Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział II Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR del. Michał Chojnacki

Protokolant: Agata Szymańska

po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2017 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W.

przeciwko (...) W.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

orzeka:

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. na rzecz (...) W. kwotę 14400 zł (czternaście tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

III.  nakazuje pobrać od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. na rzecz Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 94805,52 zł (dziewięćdziesiąt cztery tysiące osiemset pięć złotych pięćdziesiąt dwa grosze) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygnatura akt II C 594/16

UZASADNIENIE

Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. wystąpiła w dniu 25 lipca 2016 roku z pozwem przeciwko (...) W. o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli następującej treści:

„(...) W.:

1)  oddaje Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. w użytkowanie wieczyste na 81 lat tj na okres do dnia 29 stycznia 2097 roku działki gruntu nr ewidencyjny (...) z obrębu (...) o powierzchni 0,2468 ha (2.468 m2), położonej w W. przy ulicach (...), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie VI Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta o numerze (...) oraz działek gruntu numer ewidencyjny (...) z obrębu (...) o powierzchni 0,1902 ha (1902 m2), (...) z obrębu (...) o powierzchni 0,0771 ha (771 m2) i (...) z obrębu (...) o powierzchni 0,0540 ha (540m2), o łącznej powierzchni 0,3213 h (3.213 m2), położonych w W. przy ulicach (...), dla których prowadzona jest przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie VI Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta o numerze (...)

2)  Przenosi nieodpłatnie na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) własność znajdujących się na opisanych w punkcie pierwszym działkach gruntu budynków.

3)  Cena gruntu będąca podstawą do ustalenia opłat z tytułu wieczystego użytkowania przedmiotowej nieruchomości wynosi 5.595.785 zł

4)  Wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego wynosi 55.957,85 zł. (słownie pięćdziesiąt pięć tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt siedem złotych i 85/100) co stanowi 1% wartości gruntu

5)  W związku z aktualizacją ceny gruntu opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego mogą ulegać zmianie w okresach nie krótszych niż jeden rok.

6)  Strony ustalają na podstawie wyceny wykonanej w miesiącu lipcu 2008 2008 roku przez rzeczoznawcę majątkowego cenę 1 m2 gruntu na kwotę 561 zł/m2.

7)  Umowa użytkowania wieczystego może ulec rozwiązaniu przed upływem określonego w niej terminu jeżeli użytkownik wieczysty będzie korzystał z terenu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem.

8)  Po wygaśnięciu użytkowania wieczystego gruntu wieczystemu użytkownikowi zgodnie z art. 242 Kodeksu cywilnego będzie przysługiwał zwrot % wartości budynków istniejących na gruncie w dniu wygaśnięcia wieczystego użytkowania.

9)  Zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego oddana w użytkowanie wieczyste nieruchomość przeznaczona jest pod spółdzielcze budownictwo mieszkaniowe z usługami.

10)  Wydanie przedmiotowej . nieruchomości użytkownikowi wieczystemu już nastąpiło."

W pozwie zawarto również wniosek o zasądzenie kosztów procesu.
W uzasadnieniu swoich żądań strona powodowa wskazała, że Spółdzielnia wybudowała wielomieszkaniowe budynku na nieruchomościach położonych w W. przy ul. (...). Strona powodowa jest użytkownikiem gruntów, na których położona jest inwestycja po gruntami stanowiącymi działki o numerach ewidencyjnych (...) z obrębu (...). Strona powodowa zwróciła się do pozwanego o ustanowienie na jej użytkowania wieczystego na wskazanych nieruchomościach w trybie art. 208 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Strona pozwana odmówiła zawarcia umowy we wskazanym trybie, wskazując, że jednym z warunków umowy będzie uiszczenie pierwszej opłaty w wysokości 25 % wartości gruntu. Strona powodowa wystąpiła z pozwem celem realizacji roszczenia wynikającego z powołanego art. 208 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

W odpowiedzi na pozew (...) W. wniosło o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu. Strona pozwana wskazała, że powodowa Spółdzielnia nie spełnia przesłanek do ustanowienia użytkowania wieczystego na przedmiotowych nieruchomościach, w trybie art. 208 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Nadto (...) W. wskazało, że roszczenie powódki wygasło, gdyż nie wykazała by zostało ono zgłoszone do dnia 31 grudnia 1996 roku. W odpowiedzi na pozew pozwane Miasto podniosło również zarzut przedawnienia roszczenia.

