Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

K., dnia 20 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2014 r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko J. S.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji pozwanego od wyroku wstępnego Sądu Rejonowego w Kępnie z dnia 24 czerwca 2013 r. i zażalenia pozwanego od postanowienia Sądu Rejonowego w Kępnie z dnia 5 sierpnia 2013 r. sygn. akt I C 141/13

1.  oddala zażalenie ,

2.  oddala apelację.

II Ca 526/13

UZASADNIENIE

Powódka A. M. wystąpiła przeciwko pozwanemu J. S. i żądała zobowiązania go do złożenia oświadczenia woli następującej treści: J. S. w wykonaniu zobowiązania nałożonego na podstawie §6 umowy darowizny z dnia 9 stycznia 2009 r. zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem J. K. w Kancelarii Notarialnej w W. rep. A nr 104/2009 z I. K. przenosi na rzecz A. M. , w stanie wolnym od obciążeń hipotekami , własność lokalu użytkowego (baru) o powierzchni użytkowej 60 m ² , znajdującego się na parterze budynku położonego na nieruchomości znajdującej się w L. przy. ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Kępnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą kw nr (...) wraz z odpowiednim udziałem w nieruchomości oraz częściach wspólnych budynku nie przeznaczonych do wyłącznego użytkowania przez właściciela samodzielnych lokali niewyodrębnionych, wyliczonym zgodnie z przepisami ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali.

Nadto powódka wniosła o zabezpieczenie roszczenia przez zobowiązanie pozwanego do umożliwienia powódce korzystania z lokalu użytkowego na dotychczasowych warunkach.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy w Kępnie wyrokiem wstępnym z 24 czerwca 2013 r. uznał za uzasadnione co do zasady roszczenie powódki A. M. o zobowiązanie pozwanego J. S. do złożenia oświadczenia woli w zakresie wyodrębnienia i przeni3esienia na rzecz powódki własności lokalu użytkowego wykorzystywanego jako bar, znajdującego się na parterze budynku położonego na nieruchomości stanowiącej własność pozwanego w L. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Kępnie prowadzi księgę wieczystą (...) wraz z odpowiednim udziałem w nieruchomości i częściach wspólnych budynku nie przeznaczonych do wyłącznego korzystania prz3ez właścicieli lokalu.

Sąd Rejonowy w Kępnie postanowieniem 5 sierpnia 2013 r. zabezpieczył roszczenie powódki poprzez zobowiązanie pozwanego J. S. do umożliwienia powódce A. M. korzystanie z opisanego wyżej lokalu użytkowego na dotychczasowych warunkach – szczegółowo w postanowieniu opisanych – do czasu prawomocnego zakończenia niniejszego postępowania.

Rozstrzygnięcia swoje oparł na następujących ustaleniach:

Sporny lokal znajduje się w budynku położonym na działce nr (...) dla której Sąd Rejonowy w Kępnie prowadzi księgę wieczystą kw nr (...). Wyłącznym właścicielem tej nieruchomości jest pozwany J. S.. Nabył on tę nieruchomość częściowo na podstawie umowy darowizny zawartej ze swoja matką I. K.. W § 6 tej umowy I. K. zobowiązała obdarowanego J. S. do wyodrębnienia lokalu użytkowego (baru) z budynku mieszkalnego przeznaczonego na działalność gospodarczą i przeniesienie jego własności na rzecz powódki A. M. o terminie sześciu miesięcy od daty zawarcia umowy darowizny. Umowa została zawarta w dniu 9 stycznia 2009 r. I. K. w oświadczeniu sporządzonym w formie aktu notarialnego z dnia 8 marca 2013 r. zwolniła pozwanego z obowiązku zawartego w § 6 umowy darowizny. Natomiast powódka nigdy nie zrezygnowała z przysługującego jej uprawnienia. W sprawie o dział spadku i zniesienie współwłasności powódka domagała się realizacji spornego zobowiązania. Oświadczenie I. K. o zwolnieniu pozwanego z wykonania przedmiotowego obowiązku nie jest skuteczne w świetle art. 393 § 2 k.c. Roszczenie powódki jest więc usprawiedliwione co do zasady. Tym samym należało przyjąć, że roszczenie powódki zostało uprawdopodobnione. Powódka wykazała również swój interes w udzieleniu zabezpieczenia, gdyż prowadzi tam działalność gospodarczą, a pozwany wystąpił o wydanie mu przedmiotowego lokalu i zapowiadał dostosowanie lokalu do własnych potrzeb. Ponadto pozwany pozbawił powódkę dostępu do mediów .

