Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 26 marca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Michał Wysocki

Sędziowie: SSO Joanna Andrzejak-Kruk (spr.)

SSO Tomasz Józkowiak

Protokolant: starszy protokolant sądowy Marcin Cieślik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 marca 2019 r. w P.

sprawy z wniosku E. T.

przy udziale L. W.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od postanowienia Sądu Rejonowego w Śremie

z dnia 21 września 2017 r.

sygn. akt I Ns 209/15

p o s t a n a w i a :

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Śremie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Joanna Andrzejak-Kruk Michał Wysocki Tomasz Józkowiak

UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym w dniu 18.06.2014r. wnioskodawca E. T. wystąpił o podział majątku wspólnego jego i uczestniczki L. T.. Wnioskodawca wniósł o ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość lokalowa w Ś. przy ul. (...), zapisana w księdze wieczystej nr (...), oraz o przyznanie tej nieruchomości na własność uczestniczki z obowiązkiem spłaty. Ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia tego żądania, wnioskodawca domagał się zasądzenia od uczestniczki kwot: 18.000,-zł z tytułu zwrotu połowy wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestniczki polegających na uiszczeniu dopłaty przy nabyciu nieruchomości lokalowej oraz 32.000,-zł z tytułu zwrotu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestniczki polegających na remoncie i wyposażeniu lokalu ( pismo procesowe z 10.03.2015r. ).

Uczestniczka w odpowiedzi na wniosek domagała się jego oddalenia podnosząc, że przedmiotowa nieruchomość stanowi jej majątek osobisty i nie wchodzi do majątku wspólnego, który został już przez uczestników podzielony umownie.

Postanowieniem z dnia 21.09.2017r., sygn. akt I.Ns.209/15 Sąd Rejonowy w Śremie:

I.  ustalił, że lokal mieszkalny nr (...) w budynku nr (...) przy ul. (...) w Ś. nie wchodzi w skład majątku wspólnego;

II.  zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 4.768,-zł z tytułu rozliczenia nakładów, płatną w terminie miesiąca od uprawomocnienia postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie do dnia zapłaty;

III.  nakazał ściągnąć od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1.770,-zł z tytułu kosztów opinii biegłego;

IV.  w pozostałym zakresie kosztami postępowania obciążył wnioskodawcę i uczestniczkę w zakresie dotychczas poniesionym.

Jako podstawę tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wyrokiem z dnia 29.11.2013r. w sprawie (...) Sąd Okręgowy w P. rozwiązał małżeństwo wnioskodawcy E. T. i uczestniczki L. T. poprzez rozwód bez orzekania o winie. Wyrok uprawomocnił się 21.12.2013r.

Spór w niniejszej sprawie dotyczył ustalenia, czy lokal mieszkalny nr (...) w budynku nr (...) przy ul. (...) w Ś. wchodził w skład majątku wspólnego.

W księdze wieczystej nr (...) jako właściciel lokalu i udziału w nieruchomości wspólnej ujawniona jest L. T..

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka wniosła o oddalenie wniosku. Podniosła, że sporny lokal został uzyskany w zamian za prawo do lokalu mieszkalnego położnego w Ś. przy ulicy (...), który w 1982r. został przydzielony matce uczestniczki R. W.. Matka uczestniczki przeniosła na nią prawo do tego lokalu. Po śmierci R. W. prawo do lokalu przeszło na rzecz uczestniczki, która w dniu 26.01.1994r., a zatem przed zawarciem związku małżeńskiego z wnioskodawcą została przyjęta w poczet członków Spółdzielni Mieszkaniowej w Ś.. Tego dnia doszło też do przeniesienia na rzecz uczestniczki wkładu mieszkaniowego. W dniu 14.04.2005r. uczestniczka dokonała zamiany lokalu mieszkalnego przy ulicy (...) na lokal mieszkalny położony w Ś. przy ul. (...). Dnia 26.10.2007r. spółdzielcze lokatorskie prawo do tego lokalu zostało przekształcone w prawo odrębnej własności lokalu. Następnie w dniu 25.01.2010r. uczestniczka zamieniła lokal przy ul. (...) na lokal położony w Ś. przy ul. (...). Podniosła także, że wszystkie zamiany zostały dokonane bez opłat, nieodpłatnie podobnie jak przekształcenie lokatorskiego prawa do lokalu w prawo odrębnej własności lokalu. Jedynymi kosztami były koszty umów notarialnych.

