Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. W. (1) i A. W. (2)

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w W.

z dnia 12 października 2017 r., sygn. akt I C 4848/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

-

w punkcie pierwszym kwotę 26.307 (dwadzieścia sześć tysięcy trzysta siedem) złotych obniża do kwoty 18.610 (osiemnaście tysięcy sześćset dziesięć) złotych;

-

w punkcie trzecim kwotę 5.817 (pięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych obniża do kwoty 2.627 (dwa tysiące sześćset dwadzieścia siedem) złotych;

-

punktowi czwartemu nadaje następującą treść: „nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w W. od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 197,61 (sto dziewięćdziesiąt siedem 61/100) złotych oraz od A. W. (1) i A. W. (2) solidarnie kwotę 84,70 (osiemdziesiąt cztery 70/100) złotych tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa”

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. solidarnie na rzecz A. W. (1) i A. W. (2) kwotę 325 (trzysta dwadzieścia pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

SSR del. Iwona Lizakowska - Bytof SSO Adrianna Szewczyk-Kubat SSO Aleksandra Łączyńska-Mendakiewicz

Sygn. akt V Ca 2956/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 października 2016 roku A. W. (1) i A. W. (2) wnieśli o zasądzenie na ich rzecz od Banku (...) S.A. w W. kwoty 26.307 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 26 września 2016 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 12 października 2017 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w W. zasądził od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. solidarnie na rzecz A. W. (1) i A. W. (2) kwotę 26.307 (dwadzieścia sześć tysięcy trzysta siedem) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 września 2016 roku do dnia zapłaty (pkt 1), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 2), zasądził od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. solidarnie na rzecz A. W. (1) i A. W. (2) kwotę 5.817 (pięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu (pkt 3), nakazał pobrać od Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w W. kwotę 282,31 złotych tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa (pkt 4).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 03 sierpnia 2007 roku A. W. (1) i A. W. (2) złożyli wniosek w Banku (...) S.A. w W. o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 1.050.000 zł z przeznaczeniem na zakup domu (bliźniaka) jak również celem refinansowania wydatków poniesionych na cele mieszkaniowe. Wniosek został wypełniony przez pośrednika finansowego z (...) - T. S., który uzupełniał poszczególne rubryki na podstawie informacji przekazanych mu przez powodów. W spotkaniach z pośrednikiem udział brał jedynie A. W. (1) zaś A. W. (2) pojawiła się w Banku jedynie celem podpisania umowy.

Powodowie podpisali informację, w której wskazano na ryzyko związane ze zmianą kursu waluty (dla kredytów w obcej walucie) oraz ryzyko zmian stóp procentowych.

Zawarcie umowy poprzedził etap weryfikacji oświadczeń złożonych przez powodów we wniosku oraz badanie ich zdolności kredytowej. Z uwagi na zarobki i brak własnych środków powodowie mieli możliwość zawarcia umowy kredytu jedynie we franku szwajcarskim. Postanowienia umowy dotyczące UNWW nie podlegały negocjacjom. W zakresie pozostałych warunków umowy A. W. (1) udało się wynegocjować z bankiem niższą niż zaproponowana przez bank wysokość marży. Zapis o UNWW był warunkiem koniecznym uzyskania kredytu. Nie przedstawiano powodom umowy z ubezpieczycielem w zakresie UNWW. Wskazywano także, iż wedle przewidywań po 3 latach powodowie mieli dokonać spłat na poziomie, który wyłączał pobranie kolejnej opłaty.

