Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2020 r. w G. na rozprawie

sprawy z powództwa R. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...) w K.

o zapłatę i zobowiązanie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 27 marca 2019 r., sygn. akt I C 48/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej

Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych)

tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Artur Lesiak Leszek Jantowski Elżbieta Milewska – Czaja

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt V ACa 586/19

UZASADNIENIE

Powód R. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – (...) w K. kwoty 100.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wyroku do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 4 lipca 2017 roku została na niego nałożona kara dyscyplinarna w postaci 14 dniowej izolacji. W dniu (...) roku podczas przeszukania funkcjonariusze Służby Więziennej ujawnili w materacu powoda aplikator do oczu z zawartością substancji płynnej, która poddana badaniu dostępnym narkotestem wykazała cechy charakterystyczne dla metaamfetaminy. Następnie w grudniu 2017 roku powód został poinformowany przez Dyrektora ZK, że umorzone zostało postępowanie karne w sprawie nielegalnego posiadania środków narkotycznych w związku z brakiem znamion czynu zabronionego. W związku z tym zatarciu z akt osobowych uległa kara dyscyplinarna. Powód podniósł, że wymierzona kara dyscyplinarna została nałożona bezzasadnie, bez wyników z analizy. Był to dla powoda swoisty terror psychiczny i fizyczny, w trakcie izolacji ograniczono intymność i prywatność powoda, brak było w celu izolacyjnej zabudowanej ubikacji. W związku z karą pozbawiono powoda widzeń z rodziną, korzystania z aparatu telefonicznego, dokonywania zakupów artykułów żywnościowych oraz korzystania z zajęć sportowych, z własnej odzieży i obuwia. Powód wskazał, że do grudnia 2017 roku był traktowany, jako osoba mająca kontakt z narkotykami, był poddawany przeszukaniom i rozbierany do naga, i w tym czasie powód obawiał się o swoje zdrowie.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa. Pozwany wyjaśnił między innymi, że to sędzia penitencjarny, jako sprawujący nadzór nad prawidłowością wykonywania kary pozbawienia wolności, jest uprawniony do uchylenia sprzecznej z prawem decyzji jednostki penitencjarnej i taką skazany może zaskarżyć do Sądu. Powód z tych możliwości nie skorzystał. W związku z tym sąd cywilny nie jest powoływany z mocy prawa do oceny kwestii zastrzeżonych do wyłącznej kognicji sędziego penitencjarnego.

Dalej pozwany wskazał, że twierdzenia powoda o krzywdzie są subiektywne, brak jest wykazania związku przyczynowego między zdarzeniem a krzywdą. Pozwany wyjaśnił, że aplikator był ukryty w materacu powoda i wstępne badanie wykazało cechy charakterystyczne dla metaamfetaminy, w związku z tym powód podlegał odpowiedzialności dyscyplinarnej. Z uwagi na treść art. 147 § 1 k.k.w. oczekiwanie na decyzję organów ścigania doprowadziłoby do braku możliwości wymierzenia kary dyscyplinarnej powodowi, a ponadto decyzje te są autonomiczne. Jedną z takich kar jest umieszczenie w celi izolacyjnej, co wiąże się także z innymi ograniczeniami, związanymi z brakiem kontaktu takiego osadzonego z innymi osadzonymi, pozbawieniem widzeń i korzystania z innych uprawnień. Cela izolacyjna jest monitorowana, w tym także kącik sanitarny z wyłączeniem sfer intymnych – maskowanie obrazu z kamery IP. Cela, w której przebywał powód, została wyposażona zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem. Obudowa węzła sanitarnego w tej celi nie jest konieczna, w związku z wytycznymi Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 4 października 2011 roku. Ponadto powód w okresie swojego osadzenia był tylko raz odwiedzany, nie posiadał środków finansowych na zakupy, odzież którą otrzymał, była pełnowartościowa, na co zresztą się nie skarżył, mógł prowadzić korespondencję z celi izolacyjnej, a także był wielokrotnie karany w tym także osadzeniem w celi izolacyjnej. Przed osadzeniem był badany przez psychologa, nie stwierdzono przeciwwskazań, a po zakończeniu kary powód nie zgłosił uwag czy zastrzeżeń związanych z osadzeniem. Pozwany wskazał także, że skazany podlega kontroli osobistej w przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa lub porządku, i na tej podstawie powód był poddawany kontroli. Nie występowała też bezprawność w zachowaniu funkcjonariuszy.