Dla potwierdzenia swoich twierdzeń uczestniczka przedłożyła przydział lokalu mieszkalnego dla R. W., pismo R. W. do Spółdzielni Mieszkaniowej w Ś. z 19.01.1983r. o przekazaniu prawa do lokalu córce L., pismo Spółdzielni Mieszkaniowej w Ś. do L. W. z 22.02.1994r. z informacją, iż uchwałą zarządu została przyjęta w dniu 26.01.1994r. w poczet członków Spółdzielni, pismo Spółdzielni Mieszkaniowej w Ś. z 23.02.1994r. o przeniesieniu wkładu mieszkaniowego, umowę o ustanowienie odrębnej własności lokalu oraz przeniesieniu własności lokalu na rzecz członka spółdzielni, umowę zmiany lokalu mieszkalnego przy ul. (...) na lokal mieszkalny przy ul. (...).

W umowie obejmującej rozliczenia pomiędzy wnioskodawcą i uczestniczką wnioskodawca potwierdził, że sporne mieszkanie jest własnością uczestniczki postępowania.

Spółdzielnia Mieszkaniowa w Ś. nadesłała deklarację uczestniczki o przystąpieniu do Spółdzielni Mieszkaniowej, przydział lokalu mieszkalnego przy ulicy (...) dla uczestniczki z 24.02.1994r., umowę o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego w Ś. przy ul. (...) z 14.04.2005r., umowę o odrębnej własności lokalu, umowę zamiany przez uczestniczkę mieszkania przy ul. (...) na mieszkanie przy ul. (...).

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka S. K., ponieważ zeznania te pozostają w sprzeczności z treścią notarialnej umowy zmiany lokalu przy ul. (...) na lokal przy ul. (...). W swoich zeznaniach świadek podał, iż z tytułu zmiany lokali otrzymał od uczestniczki dopłatę w kwocie 36.000,-zł, gdy tym czasem umowa zamiany nie zawiera takiego postanowienia.

Spadkobiercy R. W. zawarli umowę o dział spadku po niej, w której postanowili, że wkład mieszkaniowy na lokal mieszkalny przy ul. (...) przypadnie L. T. bez spłat.

Wkład mieszkaniowy związany z lokalem mieszalnym położonym w Ś. przy ulicy (...) wynosił 42.600,-zł ( 4,26zł po denominacji ). Wkład ten został w całości wpłacony przez R. W. i nie wymagał uzupełnienia.

Siostra uczestniczki M. B. wie, że matka przekazała uczestniczce wkład mieszkaniowy, do którego uczestniczka nie musiała dopłacać. Sporne prawo do lokalu mieszkalnego najpierw należało do R. W.. Aby uzyskać mieszkanie matka musiała wpłacić cały wkład. Sąd dał wiarę zeznaniom świadka M. B., ponieważ są spójne, nie zawierają sprzeczności i odnośnie wkładu mieszkaniowego znajdują potwierdzenie w dokumentach.

Biegły A. K. w swej opinii ustalił wartość lokalu mieszkalnego na 171.000,-zł, a wartość nakładów wnioskodawcy i uczestniczki na mieszkanie na 9.536,-zł. Budynek mieszkalny, w którym znajduje się sporny lokal, został wybudowany w 1989r. w systemie wielkopłytowym. Stan techniczny lokalu i jego standard określił, jako przeciętne. Sąd dał wiarę opinii biegłego K., ponieważ jest rzetelnie udokumentowana, fachowa i przekonywująca.

Wnioskodawczyni korzysta ze spornego lokalu z córką K.. Wnioskodawca z lokalu nie korzysta odkąd wyprowadził się 2012r. Uczestniczka pracuje i uzyskuje dochód rzędu 2.400,-zł netto miesięcznie. Wnioskodawca nie przyczynił się do pozyskania mieszkania, nie dokonywał żadnych wpłat na ten cel. Nie był członkiem spółdzielni mieszkaniowej. Pełny wkład mieszkaniowy na pierwszy z lokali wniosła jej matka R. W.. To mieszkanie zostało zamienione na następne bez dopłaty. Po pewnym czasie nabyty w drodze zamiany lokal został też zamieniony na mieszkanie ul. (...).

