Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2019 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Renata Żywicka

Protokolant: st. sekr. sąd. Jolanta Fiedorowicz

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2019 r. w Elblągu na rozprawie

sprawy z odwołań:

E. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 25 kwietnia 2019 roku, znak: (...)

T. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 25 kwietnia 2019 roku, znak: (...)

o uchylenie decyzji

I.  oddala odwołania,

II.  wnioski skarżących o przeliczenie świadczenia zawarte w odwołaniach przekazuje do rozpoznania organowi rentowemu.

Sygn. akt IV U 733/19

UZASADNIENIE

Ubezpieczona E. K. wniosła odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 25 kwietnia 2019r., znak (...), odmawiającej uchylenia decyzji z dnia 21 października 2019r. w oparciu o wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019r. w sprawie IV P 20/16. Skarżąca podniosła, że w jej ocenie skoro Trybunał Konstytucyjny przyznał prawo do sanacji konstytucyjnej, w związku z powyższym jej emerytura winna być przeliczona ponownie w sposób prawidłowy. Nie ma również przeszkód do zastosowania w jej sprawie art. 114 ustawy emerytalnej, skoro nie został on obwarowany żadnymi terminami.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie, wskazując na art. 145a § 1 kpa, z którego wynika, że można żądać wznowienia postępowania zakończonego decyzją ostateczną m.in. w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Pozwany podniósł, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie IV P 20/16 nie dotyczy skarżącej gdyż nabyła ona prawo do emerytury wcześniejszej na podstawie ustawy Karta Nauczyciela.

W piśmie przygotowawczym z dnia 6 sierpnia 2019r. skarżąca wniosła nadto o rozważenie przez sąd skierowania pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego niezgodności art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018r., poz. 1270 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017r., w zakresie, w jakim dotyczy on urodzonych w 1953r. kobiet, które przed dniem 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 47 ustawy emerytalnej i art. 88 Karty Nauczyciela, z art. 2 Konstytucji RP.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona E. K. urodziła się (...)

Od dnia 1 września 2012r., tj. od ustania zatrudnienia, ubezpieczona pobierała emeryturę wcześniejszą przyznaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2018r., poz. 967), przyznaną decyzją organu rentowego z dnia 20 września 2012r. znak (...)

Decyzją z dnia 21 października 2013r. znak (...), pozwany przyznał
ubezpieczonej emeryturę na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej od dnia 19 października 2013r., tj. od osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Przy obliczaniu wysokości emerytury organ rentowy zastosował art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, odejmując przy obliczaniu podstawy emerytury sumę kwot pobranych emerytur wcześniejszych. Wypłata tak obliczonego świadczenia została wstrzymana gdyż dotychczas pobierana emerytura wcześniejsza była świadczeniem korzystniejszym.

Wnioskiem z dnia 16 stycznia 2018r. skarżąca ponownie wystąpiła do pozwanego o emeryturę. Decyzją z dnia 29 stycznia 2018r. pozwany odmówił ubezpieczonej prawa do emerytury powołując się na art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Decyzja uprawomocniła się bez złożenia odwołania.

W dniu 23 kwietnia 2019r. ubezpieczona wniosła o wznowienie postępowania zakończonego decyzją o przyznaniu emerytury – w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019r. w sprawie P 20/16. Zaskarżoną decyzją pozwany odmówił uchylenia decyzji z dnia 21 października 2013r., przyznającej emeryturę z powszechnego wieku emerytalnego, podnosząc, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie IV P 20/16 nie dotyczy skarżącej gdyż nabyła ona prawo do emerytury wcześniejszej na podstawie ustawy Karta Nauczyciela., nie zaś na podstawie art. 46 w związku z art. 29 ustawy emerytalnej.

(okoliczności bezsporne, nadto decyzja k. 33-35 a.r., k. 32-33a.r., wniosek k. 1- 3 a. r., decyzja k. 9 a. r, skarga o wznowienie postępowania k. 34 .)

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie albowiem decyzja pozwanego mimo nieprawidłowego uzasadnienia odpowiada prawu.

Na wstępie należy zaznaczyć, że okoliczności faktyczne były między stronami bezsporne.

Bezsprzecznie organ rentowy wydał decyzję 21 października 2013r.. o przyznaniu ubezpieczonej emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego i zastosował art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, a więc przepis który wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019r. w sprawie P 20/16 został uznany za niezgodny z Konstytucją RP w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej (emerytury przed osiągnieciem powszechnego wieku emerytalnego). Jednak wypłata tak obliczonej emerytury nigdy nie była realizowana, jako niższa od emerytury wcześniejszej. De facto nie doszło więc do wypłaty świadczenia z pomniejszeniem pobranych wcześniej kwot emerytur wcześniejszych.

