psychoruchowy był spowolniały, kontakt słowny skąpy, nie rozumiała kierowanych do niej poleceń. Osoby udzielające wywiadu przy przyjęciu do szpitala stwierdziły, że pozwana jest niezaradna życiowo, wymaga pomocy w przygotowaniu posiłku, ubieraniu się, czynnościach higienicznych, nie sygnalizowała już potrzeb fizjologicznych. W ocenie biegłego regres w chorobie A.nie postępuje tak szybko i objawy te musiały występować w okresie podpisywania aktu notarialnego. Umiarkowany poziom otępienia powoduje, że dana osoba nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji i nie jest w stanie zrozumieć znaczenia nawet prostych aktów prawnych.

Sąd w całości podzielił wnioski zawarte w powyższej opinii. W ocenie Sądu opinia biegłego W. P. jest pełna i rzetelna. Biegły opinię sporządził na podstawie całokształtu materiału dowodowego i na jego podstawie wysnuł prawidłowe wnioski, szczegółowo je uzasadniając. Wskazać należy, że z materiału dowodowego wynika, że to S. T. był inicjatorem dokonania darowizny nieruchomości stanowiącej własność pozwanej, co wynika z jego zeznań złożonych w postępowaniu karnym w 2016 r. Zeznał „Ja wówczas podjąłem decyzję, aby mieszkanie przepisała na brata E. T. (1) aktem notarialnym w formie darowizny. Tak jej powiedział i ona wyraziła zgodę”. Jednocześnie wymieniony zeznał w 2016 r., że od około 2 lat pozwana zaczęła zachowywać się nienormalnie, opisując zaawansowany stan jej choroby.

Zatem w niniejszej sprawie zostało wykazane, że w chwili składania oświadczeń woli w dniu 10 września 2015 r. pozwana znajdowała się w stanie wyłączającym świadomie i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd nie podzielił wniosków opinii sporządzonej przez biegłą D. T.. Biegła stwierdziła, że w dniu 10 września 2015 r. pozwana przejawiała cechy otępienia o stopniu co najwyżej umiarkowanym. W ocenie biegłej, pozwana rozumiała jaką czynność wykonała i takich skutków oczekiwała, a motywy były być może emocjonalne – obawa o własny los, jak sobie poradzi z niepełnosprawnością. Biegła oceniła, że z punktu widzenia interesu pozwanej, czynność była celowa i korzystna, pozwana bowiem decyzję podjęła 20 lat temu, kiedy będąc zupełnie zdrowa zdecydowała się na współdzielenie gospodarstwa domowego z bratem. Sporządzenie umowy było przypieczętowaniem tej decyzji sprzed lat. Wskazać należy, że biegła nie dokonała analizy całokształtu materiału dowodowego. Podniosła, że dokumentacja z (...) nie zawiera wskaźników ilościowych co do opisów zaburzeń pamięciowych pozwanej. Jednakże biegła nie wzięła pod uwagę zeznań świadków, którzy opisywali sposób funkcjonowania M. T. (2). Wbrew twierdzeniom biegłej, sam fakt zamieszkania pozwanego w mieszkaniu pozwanej, nie przesądza o tym, że pozwana 20 lat temu podjęła decyzję o darowaniu mieszkania. Istotne jest, czy w dniu 10 września 2015 r. pozwana świadomie i swobodnie podjęła decyzję. Wskazać należy, że u pozwanej stwierdzono wówczas umiarkowane otępienie, co oznacza niezdolność codziennego funkcjonowania, stopień utraty pamięci poważnie ogranicza samodzielne życie, zachowany jest tylko materiał najbardziej wyuoczony. Stan zaawansowania choroby wynika również z wywiadów udzielanych lekarzom przez pozwanego i S. T.. Tymczasem biegła skupiła się w szczególności na tym czy czynność była korzystna dla pozwanej.