Sąd nie dał wiary zeznaniom wnioskodawcy odnośnie dopłaty do mieszkania przy ul. (...). Okoliczność ta nie znajduje potwierdzenia w treści umowy zamiany lokalu. Wnioskodawca przyznał, że dokonany został umowny podział majątku odnośnie pozostałych składników i ruchomości, których strony dorobiły się w trakcie małżeństwa.

Dalej Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Spór w sprawie dotyczył wyłącznie ustalenia, czy sporny lokal przy ul. (...) wchodzi w skład majątku wspólnego. Pozostałe składniki majątku wspólnego zgodnie uczestnicy podzieli poza sądem. Z zebranego w toku postępowania materiału dowodowego wynika, że pierwszy z serii lokali mieszkalnych został uzyskany przez matkę uczestniczki R. W. i to ona wniosła pełny wkład mieszkaniowy. Wkład ten nie był już uzupełniany przy zamianach lokali na mieszkanie przy ul. (...). Zamiany te były dokonywane bez dopłat. Wnioskodawca nie był członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej. W tej sytuacji zasadnym jest przyjęcie, że sporny lokal mieszkalny przy ul. (...) nie wchodzi w skład majątku wspólnego. Jest majątkiem odrębnym uczestniczki. Wnioskodawca nie przyczynił się do jego uzyskania.

Gdyby nawet przyjąć tezę wnioskodawcy, to wszystkie środki na nabycie pochodziły od uczestniczki i jej poprzedniczki R. W., a zatem wnioskodawcy spłata nie należałaby się.

Zasadnym jednak okazało się rozlicznie nakładów na remont lokalu i stąd Sąd zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy połowę wartości nakładów ustalonych w opinii biegłego.

W tej sytuacji należało orzec jak w pkt. I i II zgodnie z art. 43 k.r.o. i następne.

O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od postanowienia złożył wnioskodawca, zaskarżając je w całości oraz zarzucając:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na:

a)  przyjęciu, że prawo do lokalu przeszło na rzecz uczestniczki, która w dniu 26.01.1994r., a zatem przed zawarciem związku małżeńskiego z wnioskodawcą, została przyjęta w poczet członków Spółdzielni Mieszkaniowej w Ś. – w przypadku, gdy prawo do lokalu powstaje z chwilą przydziału, a nie z chwilą przyjęcia w poczet członków Spółdzielni, zaś decyzja o przydziale lokalu mieszkalnego została opatrzona datą 24.02.1994r., czyli po zawarciu związku małżeńskiego przez strony, a zatem prawo do lokalu weszło do majątku wspólnego stron;

b)  zaniechaniu ustalenia przez Sąd daty zawarcia przez strony związku małżeńskiego;

c)  zaniechaniu ustalenia przez Sąd, kiedy nastąpił przydział lokalu mieszkalnego na rzecz uczestniczki;

2)  naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w z w. z art. 361 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej postanowienia i brak przytoczenia przepisów prawa;

ewentualnie, w przypadku gdyby Sąd odwoławczy uznał, iż Sąd I instancji dokonał prawidłowego ustalenia stanu faktycznego:

3)  naruszenie art. 213 § 3 oraz art. 215 § 2 ustawy z dnia 16.09.1982r. Prawo spółdzielcze ( w brzmieniu obowiązującym na dzień 26.01.1994r. oraz na dzień 24.02.1994r. ) poprzez ich niezastosowanie;

a w przypadku uznania przez Sąd Odwoławczy, iż rozstrzygnięcie Sądu I instancji zawarte w pkt I. postanowienia jest prawidłowe:

4)  naruszenie art. 325 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. poprzez nierozstrzygnięcie przez Sąd I instancji o żądaniu wnioskodawcy w zakresie rozliczenia nakładów na mieszkanie położone przy ul. (...) w Ś. w zakresie dopłaty przez strony kwoty 36.000,-zł przy umowie zamiany z dnia 25.01.2010r. przekazanej na rzecz S. K.;

5)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zabranego w sprawie materiału dowodowego, polegający na nieuwzględnieniu w swoich rozważania wyciągu z operacji dokonanych na rachunku bankowym, z którego wynika, iż dokonano przelewu wychodzącego na kwotę 36.000,-zł na rzecz S. K. oraz odmówienie wiary zeznaniom świadka S. K. i zeznaniom wnioskodawcy w zakresie dokonania dopłaty przez strony kwoty 36.000,- zł przy umowie zamiany z dnia 25.01.201Or. przekazanej na rzecz S. K..