Wyrokiem z dnia 27 marca 2019 r. Sąd Okręgowy w B.:

1.oddalił powództwo;

2.zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń i rozważań:

W dniu 21 czerwca 2017 roku podczas przeszukania celi, w materacu powoda znaleziono aplikator pod oczy z zawartością płynu, który po wstępnym badaniu dostępnym narkotestem płyn ten wykazał cechy charakterystyczne dla metaamfetaminy. W związku z tym wszystkich skazanych z celi poddano kontroli osobistej, wytypowanych poddano kontroli na zawartość środków narkotycznych, z wynikiem negatywnym, wystąpiono o wymierzenie kary dyscyplinarnej, zabezpieczoną substancję przekazano Policji, podjęto czynności wyjaśniające i o zdarzeniu poinformowano właściwego Sędziego Penitencjarnego. Od czasu do czasu funkcjonariusze dokonują przeszukania cel.

W związku ze zdarzeniem powód odbył karę dyscyplinarną umieszczenia w celi izolacyjnej od dnia (...) roku. W tym okresie powód został pozbawiony przywilejów związanych z widzeniem, korzystaniem z telefonu, dokonywania zakupów, korzystania z zajęć. Przed wykonaniem kary powód spotkał się z psychologiem, wobec którego był bezkrytyczny, nie wyrażał trudności w umieszczeniu w celi izolacyjnej. Powód nie zgłaszał problemów związanych z pojedynczym osadzeniem, ani pytań odnośnie wykonania kary. Pouczono go o jego obowiązkach i prawach, w tym o możliwości skorzystania z biblioteki. Po zakończeniu kary powód nie zgłosił żadnych uwag, spraw czy próśb związanych z osadzeniem. Po zakończeniu postępowania karnego, karę dyscyplinarną anulowano. Powód wcześniej, a także później, również był karany dyscyplinarnie umieszczeniem w celi izolacyjnej. Powód był kontrolowany, gdy wychodził z celi.

Postanowieniem z dnia 22 listopada 2017 roku umorzono prowadzone dochodzenie w sprawie nielegalnego posiadania środków narkotycznych przez powoda, wobec braku znamion czynu zabronionego. Cela izolacyjna, w której przebywał powód, była wyposażona zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 grudnia 2016 roku w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych, jest przeznaczona do wykonywania kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej, w tym pawilonie był przeprowadzony remont w grudniu 2014 roku. Taka cela jest monitorowana, łącznie z częścią sanitarno-higieniczną, a obraz z kamer jest przekazywany w taki sposób, że uniemożliwia ukazywanie intymnych części ciała skazanego oraz wykonywanych przez niego intymnych czynności fizjologicznych, zgodnie z przepisami Kodeksu karnego wykonawczego. Węzeł sanitarny nie jest zabudowany w celu jednoosobowej, na podstawie wytycznych nr 3/2011 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 4 października 2011 roku. W okresie osadzenia powoda w tej jednostce od stycznia 2017 roku, powód tylko raz skorzystał z widzenia. Do grudnia 2017 roku powód nie posiadał do dyspozycji własnych środków finansowych.