W dniu 13 września 2007 roku powodowie zawarli z pozwaną umowę kredytu hipotecznego nr (...) na kwotę 1.050.000 zł, indeksowaną do franka szwajcarskiego, z przeznaczeniem na zakup domu (710.000 zł), jego wykończenia (300.000) i refinansowanie kosztów poniesionych na cele mieszkaniowe (40.000 zł). Zgodnie z § 9 ust. 1 umowy kredytobiorcy na zabezpieczenie wierzytelności banku obowiązani byli do ustanowienia hipoteki kaucyjnej do kwoty 1.785.000 zł na zakupionej nieruchomości, cesji praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych na nieruchomości oraz z polis ubezpieczeniowych na życie kredytobiorców. Ponadto dodatkowym zabezpieczeniem, do czasu gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe 840.800 zł stanowiło UNWW, na podstawie umowy zawartej przez Bank z (...) S.A. Kredytobiorcy obowiązani byli do zwrotu Bankowi kosztów tego ubezpieczenia w wysokości 7.697 zł. za pierwszy 36-cio miesięczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej. Jeżeli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu kredytu nie stanie się równe lub niższe od 840.800 zł kredytobiorcy zobowiązani byli do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejny 36 miesięczny okres, o czym mieli zostać powiadomieni przez bank odrębnym pismem (§ 9 ust. 7-10 umowy). Ponadto w § 11 wprowadzono zapis, iż co do zasady zmiany umowy wymagały aneksowania umowy przy czym wskazano tam przypadki, w których do zmian umowy nie był wymagany aneks do umowy pod rygorem nieważności.

Stosownie do treści § 7 ust. 6-9 rozdziału 4 (Koszty kredytu) Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. za 36 miesięczne okresy, w których stosunek kwoty niespłaconego kredytu do wartości nieruchomości nie będzie niższy niż 80% (dla kredytów w walucie obcej) pobierana była opłata na poczet refinansowania UNWW. Pierwsza opłata była pobierana automatycznie przy udzieleniu kredytu.

Opłata w wysokości 7.697 zł. na poczet UNWW za pierwszy 36-cio miesięczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej została uiszczona przez powodów w dniu 28 września 2007 roku.

W dniu 12 września 2008 roku strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu, mocą którego podwyższono kwotę kredytu o kwotę 150.000 zł. W związku ze zmianą wartości nieruchomości będącej zabezpieczeniem kredytu uległa zmianie wartość salda, o którym mowa w par. 9 ust. 7, 9 i 10 z 840.800 zł. na 1.074.160 zł.

Z uwagi na niski wskaźnik wartości nieruchomości do kwoty niespłaconego kredytu w dniu 30 września 2010 roku od powodów została pobrana na poczet UNWW kwota 18.610 zł

Na wniosek powodów z dnia 13 września 2013 roku strony w dniu 20 września 2013 roku zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu, w którym zamieniono UNWW na jednorazową prowizję płatną na rzecz banku. Tym samym z umowy wykreślono par. 9 ust. 7, 9, 10, 11 pkt 2 i 12.

W trakcie trwania umowy kredytu doszło do zmiany po stronie ubezpieczyciela z Towarzystwa (...) S.A. na Towarzystwo (...) S.A., co nie skutkowało jednak zawarciem z powodami aneksu do umowy kredytu.

Pismem z dnia 19 września 2016 roku powodowie wezwali pozwaną do zwrotu wpłaconych na poczet UNWW środków w wysokości 7.697 zł. 18.610 zł. oraz 20.974 zł. W wezwaniu tym nie zakreślono pozwanej terminu na spełnienie świadczenia. Pozwana odebrała w/w wezwanie w dniu 29 września 2016 roku i odmówiła spełnienia świadczenia pismem z dnia 03 października 2016 roku.

Na tle tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Dochodzone w niniejszej sprawie roszczenie powodowie opierali na art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c., w świetle których kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby (w postaci świadczenia nienależnego), obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Jak z kolei wynika z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Powodowie twierdzili, że zapisy umowy dotyczące UNWW miały charakter abuzywny, w związku z czym nie obowiązują one w stosunkach z pozwaną. Skutkuje to odpadnięciem podstawy prawnej pobrania od powodów opłat na poczet UNWW, co kreuje po stronie pozwanej obowiązek ich zwrotu.

