Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:SSA Robert Kuczyński spr.

Sędziowie:SSO del. Andrzej Jabłoński

SSA Irena Różańska-Dorosz

Protokolant:Monika Horabik

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2017 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku A. T. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.     

o emeryturę

na skutek apelacji A. T. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Opolu Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 listopada 2016 r. sygn. akt V U 1734/16

I. zmienia zaskarżony wyrok w pkt I i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 10 sierpnia 2016 r. w ten sposób, że przyznaje wnioskodawcy A. T. (1) prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2016 r.,

II. zmienia zaskarżony wyrok w pkt II w ten sposób, że zasądza od strony pozwanej na rzecz wnioskodawcy kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

III. zasądza od strony pozwanej na rzecz wnioskodawcy kwotę 210 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2016 r. Sąd Okręgowy w Opolu, V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, oddalił odwołanie A. T. (1) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 10 sierpnia 2016 r. odmawiającej wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych (pkt I) oraz zasądził od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny sprawy:

A. T. (1) urodził się (...) w dniu 4.07.2016 r. złożył wniosek o emeryturę. Na etapie przedsądowym wykazał 26 lat i 8 dni okresów składkowych i nieskładkowych oraz 5 miesięcy i 15 dni stażu pracy w warunkach szczególnych, w związku z powyższym decyzją z 10.08.2016 r. odmówiono mu prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych również w okresie od 17.07.1989 r. do 28.07.1998 r. w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w O. z/s w B. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Świadectwo pracy dokumentujące ten okres zatrudnienia zostało złożone wraz z odwołaniem, w związku z czym łączny okres uznany przez ZUS wyniósł 8 lat, 9 miesięcy i 4 dni.

A. T. (1) w okresie od 1.04.1980 r. do 30.11.1985 r. zatrudniony był w Zakładach (...) w B., przy czym do 17.07.1983 r. pracował jako kierowca samochodu (...), po tej dacie objął stanowisko kierowcy (...) o ładowności ok. 5 ton.

W okresie od 9 grudnia 1985 r. do 14 lipca 1989 r. A. T. (1) zatrudniony był w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) Oddział w B.. W aktach osobowych wnioskodawcy jego stosunek pracy określano zamiennie jako „mechanik samochodowy” względnie „mechanik napraw pojazdu”, „kierowca”, „kierowca ruchu osobowego”, „kierowca autobusu”. W rzeczywistości wnioskodawca nie wykonywał pracy mechanika, w warsztacie mechanicznym byli zatrudnieni inni pracownicy.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy powołując się na przepisy art. 32, art. 32 ust. 2, art. 184 ust. 1 i 2, ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 2 ust. 1, § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, Wykaz A, dział VIII w transporcie i łączności – poz. 2, stanowiący załącznik do ww. rozporządzenia, ustalił że w jego ocenie zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, tj. dokumentacja zawarta w aktach osobowych wnioskodawcy z dwóch okresów spornych oraz zeznania świadków i wnioskodawcy zdaniem Sądu Okręgowego potwierdzają, że A. T. (1) wykonywał tego rodzaju zatrudnienie w warunkach szczególnych, tj. pracę kierowcy samochodu ciężarowego S. o ciężarze powyżej 3,5 tony w (...) w okresie od 18.07.1983 r. do 30.11.1985 r. (poprzednio: pracę kierowcy Ż. nie zaliczaną do zatrudnienia szczególnego) oraz pracę kierowcy autobusu o liczbie miejsc powyżej 15 w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) Oddział w B.. Jak wskazał Sąd Okręgowy, w niektórych dokumentach z akt osobowych z tego przedsiębiorstwa stanowisko pracy wnioskodawcy określono jako mechanik lub mechanik samochodowy, jednak wobec zgodnych zeznań świadków i wnioskodawcy należało przyjąć, że A. T. (1) nie wykonywał tego rodzaju pracy nawet incydentalnie. Pomimo tego nie ma podstaw do przyjęcia, że wnioskodawca ostatecznie spełnił wszystkie warunki uprawniające do uzyskania emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdyż organ rentowy uznał jako tego rodzaju zatrudnienie ostatecznie łączny okres wynoszący 8 lat 9 miesięcy i 4 dni, a Sąd doliczył dodatkowo okres wynoszący łącznie 5 lat, 11 miesięcy i 18 dni. Suma w/w okresów wynosi jedynie 14 lat 8 miesięcy i 22 dni zamiast wymaganych 15 lat.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez wnioskodawcę apelacją w całości. Wnioskodawca zarzucił temu wyrokowi naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez zastosowanie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu aktualnym, w sytuacji, gdy w sprawie powinien mieć zastosowanie przepis w brzmieniu obowiązującym do 1 lipca 2004 r.

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a także zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny ustalił dodatkowo:

Wnioskodawca w okresie od 2 marca 1998 r. do 11 września 1998 r. (w tym przez 28 dni przebywał na zwolnieniach lekarskich) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował w Przedsiębiorstwie (...) J. K. w B. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego.

