Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Małgorzata Manowska

Sędzia SA– Agata Zając (spr.)

Sędzia SO del. – Aleksandra Łączyńska - Mendakiewicz

Protokolant: – sekr. sądowy Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S. A. z siedzibą we W.

przeciwko A. G., M. K., M. M., S. R., R. G., W. S. i M. G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych: A. G., M. K., R. G., W. S., M. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 26 października 2012 r.

sygn. akt XXV C 384/09

Sygn. akt VI ACa 237/13

I oddala apelację;

II zasądza od A. G. na rzecz (...) S. A. we W. kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 237/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 26 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanych A. G., M. K., R. G., W. S. i M. G. solidarnie na rzecz (...) SA z siedzibą we W. kwotę 349 856,13 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty, oddalając wobec tych pozwanych dalej idące powództwo, oddalił powództwo w całości w stosunku do pozwanych M. M. i S. R., zasądził od pozwanych A. G., M. K., R. G., W. S. i M. G. solidarnie na rzecz powoda kwotę 20 957 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanych S. R. i M. M. kwoty po 7200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Okręgowy powyższe rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach:

W dniu 10 maja 2002 r. za pośrednictwem Internetu wpłynęło do powoda zamówienie na dostawe rur miedzianych, złożone przez (...) SA w W., podpisane przez M. S.. Zamówienie to poprzedzone było rozmowami telefonicznymi oraz korespondencją mailową prowadzoną w imieniu powoda przez T. N. jako zastępcę Dyrektora ds. Marketingu i Handlu, na którego żądanie przesłano ze spółki (...) odpis postanowienia z dnia 13 kwietnia 2000 r. o zarejestrowaniu Spółki, odpis z rejestru handlowego oraz zaświadczenie z dnia 21 kwietnia 2000 r. o numerze identyfikacyjnym REGON.

Zamówiony towar powód dostarczył w trzech turach własnym transportem do wskazanego w zamówieniu magazynu w B., na następnie wystawił 3 faktury, przesłane na adres (...) SA.

Po bezskutecznym upływie terminu w którym miała być uregulowana należność z pierwszej faktury powód powziął wiadomość, iż osoba o nazwisku M. S. nie pracuje w Spółce (...). Po uzyskaniu tej wiadomości powód wynajął firmę detektywistyczną (...), a po pozyskaniu przez detektywa informacji dotyczących wynajmowania magazynów należących do (...) spółki jawnej - której wspólnikami są M. G. i W. S. - przez (...) SA reprezentowaną przez mężczyznę podającego się za M. S. i składowania w tych magazynach wyrobów miedzianych, które zostały wywiezione w nieznanym kierunku powód złożył zawiadomienie o przestępstwie.

Aktem oskarżenia z dnia 12 listopada 2003 r. zostali objęci A. G., M. K., M. M., S. R., R. G., W. S. i M. G..

Tymczasowo aresztowany A. G. wpłacił na poczet szkody wyrządzonej powodowi kwoty: 10 000 zł w dniu 18 lutego 2003 r., 500 zł w dniu 13 marca 2003 r., 500 zł w dniu 1 kwietnia 2003 r. i 9000 zł w dniu 10 kwietnia 2003 r.

W sprawie karnej o sygn. akt II K 1349/03 przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia Fabrycznej w dniu 28 maja 2007 r. wobec wszystkich oskarżonych zapadł wyrok skazujący, częściowo zmieniony przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu w dniu 22 stycznia 2008 r. w sprawie IV Ka 1711/07.

W dniu 15 marca 2004 r. został sporządzony i wniesiony do Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabrycznej akt oskarżenia przeciwko T. N. oskarżonemu o to, że w maju 2002 r. we W., pełniąc funkcję Zastępcy Dyrektora do spraw Handlu i Marketingu (...) SA, będąc na podstawie pracowniczego kontraktu menadżerskiego zobowiązanym do zajmowania się sprawami majątkowymi Spółki, nie dołożył należytej staranności wymaganej od sumiennego i rozsądnego przedsiębiorcy w ten sposób, że nie sprawdził dochowania warunków zawartego z (...) SA zobowiązania, polegającego na dokonaniu terminowej płatności za dostarczony towar, w wyniku czego (...) SA poniósł znaczną szkodę w kwocie nie mniejszej niż 407 000 zł, tj. o czyn z ar. 296 § 4 k.k.

Wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabrycznej z dnia 28 maja 2004 r. sygn. akt II K 220/04T. N. (1) został uznany za winnego zarzucanego mu czynu.