Sąd Rejonowy wskazał, iż kwestią kluczową było dokonanie oceny spornych zapisów umowy tj. § 9 pkt 7-10 umowy pod kątem przesłanek z art. 385 ¹ § 1 k.c. Wedle treści tego przepisu postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 k.c.). Nieuzgodnione indywidualnie są natomiast te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.).

W ocenie Sądu I instancji bezspornym w sprawie był charakter, w jakim strony niniejszego procesu występowały w umowie kredytu hipotecznego z dnia 13 września 2007 roku tj. że powodom przysługiwał status konsumenta (art. 22 ¹ k.c.), zaś pozwana była przedsiębiorcą (art. 43 ¹ k.c.).

Sąd Rejonowy rozstrzygał, czy kwestionowane przez powodów postanowienia określały główne świadczenia stron. Zdaniem Sądu Rejonowego świadczenie związane z UNWW nie ma takiego charakteru. Sąd podkreślił, że zgodnie z ogólną regułą interpretacyjną, wyjątków (a wyłączenie spod reguły art. 385 ¹ § 1 k.c. niewątpliwie nim jest) nie powinno się interpretować rozszerzająco. Tym samym sformułowanie „postanowienia określające główne świadczenia stron” należy rozumieć ściśle, jako obejmujące jedynie klauzule wprost odnoszące się do obowiązku głównego realizowanego w ramach umowy (por. uchwała Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2007 roku, III CZP 62/07, LEX nr 270431). Jak powszechnie wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie głównym świadczeniem umowy są elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii), czyli takie, które konstytuują daną czynność. W przypadku umowy kredytu należy zatem sięgnąć do treści art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe, zgodnie z którym przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Z zacytowanego przepisu wynika, że świadczeniem głównym ze strony banku jest udostępnienie kredytobiorcy oznaczonej kwoty kapitału na określony czas, zaś ze strony kredytobiorcy - zwrócenie bankowi tejże kwoty wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłata prowizji. Opłata na poczet UNWW nie mieści się w zakresie żadnego z powyższych świadczeń. W ocenie Sądu Rejonowego pozwana w tym kontekście błędnie powoływała się na fakt, że zgodnie z art. 69 ust 2 pkt 6) prawa bankowego umowa kredytu powinna określać sposoby zabezpieczenia jego spłaty. Okoliczność, że ustawodawca wymaga by podmiot prowadzący działalność w zakresie udzielania kredytów zawarł w umowie określone zapisy nie oznacza, że jest to świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Fakt, że UNWW miało wedle twierdzeń pozwanej zabezpieczać spłatę kredytu, również nie ma tu znaczenia. Co do zasady bowiem przeważająca część postanowień każdej umowy w mniejszym lub większym stopniu ma za zadanie pomóc w realizacji świadczeń głównych. Za nieuprawnione Sąd Rejonowy uznał także stanowisko pozwanej, zgodnie z którym okoliczność, że zawarcie postanowień dotyczących UNWW były warunkiem udzielenia powodom kredytu miał oznaczać, że dotyczą one głównego świadczenia. Subiektywne przeświadczenie strony o istotności danego postanowienia nie może skutkować przyjęciem, że dany element stanowi essentialia negotii umowy. Mając na uwadze powyższe Sąd nie musiał rozważać, czy sporne postanowienia zostały sformułowane w sposób jednoznaczny - skoro nie dotyczą one głównych świadczeń stron, to ich ewentualna klarowność nie wyklucza możliwości uznania ich za niedozwolone. Tym niemniej stwierdzenie, że postanowienie nie zostało sformułowane jednoznacznie, może stanowić istotny argument przemawiający za jego abuzywnością.

