Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 października 2019 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XVIII Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia del. Krzysztof Ptasiewicz

Protokolant: st. sekretarz sądowy Agnieszka Jaśkiewicz

przy udziale Prokuratora Doroty Ositek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniach 3 września i 1 października 2019 r.

sprawy z wniosku D. K. (1)

o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie

orzeka:

I.  na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy D. K. (1) kwotę 39714,86 zł (trzydzieści dziewięć tysięcy siedemset czternaście i 86/100) złotych tytułem odszkodowania oraz kwotę 2000 (dwóch tysięcy) złotych tytułem zadośćuczynienia, wraz z odsetkami ustawowymi od tych kwot od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty - za szkodę i krzywdę wynikłe z niewątpliwie niesłusznego zatrzymania wnioskodawcy w dniach 28, 29 i 30 stycznia 2019 roku w sprawie o wydanie wnioskodawcy Polsce na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania wydanego w sprawie XVIII K 64/15 Sądu Okręgowego w Warszawie;

II.  w pozostałym zakresie wniosek oddala;

III.  na podstawie art. 554 § 4 k.p.k. w zw. z § 11 ust. 6, § 17 pkt. 1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r. poz. 1800) zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy D. K. (1) kwotę 288 (dwieście osiemdziesiąt osiem) złotych tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika;

IV.  na podstawie art. 554 § 4 k.p.k. koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt XVIII Ko 40/19

UZASADNIENIE

Pełnomocnik wnioskodawcy D. K. (1) w dniu 17 kwietnia 2019 r. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie na rzecz D. K. (1) odszkodowania w kwocie 40508,25 złotych oraz zadośćuczynienia w kwocie 6000 złotych tytułem niewątpliwie niesłusznego zatrzymania wnioskodawcy w sprawie XVIII K 64/15. Pełnomocnik wnioskodawcy wskazał, że D. K. został zatrzymany w dniu 28 stycznia 2019 roku na podstawie europejskiego nakazu aresztowania wydanego w postępowaniu wykonawczym XVIIIK 64/15, a zatrzymanie trwało do 30 stycznia 2019 roku. Podniesiono, że zatrzymanie wnioskodawcy nie powinno mieć miejsca, ponieważ wyrok w sprawie XVIII K 64/15 nie podlegał wykonaniu, jako że w dniu w dniu 13 grudnia 2018 roku, w sprawie XVIII K 189/18 wydany został wobec D. K. (1) wyrok łączny, obejmujący karę orzeczoną w sprawie XVIII K 64/15, a tym samym ENA wskazujący nieaktualną już podstawę skazania, nie mógł podlegać realizacji. We wniosku wskazano, że na kwotę żądanego odszkodowania składają się koszty pomocy prawnej uzyskanej przez wnioskodawcę w związku z zatrzymaniem na terenie Francji, jak też koszty noclegu i dojazdu związane z udziałem w postępowaniu ekstradycyjnym przed sądem francuskim.

Na rozprawie w dniach 3 września i 1 października 2019 roku pełnomocnik wnioskodawcy podtrzymał wniosek w całości.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Wnioskodawca D. K. (1) został prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie XVIII K 64/15 na karę 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności. D. K. nie stawił się dobrowolnie w celu odbycia kary; wobec niemożności ustalenia jego miejsca pobytu i uznania, że uchyla się od wykonania kary pozbawienia wolności był poszukiwany listem gończym od 20 marca 2018 roku.

W dniu 29 października 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał w sprawie XVIII K 64/15 wobec wnioskodawcy europejski nakaz aresztowania, ponieważ – jak ustalono – przebywał on w Wielkiej Brytanii.

W dniu 13 grudnia 2018 roku zapadł wobec D. K. (1) wyrok łączny, obejmujący skazania na kary orzeczone w sprawach V K 1125/07 Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieście w Warszawie oraz XVIII K 64/15 Sądu Okręgowego w Warszawie; wymierzono karę łączną 2 lat pozbawienia wolności.