Na skutek kasacji wniesionej na korzyść skazanego S. R. przez Rzecznika Praw Obywatelskich wyrokiem z dnia 23 listopada 2010 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w stosunku do tego skazanego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Ostatecznie wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 21 kwietnia 2011 r. S. R. został uniewinniony od zarzucanych mu czynów.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że podstawę odpowiedzialności pozwanych A. G., M. K., R. G., W. S. i M. G. są przepisy art. 415 k.c. w zw. z art. 422 k.c. w zw. z art. 441 § 1 k.c., zas pozwani zostali skazani prawomocnym wyrokiem karnym za popełnienie przestępstw na szkodę powodowej Spółki, szczegółowo opisanych w wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabrycznej.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu przyczynienia się Spółki do powstania szkody. Uwzględniając fakt skazania T. N. oraz poglądy doktryny wskazujące, że przyczynieniem się osoby prawnej do powstania lub zwiększenia szkody jest nie tylko zachowanie się jej organu, ale także zachowanie się każdego funkcjonariusza (pracownika) wykonującego powierzone mu czynności Sąd Okręgowy uznał, że zachowanie się T. N. nosiło cechy czynu niedozwolonego, czego ie sposób traktować jako działania w imieniu osoby prawnej, zatem T. N. (1) jako osoba, która doprowadziła do powstania po stronie powoda szkody solidarnie z pozwanymi ponosi odpowiedzialność wobec Spółki, której przysługuje prawo wyboru, od kogo ze zobowiązanych dochodzi odszkodowania.

Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do obciążenia powstałą szkodą pozwanych M. M. i S. R..

Sąd Okręgowy uznał za uzasadnioną wskazaną przez powoda wartość całkowitą towaru w kwocie 410 114,02 zł uznając jednak, że należy ją pomniejszyć o kwotę 20 000 zł wpłaconą dobrowolnie przez pozwanego A. G., a także o wartość odzyskanych rur miedzianych (43 650,17 zł) pomniejszoną o koszty transportu (1 445 zł) i koszty przygotowania do powtórnej sprzedaży (1947,28 zł), obliczając wysokość należnego powodowi odszkodowania na 349 856,13 zł.

Odsetki zostały zasądzone od daty wniesienia powództwa cywilnego w postępowaniu karnym, które zostało ostatecznie pozostawione bez rozpoznania punktem XXVII wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabrycznej, jednak z uwagi na wniesienie przez powoda w zawitym terminie 30 dni od dnia wydania tego wyroku powództwa w sprawie niniejszej Sąd Okręgowy uznał za zasadne zasądzenie odsetek od dnia wezwania dłużnika do zapłaty zgodnie z art. 476 k.c.

Apelacje od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany A. G., który zaskarżył w punktach I i IV, wnosząc o zmianę wyroku w punkcie I przez ustalenie, że strona powodowa przyczyniła się do powstania szkody w całości bądź w przeważającej części i oddalenie powództwa w całości bądź zdecydowane obniżenie zasądzonej kwoty, z ostrożności o uchylenie zaskarżonego wyroku.

Pozwany podniósł zarzuty:

- naruszenia art. 362 k.c. przez jego błędną interpretację skutkującą nieuwzględnieniem przyczynienia się pokrzywdzonego reprezentowanego przez pracownika powoda T. N. (2) oraz bezzasadne przyjęcie, iż tylko wyżej wymieniony ponosi odpowiedzialność ze strony powodowej Spółki za powstałą szkodę, podczas gdy odpowiedzialność za powstałą szkodę ponosi spółka posiadająca organy do jej reprezentacji poprzez brak nadzoru nad zastępcą dyrektora ds. marketingu i handlu;

- naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. polegającego na naruszeniu zasady swobodnej oceny materiału dowodowego poprzez jednostronną i wybiórczą jego ocenę, a w szczególności bezkrytycznym przyjęciu, że zachowania T. N. – noszącego cechy czynu niedozwolonego - nie sposób traktować jako działania w imieniu osoby prawnej i w konsekwencji przyjęciu, że ponosi on odpowiedzialność za powstanie szkody solidarnie z pozwanymi jako sprawca czynu zabronionego, za który został prawomocnie skazany, co wyłącza przyczynienie się do powstania szkody powoda jako osoby prawnej – spółki akcyjnej;

- sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego polegającej na błędnym przyjęciu, że działania i zaniechania poszkodowanej Spółki, w tym jej pracownika, mimo skazania go w sprawie II K 220/04 Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej, nie przyczyniły się do powstania szkody w znacznej części.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne, uzupełniając je jednak o następujące okoliczności:

Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabrycznej, zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu pozwany A. G. został uznany za winnego tego, że od początku maja 2002 r. do 28 maja 2002 r. działając z góry powziętym zamiarem, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości (...) SA we W. w ten sposób, że podając nieprawdziwe dane dotyczące podmiotu składającego zamówienie i nie mając zamiaru wywiązania się z zawartego zobowiązania zamówił wyroby z miedzi wartości 408 194,05 zł, które odebrał na terenie magazynów w B., a następnie za pobrany towar nie zapłacił, w tym podrobił podpisy M. S. na wskazanych w wyroku dokumentach, tj. popełnienia czynu z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.