Powód złożył zawiadomienie w przedmiocie przekroczenia uprawnień służbowych przez funkcjonariuszy ZK w K. w związku z wymierzeniem kary dyscyplinarnej. Odmówiono prawomocne wszczęcia śledztwa w tym przedmiocie, z uwagi na brak znamion czynu zabronionego.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, które nie były kwestionowane przez powoda, jak również częściowo tylko na podstawie zeznań powoda w zakresie, w którym zeznania te znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym. W ocenie Sądu pierwszej instancji twierdzenia powoda o doznanej krzywdzie w związku z osadzeniem w celi izolacyjnej i bezprawnym zachowaniu funkcjonariuszy pozwanej jednostki były subiektywne i zostały wywiedzione wyłącznie na potrzeby niniejszej sprawy. Sąd pominął treść zeznań świadka P. M., jako złożone wyłącznie na potrzeby roszczenia powoda. Świadek wspólnie był osadzony w powodem w jednej celi i w związku z tym jego zeznania nie były zdaniem Sądu I instancji obiektywne; jego twierdzenia nie znajdują poparcia w materiale dowodowym. Sąd uwzględnił także treść akt sprawy III Kp (...) Sądu Rejonowego w B., jako dowód na brak bezprawności po stronie pozwanej. W związku z taką oceną materiału dowodowego Sąd Okręgowy oddalił pozostałe wnioski powoda, jako zmierzające wyłącznie do przedłużenia postępowania.

Przechodząc do rozważań Sąd Okręgowy wyjaśnił, że swoje roszczenie powód wywodził z treści art. 23 k.c. i art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 448 k.c. oraz z art. 417 k.c. Odwołując się do poglądów judykatury Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że z utrwalonej wykładni art. 448 k.c., potwierdzonej licznymi orzeczeniami Sądu Najwyższego wynika, iż osoba dochodząca zasądzenia zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych powinna wykazać jedynie fakt naruszenia jej dobra osobistego. Wykazanie tej okoliczności uruchamia domniemanie wynikające z art. 24 § 1 k.c., że naruszenie tego dobra było bezprawne. Aby uwolnić się od odpowiedzialności, to na pozwanym, jako naruszycielu dobra osobistego, spoczywa ciężar udowodnienia, że jego zachowanie nie nosiło cech bezprawności. Odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. za krzywdy wyrządzone naruszeniem dobra osobistego nie zależy od winy, tylko od niezgodnego z prawem działania.

Uwzględniając powyższe uwagi natury ogólnej Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że rzeczą powoda w niniejszej sprawie było skonkretyzowanie dobra osobistego, którego uszczerbku doznał, a także wykazanie, że w określony sposób zostało ono naruszone. Po udowodnieniu tych okoliczności należało rozważyć istnienie przesłanki bezprawności, warunkującej stwierdzenie naruszenia dobra osobistego w myśl art. 24 § 1 k.c. Sąd zwrócił uwagę, że nie przesądza to jeszcze o automatycznej zasadności roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne, co wprost wynika z brzmienia przepisu art. 448 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego, mając na uwadze całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie powód nie wykazał samego faktu naruszenia jakichkolwiek dóbr osobistych, poprzez zastosowanie wobec niego kary izolacyjnej i w okresie jej wykonywania.