Wobec wydania wyroku łącznego obrońca D. K. wniosła (w dniu 17 stycznia 2019 r.) o uchylenie europejskiego nakazu aresztowania jako opierającego się na nieaktualnej podstawie skazania i przez to niepodlegającego wykonaniu. Jednocześnie obrońca wniosła o wyrażenie zgody na wykonanie kary orzeczonej wyrokiem łącznym w innym państwie członkowskim – Wielkiej Brytanii.

W dniu 28 stycznia 2019 r. o godz. 2.30 wnioskodawca został zatrzymany w miejscowości C. we Francji w związku z wydanym wobec niego ENA.

D. K., w związku z zatrzymaniem, korzystał z pomocy prawnej w postępowaniu ekstradycyjnym, usługę prawną w tym zakresie zlecił początkowo kancelarii prawnej z Wielkiej Brytanii, a następnie, gdy okazało się, że postepowanie toczyć się będzie przed sądem francuskim – kancelarii francuskiej adw. W. J.. Koszty, które ciążyły na wnioskodawcy z tego tytułu to łącznie 39714,86 złotych, w tym: 624 funtów szterlingów (3050,67 złotych według średniego kursu NBP z dnia 31.01.2019 r.) na rzecz kancelarii (...) i 8566 euro (36664,19 złotych według średniego kursu NBP z dnia 31.01.2019 r.) na rzecz adw. W. J..

Postanowieniem z dnia 30 stycznia 2019 roku Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił europejski nakaz aresztowania wobec wnioskodawcy i odwołał poszukiwania międzynarodowe D. K.. Jako powód uchylenia nakazu podano odpadnięcie podstawy jego wydania, wynikające z wydania wyroku łącznego obejmującego m.in. karę, której wykonanie miał umożliwić ENA. O powyższym została zawiadomiona strona francuska. W rezultacie w dniu 30 stycznia 2019 roku wnioskodawca został zwolniony z aresztu.

W dniu 31 stycznia 2019 r. Sąd Apelacyjny w Douai stwierdził brak podstaw do przekazania D. K. (1) polskim władzom sądowym.

D. K. (1), przed zatrzymaniem go w niniejszej sprawie, był kilkukrotnie pozbawiony wolności i przebywał w warunkach izolacji penitencjarnej.

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie: orzeczenia sądu francuskiego wraz z tłumaczeniem (k. 7-13), faktur wraz z tłumaczeniem (k. 14-21), wniosków obrońcy (k. 41-43, 50-51, 58), postanowienia o wydaniu ENA (k. 47-48), pisma Komendy Głównej Policji (k. 54), pisma (k. 59), postanowienia o uchyleniu ENA (k. 60-61), pisma sądu do KGP (k. 62), pisma sądu do sądu francuskiego (k. 63), postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie XVIIIK 64/15 o poszukiwaniu D. K. (1) listem gończym (k. 65-66), informacji z N.-Sad (k. 83-86).

Wobec niestawiennictwa wnioskodawcy na wezwanie sądu, sąd pominął dowód z jego zeznań w charakterze strony (zgodnie z treścią art. 302 § 1 kpc), z konsekwencjami określonymi w art. 233 kpc, a sprowadzającymi się do konstatacji, że niektóre z twierdzeń wniosku nie mogą być uznane za udowodnione, a niektóre fakty za wykazane.

Nie budzą wątpliwości co do wiarygodności Sądu dokumenty zarówno te przedłożone przez stronę, jak i te uzyskane z urzędu, obrazujące przebieg postępowania w przedmiocie wydania i realizacji europejskiego nakazu aresztowania wobec wnioskodawcy, w szczególności te wskazujące na fakt i okres zatrzymania D. K.. Fakt zatrzymania wnioskodawcy nie był zresztą w sprawie sporny.