Apelację od wyroku wstępnego i zażalenie od postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wniósł pozwany zaskarżając te orzeczenia w całości.

W apelacji zarzucił rażące naruszenie przepisów postępowania tj. art. 318 § 1 k.p.c. przez jego zastosowanie w niniejszej sprawie i wydanie wyroku wstępnego w sprawie z powództwa o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli, w których to sprawach wyłączone jest wydanie wyroku wstępnego.

W przypadku nieuwzględnienia powyższego zarzutu podniósł:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:

⚫

art. 893 k.c. przez uznanie, że zapis § 6 umowy darowizny z dnia 9 stycznia 2009 r. nie stanowi polecenia zawartego w umowie darowizny,

⚫

art. 65 k.c. w zw. z art. 893 k.c. przez ich błędna interpretację i niewłaściwe zastosowanie i przez to przyjęcie, iż pozwany przyjmując darowiznę wyraził zgodę na obciążenie go zapisem,

⚫

art. 393 § 1 k.c. w zw. z art. 893 k.c. przez ich błędną interpretację i niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie i przez to przyjęcie, że pozwany przyjmując darowiznę na podstawie zapisu § 6 umowy darowizny z dnia 9 stycznia 2009 r. zobowiązany był do świadczenia na rzecz powódki jako osoby trzeciej, a powódka posiada uprawnienie do dochodzenia na drodze sądowej spełnienia świadczenia wynikającego z zapisów umowy darowizny,

⚫

art. 393 § 1 k.c. w zw. z art. 893 k.c. w zw. z art. 73 k.c. przez przyjecie, że jednostronna obietnica dokonana przez darczyńcę i polecenie zawarte w umowie darowizny zobowiązuje pozwanego do spełnienia świadczenia,

⚫

art. 393 2 k.c przez nieuwzględnienie oświadczenia darczyńcy o odwołaniu polecenia aktem notarialnym z dnia 8 marca 2013 r. ,

⚫

art. 6 k.c. przez przeprowadzenie w niniejszej sprawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy I Ns 282/08 i I Ns 339/11 mimo braku wniosku stron i braku postanowienia o przeprowadzeniu tych dowodów,

⚫

art. 5 k.c. przez przyjecie, że powódka pomimo braku oświadczenia w przedmiocie wykonania polecenia przez pozwanego oraz wyraźnej odmowy udania się do notariusza na żądanie darczyńcy celem wyodrębnienia lokalu baru obecnie żąda wykonania przez pozwanego polecenia dochodząc na drodze sądowej jego wykonania.

2.  naruszenie przepisów postępowania mających istotnych wpływ na wynik sprawy, to jest:

⚫

art. 233 k.p.c. i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i sprzeczność ustaleń sadu z zebranym materiałem dowodowym oraz art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie przez Sąd na jakich dowodach osobowych oparł swoje rozstrzygnięcie, a jakim dowodom osobowym odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów za obie instancję.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy nie naruszył art. 318 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem sąd uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie , może wydać wyrok wstępny tylko co do samej zasady , co do spornej zaś wysokości żądania - zarządzić bądź dalszą rozprawę bądź jej odroczenie.