Kolejną przesłanką pozwalającą na stwierdzenie abuzywności postanowienia umownego jest brak indywidualnego uzgodnienia go z konsumentem. W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia dotyczące UNWW nie zostały z powodami indywidualnie uzgodnione. Zarówno zeznania powodów jak i stanowisko strony pozwanej świadczą o tym, że w realiach przedmiotowej sprawy zgoda powodów na UNWW była warunkiem zawarcia umowy kredytu. Powodowie nie mieli możliwości negocjacji tych postanowień (zwłaszcza, że nie byli stroną umowy UNWW), nie byli również informowani, że mogą sami zawrzeć taką umowę we własnym zakresie i przedstawić polisę bankowi. Twierdzenie, że powodowie mieli w tym zakresie swobodę, bo mogli np. przedstawić pozwanej dodatkową nieruchomość jako zabezpieczenie nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd Rejonowy wskazał, że wybór z kilku możliwych opcji przedstawionych przez bank nie stanowi negocjacji czy indywidualnego ustalania umowy, lecz nadal jest poruszaniem się w ramach sztywnych ram wzorca. Nadto idąc tokiem rozumowania pozwanej można by z powodzeniem argumentować, że żadne z postanowień umowy kredytowej nie może być kwestionowane w trybie art. 385 ¹ k.p.c., bowiem jest to w całości umowa dobrowolna. Powodowie zamiast zaciągać kredyt mogli przecież zgromadzić stosowny kapitał i zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe płacąc zaoszczędzoną gotówką.
O „negocjowalności” umowy nie świadczył również fakt zawarcia przez strony aneksu z dnia 20 września 2013 roku. Z zeznań powoda wynika, że aneks ten został zawarty po sugestii pracownika pozwanej, który wskazywał, że zamiana UNWW na jednorazową prowizję płatną na rzecz banku będzie dla powodów korzystniejsze finansowo. Powód zeznał: „ Aneks podpisałem dlatego, że zostałem poinformowany przez bank, że jest to dla mnie korzystne. Działałem w zaufaniu do banku.” (k. 638 v.) Sąd I instancji podkreślił, że aneks został zawarty w 2013 roku, a zatem 5 lat po zawarciu umowy kredytu, a zatem nie może przesądzać o możliwości negocjowania warunków tej umowy w 2007 roku.

W ostatniej kolejności Sąd Rejonowy ocenił czy wskazane przez powodów postanowienia umowne kształtowały ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lipca 2005 roku, I CK 832/04 (LEX nr 159111) w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści takiego stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku.

W ocenie Sądu Rejonowego, wbrew twierdzeniom pozwanej, powodowie w zakresie UNWW nie dostali jasnej i pełnej informacji, o czym najlepiej świadczy fakt, że zeznający w sprawie pracownicy pozwanej nie mieli wiedzy na temat treści i warunków umowy ubezpieczenia zawartej przez bank z towarzystwem ubezpieczeń. Niektórzy z nich nie wiedzieli nawet jak nazywał się ubezpieczyciel, z którego usług miał korzystać bank, o zapisach umowy ubezpieczenia nie wspominając. Z całej umowy UNWW powodowie znali jedynie okres ubezpieczeniowy i częstotliwość uiszczania składek (raz na 36 miesięcy). Powodowie nie wiedzieli jaki jest zakres ochrony ubezpieczeniowej, jakie wypadki (zdarzenia) były objęte tą ochroną ani też jakie były ewentualne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Nie mieli możliwości zapoznania się z postanowieniami umowy, czy chociażby z polisą. Przedstawiona przez pozwaną dokumentacja, choć obszerna, nie zawierała nic, na podstawie czego Sąd miałby możliwość ocenić jakie skutki dla sytuacji prawnej powodów (poza obowiązkiem uiszczania opłat) miało objęcie ich umowy kredytowej UNWW. Sąd I instancji podkreślił, że nawet rzeczywista wysokość składek nie jest w niniejszej sprawie znana. Pozwana twierdziła, że pobrane kwoty odpowiadały opłatom z tytułu UNWW i były w całości przekazywane ubezpieczycielowi, ale w żaden sposób faktu tego nie udowodniła. Nie można również pominąć kwestii regresu ubezpieczeniowego. Zgodnie z art. 828 § 1 k.c. jeżeli nie umówiono się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na ubezpieczyciela do wysokości zapłaconego odszkodowania. Jakkolwiek z przyczyn wskazanych powyżej można jedynie domyślać się w jakich sytuacjach zaktualizowałaby się sytuacja, o której mowa w tym przepisie - np. utraty pracy przez powodów i zaprzestanie spłaty kredytu - to nie ulega wątpliwości, że potencjalnie mogli być oni adresatem roszczeń regresowych ubezpieczyciela. Sąd Rejonowy zauważył, że w sytuacji, w której nie są znane praktycznie żadne postanowienia umowy ubezpieczenia, w tym suma ubezpieczenia, powodowie nie wiedzieli nawet jaki był limit odpowiedzialności ubezpieczyciela, a w konsekwencji jakie rozmiary mogłoby przyjąć ewentualne roszczenie regresowe. Analizując dalej sporne postanowienia Sąd Rejonowy wskazał, że w zakresie w jakim upoważniały one pozwaną do pobrania od powodów kosztów UNWW za kolejny okres ubezpieczeniowy bez odrębnej dyspozycji powodów, nie przyznano powodom żadnych uprawnień w zakresie oceny zasadności takiej decyzji. Innymi słowy kontynuowanie umowy ubezpieczenia po upływie początkowych 36 miesięcy okresu kredytowania następowało na podstawie jednostronnej decyzji pozwanej. Alternatywą mogły być jedynie np. dodatkowe zabezpieczenie na nieruchomości czy wcześniejsza spłata części kredytu, a więc kolejne obciążenia finansowe.