Sąd pierwszej instancji podzielił pogląd wyrażony w judykaturze, że sąd cywilny w sprawie o naruszenie dóbr osobistych skazanego nie może oceniać, czy dyrektor zakładu karnego, odmawiając przyznania skazanemu określonego w przepisach kodeksu karnego wykonawczego uprawnienia, czy też nakładając na niego karę dyscyplinarną, działał zgodnie z prawem. Do oceny tej uprawniony jest sędzia lub sąd penitencjarny w razie odwołania się skazanego od decyzji dyrektora lub podjęcia działania z urzędu. Dopuszczenie badania tych kwestii przez sąd w sprawie o naruszenie dóbr osobistych skazanego oznaczałoby nie tylko dopuszczenie dwutorowości postępowania sądowego w zakresie nadzoru nad wykonywaniem kary pozbawienia wolności, lecz także prowadziłoby do pozbawienia znaczenia przyjętego przez ustawodawcę trybu postępowania i oddziaływania sędziego i sądu penitencjarnego na skazanego osadzonego w zakładzie karnym. Gdyby skazany, ukarany przez dyrektora zakładu karnego karą przewidzianą w Kodeksie karnym wykonawczym, mógł - bez zaskarżenia takiej decyzji w trybie przewidzianym w tym kodeksie - skutecznie dochodzić ochrony bezpośrednio przed sądem cywilnym w procesie o naruszenie dóbr osobistych, to przewidziany i uregulowany w kodeksie karnym wykonawczym tryb postępowania penitencjarnego nie tylko nie mógłby spełniać funkcji zakładanych przez ustawodawcę, lecz w istocie straciłby rację bytu. Jeżeli zatem powód nie odwołał się od tej decyzji w trybie określonym w tych przepisach, to w sprawie o naruszenie dóbr osobistych wytoczonej z tego powodu, należy przyjąć brak bezprawności działania pozwanego, chyba że niewniesienie odwołania przez skazanego wynikało z uzasadnionej obawy przed represjami. Takiej okoliczności powód nie podnosił. W rozpoznawanej sprawie powód nie wykazał, że odwołał się od decyzji dyrektora w przedmiocie ukarania karą dyscyplinarną umieszczenia w celi izolacyjnej. Co więcej, z dokumentów przedstawionych przez pozwanego wynika, że powód nie kwestionował tej kary i nie wyrażał obaw co do jej odbycia i także po jej odbyciu nie zgłaszał żadnych pretensji.

W ocenie Sądu pierwszej instancji w związku z ujawnieniem podejrzanej substancji w materacu powoda, działanie pozwanej jednostki nie było bezprawne i było uzasadnione zachowaniem względów porządku, oparte na treści art. 142 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny wykonawczy, zgodnie z którym skazany podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za zawinione naruszenie nakazów lub zakazów wynikających z ustawy, regulaminu lub innych przepisów wydanych na jej podstawie albo ustalonego w zakładzie karnym lub miejscu pracy porządku, zwane dalej „przekroczeniem”. Zgodnie z art. 143 § 1 pkt 8 k.k.w. jedną z kar dyscyplinarnych jest umieszczenie w celi izolacyjnej na okres do 28 dni. Ujawnione zostało zdarzenie z udziałem powoda, które wymagało reakcji ze strony jednostki penitencjarnej. Dokonano wstępnego badania znalezionego płynu i poddano sprawę do dalszego postępowania przez Policję. W ocenie Sądu Okręgowego reakcja pozwanego była uzasadniona, wobec wstępnej analizy materiału. Sam powód nie kwestionował do tej pory, tj. do dnia wniesienia pozwu, zachowania i reakcji pozwanego, nie wyrażał także sprzeciwu co do odbycia kary izolacyjnej. Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego została wydana pozytywna opinia psychologa. Mając na uwadze przepis wskazany w art. 147 k.k.w. co do przedawnienia możliwości ukarania i wykonania kary dyscyplinarnej, zachowanie pozwanego musiało być szybkie, albowiem nie można wymierzyć kary dyscyplinarnej, jeżeli od dnia powzięcia wiedzy o popełnieniu przekroczenia upłynęło 14 dni lub od dnia popełnienia przekroczenia – 30 dni. Jednostka penitencjarna, oczekując na pełne wyjaśnienie cech substancji, pozbawiłaby się ewentualnie możliwości ukarania powoda. Poza tym podnieść należy, że wymierzoną karę dyscyplinarną wykonuje się bezzwłocznie i jedynie sędzia penitencjarny może wstrzymać jej wykonanie (art. 148 § 1 k.k.w.). Zawiadomiony o sprawie sędzia penitencjarny, nie podjął w tym zakresie decyzji wstrzymującej. Wymierzenie kary izolacyjnej wiąże się z tymi ograniczeniami, na które powód się powoływał (art. 143 § 3 k.k.w.), niezależnie od tego, czy faktycznie powód wcześniej korzystał ze swoich praw. Jak wykazał jednak pozwany, na dzień odbycia kary powód np. nie posiadał żadnych środków w depozycie, które mógłby przeznaczyć na zakupy. Odnosząc się do samych warunków odbycia kary, powód nie wykazał, aby i tutaj zachowanie czy zaniechanie pozwanego, było bezprawne. Pozwany wskazał bowiem na przepisy, zgodnie z którymi cela, przeznaczona do wykonania kary umieszczenia w celi izolacyjnej, jako cela jednoosobowa, nie musi posiadać wydzielonego kącika sanitarnego, zaś kwestie monitoringu określa przepis art. 73a k.k.w., który uniemożliwia ukazywanie intymnych części ciała skazanego oraz wykonywanych czynności fizjologicznych. W zakresie poddawania powoda kontrolom osobistym, Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w związku z ujawnionym zdarzeniem, ze względu na porządek i bezpieczeństwo - mógł być on poddawany takim kontrolom, co reguluje przepis art. 116 § 2 k.k.w. Powód nie wykazał także, aby doszło do naruszenia jego dóbr osobistych przez funkcjonariuszy jednostki penitencjarnej, jak również aby jakiekolwiek zachowanie pozwanego miało wpływ na jego stan zdrowia. Dowodem na brak bezprawności po stronie pozwanego jest prawomocna odmowa wszczęcia śledztwa w tym przedmiocie w sprawie III Kp (...).