Za bezzasadne Sąd Apelacyjny uznał podniesione w apelacji zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz sprzeczności ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne znajdują bowiem oparcie w wynikach przeprowadzonego postępowania dowodowego obejmującego złożone do akt dokumenty, a dokonana przez ten Sąd ocena dowodów nie przekracza granic swobodnej oceny wskazanych w art. 233 § 1 k.p.c.

Zasada swobodnej oceny dowodów określona powyższym przepisem wyraża się w jej ocenie według własnego przekonania Sądu, opartego na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Jej istotną cechą jest bezstronność, brak arbitralności i dowolności, przestrzeganie zasad logicznego rozumowania i zasad doświadczenia życiowego w wyciąganiu wniosków.

Niewątpliwie wszechstronne rozważenie zebranego materiału oznacza uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych środków dowodowych, a mających znaczenie dla ich mocy dowodowej i wiarygodności.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że postawienie zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu przez skarżącego stanu faktycznego przyjętego przez niego na podstawie własnej oceny dowodów; skarżący może tylko wykazywać, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że Sąd rażąco naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000/7-8 poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000/10 poz. 189). Jeżeli zatem z materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Skarżący podniesionych w apelacji zarzutów nie odniósł do konkretnych dowodów i nie wskazał na czym polega wadliwość w ich ocenie dokonanej przez Sąd I instancji, nie wskazał też jakie dowody uzasadniają postawienie zarzutu wadliwości dokonanych przez Sąd I instancji ustaleń i w jakim zakresie ustalenia te są błędne. Wobec ogólnikowego sformułowania i uzasadnienia wskazanych wyżej zarzutów nie ma podstaw do podważenia prawidłowości ustaleń stanowiących podstawę faktyczną zaskarżonego orzeczenia.

W sprawie niniejszej nie ulega wątpliwości zakres odpowiedzialności pozwanego.

Zgodnie z art. 11 k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 marca 2010 r. V CSK 310/09 (LEX nr 68805) art. 11 k.p.c., jako norma szczególna, będąca wyjątkiem od zasady bezpośredniości, swobodnej oceny dowodów i czynienia w wyniku tej oceny ustaleń sądu cywilnego, podlega zwężającej wykładni. Wiążące są zatem ustalenia co do popełnienia przestępstwa, jego znamion ustawowych, zarówno podmiotowych, jak i przedmiotowych oraz wyrządzenia tym przestępstwem szkody. W odniesieniu do rozmiaru szkody wyrządzonej przestępstwem związanie będzie miało miejsce, jeśli rozmiar jej stanowi niezbędny element stanu faktycznego przestępstwa, nie zaś posiłkowy, czy też ocenny. Sąd Najwyższy wskazał, że w razie skazania za popełnienie przestępstwa opisanego w art. 296 k.k., którym wyrządzona została "znaczna szkoda majątkowa", określenie wielkości szkody nie jest wprawdzie dowolne, ale nie musi prowadzić do ścisłego jej określenia w granicach, w których skazany zobowiązany byłby do jej wyrównania w procesie odszkodowawczym, a sąd cywilny związany jest jedynie ustaleniem, że szkoda została wyrządzona, jednak związanie dotyczy wyrządzenia szkody znacznej wartości, która określona została w art. 115 § 5 w związku z § 7 k.k.

Pozwany A. G. został skazany za czyn z art. 286 i 294 k.k., a zatem za kwalifikowane – z uwagi na znaczną wartość mienia – przestępstwo oszustwa. Dla przyjęcia takiej kwalifikacji prawnej czynu niezbędne było, poza ustaleniem wypełnienia ustawowych znamion przestępstwa oszustwa stypizowanych w art. 286 k.c. ustalenie także wartości mienia , którym pokrzywdzony rozporządził, gdyż wartość ta ma znaczenie znamienne dla kwalifikacji prawnej czynu z art. 294 § 1 k.k. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2002 r. V KKN 497/99, LEX nr 53022 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 listopada 2012 r. II AKa 153/12, KZS 2013/1/56).

Tym samym zgodnie z art. 11 k.p.c. sąd cywilny w niniejszym postępowaniu związany był także ustaleniem wartości towaru zamówionego przez pozwanego i odebranego, za który powód nie otrzymał należnej zapłaty, gdyż było ustalenie niezbędne dla kwalifikacji prawnej czynu za który pozwany został prawomocnym wyrokiem sądu karnego skazany.