Strony podtrzymały swoje stanowiska w toku procesu.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 25 czerwca 1974 roku Urząd (...) W. Wydział Urbanistyki i Architektury wydał decyzje o numerze (...) ustalającą lokalizację do zespołu osiedli mieszkaniowych z usługami: (...) - (...), na terenie położonym w dzielnicy W. – (...). Decyzja została skierowana do inwestora, którym była (...) Inwestycji (...) (decyzja – k. 8).

Urząd Dzielnicy (...) Wydział Terenów w dniu 19 sierpnia 1982 roku wydał decyzję w przedmiocie ustanowienia na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) użytkowania wieczystego terenu o powierzchni 8,1 ha położonego w W. w rejonie ulic (...) – (...) – (...), który to teren został uprzednio objęty decyzją z dnia 25 czerwca 1974 roku. W decyzji ustalono również opłatę roczną za teren po zastosowaniu 50 % zniżki. W punkcie VII decyzji orzeczono, że podpisanie umowy notarialnej nastąpi w terminie 2 miesięcy od daty urządzenia księgi wieczystej (decyzja – k. 12 – 13)

Ośrodek Usług (...) w W. pismem z dnia 20 grudnia 1988 roku wystąpiła do Urzędu Dzielnicowego (...) Wydział Geodezji i Gospodarki Gruntami o wydanie decyzji o wieczystym użytkowaniu na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...), zgodnie z decyzją o lokalizacji inwestycji z dnia 25 czerwca 1974 roku. W piśmie wymieniono nieruchomości, których dotyczy wniosek, a będące własnością Skarbu Państwa i znajdujące się w posiadaniu powodowej Spółdzielni. Pismo wpłynęło do Urzędu w dniu 27 grudnia 1988 roku (wniosek – k. 299-303).

Pismem z dnia 16 października 1990 roku powodowa Spółdzielnia wystąpiła do Urzędu Dzielnicy – Gminy (...) z prośbą o przyśpieszenie sporządzenia aktów notarialnych regulujących ostatecznie prawo własności do terenów, na których (...) zrealizowała bądź realizuje wielorodzinne budownictwo mieszkaniowej. Spółdzielnia sprecyzowała, że chodzi o tereny, co do których wydano decyzje o przekazaniu ich w użytkowanie wieczyste na rzecz Spółdzielni (pismo – k. 326).

W dniu 30 grudnia 1992 roku została zawarta w formie aktu notarialnego (Repertorium A (...)) umowa użytkowania wieczystego pomiędzy Skarbem Państwa jako właścicielem, a Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w W. jako użytkownikiem wieczystym. Umową ustanowiono użytkowanie wieczyste na nieruchomościach objętych opisaną powyżej decyzją z dnia 19 sierpnia 1992 roku, zmienioną następnie decyzją Naczelnika Wydziału gospodarki Komunalnej, Mieszkaniowej i Geodezji Urzędu Dzielnicy - Gminy (...), na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. na okres 99 lat (akt notarialny – k. 14-16).

W dniu 29 stycznia 1998 roku została zawarta w formie aktu notarialnego (Repertorium A (...)) umowa użytkowania wieczystego pomiędzy Gminą W. - (...) jako właścicielem, a Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w W. jako użytkownikiem wieczystym. Na podstawie tejże umowy Gmina W. – (...) oddała powodowej Spółdzielni w użytkowanie wieczyste na okres 99 lat działek gruntu o numerach ewidencyjnych (...) z obrębu (...), działkę o nr ewidencyjnym(...) z obrębu (...) oraz przeniosło nieodpłatnie na rzecz Spółdzielni własność znajdujących się na tych działkach budynków. Grunty te położone były w W. przy ul. (...), zaś dla nieruchomości Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w W. prowadził księgę wieczystą o numerze (...). W treści akt zapisano, że okazano pismo z dnia 28 stycznia 1998 roku powodowej Spółdzielni stwierdzające, że wszystkie obiekty budowalne wniesione na terenie Osiedla (...) sfinansowane były ze środków własnych Spółdzielni (akt notarialny – k. 18-27).

Sad Rejonowy dla (...) Warszawy Wydział I Cywilny postanowieniem z dnia 14 września 2001 roku wydanym w sprawie I Ns 589/01 stwierdził, że Skarb Państwa – Starosta Powiatu (...) nabył z dniem 2 września 1975 roku przez zasiedzenie własność nieruchomości gruntowej położonej w W. stanowiącej działkę ewidencyjną w obrębie (...), nr rejestrowy 7, nr działki (...), o powierzchni 6545 m ^{( 2)} oznaczonej na mapie prawnej stanowiącej integralną część postanowienia (postanowienie – k. 304-306).