Dowód: - świadectwa pracy z 18 września 1998 r. Przedsiębiorstwa (...) J. K. w B., k.14 akt rentowych;

- świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych Przedsiębiorstwa (...) J. K. w B., k.15 akt rentowych;

Wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych również w okresie od 17 lipca 1989 r. do 28 lutego 1998 r. (w tym w 1997 roku przez 119 dni łącznie przebywała na zwolnieniach lekarskich) w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w O. z/s w B. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym 3,5 tony.

Dowód: - świadectwo pracy z 28 lutego 1998 r. Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa (...) w O. z/s w B., k.13 akt rentowych;

Sąd Apelacyjny zważył

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, bowiem jej zarzuty trafnie wskazują na niesłuszne niezakwalifikowanie przez Sąd I instancji do okresu pracy wnioskodawcy uprawniającego do wcześniejszej emerytury, okresów pobierania zasiłku chorobowego. Ustalenia faktyczne jednakże oraz rozważania prawne dotyczące kwalifikacji poszczególnych prac wnioskodawcy jako prac w warunkach szczególnych w spornym okresie należało zasadniczo podzielić i przyjąć za własne bez konieczności ich szczegółowego przytaczania.

Sąd Apelacyjny przeprowadził uzupełniające postępowanie dowodowe w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach rentowych wnioskodawcy, które Sąd Okręgowy pominął i ustalił dodatkowo, że wnioskodawca w okresie od 2 marca 1998 r. do 11 września 1998 r. świadczył pracę w warunkach szczególnych. Z uzasadnienia Sądu Okręgowego należało wywieść, że Sąd ten zaniechał ustalenia powyższej okoliczności, gdyż okres ten nie był sporny, jednak okoliczność ta okazała się doniosła z innej przyczyny. Ponadto Sąd Okręgowy błędnie ustalił okres pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w O. z/s w B.. Z analizy świadectwa pracy tego płatnika wynika, że datą końcową wykonywania pracy w warunkach szczególnych jest 28 luty 1998 r., nie zaś – jak błędnie przyjął Sąd I instancji – 28 lipca 1998 r. Ustalenia te miały też wpływ na kierunek reformatoryjny orzeczenia Sądu II instancji.

Sąd Apelacyjny podkreśla na wstępie jedynie, że przepis art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887 t.j.) pozwala mężczyznom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. nabyć, po osiągnięciu wieku przewidzianego, m. in. w art. 32, prawo do emerytury, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym 65 lat oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. 25 lat.

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W sprawie nie było sporu między stronami co do faktu, że wnioskodawca ukończył 60 rok życia, nie przystąpił do Otwartego Funduszu Emerytalnego i posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy. Organ rentowy kwestionował natomiast przepracowanie przez ubezpieczonego 15 lat w warunkach szczególnych.

Wiek emerytalny pracowników wykonujących pracę w warunkach szczególnych określa wydane na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., nr 8, poz. 4 ze zm.). Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Z wyżej przedstawionej regulacji prawnej wynika, że warunkiem nabycia prawa do emerytury według art. 184, jest spełnienie przesłanki stażu ubezpieczeniowego przed dniem 1 stycznia 1999 r., tj. dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczeni, którzy w chwili wejścia w życie ustawy emerytalno-rentowej posiadali wymagany okres ubezpieczenia (także w warunkach szczególnych), mogą nabyć prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego dla mężczyzn 60 lat (art. 32 ustawy). Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Rozporządzenie stanowiło akt wykonawczy do ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r., nr 40, poz. 267). Utrzymane w większości w mocy przez ustawę o emeryturach i rentach z FUS (art. 32 ust. 4 tej ustawy) przepisy rozporządzenia określają rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze w § 4 – 15 oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

W okolicznościach niniejszej sprawy w zakresie przesłanki minimum 15 lat pracy w szczególnych warunkach skarżący zakwestionował jedynie brak uwzględnienia przez Sąd I instancji blisko 5-miesięcznego (4 miesiące i 27 dni) okresu jego pracy na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w O. z/s w B. od 15 marca 1997 r. do 11 lipca 1997 r. (119 dni) oraz zatrudnienia na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego w P.T.H.U. (...) J. K. w B. od 13 lipca 1998 r. do 9 sierpnia 1998 r. (28 dni).

Sąd Apelacyjny, respektując granice przedmiotowej apelacji, dopatrzył się uchybienia polegającego na niezaliczeniu do okresu pracy wnioskodawcy, uprawniającego go do emerytury w obniżonym wieku, okresu pobierania zasiłku chorobowego z powodu niezdolności do pracy, trwającego łącznie 4 miesiące i 27 dni, a przypadającego po 14 listopada 1991 r. Przyjmuje się, że w postępowaniu apelacyjnym sąd II instancji powinien rozważyć, w granicach zaskarżenia, wszystkie stwierdzone naruszenia prawa materialnego, nawet jeżeli nie były one przedmiotem zarzutu apelacyjnego (zob. wyrok SN z 18 maja 2007 r., I CSK 91/07; wyrok SN z 11 stycznia 2007 r., II CSK 392/06; wyrok SN z 3 sierpnia 2006 r., IV CSK 101/06; wyrok SN z 24 czerwca 2005 r., V CK 704/04 oraz wyrok SN z 21 kwietnia 1999 r., I PKN 25/99, MoP Nr 10/1999, s. 7).