Wiarygodne są również dokumenty wskazujące na poniesienie przez wnioskodawcę kosztów pomocy prawnej udzielonej mu przez prawników brytyjskich i francuskich w związku z jego zatrzymaniem. Przedstawione (wraz z tłumaczeniem) faktury obciążające wnioskodawcę nie budzą zastrzeżeń co do swojej autentyczności, jaki i co do zasadności poniesienia wydatków tam wymienionych, powiązanych jednoznacznie (jak wynika z treści faktur i dokumentów do nich dołączonych) z zatrzymaniem wnioskodawcy i postępowaniem o jego wydanie polskim władzom, jakie toczyło się we Francji.

Natomiast, przedstawione przez wnioskodawcę dokumenty w postaci dowodu zakupu biletów (k. 22-23) i potwierdzenia rezerwacji pokoju hotelowego (k. 24) nie zostały przez sąd uwzględnione. Dowody te miały potwierdzać poniesienie przez wnioskodawcę kosztów przejazdu i noclegu w związku z postępowaniem ekstradycyjnym toczącym się we Francji. Jednak treść tych dowodów rozmija się w istotny sposób z twierdzeniami zawartymi w uzasadnieniu wniosku. Z treści wniosku wynika w szczególności, że po opuszczeniu aresztu (w dniu 30 stycznia 2019 r.) wnioskodawca musiał przenocować w hotelu, a następnego dnia wrócić do domu w Wielkiej Brytanii (k. 4-4v). Tymczasem, przedstawiono dowód zakupu biletów na przejazd z Wielkiej Brytanii do Francji w dniu 30 stycznia 2019 roku i biletu powrotnego na ten sam dzień. Z kolei, potwierdzenie rezerwacji pokoju hotelowego dotyczy, co prawda, nocy z 30 na 31 stycznia 2019 roku, lecz mówi o dwóch osobach, co nie pozwala sądowi uznać tego wydatku za uzasadniony; brak z kolei podstaw do określenia kosztów noclegu 1 osoby; doświadczenie życiowe uczy, że koszt taki niekoniecznie równy jest połowie kosztu noclegu 2 osób. Niestawiennictwo wnioskodawcy i związana z tym niemożność odebrania od niego zeznań, spowodowała, ze kwestii powyższych nie można było wyjaśnić.

Nie budziły żadnych wątpliwości, zdaniem Sądu, co do swej wiarygodności i rzetelności pozostałe dowody dokumentarne ujawnione na rozprawie. Ich forma i treść nie była kwestionowana w toku rozprawy przez strony.

Sąd zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 552 § 4 k.p.k. odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

Sąd Najwyższy w uchwale z 23 maja 2006 r., sygn. I KZP 5/06, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa rok 2006, Nr 6, poz. 55, str. 24 wskazał, że „przy ocenie kwestii niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w rozumieniu art. 552 § 4 sąd powinien mieć na uwadze, czy zastosowanie tego środka przymusu procesowego nastąpiło z obrazą przepisów rozdziału 27, a tym samym, czy spowodował on dolegliwość, jakiej osoba zatrzymana nie powinna była doznać, analizując to zagadnienie w aspekcie całokształtu okoliczności zaistniałych w sprawie, w której doszło do zatrzymania, a znanych w dacie orzekania w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia.” Orzeczenie to dotyczy, rzecz jasna, zatrzymania dokonywanego przez polskie organy ścigania, nie mniej może być pomocne przy określenia przesłanek niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w ogóle.