Decyzją z dnia 11 kwietnia 2002 roku o numerze (...), Wojewoda (...) stwierdził nabycie przez Dzielnicę – Gminę W. – (...) z mocy prawa w dniu 27 maja 1990 roku, nieodpłatnie własności nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) oznaczanej jako działka ewidencyjna nr (...), o powierzchni 6545 m ^{( 2)} w obrębie ewidencyjnym (...) (decyzja – k. 298)

Pismem datowanym na dzień 17 czerwca 2003 roku powodowa Spółdzielnia wystąpiła do Biura (...) Geodezji i Katastru w W. o oddanie jej w użytkowanie wieczyste, w trybie bezprzetargowym, nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka (...) w obrębie (...), ze zwolnieniem z obowiązku wnoszenia pierwszej opłaty za użytkowanie wieczyste. Pismo wpłynęło do Urzędu (...) W. w dniu 25 czerwca 2003 roku (pismo – k. 30-31)

Urząd (...) W. Biuro (...) pismem z dnia 8 października 2003 roku poinformował Spółdzielnię Mieszkaniową (...) w W., że w dokumentacji brak jest wniosku Spółdzielni o oddanie nieruchomości przy ul. (...) w użytkowanie wieczyste, który zostałby złożony do dnia 31 grudnia 1996 roku (pismo - k. 85)

W dniu 22 stycznia 2008 roku zarząd powodowej Spółdzielni w formie pisemnej złożył oświadczenie, że na działkach (...) z obrębu (...) Spółdzielnia ze środków własnych wybudowała budynki wielomieszkaniowej przy ul. (...) oraz budynek użytkowy przy ul. (...) (pismo – k. 33).

Pismem z dnia 8 kwietnia 2008 roku Spółdzielnia (...) wystąpiła do Urzędu (...) W. Biuro (...) o pilne, pisemne wyjaśnienie długiego czasu rozpatrywania wniosków dotyczących regulacji prawa do działek ew.(...) (pismo – k. 35)

Urząd (...) W. Biuro (...) pismem z dnia 24 września 2008 roku poinformował powodową Spółdzielnię o warunkach nabycia przedmiotowej nieruchomości, w tym o uiszczeniu opłaty z tytułu użytkowania wieczystego w wysokości 25 % ceny gruntu tj. 2127125 zł powiększonej o stawkę podatku VAT (pismo – k. 36-37).

W dniu 14 września 2009 roku Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. wystąpiła do Sądu Rejonowego dla Warszawy – Woli w Warszawie o stwierdzenie z dniem 31 lipca 2007 roku nabycia na swoją rzecz przez zasiedzenie własności nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), składającej się z działek o numerach ewidencyjnych (...) położonych w obrębie (...). Jako podstawę wniosku wskazano art. 35 ust. 4 ¹ ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych. Prawomocnym postanowieniem z dnia 3 czerwca 2011 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w Warszawie II Wydział Cywilny oddalił wniosek (wniosek – k. 2-3, postanowienie – k. 154 akt II Ns 881/09)

Powyższy stan faktyczny miał pomiędzy stronami charakter bezsporny w zakresie w jakim dotyczył wydania decyzji administracyjnych, korespondencji stron oraz zawarcia umów w formie aktu notarialnego. Bezsporne pomiędzy stronami były również treści rozstrzygnięć wydanych przez Sąd Rejonowy we wskazanych wyżej postępowaniach. Sporna była okoliczność złożenia wniosku o ustanowienie użytkowania wieczystego na rzecz powodowej Spółdzielni przed 31 grudnia 1996 roku. Okoliczność te Sąd ustalił na podstawie przedstawionych kopii wniosków Ośrodku Usług (...) oraz powodowej Spółdzielni (k. 299 i n. oraz k. 326). Wskazane kopie nie zostały zakwestionowane przez pozwanego, a zatem w ocenie Sądu stanowiły inny środek dowodowy w rozumieniu art. 309 k.p.c. , mogący stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie.

Sąd oddalił wnioski stron o dopuszczenie dowodu z operatów szacunkowych sporządzonych na ich zlecenie. Wskazane prywatne ekspertyzy traktować bowiem należy jako wyjaśnienie stanowisk stron, natomiast nie stanowią one dowodu z opinii biegłego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlega oddaleniu.

Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. wystąpiła o zobowiązanie (...) W. do złożenia oświadczenia woli, na podstawie którego pozwany ustanowi na jej rzecz prawo użytkowania wieczystego na warunkach sprecyzowanych w żądaniu pozwu.

Co do zasady jeżeli osoba obowiązana do złożenia oznaczonego oświadczenia woli uchyla się od jego złożenia, podmiot, któremu oświadczenie to ma być złożone, może wystąpić do sądu z żądaniem wydania orzeczenia zastępującego to oświadczenie. Zgodnie bowiem z art. 64 k.c. prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Podkreślić w tym miejscu należy, że zacytowany przepis nie stanowi samodzielnej podstawy obowiązku złożenia oświadczenia woli. Obowiązek taki wynikać musi z czynności prawnej lub ustawy. W przypadku wystąpienia z żądaniem do złożenia oświadczenia woli, konieczne jest zatem w pierwszej kolejności wykazanie, że po stronie pozwanej istnieje obowiązek złożenia takiego oświadczenia, który nie został wykonany.

Powódka sprecyzowała, że roszczenie wywodzi z treści art. 208 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Zgodnie z art. 208 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (z dnia 14 grudnia 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 2147) spółdzielniom, ich związkom oraz Krajowej Radzie Spółdzielczej i innym osobom prawnym, które na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy do dnia 5 grudnia 1990 r. wybudowały same lub wybudowali ich poprzednicy prawni z własnych środków, za zezwoleniem właściwego organu nadzoru budowlanego budynki, przysługuje roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntów oraz o nieodpłatne przeniesienie własności znajdujących się na nich budynków. Roszczenie przysługuje tym osobom w stosunku do gruntów będących w dniu zgłoszenia roszczenia w ich posiadaniu w rozumieniu art. 207 i obejmuje grunty niezbędne do prawidłowego korzystania z budynku. Przepis art. 208 ust. 3 powołanej ustawy precyzuje, że w tychże sprawach zawarcie umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste oraz o przeniesienie własności budynków następuje bez przetargu oraz bez obowiązku wniesienia pierwszej opłaty. Zacytowany przepis przyznaje zatem spółdzielniom, ich związkom oraz Krajowej Radzie Spółdzielczej i innym osobom prawnym roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntów oraz o nieodpłatne przeniesienie własności znajdujących się na nich budynków w przypadku, gdy podmioty te same lub ich poprzednicy prawni do 5 grudnia 1990 r. dokonali zabudowy gruntów Skarbu Państwa lub gminy za zezwoleniem właściwego organu nadzoru budowlanego. Dodatkowym warunkiem powstania roszczenia jest przy tym posiadanie nieruchomości objętych roszczeniem w dniu jego zgłoszenia. Jednocześnie ustawodawca ograniczył w niniejszym przypadku możliwość uwłaszczenia wyłącznie do gruntów niezbędnych do prawidłowego korzystania z budynku.

Strona pozwana kwestionując roszczenie wskazywała na jego wygaśniecie oraz upływ terminu przedawnienia. Charakter podniesionych zarzutów obliguje Sąd do rozpoznania ich w pierwszej kolejności.

Zgodnie z art. 208 ust. 4 powołanej ustawy o gospodarce nieruchomościami roszczenia, o których mowa w ust. 2, wygasły, jeżeli wnioski w tej sprawie nie zostały złożone do dnia 31 grudnia 1996 r. Ustawodawca uzależnił zatem skuteczność wniosku od złożenia go w zawitym terminie. Jeżeli bowiem wniosek nie został złożony do wskazanej daty, roszczenie wygasało.

Analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie, doprowadziła Sąd do przekonania, że w sprawie nie doszło do wygaśnięcia roszczenia na skutek niezachowania terminu zawitego. W dniu 27 grudnia 1998 roku do Urzędu Dzielnicowego pozwanego Miasta trafił wniosek Ośrodka Usług (...) o ustanowienie na rzecz powodowej Spółdzielni użytkowania wieczystego nieruchomości objętych decyzją o lokalizacji z dnia 25 czerwca 1974 roku. Również sama Spółdzielnia w dniu 29 października 1990 roku złożyła pismo wnosząc o przyspieszenie zawarcia aktów notarialnych dotyczących terenów, co do których wydano decyzje o przekazaniu ich w użytkowanie wieczyste na rzecz powódki. W ocenie Sądu oba wnioski dotyczyły nieruchomości objętych żądaniem pozwu. Wnoszący odwoływali się bowiem odpowiedni do decyzji o lokalizacji inwestycji i decyzji o ustanowieniu użytkowania wieczystego, a nie stanowiło okoliczności spornej pomiędzy stronami że decyzjami objęte były również działki, których dotyczy żądanie pozwu. Co więcej, we wniosku z grudnia 1998 roku wymieniono szczegółowe nieruchomości, których pismo dotyczyło. Podkreślić przy tym należy, że doszło do zawarcia umów użytkowania wieczystego znacznej części terenu objętego decyzją o lokalizacji inwestycji, przy czym pierwsza z umów została zawarta 30 grudnia 1992 roku. Potwierdza to wiarygodność twierdzeń strony powodowej w zakresie okoliczności złożenia wniosku przed 31 grudnia 1996 roku.

Mając powyższe na uwadze, Sąd nie podzielił stanowiska strony pozwanej, że doszło do wygaśnięcia roszczenia z uwagi na niezłożenie wniosku w terminie wynikającym z art. 208 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Sąd uznał natomiast za zasadny zarzut przedawnienia roszczenia podniesiony w odpowiedzi na pozew.

Stosownie do treści art. 117 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu (§ 1). Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne (§ 2).

Kwestia dotycząca przedawnienia roszczeń wynikających z art. 208 ustawy o gospodarce nieruchomościami stanowiła przedmiot wypowiedzi Sądu Najwyższego i doktryny. Stanowisko to jest spójne i wskazuje, że omawiane roszczenia ulegają przedawnieniu. W uzasadnieniu wyroku z dnia 28 listopada 2014 roku (I CSK 657/13) Sąd Najwyższy rozważał kwestię przedawnienia roszczenia wynikającego z art. 208 ust. 1 cytowanej ustawy. Z uwagi na podobieństwo z roszczeniem wynikającym z art. 208 ust. 2, w ocenie Sądu rozważania te są pomocne również w realiach przedmiotowej sprawy. Sąd Najwyższy przekonywująco wskazał, że przedmiotem roszczenia jest złożenie oświadczenia woli ustanawiającego na rzecz uprawnionego prawo majątkowe w postaci prawa użytkowania wieczystego, którego podłożem są również stosunki majątkowe wynikające z korzystania w określony sposób przez uprawnionego z nieruchomości stanowiącej własność państwa lub gminy. Roszczenie to niewątpliwie dotyczy sfery majątkowej uprawnionego do dochodzenia tego roszczenia i ma charakter majątkowy. Pogląd ten został powtórzony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 2015 roku (I CSK 863/14), w motywach którego również wskazano, że omawiane roszczenie ulega przedawnieniu. Powołana teza została szeroko zaaprobowana w doktrynie (tak: J. Jaworski, A. Prusaczyk, A. Tułodziecki, „Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz.” Wyd. 4, Warszawa 2015; Elżbieta Klat - Górska i Lidia Klat – Górska, „Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz”, opublikowany w SIP LEX 2015 – autorki wyraźnie wskazują na przedawnienie roszczeń z art. 208 ust. 2 ustawy oraz Ewa Bończak-Kucharczyk „Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz aktualizowany”, publikowano w SIP Lex 2016).

Sąd Okręgowy w pełni podziela przedstawiony powyżej pogląd dotyczący przedawnienia roszczeń wynikających z art. 208 cytowanej ustawy. Wskazać bowiem należy, że uwłaszczenie spółdzielni, ich związków oraz Krajowej Rady Spółdzielczej i innych osób prawnych następuje nie z mocy prawa, ale w drodze umowy. Zawarcie umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje wprawdzie w trybie bezprzetargowym (oraz bez obowiązku wniesienia pierwszej opłaty), ale zgodnie z ogólnymi zasadami umowa ta ma być zawarta w formie aktu notarialnego i wymaga wpisu w księdze wieczystej. Jeśli właściciel gruntu uchyla się od obowiązku zawarcia umowy, uprawniony może wystąpić ze stosownym roszczeniem o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli. Ponieważ jak wyżej wyjaśniono roszczenie dotyczy sfery majątkowej, taki ma też charakter i zgodnie z ogólna zasadą wyrażoną w powołanym wyżej art. 117 k.c. ulega przedawnieniu.

