Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 stycznia 2019 roku

Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Józef Wąsik

Sędziowie: SSA Anna Kowacz-Braun

SSA Jerzy Bess (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 9 stycznia 2019 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K.

przy uczestnictwie G. M.

o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika

na skutek zażalenia strony powodowej na postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 23 sierpnia 2018 roku, sygn. akt IX GCo 125/18

postanawia:

1.  uchylić zaskarżone postanowienie w zakresie w jakim Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił wniosek wierzyciela o nadanie klauzuli wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty wydanemu przez Sąd Okręgowy w Krakowie w dniu 15 września 2016 roku, sygn. akt (...), przeciwko małżonkowi dłużnika G. M. z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków i w tym zakresie przekazać wniosek wierzyciela Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania;

2.  oddalić zażalenie w pozostałej części.

SSA Anna Kowacz-Braun SSA Józef Wąsik SSA Jerzy Bess

Sygn. akt I AGz 516/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił wniosek Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w K. o nadanie klauzuli wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty wydanemu przez Sąd Okręgowy w Krakowie w dniu 15 września 2016 r., sygn. akt(...), przeciwko małżonkowi dłużnika G. M..

Z uzasadnienia przedmiotowego postanowienia wynika, że wierzyciel uprzednio złożył już wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika zarejestrowany pod sygn. akt (...). Prawomocnym postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2018 r. wniosek ten został oddalony.

W ocenie Sądu Okręgowego, we wniosku rozpoznawanym w niniejszej sprawie, poza rozszerzoną argumentacją i przedłożeniem dokumentów w postaci odpisów poświadczonych przez radcę prawnego reprezentującego wierzyciela nie powołano żadnych nowych istotnych okoliczności, a w szczególności nie przedłożono żadnych nowych dokumentów wskazanych w art. 787 k.p.c.

Zdaniem Sądu I instancji, wierzyciel nie wykazał dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Sąd Okręgowy zaznaczył, że wprawdzie wierzyciel przedłożył poświadczone odpisy dokumentów, a nie kserokopie, niemniej jednak z dokumentów tych nie wynika, aby czynności prawne, z których powstały wierzytelności objęte tytułem wykonawczym, zostały dokonane za zgodą małżonka dłużnika. W szczególności, wbrew twierdzeniom wierzyciela, z treści faktur nie wynika, aby zostały one odebrane przez małżonka dłużnika (parafy złożone na fakturach nie pozwalają na identyfikację osoby). Ponadto, wbrew twierdzeniom wierzyciela, porównanie paraf z parafami złożonymi na porozumieniu nie pozwala na stwierdzenie, że są to parafy złożone przez tę samą osobę (małżonka dłużnika). Dodatkowo Sąd I instancji wskazał, że przedłożone przez wierzyciela wydruki zleceń oraz korespondencji elektronicznej nie stanowią dokumentów w rozumieniu art. 787 k.p.c. i już tylko z tej przyczyny nie mogą być podstawą nadania klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika. Sąd Okręgowy podkreślił, że udzielenie małżonkowi dłużnika pełnomocnictwa do prowadzenia spraw związanych z działalnością gospodarczą dłużnika samo w sobie nie jest wystarczające do uznania w świetle art. 787 k.p.c., że czynność prawna została dokonana za zgodą małżonka dłużnika. Zdaniem Sądu I instancji, z odpisu porozumienia (o nieczytelnej dacie) podpisanego przez małżonka dłużnika, mającego charakter uznania długu, nie wynika, że porozumienie to dotyczy wierzytelności objętych tytułem wykonawczym. Także odpisy dokumentów kompensat nie dotyczą wierzytelności objętych tytułem wykonawczym, a zatem również nie mogą dowodzić, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Końcowo Sąd Okręgowy podkreślił, że przepis art. 787 k.p.c. ma charakter wyjątkowy i nie daje podstaw do dokonywania rozszerzającej interpretacji. Zgodnie z powołanym przepisem nadanie klauzuli wykonalności jest uzależnione od przedłożenia dokumentu, z którego jednoznacznie wynika, że czynność prawna została dokonana za zgodą małżonka dłużnika. Nadanie klauzuli wykonalności nie może zatem opierać się na innych dowodach, ani na domniemaniach.