Dalej Sąd pierwszej instancji stwierdził, że odczuwalny przez osadzonych dyskomfort codziennego życia w izolacji więziennej jest normalnym elementem odbywania kary pozbawienia wolności, czy też stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, z którymi powód powinien się liczyć popełniając przestępstwo. Odbywanie kary pozbawienia wolności jest ze swojej istoty immanentnie związane z ograniczeniami i niedogodnościami, typowymi dla warunków izolacji. W konsekwencji, wprawdzie warunki osadzenia powinny odpowiadać minimalnym standardom przewidzianym w przepisach, niemniej nawet drobne nieprawidłowości, nie uzasadniają automatycznie ewentualnego roszczenia o naruszenie dóbr osobistych. Ponadto pewne uciążliwości lub niedogodności związane z samym pobytem w zakładzie karnym, a polegające na niższej niż oczekiwana jakości warunków nie mogą świadczyć o naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym. Zasądzenie zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych ma charakter fakultatywny i musi uwzględniać całokształt okoliczności sprawy.

Sąd Okręgowy wyraził stanowisko, że subiektywny odbiór opisywanych przez powoda niedogodności był podyktowany brakiem jego akceptacji dla sytuacji, w jakiej się znalazł niż czynnikami obiektywnymi. Poza tym powód był już wcześniej karany karą umieszczenia w celi izolacyjnej, zatem musiał znać warunki odbywania takiej kary i po jej odbyciu nie zgłaszał żadnych uwag.

W związku z powyższym w ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do przypisania pozwanemu odpowiedzialności z art. 417 k.c., z uwagi na brak zaistnienia przesłanki niezgodnego z prawem działania lub zaniechania pozwanego.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. oraz art. 417 k.c. a contrario, powództwo w całości oddalił (punkt 1 wyroku).

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z wyrażoną w art. 98 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości, wnosząc o jego uchylenie lub zmianę poprzez uwzględnienie powództwa.

W uzasadnieniu skarżący zarzucił przede wszystkim to, że nie został uwzględniony jego wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, podkreślając, iż leczył się (...) i w każdej sprawie miał ustanowionego obrońcę z urzędu. Zarzucił także, że nie przesłuchał go w obecności pozwanego i nie dał możliwości zadawania pytań pozwanemu, nie był także dowożony na terminy posiedzeń. Zakwestionował także ustalenia Sądu Okręgowego, wyjaśniając, że wielokrotnie, na początku jak i po odbycie kary izolacyjnej zgłaszał pretensje dotyczące nałożenia tej kary, o czym może świadczyć złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa w sprawie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy. Zarzucił, że z uwagi na powiązania instytucjonalne Zakładu Karnego, Prokuratorii Generalnej RP, sądów doszło do naruszenia zasady równości stron procesowych, zwłaszcza, gdy nie ustanowiony został pełnomocnik z urzędu.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie ( k.184-186).