W oparciu o te zarzuty wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że lokal mieszkalny nr (...) w budynku nr (...) przy ul. (...) w Ś. wchodzi w skład majątku wspólnego, dokonanie podziału majątku wspólnego poprzez przyznanie nieruchomości lokalowej na wyłączną własność uczestniczce z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawcy kwoty 85.500,-zł, zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych oraz obciążenie uczestniczki w całości kosztami sporządzenia opinii biegłego sądowego. Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd odwoławczy, iż rozstrzygnięcie Sądu I instancji w zakresie pkt I. postanowienia jest prawidłowe, wnioskodawca wniósł o zasądzenie od uczestniczki na swoją rzecz kwoty 18.000,-zł tytułem zwrotu połowy nakładów na mieszkanie położone przy ul. (...) w Ś. w zakresie dopłaty przez strony kwoty 36.000,-zł przy umowie zamiany z dnia 25.01.2010r. przekazanej na rzecz S. K. oraz o zasądzenie od uczestniczki kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Uczestniczka wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, z tym że zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu, nie zaś zmianie, której domagał się wnioskodawca.

Za takim rozstrzygnięciem przemawiało po pierwsze to, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, tj. nie wypowiedział się do głównego żądania wnioskodawcy. Jeżeli bowiem Sąd I instancji uznał, że jedyny składnik majątkowy zgłoszony do podziału ( gdyż pozostałe składniki objęte zostały umową z 2012r. ) nie wchodzi w skład majątku wspólnego, to konsekwencją takiego rozstrzygnięcia powinno być także oddalenie wniosku w zakresie żądania dokonania podziału majątku wspólnego. Przede wszystkim natomiast uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie odpowiada wymogom ustawowym wynikającym z art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. w stopniu uniemożliwiającym kontrolę instancyjną. Nie dotyczy to przy tym jedynie – wprost wytkniętej w apelacji – części uzasadnia zawierające rozważania prawne ( w której Sąd I instancji ograniczył się do podania art. 43 k.r.o. jako podstawy orzeczenia odnoszącego się do przynależności określonego składnika do majątku wspólnego oraz do rozliczenia nakładów ), ale także części zawierającej ustalenia faktyczne. W tym fragmencie uzasadnienie stanowi swoiste „przemieszanie” przedstawienia stanowisk uczestników oraz znajdujących się w aktach dokumentów oraz pewnych jednostkowych stwierdzeń, co do których można się w istocie jedynie domyślać, że odzwierciedlają ustalone przez Sąd I instancji fakty. Sam apelujący stracił zresztą orientację w argumentacji Sądu, skoro zakwestionował – jako błędne – ustalenie, według którego „po śmierci R. W. prawo do lokalu [ w Ś. przy ul. (...) ] przeszło na rzecz uczestniczki, która w dniu 26.01.1994r., a zatem przed zawarciem związku małżeńskiego z wnioskodawcą, została przyjęta w poczet członków Spółdzielni Mieszkaniowej w Ś. i tego dnia doszło też do przeniesienia na rzecz uczestniczki wkładu mieszkaniowego” – gdy tymczasem analiza treści uzasadniania prowadzi do wniosku, że nie było to ustalenie Sądu I instancji lecz jedynie przytoczenie odpowiedzi na wniosek i stanowiska uczestniczki.