Przedmiotowe postanowienie wnioskodawca zaskarżył zażaleniem w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1.  naruszenie art. 787 k.p.c. poprzez przyjęcie, że wierzyciel nie wykazał dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika, w szczególności poprzez przyjęcie, że:

a.  z przedłożonych przez wierzyciela odpisów dokumentów nie wynika, aby czynności prawne, z których powstały wierzytelności objęte tytułem wykonawczym, zostały dokonane za zgodą małżonka dłużnika;

b.  z treści faktur nie wynika, aby zostały one odebrane przez małżonka dłużnika, w szczególności, że parafy złożone na fakturach należały do małżonka dłużnika, podczas gdy wśród dowodów złożono także porozumienie zawarte między wierzycielem a małżonkiem dłużnika, dotyczące rozliczenia wierzytelności dłużnika względem wierzyciela, na którym swój podpis, a także i parafy złożył małżonek dłużnika i – wbrew twierdzeniu sądu I instancji – porównanie paraf pozwala stwierdzić, że są to parafy złożone przez małżonka dłużnika;

c.  ze złożonych dokumentów nie wynika, aby małżonek dłużnika wiedział o czynnościach prawnych lub je zlecał, podczas gdy to małżonek dłużnika sam tych czynności dokonywał;

d.  wspólne prowadzenie działalności gospodarczej przez małżonków, w szczególności w sytuacji, gdy dodatkowo dłużnik udzielił swojemu małżonkowi notarialnego pełnomocnictwa do działania w imieniu dłużnika we wszystkich sprawach związanych z prowadzoną przez dłużnika działalnością gospodarczą, w tym m.in. do zawierania wszelkich umów, do wystawiania i odbierania faktur VAT, do składania w imieniu dłużnika wszelkich oświadczeń woli i wiedzy, a także do podpisywania wszelkich pism, podań, pozwów, wniosków, umów i innych dokumentów niezbędnych w zakresie udzielonego pełnomocnictwa, nie oznacza, że wykonując te czynności prawne małżonek dłużnika wyraża na nie zgodę (zwłaszcza wobec okoliczności, że działanie dłużnika i jego małżonka ma charakter faktycznej spółki cywilnej);

e.  w zw. z art. 63 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię czynności polegającej na wyrażeniu zgody na czynność prawną przez osobę trzecią, której zgoda jest konieczna dla skuteczności danej czynności, co skutkowało nienadaniem właściwego znaczenia:

-

wystawianiu zleceń transportowych przez małżonka dłużnika dla wierzyciela – co na gruncie art. 63 § 1 k.c. stanowiło wyrażenie zgody jednocześnie z dokonaniem czynności prawnej, oraz

-

przyjęciu i podpisaniu faktur przez małżonka dłużnika – co na gruncie art. 63 § 1 k.c. stanowiło wyrażenie przez osobę trzecią zgody po dokonaniu czynności prawnej;

co skutkowało oddaleniem wniosku, podczas gdy wierzyciel złożył odpisy dokumentów, które potwierdzają nie tylko wiedzę, ale przede wszystkim zgodę małżonka dłużnika na dokonanie czynności prawnych, czym spełnił przesłanki z art. 787 k.p.c. konieczne dla nadania tzw. rozszerzonej klauzuli wykonalności, o której mowa w tym przepisie;

2.  naruszenie art. 232 i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a.  przyjęcie, że wierzyciel nie wskazał dowodu na spełnienie przesłanki nadania rozszerzonej klauzuli wykonalności tytułowi wykonawczemu wydanemu przeciwko dłużnikowi także wobec małżonka dłużnika, w postaci zgody małżonka dłużnika na dokonanie czynności prawnych;

b.  ocenę dowodów niezgodną z zasadami i regułami określonymi i wynikającymi z przepisów ustawy procesowej;

c.  powierzchowną, pobieżną ocenę dokumentów załączonych do wniosku, z pominięciem analizy i oceny ich treści;

3.  naruszenie art. 49 k.p.c. w zw. z art. 51 k.p.c. tj. naruszenie zasady bezstronności sędziego w danej sprawie poprzez rozpoznanie sprawy z wniosku wierzyciela, w której wydano zaskarżone postanowienie, przez sędziego, który poprzednio rozpoznawał już tożsamy wniosek wierzyciela, tj. przy zachowaniu tożsamości podmiotowej i przedmiotowej, różnica sprowadzała się do mniejszej liczby dowodów, jakie wówczas zawnioskował wierzyciel, przejawiające się w szczególności:

a.  przez odwoływanie się w treści uzasadnienia do ustaleń dokonanych na gruncie poprzednio rozpoznanej sprawy o sygn. (...);

b.  porównywanie w treści uzasadnieniu obu spraw;

c.  powielenie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia treści uzasadnienia postanowienia wydanego w sprawie (...)

co skutkowało rozstrzyganiem sprawy w warunkach wyłączających możliwość obiektywnego bezstronnego rozpoznania sprawy.

Na podstawie tak sformułowanych zarzutów wnioskodawca wniósł o: 1) zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku wierzyciela w całości i nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego; 2) ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji; 3) zasądzenie na rzecz wierzyciela kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie wnioskodawcy zasługiwało na częściowe uwzględnienie, jednakże z innych przyczyn niż w nim wskazane.