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja nie była uzasadniona.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne, podobnie podziela dokonaną przez ten Sąd ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz przyjęte przez ten Sąd wnioski co do braku wykazania przez powoda odpowiedzialności pozwanego za naruszenie dóbr osobistych powoda.

Przechodząc do poszczególnych zarzutów apelacji w pierwszej kolejności należało odnieść się do najdalej idących zarzutów związanych z brakiem ustanowienia pełnomocnika z urzędu, brakiem umożliwienia zadawania pytań pozwanemu, brakiem doporowadzenia na terminy rozpraw. Zarzuty te należało bowiem rozpatrywać na płaszczyźnie potencjalnego pozbawienia powoda prawa do obrony, co skutkowałoby nieważnością postępowania przed Sądem pierwszej instancji (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzuty te były chybione.

Zgodnie z art. 117 § 1 k.p.c. strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny (art.117 § 5 k.p.c. zd.1). Sąd Apelacyjny podziela wyrażony w judykaturze pogląd, że odmowa ustanowienia pełnomocnika z urzędu jest zapewne utrudnieniem dla osoby pozbawionej wolności, ale nie oznacza pozbawienia prawa do obrony; jego ustanowienie leży w uprawnieniach sądu, który musi to uznać za potrzebne (tak SN w postanowieniu z dnia 22 maja 2019 r. IV CSK 525/18, Legalis nr 1921795 i tam powołane orzecznictwo). Przesłanką zastosowania art. 117 § 5 k.p.c. nie jest to, czy strona dysponuje wiedzą odpowiadającą wiedzy profesjonalnego pełnomocnika, lecz ocena, czy ze względu na właściwości osobiste strony, charakter sprawy, która może być skomplikowana faktycznie lub prawnie, zachodzi potrzeba działania adwokata bądź radcy prawnego w sprawie. Podnoszona przez skarżącego okoliczność, że leczył się (...) i w związku z tym ustanawiano mu obrońcę z urzędu nie może sama przez się przesądzać o potrzebie ustanowienia pełnomocnika z urzędu w sprawie cywilnej. Inne są bowiem kryteria ustanowienia obrońcy z urzędu w postępowaniu karnym a inne ustanowienia pełnomocnika z urzędu w postepowaniu cywilnym. O nieważności postępowania spowodowanej odmową ustanowienia pełnomocnika z urzędu możnaby mówić, gdyby strona, której odmówiono stanowienia pełnomocnika z urzędu, ze względu na stan zdrowia psychicznego nie była w stanie podjąć racjonalnej obrony swych praw w postępowaniu sądowym (zob. wyrok SN z dnia 27 lutego 2019 r. II PK 307/17, Legalis nr 1879470). Tylko bowiem w wyjątkowych sytuacjach nieprzyznanie fachowej pomocy pełnomocnika z urzędu może być kwalifikowane jako powodujące nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw. Dotyczy to jednak wyłącznie przypadków, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub nieporadność (zob. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 17 maja 2018 r. IV CSK 120/18, LEX nr 2515757 ). Tak zaś w niniejszej sprawie nie było. Zgodzić się bowiem należało ze stanowiskiem pozwanego wyrażonym w odpowiedzi na apelację, że powód poprawnie sformułował swoje roszczenie w pozwie, uzasadnił je, składał wnioski dowodowe. Nie wykazywał także nieporadności w zakresie formułowania twierdzeń czy rozumienia języka.