Z art. 328 § 2 k.p.c. wynika, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie jego podstawy faktycznej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa. Na wskazanie podstawy faktycznej składa się z kolei ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Zasady te znajdują odpowiednie zastosowanie do postanowień co do istoty sprawy wydanych w postępowaniu nieprocesowym ( art. 13 § 2 k.p.c., art. 518 zd. 1 k.p.c. ). Znaczenie uzasadnienia orzeczenia wyraża się w nie tylko w wyjaśnieniu stronom czy uczestnikom postępowania przyczyn podjęcia określonego rozstrzygnięcia, uznania ich twierdzeń i zarzutów za trafne lub bezzasadne oraz przekonaniu ich co do trafności danej wykładni i subsumcji, ale również umożliwieniu przeprowadzenia kontroli apelacyjnej. Wymaga podkreślenia, że w obowiązującym w polskiej procedurze cywilnej systemie apelacji pełnej sąd odwoławczy jest wprawdzie sądem merytorycznie rozpoznającym sprawę ( art. 378 § 1 k.p.c. ), natomiast jego rola nie może polegać na całkowitym zastąpieniu sądu pierwszej instancji w rozstrzyganiu o zasadności zgłoszonych żądań, które powinno polegać na dokonaniu ustaleń faktycznych na podstawie wyników przeprowadzonego postępowania dowodowego oraz poczynieniu niezbędnych rozważań prawnych w oparciu o właściwe uregulowania. Przejęcie tego obowiązku w całości przez sąd odwoławczy w praktyce zniweczyłoby zasadę dwuinstancyjności postępowania ( por. np. postanowienie SN z 6.06.2014r., (...) ). W rezultacie więc w orzecznictwie uznaje się, że jeżeli w uzasadnieniu orzeczenia sądu pierwszej instancji występują tak istotne wady i braki, że nie poddaje się ono weryfikacji, to jest to równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. ( por. wyrok SN z 26.07.2007r.,(...)czy postanowienie SN z 7.11.2014r., (...) ).

W niniejszej sprawie wnioskodawca wystąpił z roszczeniem o podział majątku wspólnego, przy czym w ramach żądania głównego domagał się ustalenia, że opisana we wniosku nieruchomość lokalowa wchodziła do majątku wspólnego oraz przyznania jej na własność uczestniczki z obowiązkiem spłaty.

Wnioskodawca przyznał – a wynika to również z treści księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości ( k.11-17 ) – że prawo własności lokalu wpisane jest w dziele II księgi wieczystej jedynie na rzecz uczestniczki. Nie wyłączało to jednak możliwości ustalenia w ramach niniejszego postępowania ( art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 i 685 k.p.c. ), że w rzeczywistości prawo to wchodziło w skład majątku wspólnego podlegającego podziałowi. Domniemanie prawne zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wynikające z art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, jest bowiem domniemaniem wzruszalnym ( art. 234 k.p.c. ), a jego obalenie może nastąpić zarówno w postępowaniu z powództwa o usunięcie niezgodności ( art. 10 u.k.w.h. ), jak też – przesłankowo – w każdym innym postępowaniu, w którym ocena zgodności wpisu w księdze wieczystej ze stanem pranym nieruchomości ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Wyeksponowane przez Sąd I instancji oświadczenie wnioskodawcy zawarte w umowie z 2012r., w której zobowiązał się on wyprowadzić i wymeldować z „mieszkania będącego własnością” uczestniczki ( k.62 ) może być przy tym traktowane wyłącznie jako jeden ze środków dowodowych przy rozpatrywaniu zasadności żądania głównego, nie ma zaś znaczenia przesądzającego. Stan prawny nieruchomości, w tym jej przynależność do majątku wspólnego lub osobistego jednego z małżonków, zależy zresztą przede wszystkim ze sposobu nabycia tego składnika majątkowego i właściwych regulacji pranych mających w danym wypadku zastosowanie.

Oboje uczestnicy postępowania przedstawili materiał dowodowy oraz obszerne wywody na poparcie swego stanowiska odnośnie do przynależności nieruchomości lokalowej do majątku wspólnego. Sąd I instancji zaniechał natomiast poczynienia choćby podstawowych ustaleń pozwalających na rozstrzygnięcie spornej kwestii ( w apelacji słusznie zwrócono uwagę, że Sąd I instancji nie ustalił nawet daty powstania wspólności ustawowej oraz daty uzyskania przez uczestniczkę prawa do lokalu spółdzielczego w Ś. przy ul. (...), które później podlegało zamianom, a w ich konsekwencji uczestniczka nabyła ostatecznie własność nieruchomości lokalowej w Ś. przy ul. (...) ), zaś jego rozważania sprowadziły się do ogólnikowych uwag, niepopartych żadnymi przepisami i kończących się stwierdzeniem, że sporny lokal mieszkalny przy ul. (...) nie wchodzi w skład majątku wspólnego lecz jest majątkiem odrębnym uczestniczki. Nie jest przy tym jasne, jakie znaczenie z punktu widzenia ewentualnej przynależności nieruchomości lokalowej do majątku wspólnego mają takie przywołane przez Sąd I instancji fakty, jak wniesienie wkładu mieszkaniowego związanego z lokalem spółdzielczym przy ul. (...) w Ś. przez matkę uczestniczki, przynależność do Spółdzielni Mieszkaniowej jedynie uczestniczki czy też dokonywanie późniejszych zamian bez dopłat ( to ostanie ustalenie zostało zresztą zakwestionowane w apelacji z powołaniem na konkretny materiał dowodowy uzasadniający przyjęcie odmiennego stanowiska ).