Za bezzasadne Sąd Apelacyjny uznał zarzuty apelacji dotyczące kwestii podnoszonego przez pozwanego przyczynienia się powoda do powstania szkody.

Przyczynienie to pozwany upatruje w niezachowaniu przez pracownika powoda, T. N., należytej staranności przy zawieraniu transakcji dotyczącej sprzedaży wyrobów miedzianych.

Z dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych wynika, że wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabrycznej z dnia 28 maja 2004 r. sygn. akt II K 220/04T. N. (1) został uznany za winnego tego, że w maju 2002 r. we W., pełniąc funkcję Zastępcy Dyrektora do spraw Handlu i Marketingu (...) SA, będąc na podstawie pracowniczego kontraktu menadżerskiego zobowiązanym do zajmowania się sprawami majątkowymi Spółki, nie dołożył należytej staranności wymaganej od sumiennego i rozsądnego przedsiębiorcy w ten sposób, że nie sprawdził dochowania warunków zawartego z (...) SA zobowiązania, polegającego na dokonaniu terminowej płatności za dostarczony towar, w wyniku czego (...) SA poniósł znaczną szkodę w kwocie nie mniejszej niż 407 000 zł, tj. o czyn z ar. 296 § 4 k.k.

Powyższa okoliczność nie jest w ocenie Sądu Apelacyjnego wystarczająca dla uznania, iż powodowa Spółka przyczyniła się do powstania czy rozmiaru szkody, ani przez fakt działania pracownika spółki w sposób odbiegający od wymaganej na zajmowanym stanowisku należytej staranności, ani przez wskazywany w apelacji brak nadzoru nad tym pracownikiem.

O przyczynieniu się poszkodowanego można mówić wyłącznie w przypadku, gdy jego określone zachowanie pozostaje w normalnym związku przyczynowym ze szkodą, a nie w jakimkolwiek innym powiązaniu przyczynowym. Innymi słowy - zachowanie się poszkodowanego musi stanowić adekwatną współprzyczynę powstania szkody lub jej zwiększenia, czyli włączać się musi jako dodatkowa przyczyna szkody.

Za zbyt daleko idące należy uznać stwierdzenie pozwanego, iż sam fakt niedochowania należytej staranności przez zajmującego samodzielne stanowisko kierownicze pracownika pozwanego przy sprawdzeniu dokonania terminowej płatności za dostarczony towar, w sytuacji, gdy pozwany dopuścił się przestępstwa oszustwa doprowadzając do zawarcia umowy i wydania towaru, uzasadnia przyjęcie przyczynienia się powoda do powstania lub rozmiaru szkody, bowiem szkoda powoda zaistniałaby niezależnie od tego, czy T. N. (1) sprawdziłby dochowanie warunków terminowej płatności za towar już wydany.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 czerwca 2012 r. II CSK 438/11 (LEX nr 1250564) podstawę stwierdzenia istnienia adekwatnego związku przyczynowego stanowi takie zachowanie poszkodowanego, które może być uznane za jedno z ogniw w normalnym toku zdarzeń, natomiast elementy podmiotowe zarówno po stronie poszkodowanego, jak i odpowiedzialnego za szkodę podlegają ocenie na etapie badania potrzeby i skali odszkodowania.

Adekwatny związek przyczynowy między szkodą a określonym zachowaniem poszkodowanego zachodzi wówczas, gdy zachowanie poszkodowanego stanowi dodatkową współprzyczynę powstania szkody lub jej zwiększenia w ramach normalnych powiązań kauzalnych, taki zaś związek między zachowaniem pracownika powoda a szkodą przez powoda poniesioną w ocenie Sądu Apelacyjnego nie występuje. Przyczynienie się do szkody występuje, gdy w wyniku badania stanu faktycznego sprawy dojść trzeba do wniosku, że bez udziału poszkodowanego szkoda hipotetycznie nie powstałaby lub nie przybrałaby rozmiarów, które ostatecznie w rzeczywistości osiągnęła (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2010 r. III CSK 229/09, LEX nr 602264), zaś w ocenie Sądu Apelacyjnego zaistnienie szkody wywołanej deliktem pozwanego nastąpiłoby niezależnie od zachowania przez pracownika pozwanego należytej staranności związanej ze sprawdzeniem czy wpłynęła zapłata za wydany towar. Tym samym nie było podstaw do zastosowania przez Sąd Okręgowy przepisu art. 362 k.c.

Mając powyższe na względzie i uznając podniesione w apelacji zarzuty za bezzasadne, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.