Zważyć należy, że wszystkie sporne okresy niewykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach wskutek choroby, za które otrzymał on po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby, przypadały przed dniem 1 lipca 2004 r., tj. przed dniem wejścia w życie przepisu ust. 1a pkt 1 dodanego do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121, poz. 1264). Ta ostatnia ustawa nie zawierała przepisów przejściowych. W związku z tym dodany przez nią przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może mieć zastosowanie wyłącznie na przyszłość, tj. do stanów faktycznych po dniu 1 lipca 2004 r. (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2008 r., K 33/06 - OTK-A 2008, Nr 6, poz. 106). Tym samym przepis ten nie znajduje zastosowania w przypadku wnioskodawcy, a przerwy w pracy spowodowane czasową niezdolnością do jej wykonywania w związku z chorobą i korzystaniem z wynagrodzenia lub świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tego tytułu są okresami, w których skarżący zachowuje status osoby wykonującej pracę w szczególnych warunkach. Kwestia wliczania do stażu pracy okresów pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub zasiłku chorobowego przypadających po dniu 14 listopada 1991 r. była przedmiotem ugruntowanych już w tym zakresie orzeczeń sądowych (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: uchwała z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP 10/03 - OSNP 2004, Nr 5, poz. 87 oraz wyrok z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 323/02 - OSNP 2004, Nr 11, poz. 197).

Osiągnięcie do 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalno-rentowej wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy, obowiązujących od 1 lipca 2004 r. Sąd Najwyższy wyraził taki pogląd w wyrokach z 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09 ( OSNP 2011/19-20/260) i z 18 maja 2012 r., III UK 99/11 ( Lex nr 1227193), a także w wyroku z 13 lipca 2011 r., I UK 12/11 ( Lex nr 989126). Stanowisko Sądu Najwyższego ma logiczne uzasadnienie, bo skoro na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. 1 stycznia 1999 r., do okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych włączane były okresy pobierania wynagrodzenia chorobowego i zasiłków chorobowych, a na ten dzień i według stanu prawnego z 1 stycznia 1999 r. ubezpieczony spełniał przesłanki stażowe do nabycia prawa do emerytury we wcześniejszym wieku z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych, to okoliczność, że według obecnie obowiązującego stanu prawnego nie można tych okresów zaliczać do stażu pracy w warunkach szczególnych, nie przekreśla wówczas nabytej ekspektatywy uzyskania prawa do emerytury w przyszłości.

W rezultacie powyższych ustaleń należało uznać, że bezspornym w sprawie było, iż praca wnioskodawcy w spornych okresach na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych oraz kierowcy autobusu stanowi pracę kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz kierowcy autobusu o liczbie miejsc powyżej 15, wymienionych w wykazie A, w dziale VII pod poz. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zaliczenie tych okresów pracy :

-

od 18 lipca 1983 r. do 30 listopada 1985 r. w Zakładach (...) w B. (2 lata 4 miesiące i 13 dni),

-

od 9 grudnia 1985 r. do 14 lipca 1989 r. w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) Oddział w B. (3 lata 7 miesięcy i 7 dni),

-

od 17 lipca 1989 r. do 28 lutego 1998 r. w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w O. z/s w B. (8 lat 7 miesięcy i 11 dni),

-

od 2 marca 1998 r. do 11 września 1998 r. w Przedsiębiorstwie (...) J. K. w B. (6 miesięcy i 9 dni)

-

wraz z doliczeniem do ogólnego stażu pracy w warunkach szczególnych okresów pobierania przez wnioskodawcę zasiłku chorobowego (4 miesięcy i 27 dni) daje ogółem 15 lat, 1 miesiąc i 7 dni do stażu pracy w warunkach szczególnych, co pozwala na ustalenie, iż wnioskodawca legitymuje się wymaganym w/w przepisem 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Spełnia zatem przesłanki do uzyskania prawa do emerytury w oparciu o art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Stąd, Sąd Apelacyjny, w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c., orzekł jak w punkcie I sentencji.

Odpowiednio do kierunku orzeczenia zmianie podlegało również rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. W związku z tym, że wnioskodawca został uznany za stronę wygrywającą postępowanie, Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 98 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz. U. z 2015 r., poz. 1804) zasądził od organu rentowego na jego rzecz kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, o czym orzekł w punkcie II wyroku.

Z kolei orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego ma za podstawę art. 98 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 w brzmieniu obowiązującym po dniu 27 października 2016 r.), o czym Sąd Apelacyjny orzekł w pkt. III wyroku, zasądzając na rzecz wnioskodawcy od organu rentowego kwotę 210 zł wraz z opłatą od apelacji (30 zł).

SSA Irena Różańska-Dorosz SSA Robert Kuczyński SSO del. Andrzej Jabłoński

R.S.

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)