Sąd Rejonowy podkreślił, że UNWW opierało się na stosunku wartości lokalu, zakupionego za środki z kredytu do wartości niespłaconego kredytu. Skoro jedną z możliwości uniknięcia zapłaty kolejnej składki było przedstawienie operatu szacunkowego dotyczącego tego lokalu to wynika z tego, że prawdopodobnym było, że obliczenie przez pozwaną wskaźnika, wedle którego oceniała zasadność kontynuowania UNWW opierała się na nieaktualnych danych. Sprawdzeniem tej okoliczności pozwana obciążała jednak powodów.

Sąd Rejonowy wskazał także, że uniemożliwiono powodom samodzielne zawarcie umowy UNWW u dowolnie przez nich wybranego, kwalifikowanego podmiotu na wolnym rynku. Zdaniem Sądu Rejonowego w świetle dokonanych ustaleń faktycznych taka opcja w ogóle nie była przedstawiana powodom. Pozwana wybrała zaś zgoła odmienny schemat działania, który w ocenie Sądu odbiega od rzetelnego i uczciwego traktowania swego kontrahenta. Wymaganie bowiem by konsument płacił składki na poczet umowy, którą bez jego udziału zawierał bank może rodzić istotne konsekwencje w zakresie kosztów takiego ubezpieczenia. W sytuacji gdy obciążenie z tytułu UNWW ostatecznie i tak przerzucane jest na kredytobiorcę, bank nie musi starać się negocjować z ubezpieczycielem korzystnych warunków finansowych.

Podsumowując Sąd Rejonowy wskazał, że sporne postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, bowiem obowiązani byli do uiszczania opłat na poczet ubezpieczenia, którego warunków i zakresu nie znali, a które mogło potencjalnie skutkować dla nich dalszymi negatywnymi konsekwencjami finansowymi - w przypadku zgłoszenia przez ubezpieczyciela roszczeń regresowych.

Sąd I instancji stwierdził, że wobec stwierdzenia abuzywności spornych klauzul, stosownie do art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. nie obowiązywały one w stosunkach pomiędzy stronami umowy kredytu hipotecznego nr (...). To z kolei oznaczało, że odpadła podstawa prawna świadczenia z majątku powodów na poczet opłaty UNWW, dlatego też pozwana na zasadzie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. obowiązana jest do zwrotu tychże kwot.