Zgodnie z art. 9 § 1 kkw, postępowanie wykonawcze wszczyna się niezwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne. § 2 art. 9 kkw stanowi zaś, że wyrok staje się wykonalny z chwilą uprawomocnienia. Art. 15 § 1 kkw wskazuje, że sąd umarza postępowanie wykonawcze w razie przedawnienia wykonania kary, śmierci skazanego lub innej przyczyny wyłączającej to postępowanie. Z kolei według treści art. 576 § 1 kpk, z chwilą uprawomocnienia się wyroku łącznego, wyroki podlegające połączeniu nie ulegają wykonaniu w zakresie objętym wyrokiem łącznym. Art. 79 kkw mówi o tym, że skazanego na karę pozbawienia wolności sąd wzywa do stawienia się w wyznaczonym terminie w areszcie śledczym, położonym najbliżej miejsca jego stałego pobytu, wraz z dokumentem stwierdzającym tożsamość; jeżeli skazany, mimo wezwania, nie stawił się w areszcie śledczym, sąd poleca go doprowadzić. Zgodnie z art. 279 kpk w zw. z art. 1 § 2 kkw skazanego na karę pozbawienia wolności, który ukrywa się, poszukiwać można listem gończym. Wreszcie, art. 607a kpk stanowi, że w razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo podlegające jurysdykcji polskich sądów karnych może przebywać na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwy miejscowo sąd okręgowy, na wniosek prokuratora, a w postępowaniu sądowym i wykonawczym - z urzędu lub na wniosek właściwego sądu rejonowego, może wydać europejski nakaz aresztowania. Osoby przekazanej w wyniku wykonania nakazu nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania, ani wykonać orzeczonych wobec niej za te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności. Sąd, który prawomocnie orzekł w sprawie, może zarządzić wykonanie kary tylko za te przestępstwa, które stanowiły podstawę przekazania osoby ściganej (art. 607e § 1 i2 kpk)

Przytoczenie powyższych przepisów prawa konieczne jest, by nakreślić kontekst normatywny omawianych zdarzeń. Z powyższego wynika, że uzasadnione było poszukiwanie listem gończym wnioskodawcy, wobec faktu, że uchylał się od wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie XVIII K 64/15; w konsekwencji uzasadnione było wydanie wobec niego europejskiego nakazu aresztowania, w tym jego zatrzymanie w celu jego realizacji. Jednakże czynności te były uprawnione jedynie do chwili wydania (uprawomocnienia się) wobec D. K. (1) wyroku łącznego w sprawie XVIII K 189/18, którym objęto także karę pozbawienia wolności orzeczoną w sprawie XVIII K 64/15, ponieważ od tej chwili kara ta nie podlegała już wykonaniu. Tym samym, nie podlegał realizacji europejski nakaz aresztowania, skoro jako podstawę wykonania wskazywał karę, która nie mogła być wykonana. Z kolei, nowa kara (kara łączna) pozbawienia wolności orzeczona wobec wnioskodawcy wyrokiem łącznym nie mogła być podstawą wykonania ENA wobec obowiązywania zasady specjalności wyrażonej w art. 607e § 1 i 2 kpk (a w sprawie nie zachodziły wyjątki od tej zasady, wskazane w § 3 art. 607e kpk. W rezultacie wnioskodawca D. K. (1) został zatrzymany na podstawie ENA, choć nie powinien, co oznacza, że zatrzymanie jego było niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu art. 552 § 4 kpk.

Aby dochodzić roszczeń, o których mowa w art. 552 § 4 kpk konieczne jest zaistnienie szkody i krzywdy jako normalnych następstw zatrzymania.

Szkoda na gruncie art. 552 § 4 k.p.k. jest różnicą między stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby poszkodowanego nie pozbawiono wolności a stanem rzeczywistym w chwili odzyskania wolności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r. sygn. IV KK 137/11, LEX nr 1099323).

Z dowodów przeprowadzonych w sprawie wynika, że bezpośrednio wskutek zatrzymania wnioskodawca poniósł szkodę w postaci kosztów ustanowienia obrońcy za granicą. Wydatki te były uzasadnione z uwagi na potrzebę udzielenia niezwłocznej pomocy prawnej w toku postępowania o wydanie wnioskodawcy władzom polskim na podstawie ENA, toczącego się na terytorium Francji. Takiej szybkiej i efektywnej pomocy prawnej nie mógłby mu udzielić obrońca ustanowiony przed polskim sądem. Na zaznaczenie zasługuje też fakt, że wnioskodawca nie ma innej drogi procesowej do dochodzenia zwrotu tych kosztów jak tylko postępowanie określone w rozdziale 58 kpk. W rezultacie koszty obrony wynoszące łącznie 39714,86 złotych stanowią szkodę podlegającą wyrównaniu w niniejszym postępowaniu. Pozostałe podniesione wydatki, a to koszty noclegu i przejazdu, jak wskazano wyżej, nie zostały należycie wykazane, stąd nie mogą być uznane za szkodę doznaną przez wnioskodawcę.