Sąd nie podzielił tym samym poglądu wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 9 grudnia 2016 roku wydanego w sprawie I ACa 1117/15. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Apelacyjny wskazał, że roszczenie - w przypadku złożenia wniosku do dnia 31 grudnia 1996 r- jako dotyczące praw rzeczowych, tak jak roszczenie określone w art 231 k.c., nie ulega przedawnieniu. W ocenie Sądu pogląd ten opierający się na analogii do uregulowania przewidzianego w art. 231 k.c. nie jest uprawniony. Regulacje dotyczące praw rzeczowych, a przewidujące nieprzedawnienie roszczeń, mają charakter szczególny i stanowią wyjątek od ogólnej zasady przewidzianej w art. 117 k.c. Podlegają one zatem wykładni ścisłej, zgodnie z zasadą wykładni exceptiones non sunt extendendae. Mając na uwadze, że żaden przepis nie wyłącza roszczeń z art. 208 ustawy o gospodarce nieruchomościami spod działania instytucji przedawnienia, stosować należy zasadę wynikającą z art. 117 k.c., co skutkuje przyjęciem, że roszczenie przedawnia się.

Przechodząc do dalszej oceny zarzutu przedawnienia, rozstrzygnięcia wymaga kwestia terminu, w tym początku jego biegu. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata (art. 118 k.c.). W sprawie zastosowanie znajdzie ogólny, dziesięcioletni termin przedawnienia, gdyż brak jest przepisu szczególnego ustanawiającego odmienny termin, jak również dochodzone roszczenie nie ma charakteru okresowego, ani nie jest związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Zgodnie z treścią art. 120 § 1 k.c., bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu powoływanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2014 roku, w którym wskazano, że w typowej sytuacji ustalenie terminu, w jakim zobowiązany z art. 208 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami powinien uczynić zadość zgłoszonemu roszczeniu, tj. zawrzeć umowę ustanawiającą prawo użytkowania wieczystego, powinno nastąpić z uwzględnieniem właściwego czasu, jaki potrzebny jest uprawnionemu do przygotowania i złożenia wniosku o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego, jak również czasu, po złożeniu wniosku, niezbędnego do oceny przez zobowiązanego jego zasadności oraz podjęcia odpowiednich działań organizacyjno-prawnych umożliwiających spełnienie świadczenia polegających np. na konieczności uzyskania odpowiednich dokumentów wieczysto-księgowych i geodezyjnych, umożliwiających zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. W typowych okolicznościach zawarcie umowy będzie możliwe dopiero po upływie kilkunastu dni, bądź kilku tygodni od chwili zgłoszenia wniosku przez uprawnionego. Od tej chwili dopiero rozpocznie więc bieg termin przedawnienia według art. 120 § 1 zd. drugie k.c.

Podzielając wskazany pogląd, wskazać należy, że w sprawie uwzględnić należy szczególne okoliczności dotyczące sytuacji prawnej gruntu objętego żądaniem pozwu, które nie pozwalają przyjąć, by bieg terminu przedawnienia wiązać z datami złożenia wniosków w roku 1988 i 1990. Przedmiotowa nieruchomość nie została bowiem ujęta w aktach notarialnych z dnia 30 grudnia 1992 roku i 24 stycznia 1998 roku, gdyż w tych datach nie zostały ustalone prawa właścicielskie do gruntu. Jak wyżej wskazano, w dniu 14 września 2001 roku zapadło orzeczenie stwierdzające nabycie przez Skarb Państwa prawa własności nieruchomości przez zasiedzenie, a w dniu 11 kwietnia 2002 roku została wydana decyzja stwierdzająca nabycia gruntu przez pozwaną gminę. W ocenie Sądu dopiero po tej dacie pozwany miał możliwość rozpoznania wniosku. Skoro zatem do momentu uregulowania stanu prawnego gruntu, pozwane nie miało podstaw do rozpoznania wniosku, to następstwem tego stanu rzeczy nie może być bieg terminu przedawnienia na niekorzyść strony powodowej. Po wydaniu decyzji z 11 kwietnia 2002 roku został też ponowiony przez Spółdzielnię wniosek o ustanowienie użytkowania wieczystego (pismo – k. 30), a pozwany udzielił odpowiedzi na to pismo w dniu 9 października 2003 roku. Mając na uwadze, że w tej dacie uregulowany już został stan prawny gruntu, co potwierdzone zostało wpisem do księgi wieczystej, jak również miasto miało wystarczający czas na podjęcie czynności niezbędnych do rozpoznania wniosku (skoro ustosunkowało się do żądań powódki), od tej daty najpóźniej rozpoczął bieg termin przedawnienia. Dziesięcioletni termin przedawnienia upływał zatem w dniu 9 października 2013 roku, a to stosownie do treści art. 112 k.c.