Zasady odpowiedzialności majątkiem wspólnym małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków reguluje przepis art. 41 k.r.o. Stosownie do treści art. 41 § 1 k.r.o. (w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 stycznia 2005 r.) jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Procesową konsekwencją tej regulacji jest przepis art. 787 k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 stycznia 2005 r.), zgodnie z którym tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

W myśl art. 41 § 2 k.r.o. (w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 stycznia 2005 r.) jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o. (tj. praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy), a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Jak wynika z treści powołanego przepisu, w sytuacji gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może skierować egzekucję do majątku osobistego dłużnika oraz do trzech grup składników majątkowych objętych małżeńską wspólnością majątkową. Chodzi tu o:

1)  wynagrodzenie i inne dochody z pracy zarobkowej;

2)  prawa autorskie i prawa z zakresu własności przemysłowej;

3)  przedmioty majątkowe wchodzące w skład przedsiębiorstwa objętego małżeńską wspólnością majątkową.

Skierowanie egzekucji do składników majątkowych wymienionych w dwóch pierwszych punktach nie wymaga uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Powyższe wynika z treści przepisu art. 776 ¹ § 1 k.p.c. (obowiązującego od dnia 20 stycznia 2005 r.), który stanowi, że tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.

Uzyskanie klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika jest natomiast wymagane w celu skierowania egzekucji do przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa objętego małżeńską wspólnością majątkową. Zgodnie bowiem z art. 787 ¹ k.p.c. (który obowiązuje od dnia 20 stycznia 2005 r.) tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Jak wskazano na wstępie, warunkiem uwzględnienia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową (art. 787 k.p.c.) jest wykazanie przez wierzyciela dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w niniejszej sprawie wierzyciel temu wymogowi nie sprostał. Jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, załączone do wniosku faktury VAT są wprawdzie dokumentami prywatnymi, w rozumieniu art. 245 k.p.c., jednakże analiza treści tych faktur nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że zostały one odebrane przez małżonka dłużnika. Parafy złożone na ww. fakturach nie pozwalają na identyfikację osoby, która je nakreśliła, nadto porównanie paraf na poszczególnych fakturach prowadzi do wniosku, że najprawdopodobniej nie wszystkie parafy zostały nakreślone przez tę samą osobę. Rację ma również Sąd Okręgowy, że udzielenie małżonkowi dłużnika pełnomocnictwa do prowadzenia spraw związanych z działalnością gospodarczą dłużnika samo w sobie nie jest wystarczające do uznania w świetle art. 787 k.p.c., że czynność prawna została dokonana za zgodą małżonka dłużnika. Wbrew twierdzeniem wierzyciela, także z załączonego do akt odpisu porozumienia podpisanego przez małżonka dłużnika nie wynika, że porozumienie to dotyczy wierzytelności objętych tytułem wykonawczym. W tym stanie rzeczy należy podzielić stanowisko Sądu I instancji, że w niniejszej sprawie wierzyciel nie wykazał dokumentem urzędowym lub prywatnym, iż stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Sąd Okręgowy pominął jednak w swoich rozważaniach, że w przypadku, gdy dłużnik pozostający w związku małżeńskim zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka wierzyciel może skierować egzekucję do części majątku wspólnego, tj. do przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa objętego małżeńską wspólnością majątkową, jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa (art. 41 § 2 k.r.o.). Jak wyżej wskazano, przepis art. 787 ¹ k.p.c. przewiduje możliwość nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim także przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Na gruncie tego przepisu Sąd powinien więc zbadać czy wskazany przez wierzyciela uczestnik postępowania pozostaje w związku małżeńskim z dłużnikiem oraz czy wierzyciel wykazał dokumentem urzędowym (art. 244 k.p.c.) lub prywatnym (art. 245 k.p.c.), że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa dłużnika.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w okolicznościach niniejszej sprawy powyższe przesłanki zostały spełnione. Z załączonego do akt odpisu skróconego aktu małżeństwa z dnia 13 marca 2018 r. (k. 16) wynika bowiem, że G. M. jest małżonkiem dłużniczki M. M.. Dłużniczka od dnia 2 listopada 2006 r. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...), co potwierdza złożony do akt wydruk z CEIDG (k. 17). Nadto przedłożone do akt dokumenty prywatne w postaci faktur VAT (k. 41 – 54) potwierdzają, że wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym w postaci prawomocnego nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy w Krakowie w postępowaniu upominawczym w dniu 15 września 2016 r. w sprawie do sygn. akt (...) powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa dłużniczki.

Wniosek wierzyciela zasługiwał zatem na częściowe uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny w pkt 1 sentencji uchylił zaskarżone postanowienie w zakresie w jakim Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił wniosek wierzyciela o nadanie klauzuli wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty wydanemu przez Sąd Okręgowy w Krakowie w dniu 15 września 2016 r., sygn. akt (...), przeciwko małżonkowi dłużnika G. M. z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków i w tym zakresie przekazał wniosek wierzyciela Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania, na zasadzie art. 795 § 2 ^{( 1)} k.p.c. Natomiast w pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie wierzyciela, o czym orzeczono w pkt 2 sentencji, na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania klauzulowego, w tym i niniejszego postępowania zażaleniowego, orzeknie Sąd Okręgowy, na zasadzie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

SSA Anna Kowacz-Braun SSA Józef Wąsik SSA Jerzy Bess