Ja wynika z uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie IV P 20/16 zarzut przedstawiony przez pytający sąd ,, nie dotyczy sposobu ukształtowania mechanizmu potrącenia określonego w art. 25 ust. 1b ustawy o FUS. Sąd stwierdza również, że ustawodawca mógł posłużyć się takim rozwiązaniem, ale nie powinno ono dotyczyć ubezpieczonych kobiet, które skorzystały już z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę. W takim wypadku - zdaniem pytającego sądu - ustawodawca powinien posłużyć się "przydatną i konieczną (...) techniką przepisów przejściowych, uwzględniającą sytuację prawną wskazanej kategorii osób i niwelującą element zaskoczenia obywatela nagłą zmianą prawa". W tym ujęciu źródłem niezgodności art. 25 ust. 1b ustawy o FUS z art. 2 Konstytucji jest to, że pewna grupa adresatów tego przepisu ustawy - kobiety urodzone w 1953 r., które przeszły na wcześniejszą emeryturę przed 1 stycznia 2013 r. - nie była świadoma mającej nastąpić w przyszłości zmiany sposobu ustalania podstawy emerytury powszechnej. Kwestią konstytucyjną jest więc to, czy ustawodawca mógł - już po podjęciu decyzji przez uprawnione do tego osoby o przejściu na wcześniejszą emeryturę zmodyfikować system obliczania podstawy emerytury przysługującej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Zdaniem pytającego sądu, było to niemożliwe z uwagi na objęcie ubezpieczonych korzystających z wcześniejszej emerytury gwarancjami wynikającymi z art. 2 Konstytucji - zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz bezpieczeństwa prawnego jednostki.”

... Zdaniem Trybunału, wprowadzenie do ustawy o FUS mechanizmu potrącania kwot pobranych świadczeń z tytułu wcześniejszej emerytury przy obliczaniu podstawy emerytury powszechnej dla kobiet urodzonych w 1953 r. nastąpiło z naruszeniem wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczone, które zdecydowały się przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miały - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie mogły przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewały się, że fakt wypłacania świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Dodatkowo należy zaznaczyć, że kobiety te przez cztery lata mogły realizować swoje uprawnienia w oparciu o obowiązujący przed 2013 r. stan prawny. Natomiast zasady ustalania wysokości świadczeń emerytalnych, wypłacanych kobietom urodzonym w latach 1949-1952, które przeszły na tych samych warunkach na emeryturę wcześniejszą, pozostały niezmienione. Zdaniem Trybunału, wprowadzenie do ustawy o FUS mechanizmu potrącania kwot pobranych świadczeń z tytułu wcześniejszej emerytury przy obliczaniu podstawy emerytury powszechnej dla kobiet urodzonych w 1953 r. nastąpiło z naruszeniem wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczone, które zdecydowały się przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miały - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie mogły przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewały się, że fakt wypłacania świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Dodatkowo należy zaznaczyć, że kobiety te przez cztery lata mogły realizować swoje uprawnienia w oparciu o obowiązujący przed 2013 r. stan prawny. Natomiast zasady ustalania wysokości świadczeń emerytalnych, wypłacanych kobietom urodzonym w latach 1949-1952, które przeszły na tych samych warunkach na emeryturę wcześniejszą, pozostały niezmienione.

Trafnie podniósł pozwany, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie IV P 20/16 nie dotyczy skarżącej, gdyż nabyła ona prawo do emerytury wcześniejszej na podstawie ustawy Karta Nauczyciela, co nie było objęte pytaniem prawnym skierowanym do TK. Jednak nie miało to decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia. W ocenie Sądu Okręgowego nawet gdyby uznać, że podobnie jak kobiety z rocznika 1953, które nabyły emeryturę z ustawy emerytalnej, należy oceniać sytuację prawną kobiet z rocznika 1953, które nabyły prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie Karty Nauczyciela, to z uwagi na brak wypłaty skarżącej emerytury z powszechnego wieku emerytalnego (zawieszenie wypłaty), nigdy nie doszło do pomniejszenia zgromadzonego przez nią kapitału o pobrane wcześniej świadczenia emerytalnego, a co za tym idzie sytuacja ubezpieczonej nie podlega ochronie art. 2 Konstytucji RP, który to przepis, w ocenie sądu, może mieć zastosowanie dopiero w przypadku odmowy ochrony wartości ekonomicznej emerytury (wypłaty określonej kwoty) .

