Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Maria Pietkun (spr.)

Sędziowie: SSA Barbara Pauter

SSA Danuta Rychlik-Dobrowolska

Protokolant: Magdalena Krucka

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2017 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) Bank (...) S.A. we W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

przy udziale K. P. (1), A. G.

o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 13 lipca 2016 r. sygn. akt IX U 844/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt. I w ten sposób, że odwołanie oddala oraz w pkt. II w ten sposób, iż zasądza od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

II.  zasądza od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kwotę 270 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. decyzją z 17 grudnia 2014 r. stwierdził, że podstawa wymiaru i składka na ubezpieczenie zdrowotne K. P. (1) z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Bank (...) S.A. od grudnia 2011 r. do maja 2012 r. wynosi 0 zł.

Wskutek odwołania (...) Bank (...) S.A. od powyższej decyzji, sprawę rozpoznał Sąd Okręgowy we Wrocławiu, który wyrokiem z 13 lipca 2016 r. zmienił zaskarżoną decyzję, stwierdzając, że podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne K. P. (1) z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Bank (...) S.A. we W. wynosi:

- za grudzień 2011 r – 156,51 zł,

- za styczeń 2012 r. – 99,85 zł,

- za luty 2012 r. – 252,49 zł,

- za marzec 2012 r. – 339,38 zł,

- za kwiecień 2012 r. – 161,42 zł,

- za maj 2012 r. – 127,66 zł,

a nadto, że składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi:

- za grudzień 2011 r. – 14,09 zł,

- za styczeń 2012 r. – 8,99 zł,

- za luty 2012r. – 22,72 zł,

- za marzec 2012 r. – 30,54 zł,

- za kwiecień 2012 r. – 14,53 zł,

- za maj 2012 r. – 11,49 zł,

Sąd zasądził od ZUS-u na rzecz (...) Bank (...) S.A. oraz zainteresowanego kwotę po 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny:

W dniu 15 września 2011 r. zainteresowana A. G., prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą Firma Usługowa (...) A. G. z siedzibą w G. zawarła z ubezpieczoną K. P. (1) umowę o pracę na okres próbny do 14 grudnia 2011 r., na podstawie której K. P. (1) została zatrudniona na stanowisku kierownika ds. handlowych, w wymiarze pełnego etatu. Miejscem wykonywania pracy był salon meblowy w W.. W dniu 15 grudnia 2011 r. strony zawarły kolejną umowę o pracę na czas określony do 14 grudnia 2013 r., na mocy której K. P. (1) kolejny raz została zatrudniona na stanowisku kierownika ds. handlowych, w pełnym wymiarze czasu pracy. Miejsce wykonywania przez nią pracy nie uległo zmianie.

Na podstawie zawartej umowy o pracę K. P. (1) kierowała pracą całego salonu meblowego, sprzedawała asortyment salonu. Swoje obowiązki wykonywała w salonie (...) w W..

W dniu 1 października 2011 r. (...) Bank (...) S.A. zawarł z (...) sp. z o.o. z siedzibą w B. oraz z zainteresowaną A. G., prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą (...) A. G. umowę o współpracę. Na jej podstawie (...) zobowiązało zainteresowaną do wykonania czynności faktycznych związanych z działalnością bankową w zakresie zawierania umów o kredyt konsumencki na rzecz klientów spółki (...). Zgodnie z § 5 umowy zainteresowana była zobowiązana do wykonywania czynności faktycznych, polegających na gromadzeniu i przekazywaniu na potrzeby wnioskodawcy informacji i dokumentów wymaganych przez niego do zawierania umów o kredyt konsumencki, przygotowywania umów kredytu konsumenckiego, dbania o wypełnianie przez klientów warunków formalnych niezbędnych do zawarcia umów kredytu konsumenckiego z wnioskodawcą oraz wykonywania innych czynności faktycznych związanych z organizowaniem sprzedaży z zastosowaniem kredytu konsumenckiego. W świetle brzmienia postanowień umowy kredyt konsumencki miał być oferowany wyłącznie na towary oferowane przez (...) sp. z o.o., należące do grup asortymentowych wymienionych w załączniku nr 1 do Umowy o współpracy. W § 8 ust. 1 umowy postanowiono, że wynagrodzenie należne wnioskodawcy za wykonywanie czynności umownych było mu przekazywane za pośrednictwem firmy (...) sp. z o.o. Na mocy § 8 ust. 3 tej umowy wynagrodzenie należne zainteresowanej A. G. za wykonanie tej umowy zostało określone w umowie zawartej przez zainteresowaną z firmą (...).