Wbrew przy tym zarzutom skarżącego był on doprowadzony i obecny na każdym posiedzeniu wyznaczonym na rozprawę: w dniu 24 września 2018 r. (k.89), w dniu 24 października 2018 r. ( k.108) oraz w dniu 27 marca 2019 r. (k.141), na którym ogłoszono wyrok. Powód był także przesłuchany w charakterze strony na rozprawie w dniu 24 września 2019 r. (k.89-90). Nie sposób dopatrzyć się uchybienia Sądu pierwszej instancji w ograniczeniu przeprowadzenia tego dowodu tylko do zeznań powoda (k.89). Za utrwalony w judykaturze i doktrynie należy bowiem uznać pogląd, że dowód z przesłuchania stron (art. 299 k.c.) ma charakter posiłkowy, gdyż dopuszczalność jego przeprowadzenia powstaje tylko wówczas, gdy za pomocą innych środków dowodowych nie można dojść do wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Zgodzić się należało z Sądem pierwszej instancji, że okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy można było ustalić na podstawie dowodów z dokumentów, w związku z czym za zbędne należało uznać dodatkowe przesłuchiwanie w charakterze strony przedstawiciela strony pozwanej.

Przechodząc do oceny materialnoprawnej zgłoszonego roszczenia podkreślenia wymaga – co należy uznać za pogląd utrwalony zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze - że w sprawach z zakresu ochrony dóbr osobistych to na powodzie spoczywa ciężar dowodu wykazania, iż doszło do naruszenia dóbr osobistych (art. 23 k.c. w zw. z art.24 k.c.), zaś na pozwanym spoczywa ciężar dowodu wykazania, że naruszenie to nie nosiło cech bezprawności.

Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy zasadnicze znaczenie dla oceny spełnienia przesłanek odpowiedzialności pozwanego za naruszenie dobra osobistego powoda było rozstrzygnięcie, czy sąd cywilny jest uprawniony do oceny zasadności i prawidłowości zastosowanej przez Dyrektora Zakładu Karnego kary dyscyplinarnej względem osadzonego.

Sąd Apelacyjny podziela w tym zakresie i przyjmuje za własne rozważania Sądu pierwszej instancji, że ocena prawidłowości zastosowania kary dyscyplinarnej względem osadzonego nie wchodzi w zakres kognicji sądu cywilnego rozpatrującego sprawę o ochronę dóbr osobistych (zob. także uzasadnienie wyroku SN z dnia 22 lutego 2012 r. IV CSK 276/11, OSNC 2012 nr 9, poz. 107).

Zgodnie z art. 7 i art. 34 k.k.w. skazany może zaskarżyć do sędziego penitencjarnego oraz do sądu penitencjarnego decyzje wydane przez dyrektora zakładu karnego, z powodu ich niezgodności z prawem. Z kolei zgodnie z art.144 § 1 - 5 k.k.w. na decyzję o ukaraniu karą dyscyplinarną przysługuje skarga. Wymierzoną karę dyscyplinarną wykonuje się przy tym bezzwłocznie. Sędzia penitencjarny może wstrzymać wykonanie kary dyscyplinarnej na czas potrzebny do wyjaśnienia okoliczności uzasadniających jej wymierzenie, a także uchylić karę dyscyplinarną z powodu jej niezasadności lub przekazać sprawę dyrektorowi zakładu karnego do ponownego rozpoznania (art. 148 § 1 k.k.w.). W tym trybie następuje zatem stwierdzenie, czy decyzja dyrektora zakładu karnego o zastosowaniu kary dyscyplinarnej była zgodna z prawem czy bezprawna.

Z poczynionych ustaleń wynika, że decyzja o wymierzeniu kary dyscyplinarnej została wymierzona przez dyrektora zakładu karnego w związku z ujawnieniem u powoda aplikatora pod oczy z zawartością płynu, który po wstępnym badaniu dostępnym narkotestem wykazał cechy charakterystyczne dla metaamfetaminy. Z ustaleń tych nie wynika przy tym, aby powód złożył skargę na tę decyzję do sędziego penitencjarnego. (vide: także uzasadnienie postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 18 stycznia 2018 r. w sprawie III Kp (...), k.13 akt III Kp (...)). W tej sytuacji Sąd w niniejszej sprawie nie był uprawniony do oceny prawidłowości nałożonej na powoda kary dyscyplinarnej. Okoliczność, że w toku późniejszego postępowania wyjaśniającego nie została potwierdzona obecność narkotyków w zakwestionowanym urządzeniu, nie ma wpływu na zakres kognicji sądu cywilnego.