Z tych przyczyn na podstawie powołanych przepisów Sąd ustalił, że umowa darowizny zawarta w formie aktu notarialnego w dniu 10 września 2015 r., dotycząca dokonania przez M. S. na rzecz swojego brata E. T. (1) darowizny nieruchomości, stanowiącej lokal mieszkalny nr (...), położony w budynku nr (...) na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w M.prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...), wraz z udziałem wynoszącym 5/125 części w nieruchomości wspólnej, która stanowi grunt oraz części budynków i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali oraz darowizny udziału 1/10 części w nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), położonej na Osiedlu (...) w M., dla której Sąd Rejonowy w Mrągowie prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...) jest nieważna. Ponadto Sąd ustalił, że oświadczenie M. S. o wyrażeniu zgody na ustanowienie na jej rzecz przez E. T. (1) nieodpłatnej, dożywotniej służebności mieszkania, polegającej na prawie do zamieszkiwania przez uprawnionego w całym lokalu mieszkalnym Nr (...) znajdującym się w budynku nr (...) na Osiedlu (...) oraz nieodpłatnym, nieograniczonym korzystaniu ze wszystkich znajdujących się w tym lokalu urządzeń, złożone w dniu 10 września 2015 r. przed notariuszem P. B. jest nieważne.

W niniejszej sprawie Sąd nie dostrzegł konieczności zastosowania art. 5 k.c. Dla analizy czy zachodzą w sprawie przesłanki do zastosowania klauzuli generalnej w postaci zasad współżycia społecznego należy wziąć pod uwagę, że pozwana w chwili zawarcia umowy darowizny nie była w stanie samodzielnie funkcjonować i nie była w stanie zrozumieć znaczenia podejmowanej czynności. Na skutek działań podjętych przez pozwanego i S. T. doszło do zawarcia przedmiotowej umowy. Pozwany wiedział jaki jest stan zdrowia M. T. (2), albowiem z nią zamieszkiwał, uczestniczył w wizytach lekarskich z udziałem pozwanej i wywiadach udzielanych lekarzom wskazywał na zawansowany stan choroby pozwanej. W tych okolicznościach wytoczenie powództwa przez powoda, nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd przyznał kuratorowi wynagrodzenie w kwocie 5.400 zł plus 23 % podatku VAT (łącznie 6.642 zł). Zgodnie z § 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 09 marca 2018 r. (Dz.U z 2018., poz. 536) w sprawach cywilnych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, do wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony przed tym dniem, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji, stosuje się przepisy dotychczasowe.

W przedmiotowej sprawie postanowieniem z dnia 21 listopada 2017 r. ustanowiono kuratora dla pozwanej (osoby ubezwłasnowolnionej). Potrzeba ustanowienia kuratora wyniknęła z faktu, że pozwany został ustanowiony opiekunem prawnym pozwanej. Zgodnie zaś z treścią art. 159 § 1 pkt 2 k.r.io. opiekun prawny nie może reprezentować osób pozostających pod ich opieką przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem.

Zatem w sprawie określenia wynagrodzenia kuratora zastosowanie znajdą przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. (Dz.U.2013, poz. 1476). Zgodnie z § 1 rozporządzenia wysokość wynagrodzenia ustanowionego dla strony w sprawie cywilnym nie może przekraczać stawek minimalnych przewidzianych w przepisach określających opłaty za czynności radców

prawnych. Mając na względzie nakład pracy kuratora pozwanej, stopień skomplikowania sprawy, Sąd przyznał kuratorowi wynagrodzenie w wysokości stawki minimalnej 5.400 zł, które zostało podwyższone o podatek VAT (§ 1 ust. 3 rozporządzenia).

W pkt IV wyroku Sąd orzekł o obowiązku zwrotu kosztów sądowych w oparciu o art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz U. 2014, poz. 1025) w zw. z art. 98 k.p.c. Pozwany E. T. (1) przegrał sprawę i jest zobowiązany zapłacić koszty sądowe. Nieuiszczone koszty sądowe wyniosły 15.762,83 zł, w tym opłata od pozwu w kwocie 6.000 zł od uiszczenia której zwolniony był powód, zwrot kosztów podróży świadka 101,96 zł, zwrot świadkowi utraconego zarobku 82,31 zł, wydatki na wynagrodzenie biegłych (wynagrodzenie biegłego psychologa 703,34 zł, 217,31 zł, za sporządzenie uzupełniającej opinii 95,91 zł, wynagrodzenie biegłego psychiatry D. T. 832 zł, za sporządzenie opinii uzupełniającej 256 zł, wynagrodzenie biegłego psychiatry W. P. 832 zł), wynagrodzenie kuratora pozwanej w kwocie 6.642 zł. Sąd obciążył pozwanego E. T. (1) kosztami sądowymi, mając na względzie wynik procesu.

Na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 101 k.p.c. i 102 k.p.c. Sąd nie obciążał kosztami sądowymi pozwanej, mając na względzie okoliczności niniejszej sprawy. Ponadto kurator pozwanej przy pierwszej czynności poparł powództwo.

SSO Ewa Oknińska