Sąd Najwyższy dokonując wykładni tego przepisu w wyroku z dnia 4 lutego 2000 roku (II CKN 738/98) stwierdził, że w sprawie o złożenie oświadczenia woli wyłączone jest wydanie wyroku wstępnego. Sąd Najwyższy przyjął, że wydanie wyroku wstępnego jest świetle powołanego przepisu dopuszczalne a zarazem uzasadnione , gdy sama zasada roszczenia jest według oceny sądu pierwszej instancji wątpliwa i pozostaje przedmiotem sporu stron oraz gdy sporna jest także wysokość roszczenia, a jej ustalenie połączone jest z pracochłonnym, często również kosztownym, postępowaniem dowodowym, które mogłoby okazać się niepotrzebne, gdyby roszczenie powoda ocenione zostało [przez sąd drugiej instancji jako niesłuszne co do zasady. Powództwo o złożenie oświadczenia woli jest powództwem o świadczenie w postaci określonego zachowania dłużnika, które nie daje się stopniować pod względem wielkości, co wyklucza spór o jego wysokość.

Stanowisko to jest również akceptowane przez przeważającą cześć doktryny (zob.: M. J., /w/ Komentarz pod redakcją T. E. , tom II, s. 21; H. P., kodeks postępowania cywilnego . Komentarz. Część trzecia. Tom IV. Postępowanie egzekucyjne , W. 2009, s. 612, A. G. – B., Orzeczenia w procesie cywilnym. Art. 316-336 k.p.c.. Komentarz, W. 2003, s, 37.

Stanowisko to jednak rodzi pewne zastrzeżenia. Sąd Najwyższy uzasadniając je, zawęził bowiem przedmiot procesu o nakazanie złożenia oznaczonego oświadczenia woli jedynie do obowiązku zachowania dłużnika polegającego na złożeniu oświadczenia woli. Pominął natomiast okoliczność, że przedmiotem takiego procesu jest nie tylko obowiązek złożenia przez pozwanego oświadczenia woli, ale również treść tego oświadczenia, która może być niekiedy określana przy użyciu mierników wielkości (liczby, miary wagi), np. w powództwie o nakazanie złożenia przez pozwanego oświadczenia przenoszącego na powoda własność działki o określonej powierzchni albo kilku działek, oświadczenie o zawarciu umowy , na podstawie której dłużnik obowiązany będzie spełnić świadczenie pieniężne albo do wydania określonej ilości rzeczy zamiennych.

Takim powództwem będzie też żądanie złożenia oświadczenie woli dotyczącego ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia tego prawa przez pozwanego na powódkę. Taka treść oświadczenia jest określona przy użyciu licznych mierników wielkości, ustalenie których może być sporne i zawsze wymagające określonej ilości czasu i kosztów.

Ponieważ treść żądania powoda zgłoszonego w powództwie determinuje przedmiot procesu , w sprawach tego rodzaju można więc wyróżnić zarówno zasadę żądania (obowiązek złożenia oświadczenia woli), jak i wysokość żądania (treść oświadczenia woli określona w sposób ilościowy) (por. J. Kunicki, Glosa do postanowienia SN z dnia 21 października 1999 r. , I CKN 169/98, OSP 2001, nr 4, s. 211 – przyjmuje tam, że norma prawna przytoczona w powództwie obejmuje także wysokość żądania). Jeżeli zatem między stronami sporna będzie zarówno kwestia obowiązku złożenia oświadczenia woli (zasada żądania), jak i treść tego oświadczenia określonego przy użyciu mierników wielkości, czyli świadczenia oznaczonego w sposób ilościowy, które powinien spełnić pozwany (wysokość żądania), dopuszczalność wydania wyroku wstępnego w takim wypadku nie powinna budzić wątpliwości.

Wyrokiem wstępnym sąd rozstrzygnie jedynie o istnieniu obowiązku złożenia oświadczenia woli przez pozwanego, natomiast o treści tego oświadczenia określającego wysokość świadczenia , które pozwany będzie zobowiązany spełnić, rozstrzygnie wyrokiem końcowym, po uprawomocnieniu się wyroku wstępnego.