Nie miał także racji Sąd I instancji wskazując, że gdyby nawet uwzględnić żądanie wnioskodawcy i ustalić, że nieruchomość lokalowa w Ś. przy ul. (...) stanowiła majątek wspólny, to nie uzasadniałoby to przyznania jej na własność uczestniczki ze spłatą na rzecz wnioskodawcy, gdyż środki na nabycie pierwszego prawa do lokalu „pochodziły od uczestniczki i jej poprzedniczki R. W.”. Wypada zauważyć, że podstawę domagania się przez wnioskodawcę zasądzenia spłaty z tytułu podziału majątku wspólnego stanowiło twierdzenie o nabyciu nieruchomości lokalowej w wyniku surogacji, w zamian za spółdzielcze prawo do lokalu w Ś. przy ul. (...) i wcześniej w zamian za spółdzielcze prawo do lokalu w Ś. przy ul. (...), przy czym pierwsze nabyte przez uczestniczkę prawo do lokalu weszło do majątku wspólnego na podstawie obowiązującego wówczas art. 215 § 2 ustawy z dnia 16.09.1982r. Prawo spółdzielcze ( Dz.U. Nr (...) ze zm. ). Na gruncie tego przepisu w orzecznictwie utrwaliło się z kolei zapatrywanie, że w objętych nim przypadkach spółdzielcze prawo do lokalu, na zasadzie odstępstwa od unormowań k.r.o. dotyczących surogacji, należało wspólnie do małżonków także wtedy, gdy wkład mieszkaniowy lub budowalny został sfinansowany ze środków należących wyłącznie do jednego z małżonków, przy czym skutku tego nie uchylała zmiana stanu prawnego polegająca na utracie mocy art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego ( por. uchwałę SN z 11.02.2005r., (...) czy postanowienie SN z 8.09.2017r., (...)). Gdyby zaaprobować tok rozumowania wnioskodawcy, to przyznanie nieruchomości lokalowej na własność uczestniczki musiałoby być połączone z zasądzeniem na rzecz wnioskodawcy odpowiedniej spłaty ( art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 212 § 2 k.c. ), zaś uczestniczka mogłaby co najwyżej domagać się – w związku z pochodzeniem środków służących pokryciu wkładu mieszkaniowego – zwrotu nakładów z jej majątku osobistego na majątek wspólny ( art. 45 § 1 zd. 2 k.r.o. ). Ślad takiego żądania znajduje się w piśmie procesowym uczestniczki z 20.10.2015r. ( k.105-106 ), z tym że skoro rozstrzygnięcie o rozliczeniach z tego tytułu następuje tylko na wniosek osoby uprawnionej, to do żądania zwrotu nakładów mają zastosowanie przepisy o procesie i powinno ono, zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c., przybrać postać roszczenia o zasądzenie odpowiedniej sumy ( por. postanowienie SN z 25.01.2000r., (...) czy postanowienie SN z 15.02.2018r., (...) ).