Strona powodowa kwestionując upływ terminu przedawnienia wskazywała, że doszło do przerwania jego biegu, a to wobec złożenia opisanego wyżej wniosku o zasiedzenie w sprawie II Ns 881/09. W myśl
art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg terminu przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (art. 124 § 1 k.c.).

W rozpoznawanej sprawie nie doszło do skutecznego przerwania biegu terminu przedawnienia. Określona w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. czynność przerywa bieg terminu przedawnienia tylko w odniesieniu do tego samego roszczenia, którego ona dotyczy, a nie w stosunku do pozostałych roszczeń wynikających z danego stosunku prawnego. Tożsamość roszczenia oznacza natomiast jego tożsamość podmiotową oraz tożsamość przedmiotową (tak Sąd Najwyższy w powołanym wyżej wyroku z dnia 30 września 2015 roku). Pomiędzy roszczeniem w sprawie II Ns 881/09, a rozpoznawanym roszczeniem nie zachodzi tożsamość przedmiotowa. W sprawie rozpoznanej przez Sąd Rejonowy Spółdzielnia domagała się stwierdzenia, że nabyła prawo własności przedmiotowego gruntu przez zasiedzenie, zaś w niniejszej sprawie domaga się ustanowienia prawa użytkowania wieczystego. Z uwagi na odmienność roszczeń, nie sposób przyjąć, by złożenie wniosku o zasiedzenie przerwało bieg terminu przedawnienia dla roszczenia wynikającego z art. 208 ust. 2 cytowanej ustawy.

W ocenie Sądu brak jest również podstaw by doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia na skutek uznania, o którym mowa w art. 123 § 1 pkt 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem, bieg terminu przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. W piśmiennictwie wyróżniane są dwie postacie uznania: uznanie właściwe, mające formę umowy między dłużnikiem a wierzycielem, oraz uznanie niewłaściwe, będące jednostronnym działaniem dłużnika. Jako przykłady uznania niewłaściwego w piśmiennictwie i orzecznictwie wskazuje się: częściowe zaspokojenie roszczenia (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 października 1982 r., I CZ 106/82, Legalis), zapłatę odsetek, prośbę o zwolnienie długu, o rozłożenie spłaty na raty lub zmianę terminu płatności (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 września 2002 r., II CKN 1312/00, OSN 2003, Nr 12, poz. 168), Jako ratio legis przerwania biegu przedawnienia w wyniku uznania wskazuje się zasadę ochrony zaufania wierzyciela do dłużnika oraz wzgląd na ochronę dobrej wiary uprawnionego. Przyjmuje się mianowicie, że uprawnionego nie powinny obciążać negatywne skutki niedochodzenia roszczenia, jeżeli zachowanie dłużnika po powstaniu długu powodowało, iż mógł on oczekiwać, że roszczenie zostanie dobrowolnie zaspokojone. Uznanie (właściwe i niewłaściwe) nie wymaga zachowania szczególnej formy prawnej, może być dokonane nie tylko w sposób wyraźny (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8.10.1982 r., I CZ 106/82, Legalis), ale także przez podjęcie przez dłużnika czynności, z których wynika, że jest on świadomy istnienia długu. Uznanie niewłaściwe może mieć postać wypowiedzi lub innego działania. Dla oceny, czy mamy do czynienia z uznaniem roszczenia, istotne jest to, czy zachowanie zobowiązanego, interpretowane zgodnie z powszechnie obowiązującymi regułami znaczeniowymi, mogło uzasadniać przekonanie osoby uprawnionej, iż zobowiązany jest świadom swojego obowiązku, a w konsekwencji oczekiwanie uprawnionego, że świadczenie zostanie spełnione (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z 25.3.2010 r., I CSK 457/09, MoP 2011, Nr 3 i z 16.2.2012 r., III CSK 208/11, Legalis). Podkreślić również należy, że uznanie niewłaściwe nie musi precyzować wysokości ani podstawy prawnej roszczenia (tak Piotr Machnikowi [w:] „Kodeks cywilny. Komentarz” pod redakcją Edwarda Gniewka i Piotra Machnikowskiego, Warszawa 2016).