Powyższe względy zadecydowały, że Sąd Okręgowy nie zaakceptował stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w tezie wyroku z 4 lutego 2000 r. , II CKN 738/98 i przyjął, że w niniejszej sprawie wydanie wyroku wstępnego jest dopuszczalne. Stanowisko takie reprezentuje w doktrynie profesor dr hab. J. J. (por. Józef Jagieła, Dopuszczalność wydania wyroku wstępnego w procesie cywilnym. Zagadnienia wybrane, Polski Proces Cywilny, 2010, Nr 1 , s. 27).

Sąd Rejonowy nie naruszył również przepisów art. 893, art. 393 k.c.

Powszechnie przyjmuje się, że mimo iż kodeks cywilny nie przejął przepisu art. 354 § 2 k.z., darczyńcy wolno obciążyć drugą stronę umowy darowizny (obdarowanego) obowiązkiem spełnienia oznaczonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, przez co czyni on tę osobę wierzyciela obdarowanym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1973 r., III CRN 40/73, OSN 1974/2/26; Bronisław Czech /w/ Praktyczny komentarz z orzecznictwem. Kodeks cywilny. Warszawa 2005, s. 700; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1970 r., OSN 1971, Nr 10, poz. 171 z glosą L. Steckiego, NP. 1972, Nr 7-8; A. Kubas, Umowa na rzecz osoby trzeciej, YNUJ 1976, Prace Prawnicze Nr 78, s. 34 i n. na temat tzw. darowizn obciążliwych; Małgorzata Bednarek /w/ Ewa Łętowska, Przemysław Drapała, Małgorzata Bednarek, Umowy odnoszące się do osób trzecich, Warszawa 2006, s. 102; L. Stecki, /w/ System Prawa Prywatnego, Tom 7, Warszawa 2004 s. 286; Leopold Stecki, Darowizna Toruń 1998, s, 78).

Z nieprzyjęcia do kodeksu cywilnego przepisu art. 354 § 2 k.z., który przewidywał tzw. obciążliwą darowiznę, zobowiązującą obdarowanego do świadczenia czegoś na rzecz osoby trzeciej, i z wprowadzenia przepisu art. 893 k.c., zezwalającego na dodanie do darowizny polecenia, nie można wyciągać wniosku tej treści, by obciążenie obdarowanego obowiązkiem spełnienia oznaczonego świadczenia na rzecz oznaczonego wierzyciela było z mocy art. 58 § 1 k.c. nieważne.

Poglądowi temu przede wszystkim sprzeciwia się zachowana w kodeksie cywilnym (co wynika z art. 72 k.c.) zasada swobody umów w stosunkach zobowiązaniowych, a szczególnie między osobami fizycznymi.

Zarówno darowiznę obciążliwą, jak i darowiznę z poleceniem określa się tym samym terminem technicznym donatio cum modo. Polecenie także zresztą może być zastrzeżone na korzyść osoby trzeciej. Różnica więc między darowizną z poleceniem a darowizną obciążliwą polega na tym, że wykonania polecenia mogą żądać darczyńca i jego spadkobiercy (art. 894 k.c.), a nie osoba trzecia wskazana przez darczyńcę w umowie darowizny.

Wreszcie z art. 888 § 1 k.c. wynika możliwość darowizny nie tylko na rzecz kontrahenta, lecz także na rzecz osoby trzeciej. Przepis ten bowiem nie stanowi, że obdarowanym musi być wyłącznie druga strona umowy. Jeżeli więc całość bezpłatnego świadczenia może nastąpić na rzecz osoby trzeciej, dopuszczalne być powinno także postanowienie darczyńcy, że część świadczenia zobowiązuje się świadczyć swemu kontrahentowi, a część przeznacza osobie trzeciej.