W ramach dochodzenia roszczenia o podział majątku wspólnego wnioskodawca zgłosił także żądanie ewentualne ( na wypadek ustalenia, że nieruchomość lokalowa stanowi majątek osobisty uczestniczki i oddalenia żądania podziału majątku ), domagając się zasądzenia od uczestniczki kwot: 18.000,-zł z tytułu zwrotu połowy wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestniczki polegających na uiszczeniu dopłaty przy nabyciu nieruchomości lokalowej oraz 32.000,-zł z tytułu zwrotu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestniczki polegających na remoncie i wyposażeniu lokalu. Sąd I instancji w zaskarżonym postanowieniu uwzględnił częściowo jedynie drugie z wymienionych żądań, zasądzając od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 4.768,-zł. Wbrew zarzutom apelacji, nie zawierając w sentencji postanowienia rozstrzygnięcia o oddaleniu żądań w pozostałej części Sąd I instancji nie naruszył art. 325 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. Gdyby do takiego naruszenia doszło, to właściwym środkiem prawnym do wyeliminowania tego uchybienia byłby zresztą wniosek o uzupełnienie postanowienia ( art. 351 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ), nie zaś apelacja, która podlegałaby odrzuceniu jako niedopuszczalna ( tj. dotycząca orzeczenia nieistniejącego – art. 370 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ). Podstawę żądania ewentualnego zgłoszonego przez wnioskodawcę stanowił art. 45 § 1 zd. 1 k.r.o., który stanowi, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. W orzecznictwie przyjmuje się, z uwagi na brzmienie powołanego przepisu, że w tym wypadku o zwrocie sąd orzeka z urzędu ( por. np. uchwałę SN z 21.02.2008r., (...) ). Jeżeli natomiast określone rozstrzygnięcie sąd powinien zamieść w orzeczeniu z urzędu, to zamieszczeniu podlega jedynie rozstrzygniecie pozytywne, zaś negatywne zawiera się w orzeczeniu w sposób dorozumiany i może to być przedmiotem zaskarżenia w apelacji.

W odniesieniu do żądania ewentualnego zasadny okazał się natomiast zgłoszony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. ( w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ), który wnioskodawca wiązał z nieuwzględnieniem wniosku o zasądzenie na jego rzecz od uczestniczki 18.000,-zł z tytułu zwrotu połowy wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestniczki polegających na uiszczeniu dopłaty przy nabyciu spornej nieruchomości lokalowej. Wnioskodawca twierdził, że wbrew oświadczeniom zawartym w § 5 aktu notarialnego z 25.01.2010r. dokonana przez uczestniczkę zamiana lokali nie odbyła się bez dopłat, lecz z majątku wspólnego uczestników przeznaczono na dopłatę kwotę 36.000,-zł. Na tę okoliczność wnioskodawca zgłosił dowody w postaci zeznań świadka S. K., wyciągu z rachunku bankowego oraz własnego przesłuchania. Sąd I instancji w żaden sposób nie odniósł się do dwóch ostatnich środków dowodowych, zaś świadkowi odmówił wiary ze zdawkowym uzasadnieniem, że jego zeznania pozostają w sprzeczności z treścią umowy zamiany. Trudno nie zgodzić się z zarzutami apelacji, że dokonana przez Sąd I instancji ocena dowodów nie odpowiada wymogom z art. 233 § 1 k.p.c., gdyż przede wszystkim nie jest oceną opartą na wszechstronnym rozważeniu zebranego materiału.

Podsumowująca, zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać. Omówione na wstępie niedostatki uzasadnienia powodowały, że orzeczenie nie poddawało się kontroli instancyjnej i oznaczały w praktyce, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

W tym stanie rzeczy i na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu – stosownie do art. 108 § 2 k.p.c. – rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Zaznaczenia wymaga, że uchyleniu postanowienia w całości nie stał na przeszkodzie wynikający z art. 384 k.p.c. zakaz orzekania na niekorzyść strony wnoszącej apelację. Wprawdzie w pkt II. postanowienia zasądzona została na rzecz apelującego wnioskodawcy kwota 4.768,-zł z tytułu rozliczenia nakładów z majątku osobistego ma majątek wspólny, natomiast rozstrzygniecie to związane było z żądaniem ewentualnym, zgłoszonym na wypadek uznania, że nieruchomość lokalowa wskazana we wniosku stanowiła majątek osobisty uczestniczki. Uwzględnienie żądania głównego poprzez ustalenie, że lokal wchodził do majątku wspólnego – a taki wniosek wnioskodawca popierał jako pierwszoplanowy również na etapie postępowania apelacyjnego – spowoduje, że żądanie rozliczeń straci rację bytu, gdyż w takim przypadku podnoszone przez wnioskodawcę nakłady i wydatki czynione były ze środków stanowiących majątek wspólny na wspólny lokal.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji zbada zgłoszone przez oboje uczestników żądania, zaś wydane w tym przedmiocie orzeczenie uzasadni w sposób odpowiadający wymogom z art. 328 § 2 k.p.c.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Michał Wysocki /-/ Tomasz Józkowiak