W ocenie strony powodowej do uznania roszczenia doszło w piśmie pozwanego z dnia 24 września 2008 roku. Z treści wskazanego pisma nie wynika, by pozwany przyznawał istnienie po stronie powodowej roszczenia z art. 208 ust. 2 cytowanej ustawy. Treść wskazanego pisma prowadzi wręcz do przeciwnej konkluzji, skoro Miasto podało warunki zawarcia umowy użytkowania wieczystego obejmujące konieczność uiszczenia opłaty początkowej, a zatem sprzeczne od warunków na jakich zawierana jest umowa w realizacji przedmiotowego roszczenia.

W konsekwencji Sąd doszedł do przekonania, że w sprawie nie doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia.

Ponieważ termin przedawnienia roszczenia upływał 9 października 2013 roku, a pozew został wniesiony w dniu 25 lipca 2016 roku, roszczenie uległo przedawnieniu. Z tego względu powództwo podlegało oddaleniu.

Sąd miał przy tym na uwadze utrwaloną już linię orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie z którą możliwe jest przyjęcie, iż podniesienie zarzutu przedawnienia jest nadużyciem prawa podmiotowego. Podkreśla się jednak zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie, że Sąd tylko wyjątkowo może nie uwzględnić zarzutu upływu terminu przedawnienia roszczenia, jeżeli jego podniesienie przez pozwanego jest nadużyciem prawa (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 27 czerwca 2001 roku, II CKN 604/2000, OSNC z 2002 roku, Nr 3, poz. 32, w uchwale z dnia 10 marca 1993 roku, III CZP 8/93, OSP z 1993 roku, Nr 12, poz. 244 i w wyroku z dnia 15 lipca 1999 roku, II UKN44/99, OSNAPiUS z 2000 roku, Nr 21, poz. 798). Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa uwzględniać należy wszystkie okoliczności konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanego, jak i po stronie poszkodowanego, a możliwość zastosowania art. 5 k.c. nie zawsze musi być wiązana z negatywną oceną zachowania osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, przejawiającego się w utrudnieniu wcześniejszego dochodzenia roszczeń przez poszkodowanego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 maja 2006 roku, IV CK 367/05, LEX nr 371507). Rozważając, czy nie zachodzą okoliczności, o jakich mowa w dyspozycji art. 5 k.c., zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego; takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony, Sąd doszedł do przekonania, że nie można mówić w niniejszej sprawie o nadużyciu prawa podmiotowego przez pozwanego, nie zachodzą bowiem żadne wyjątkowe i szczególne uwarunkowania, które nakazywałyby uznać podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i mogące uzasadniać odstępstwo od regulacji zawartej w art. 117 § 2 k.c. Podkreślić bowiem należy, że termin składania wniosków upływał w dniu 31 grudnia 1996 roku, zaś miasto udzieliło odpowiedzi na wniosek w dniu 9 października 2003 roku. Strona powodowa zatem przez okres prawie 13 lat zaniechała wystąpienia z roszczeniami na drogą sądową. Spółdzielnia zdecydowała się natomiast wystąpić z wnioskiem o zasiedzenie, który okazał się niezasadny. Wniosek ten został prawomocnie oddalony w 2011 roku, a mimo to Spółdzielnia przez kolejne 5 lat nie występowała do Sądu z roszczeniem o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli. Powyższe okoliczności przemawiają za stanowiskiem, że w sprawie podniesienie zarzutu przedawnienia nie może zostać traktowane jako nadużycie prawa.

Z powyższych względów sąd w całości powództwo oddalił jako przedawnione.

Orzekając o kosztach procesu, sąd miał na uwadze, iż zgodnie z art. 98 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Tym samym, należało zasądzić na rzecz (...) W. kwotę 14400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, zgodnie z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804) - w brzmieniu obowiązującym w dacie wytoczenia powództwa.

W sprawie pozostały nieuiszczone koszty sądowe w postaci części opłaty od pozwu (91606 zł) oraz kosztów opinii biegłego. Kierując się brzmieniem przepisu art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sadowych w sprawach cywilnych, Sąd obciążył tym kosztem stronę powodową, która proces przegrała. W konsekwencji Sąd w punkcie III wyroku nakazał pobrać od powodowej Spółdzielni na rzecz Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 94805,52 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Z tych względów orzeczono jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

(...)