Wszystkie te argumenty usprawiedliwiają pogląd, że mimo nieprzyjęcia do kodeksu cywilnego przepisu art. 354 § 2 k.z. darczyńcy wolno obciążyć drugą stronę umowy darowizny (obdarowanego) obowiązkiem spełnienia oznaczonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, przez co czyni on tę osobę wierzycielem obdarowanego.

W niniejszej sprawie darczyńca takiego obciążenia dokonał w § 6 umowy darowizny z dnia 9 stycznia 2009 r. i w ten sposób powódka stała się wierzycielem obdarowanego i może skutecznie dochodzić na swoja rzecz realizacji tego roszczenia przed sadem.

Należy pamiętać, że w niniejszej sprawie – odmiennie niż w stanie faktycznym przedstawionym w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1973 r. – to darczyńca zobowiązał obdarowanego do spełnienia określonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej. Tego typu zobowiązanie w świetle wyżej przedstawionych wywodów nie jest poleceniem ale darowizną obciązliwą, w oparciu o która osoba trzecia nabywa uprawnienie domaganie się od uprawnionego realizacji roszczenia. Do powstania tego skutku nie jest wymagane wyraźne zobowiązanie się obdarowanego w formie przyrzeczenia w umowie darowizny do spełnienia na rzecz osoby trzeciej określonego świadczenia. Wówczas bowiem to nie darczyńca obciążałby drugą stronę umowy obowiązkiem spełnienia określonego świadczenia i poruszany tu problem w ogóle by nie wystąpił, co wyraźnie wynika z uzasadnienia powołanego orzeczenia Sądu Najwyższego. Zarzuty apelacji w tym zakresie są zupełnie dowolne i nie znajdują oparcia ani w orzecznictwie ani w doktrynie.

Ponadto należy podkreślić, że pozwany podpisując akt notarialny, który zawierał między innymi § 6 umowy zobowiązujący go do określonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, zaakceptował również przedmiotowe zobowiązanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2012 r. I CSK 373/11, OSN ZD 2013/2/34).

Z powyższego wynika, że do zobowiązania pozwanego maja zastosowanie przepisy o umowie o świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Zgodnie z art. 393 § 2 k.c. zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione , jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron , że chce z zastrzeżenia skorzystać. Powyższe oświadczenie osoby trzeciej może być dokonane w formie dowolnej również per facta concludentia i wystarczy, gdy zostanie złożone którejkolwiek ze stron umowy (por. Bronisław Czech, Praktyczny komentarz z orzecznictwem do kodeksu cywilnego, tom II, Warszawa 2005, s. 111).

Z zeznań powódki złożonych w niniejszej sprawie wynika, że pozwany zgadzał się początkowo na wydzielenie jej baru i przeniesienie własności tych pomieszczeń na jej rzecz. Było to w czasie gdy toczyła się sprawa o dział spadku. Powódka wyrażała na to zgodę i tym samym swoim zachowaniem wyraziła wolę skorzystania z ustanowionego na jej rzecz świadczenia w umowie darowizny (dowód: zeznania powódki, k-39 verte akt). Przeciwnym zeznaniom pozwanego Sąd Okręgowy nie dał wiary, gdyż niezgodne są one z doświadczeniem życiowym i przeczą sytuacji konfliktowej między stronami, która istniała już w sprawie o dział spadku.

Darczyńca odwołała swoje zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz powódki przez pozwanego w dniu 8 marca 2013 roku, czyli już po oświadczeniu powódki, że chce ze świadczenia skorzystać. Oświadczenie takie nie może więc być skuteczne.

W świetle powyższych rozważań pozostałe zarzuty zawarte w apelacji są bezprzedmiotowe.

Skoro więc roszczenie powódki uzasadnione jest co do zasady zabezpieczenie roszczenia w zakresie udzielonym przez Sąd Rejonowy jest w całości zasadne. Zażalenie pozwanego w tym zakresie należało oddalić.

Mając na uwadze powyższe okoliczności należało, zgodnie z art. 385 k.p.c., orzec jak w sentencji.