Jak słusznie bowiem wskazał Sąd pierwszej instancji, dopuszczenie badania tych kwestii przez sąd cywilny w sprawie o naruszenie dóbr osobistych skazanego oznaczałoby nie tylko dopuszczenie dwutorowości postępowania sądowego w zakresie nadzoru nad wykonywaniem kary pozbawienia wolności, lecz także w konsekwencji prowadziłoby do faktycznego pozbawienia znaczenia przyjętego przez ustawodawcę trybu postępowania i oddziaływania sędziego i sądu penitencjarnego na skazanego osadzonego w zakładzie karnym. Gdyby bowiem skazany mógł - bez zaskarżenia decyzji w trybie przewidzianym w kodeksie karnym wykonawczym - skutecznie dochodzić ochrony bezpośrednio przed sądem cywilnym w procesie o naruszenie dóbr osobistych, to przewidziany i uregulowany w k.k.w. tryb postępowania penitencjarnego nie mógłby spełniać funkcji zakładanych przez ustawodawcę (tak też SN w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 22 lutego 2012 r. IV CSK 276/11, OSNC 2012 nr 9, poz. 107).

Słusznie także zauważył Sąd Okręgowy, że powód nie wykazał również, aby co do samych warunków odbywania kary działanie lub zaniechanie pozwanego było bezprawne. Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne rozważania Sądu pierwszej instancji w powyższym zakresie. W szczególności trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, że cela przeznaczona do wykonania kary umieszczenia w celi izolacyjnej - jako cela jednoosobowa, nie musi posiadać wydzielonego kącika sanitarnego, (vide: Wytyczne numer 3/2011, Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 4 października 2011 r. w sprawie wymagań technicznych i ochronnych dla pawilonów, k.57). Zgodnie zaś z art. 73a § 5 k.k.w. obraz z kamer systemu telewizji przemysłowej, zainstalowanych w części celi mieszkalnej przeznaczonej do celów sanitarno-higienicznych oraz w łaźniach, jest przekazywany do monitorów lub urządzeń, o których mowa w § 3, w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych części ciała skazanego oraz wykonywanych przez niego intymnych czynności fizjologicznych. Z poczynionych ustaleń nie wynika, aby w przedmiotowej sprawie naruszone zostały warunki przekazywania obrazu z kamer systemu telewizji przemysłowej określone w art.73 a § 5 k.k.w. Z kolei uprawnienie do przeprowadzenia kontroli osobistej wynika z art.116 § 2 k.k.w., wedle którego „w wypadkach uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa skazany podlega kontroli osobistej. Z tych samych względów kontroli podlegają również cele i inne pomieszczenia, w których skazany przebywa, znajdujące się w nich przedmioty, a także przedmioty jemu dostarczane lub przekazywane przez niego innej osobie. Kontrolę celi i innych pomieszczeń przeprowadza się podczas nieobecności skazanych”. Nie bez znaczenia przy tym dla oceny wykazania braku bezprawności po stronie pozwanego jest treść postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 18 stycznia 2018 r. w sprawie III Kp (...), utrzymującego w mocy postanowienie odmawiające wszczęcia śledztwa w sprawie przekroczenia uprawnień w związku z nałożeniem przedmiotowej kary dyscyplinarnej.

W rezultacie Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne stanowisko Sądu Okręgowego co do wykazania braku bezprawności działania pozwanego.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej cytowanych przepisów oraz art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z wyrażoną w art. 98 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. W rezultacie Sąd zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej RP koszty zastępstwa procesowego, których wysokość ustalona została na podstawie §8 pkt. 26 w zw. z §10 ust.1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 265) w zw. z art. 32 ust.3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej RP ( t. jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1265).