Sąd Rejonowy wskazał także, że w odniesieniu do składki w wysokości 18.610 zł. pobranej w dniu 30 września 2010 roku doszło do jej potrącenia z tytułu UNWW bez podstawy umownej. W trakcie trwania umowy doszło bowiem do zmiany ubezpieczyciela z (...) S.A. na Towarzystwo (...) S.A., co nie skutkowało jednak zawarciem aneksu do umowy kredytu pomimo, że zgodnie z § 11 ust. 1 umowy wszelkie jej zmiany wymagały formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jednocześnie zmiany tej umowy w zakresie oznaczenia towarzystwa ubezpieczeń nie zostały wyłączone od tego rygoru zgodnie z § 11 ust. 1 umowy. Co ważne druga składka w wysokości 18.610 zł. pobrana w dniu 30 września 2010 roku została zapłacona przez powodów na rzecz innego towarzystwa ubezpieczeń niż wskazane w umowie kredytu. Powyższe, w ocenie Sądu Rejonowego, wskazuje na pobranie tejże składki bez podstawy prawnej.

W zakresie zaś pierwszej składki w wysokości 7.696 zł., pomimo pobrania jej na podstawie ewidentnie abuzywnych postanowień umowy, Sąd Rejonowy stwierdził nadto, że pozwana w ogóle nie wykazała, że przekazała tę składkę, lub jej część, na rzecz wskazanego w umowie towarzystwa ubezpieczeń. Nie można zatem stwierdzić czy w związku z umową kredytu powodów przekazano pobrane od nich na poczet UNWW składki, a jeśli tak to w jakiej konkretnie wysokości.

Poza sporem pozostawała kwestia wysokości pobranych przez pozwaną na poczet UNWW kwot tj. 7.676 zł (28 września 2007 roku) i 18.610 zł (30 września 2010 roku). Takich też kwot domagali się w toku postępowania powodowie. Ostatecznie zatem w zakresie roszczenia głównego powództwo zasługiwało na uwzględnienie zarówno co do zasady jak i wysokości.

Podstawę rozstrzygnięcia o roszczeniu odsetkowym stanowił art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Sąd Rejonowy podkreślił, że roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter świadczenia bezterminowego, zatem zgodnie z art. 455 k.c. powinno być ono spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Z okoliczności sprawy wynikało, że powodowie wezwali pozwaną do zapłaty kwot dochodzonych pozwem pismem z dnia 19 września 2016 roku, nie wyznaczając jednak terminu na spełnienie świadczenia. Z kolei z pisma pozwanej z dnia 03 października 2016 roku wynika, że pozwana odebrała pismo powodów w dniu 29 września 2016 roku. Sąd Rejonowy uznał zatem, że od tej daty pozwana pozostawała w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia.

Sąd Rejonowy zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę 26.307 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 29 września 2016 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie, tj. żądania odsetek za okres od 26 września 2016 roku do 28 września 2016 roku powództwo oddalił.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Pozwana przegrała niniejszą sprawę w całości co do roszczenia głównego, zatem ciążył na niej obowiązek zwrotu powodom poniesionych przez nich kosztów procesu.

Na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Sąd Rejonowy nakazał pobranie od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwoty 282,31 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa. Kwota powyższa została przyznana świadkowi Ł. P. postanowieniem z dnia 21 czerwca 2017 roku jako koszty podróży oraz utraconego zarobku i wypłacona tymczasowo ze Skarbu Państwa.

Powyższy wyrok zaskarżył pozwany w części, tj. w pkt 1, 3 i 4. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I.  Naruszenie przepisów prawa procesowego, mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie, tj.:

1.  art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny dowodów, polegającej na niepełnej i wybiórczej ocenie zgromadzonych w sprawie dowodów,

3. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sformułowanie uzasadnienia wyroku w sposób automatyczny, bez szczegółowego wyjaśnienia okoliczności konkretnej sprawy,

II.  Naruszenie przepisów prawa materialnego:

1.  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, iż klauzula ubezpieczenia niskiego wkładu zawarta umowy kredytowej Powoda uprawniająca do pobrania pierwszej i drugiej opłaty tytułem UNWW, stanowi niedozwolone postanowienie umowne,