Co do zadośćuczynienia zaś, to wskazać należy, że jego celem jest swoiste naprawienie szkody wynikające z naruszenia dóbr o charakterze niemajątkowym. Z jego istoty wynika, iż zasądzona z tego tytułu kwota musi uwzględniać wszystkie aspekty doznanej krzywdy (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu do wyroku z dnia 27 maja 2015r. II AKa 119/15).

Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, należy uwzględnić nie tylko czas trwania zatrzymania, ale stopień dolegliwości, z jakimi wiązało się stosowanie tego środka, a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające (uczucie przykrości, utrata dobrego imienia), konieczność poddania się rygorom związanym ze stosowaniem aresztowania, jak również ewentualny ostracyzm środowiskowy i nieprzychylne reakcje po zwolnieniu z aresztu. Jednocześnie kwotę zadośćuczynienia należy oznaczać z umiarem (tak Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 2 czerwca 2015r. II AKa 82/15, Legalis nr 1303771).

Przechodząc do przedmiotowej sprawy, sąd uznał, że w wyniku pobytu w areszcie w dniach od 28 do 30 stycznia 2019 r., wnioskodawca doznał szkody niematerialnej. Roszczenie wnioskodawcy o zasądzenie zadośćuczynienia zasługuje więc co do zasady na uwzględnienie, lecz żądana kwota przekracza sumę, którą należałoby uznać za adekwatną do okoliczności sprawy. Zauważyć przy tym ponownie należy, że niezłożenie zeznań przez wnioskodawcę, pozbawiło go w znacznym stopniu możliwości wykazania rodzaju i natężenia doznanych przez niego w związku z zatrzymaniem krzywd i ich ewentualnych dalszych konsekwencji.

Co oczywiste i nie wymagające dodatkowego dowodzenia sam fakt zatrzymania oznaczał naruszenie jednego z podstawowych dóbr chronionych prawem, a mianowicie prawa do wolności osobistej. Naruszenie to trwało 3 dni (28, 29 i 30 stycznia 2019 r.); wnioskodawca w chwili zatrzymania był osobą ponad 45-letnią, a zatem już doświadczoną życiową, uprzednio karaną, przebywającą już wcześniej w jednostkach penitencjarnych, uchylającą się przy tym od wykonania prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności. Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 3 marca 2017 r. sygn. akt II AKa 453/16 wskazuje, iż „niewątpliwie pierwszy kontakt z warunkami, w których przebywa osoba pozbawiona wolności należy ocenić inaczej niż pobyt kolejny, kiedy warunki te są już znane. Argumentacja ta nie oznacza ani braku poszanowania godności, ani dyskryminacji, ani też złamania zasady równości wobec prawa” (Legalis, nr 1591896).

Sąd uznał więc, że zadośćuczynienie w wysokości 2000 złotych, wynagrodzi krzywdę, jakiej doznał oni wskutek pozbawienia go wolności.

Odsetki od sumy pieniężnej stanowiącej odszkodowanie za niesłuszne skazanie są wynagrodzeniem za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej, która jest już wymagana i dlatego należy uznać, że za czas do wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia odszkodowawczego odsetki nie przysługują (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 kwietnia 1991r.V KRN 475/90, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa rok 1991, Nr 10-12, poz. 52).

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 554§4 k.p.k., zgodnie z którym, postępowanie jest wolne od kosztów sądowych. Na podstawie art. 554 § 4 k.p.k. w zw. z § 11 ust. 6 i § 17 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800) Sąd zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kwotę 288 zł tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w sentencji wyroku