W tej kwestii Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 października 2017 r., III UZP 6/17 (OSNP 2018 nr 3, poz. 34), a sąd orzekający stanowisko to aprobuje, przyjął, że „do naruszenia prawa nabytego przez nowe prawo o skutku retrospektywnym, doszłoby wówczas, gdyby takie prawo formułowało np. nowe, dodatkowe przesłanki nabycia prawa do emerytury lub też modyfikowało istniejące, np. wprowadzając wymaganie wyższego wieku lub dłuższego stażu. Stwierdzenie naruszenia prawa nabytego nie jest jednak oczywiste w odniesieniu do modyfikacji metody ustalania wysokości świadczeń. Czym innym jest bowiem prawo do emerytury nabyte na mocy art. 100 ustawy emerytalnej, czym innym zaś prawo do określonej wysokości świadczenia, o którym mowa może być dopiero wówczas, gdy wysokość ta zostanie ustalona decyzją organu rentowego. Deklaratoryjny charakter decyzji organu i zasada ustawowej gwarancji nie stoją na przeszkodzie temu rozumowaniu. Zasada ustawowej gwarancji oznacza bowiem, że parametry i sposób ustalania wysokości świadczenia uregulowane są ustawowo (mogą zatem podlegać zmianom), a organ rentowy jest związany przepisami ustawy i nie może z ich pominięciem ustalić wysokości świadczenia. Oznacza to, że ochronie konstytucyjnej podlega nabyte niezrealizowane prawo do emerytury (obejmujące warunki nabycia tego prawa: wiek, staż itp.) od momentu jego nabycia z mocy prawa, natomiast prawo do emerytury w określonej wysokości powstaje dopiero w momencie ustalenia tej wysokości w związku ze złożeniem przez osobę uprawnioną stosownego wniosku (prawo nabyte realizowane). Do 8 urzeczywistnienia i konkretyzacji prawa i/lub wysokości emerytury wymagany jest wniosek zainteresowanego, o którym mowa w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej, niezbędny do ustalenia prawa do świadczeń określonych w ustawie. Świadczenia te wypłaca się bowiem, poczynając od dnia powstania prawa do wnioskowanego świadczenia, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu (art. 129 ust. 1 ustawy). Taki stan rzeczy oznacza, że wprawdzie prawo do emerytury powstaje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jego nabycia, ale niezbędne jest także potwierdzenie tego prawa w celu uruchomienia wypłaty ustalonego świadczenia w określonej wysokości, które wymaga złożenia stosownego wniosku i jego rozpoznania w stanie prawnym adekwatnym dla jego oceny . Dopiero rozpoczęcie wypłaty świadczeń wywołuje problem konieczności ochrony ich ekonomicznej wartości. Inaczej rzecz ujmując, bez złożenia wymaganego wniosku o ustalenie, to jest potwierdzenie przesłanek nabycia prawa do emerytury, nie zostanie ono urzeczywistnione jako świadczenie przysługujące w określonej wysokości od konkretnie oznaczonego miesiąca. Oznacza to, że wniosek emerytalny, o którym mowa w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej, stanowi warunek sine qua non dopełnienia, urzeczywistnienia i konkretyzacji emerytury przysługującej z mocy prawa. Rozpoznanie wniosku o ustalenie prawa do emerytury wymaga potwierdzenia tego prawa oraz jego wysokości według stanu prawnego obowiązującego, to jest aktualnego w dacie złożenia wniosku, o ile przepisy prawa nie stanowią inaczej. Inaczej rzecz ujmując, prawem nabytym jest prawo do emerytury po spełnieniu warunków ustawowych (art. 100 ustawy emerytalnej), a nie prawo do emerytury w określonej wysokości, która może być wyliczona dopiero wówczas, gdy ubezpieczony złoży wniosek o wypłatę tego świadczenia”.

Dlatego też, w ocenie Sądu zbędne było kierowanie w tej kwestii pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego, a co za tym idzie odwołanie skarżącej jako bezzasadne podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc.

Ponieważ skarżąca złożyła wniosek o przeliczenie świadczenia w oparciu o art. 114 ust. ustawy emerytalnej, a wniosek ten nie był wcześniej rozpoznany przez organ rentowy, na zasadzie art. 477 ¹⁰§ 2 kpc.