2.  art. 409 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy Pozwany wykazał, że zużył korzyść, jaką uzyskał od strony powodowej poprzez przekazanie jej ubezpieczycielowi,

3.  art. 411 pkt 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, pomimo iż Powód spełniając świadczenie wiedział (tzn. pozostawał w takim przekonaniu), że nie jest do świadczenia zobowiązany, a spełnienie świadczenia nie nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, w konsekwencji czego brak jest podstaw do żądania przez Powoda zwrotu świadczenia spełnionego na rzecz Pozwanego;

4.  art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu i w konsekwencji przyjęcie błędnej wykładni oświadczeń woli stron dotyczącej klauzuli ubezpieczenia niskiego wkładu zawartej w umowie kredytowej Powoda, co skutkowało nieprawidłowym przyjęciem, iż wolą i zamiarem stron było, aby podmiotem ubezpieczającym kredyt Powoda było wyłącznie (...) S.A.,

5.  art. 354 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i błędne przyjęcie, że intencją stron umowy kredytowej było, aby podmiotem ubezpieczającym kredyt Powoda było wyłącznie (...) S.A., podczas gdy społeczno-gospodarczym celem postanowienia było zapewnienie bankowi ochrony ubezpieczeniowej przez dowolne towarzystwo ubezpieczeniowe;

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia całego roszczenia dochodzonego przez powodów w niniejszym postępowaniu z uwagi na fakt, że opłaty za UNWW mają charakter świadczenia okresowego, które zgodnie z treścią art. 118 k.c. przedawniają się w terminie trzech lat, a więc w dacie wniesienia powództwa roszczenie w tym zakresie było już przedawnione.

Wobec zarzutów apelacji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie solidarnie od powoda na rzecz pozwanego Banku (...) S.A. kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie, jednakże nie wszystkie zarzuty zyskały akceptację Sądu Okręgowego.

Sąd II instancji podziela wszystkie ustalenia dokonane przez Sąd Rejonowy dotyczące stanu faktycznego i przyjmuje je jako własne. Jednakże na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego, w ocenie Sądu Okręgowego, dokonano częściowo nieprawidłowych ustaleń dotyczących stanu prawnego przedmiotowej sprawy.

Sąd Okręgowy dokonując oceny zapisów umowy łączącej strony, doszedł do przekonania, iż w okolicznościach tej sprawy nie sposób ocenić zapisy dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu za abuzywne. Wskazać bowiem należy, iż powodowie w dacie zawierania przedmiotowej umowy kredytu hipotecznego znali wysokość pierwszej raty ubezpieczenia ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i godzili się ją ponieść. Bezspornym była także okoliczność, iż powodowie w dacie zawierania umowy kredytu nie dysponowali wymaganym wkładem własnym, lecz pomimo tego zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu i ponieść z tego tytułu dodatkowe obciążenia, którego wysokość w przypadku pierwszej raty było w treści umowy ściśle i precyzyjnie sformułowana.

Powyższe w ocenie Sądu skutkować musiało zmianą przedmiotowego wyroku poprzez obniżenie zasadzonej kwoty o kwotę będącą odpowiednikiem wysokości pierwszej raty tj. o kwotę 7.697,00 zł.

Niezależnie jednak od powyższej oceny apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie w całości, albowiem roszczenie powodów okazało się zasadne w pozostałym zakresie.

Podkreślenia wymagają ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, zgodnie z którymi na podstawie objęcia kredytu powodów ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego przez (...) S.A., z rachunku bankowego powodów prowadzonego przez pozwany Bank została pobrana opłata z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a kolejna z tytułu ochrony ubezpieczeniowej jakiej pozwanemu Bankowi udzielało (...) S.A. z siedzibą we W..

W wypadku pobrania przez pozwany Bank drugiej z w/w opłat, jej część przekazana została w postaci składki ubezpieczeniowej Towarzystwu (...) S.A., mimo iż postanowienia umowy oraz treść pełnomocnictwa udzielonego pozwanemu Bankowi przez kredytobiorcę przewidywało taką możliwość jedynie w stosunku (...) S.A. Zasadnie zatem Sąd Rejonowy ocenił, iż powyższe okoliczności faktyczne dowodzą przede wszystkim o całkowitej niezasadności pobrania drugiej z opłat i pokrycia z jej części składki ubezpieczeniowej na rzecz Towarzystwa (...) S.A., w wypadku gdy pozwany Bank, zgodnie z umową o kredyt hipoteczny i treścią udzielonego mu pełnomocnictwa przez powodów, składkę tę mógł przekazać jedynie na (...) S.A. Postanowienia zawarte w treści umowy o kredyt kreowały podstawę zobowiązania powodów do zwrotu kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (a nie zapłaty poszczególnych kwot tytułem opłat za refinansowanie ubezpieczenia niskiego wkładu własnego) i to z tytułu objęcia ochrony ubezpieczeniowej przez konkretnego ubezpieczyciela wskazanego wprost w umowie.

Wobec powyższego, zasadnie Sąd I instancji argumentował, że obowiązkiem powodów był zwrot kosztów poniesionych przez Bank w związku z umową łączącą go z konkretnym ubezpieczycielem, obejmującej swoim zakresem ubezpieczenie spłaty części kredytu z umowy zawartej z powodem. Treść umowy uzależniała bowiem obowiązek zwrotu kosztu ubezpieczenia od istnienia umowy łączącej pozwany Bank z konkretnym ubezpieczycielem.

Pomiędzy stronami pozostawało przy tym bezsporne, co podkreślił Sąd Rejonowy, że według stanu na dzień 30.09.2010 r. tj. daty pobrania przez pozwanego od powodów drugiej opłaty z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w wysokości 18.610 zł, pozwanego Banku nie łączyła już żadna umowa z ubezpieczycielem wskazanym w umowie kredytowej, tylko z całkiem innym podmiotem ubezpieczeniowym, tj. (...) S.A. z siedzibą we W.. Z kolei, jak wynika z § 9 ust. 7 umowy kredytowej, treść umowy uzależniała obowiązek zwrotu przez kredytobiorców kosztów składki na ubezpieczenie od istnienia umowy łączącej Bank z konkretnym ubezpieczycielem. Dlatego zapłata przez pozwany Bank w/w składki na rzecz innego podmiotu, na podstawie innej umowy, niż łącząca pozwany Bank z (...) S.A., uprawniała powodów do odmowy zwrotu tych kosztów i tym samym żądania od Banku zwrotu tejże opłaty.

Zasądzona kwota znajduje swoje oparcie w przepisach art. 405 k.c. i art. 410 k.c., zatem niezasadny jest także podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy częściowo zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., a w pozostałym zakresie oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

Powyższe skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku także co do rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu. Sąd okręgowy zmienił zaskarżony pkt 3 i 4 wyroku i orzekł o kosztach postępowania w I instancji w oparciu o przepis art. 100 k.p.c. ustalając, iż pozwany winien ponieść koszty postepowania w 70 % a powodowie w 30% . Na zasadzone koszty według powyższego parytetu składały się koszty zastępstwa procesowego stron oraz opłata od pozwu uiszczona przez powodów.

W pkt 3 wyroku Sąd orzekł o kosztach postępowania przed Sądem II instancji. Mając na uwadze, iż apelacja została uwzględniona w 30% Sąd dokonał ustalenia kosztów w oparciu o dyspozycję art. 100 k.p.c. orzekając, iż w 70 % powinien je ponieść pozwany a w 30 % powodowie, mając na względzie wysokość kosztów zastępstwa procesowego stron w kwotach po 1800 złotych oraz opłaty od apelacji uiszczonej przez pozwanego w wysokości 1316 złotych.

SSR (del) Iwona Lizakowska-Bytof SSO Adrianna Szewczyk-Kubat SSO Aleksandra Łączyńska –Mendakiewicz