W dniu 8 listopada 2011 r. (...) Bank (...) S.A. zawarła umowę zlecenia z K. P. (1). Wnioskodawca oświadczył w umowie, że jest związany umową o współpracę z firmą (...) A. G., zwaną w umowie „partnerem”. Na podstawie umowy K. P. (1) jako zleceniobiorca zobowiązała się do wykonywania na rzecz zleceniodawcy usług marketingowo – informacyjnych, polegających na informowaniu klientów partnera o możliwości zakupu towarów i usług z wykorzystaniem kredytu zleceniodawcy oraz aktualnej ofercie kredytu oferowanego przez zleceniodawcę na zakup towarów i usług partnera. Zleceniodawca zobowiązał się wypłacenia na rzecz K. P. (1) jako zleceniobiorcy za świadczone przez nią usługi wynagrodzenia prowizyjnego. Wynagrodzenie prowizyjne było naliczane od wartości kredytów, udzielanych klientom, przy czym zleceniobiorcy przysługiwało wynagrodzenie wyłącznie od umów kredytu na zakup towarów i usług, zawartych przez zleceniodawcę przy udziale partnera, w następstwie czynności wykonywanych przez zleceniobiorcę na podstawie niniejszej umowy.

W § 3 umowy K. P. (1) jako zleceniobiorca oświadczyła, że poinformowała partnera o zamiarze zawarcia umowy zlecenia z (...), a z uwagi na fakt, że wykonywanie usług objętych tą umową nie stanowi działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności partnera, jej wykonywanie nie wpływa na należyte wykonywanie obowiązków zleceniobiorcy wynikających ze stosunku pracy.

Na podstawie umowy zlecenia K. P. (1) zajmowała się pozyskiwaniem klientów w celu zawarcia umów kredytowych z (...) Bank (...) S.A., które klienci zawierali w celu zakupu towarów znajdujących się w salonie meblowym. Czynności tych ubezpieczona dokonywała w salonie (...) w W.. Ponadto, rozkładała w tym salonie materiały reklamowe wnioskodawcy. Klienci A. G. mogli uzyskać kredyt na zakup mebli również od innych podmiotów, niż strona skarżąca.

Z tytułu zawartej umowy ubezpieczona otrzymywała comiesięcznie wynagrodzenie. Wynagrodzenie naliczano na podstawie liczby umów kredytowych zawieranych przez klientów oraz na podstawie wykonywania czynności polegających na rozstawianiu materiałów reklamowych wnioskodawcy, z tytułu czego zleceniobiorca otrzymywała bony podarunkowe.

Pracownik (...) S.A. raz w miesiącu odbierał od K. P. (1) zawarte przez klientów umowy kredytowe. Praca ubezpieczonej wykonywana na podstawie umowy zlecenia nie była kontrolowana ani nadzorowana przez A. G., która nie znała również treści umów zawieranych przez jej pracowników z bankami. Cena towarów sprzedawanych w salonie meblowym była niezależna od tego, czy były kupowane za gotówkę, czy też z udzieleniem kredytu.

Przed przystąpieniem do wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia K. P. (1) została przeszkolona w zakresie sposobu jej wykonywania przez pracownika (...) E. Z., opiekuna salonu (...) w W.. Osoba ta nadzorowała również prawidłowość pracy wykonywanej przez K. P. (1) na podstawie umowy zlecenia. K. P. (1) oferowała również klientom salonu meblowego kredyty konsumenckie oferowane przez (...) Bank.

K. P. (1) informowała klientów salonu meblowego o możliwości zakupu towaru na raty i tym samym świadczyła usługi marketingowe na rzecz Banku.

Wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia zawartej z K. P. (1) było uzależnione od efektywności wykonania przedmiotu umowy. Wartość wynagrodzenia zależała od ilości uruchomionych kredytów, z czego bezpośrednie korzyści finansowe czerpał Bank.

E. B., w grudniu 2007 r., rozpoczęła wykonywanie pracy na stanowisku Dyrektora Departamentu (...)w (...) Bank, a następnie w firmie (...). W ramach swoich obowiązków pracowniczych zajmowała się zawieraniem umów cywilnoprawnych z osobami mającymi świadczyć na rzecz wnioskodawcy usługi marketingowe.

K. P. (2) od roku 1999 pracował w (...) Bank, a następnie w (...). W roku 2011 sprawował funkcję dyrektora departamentu partnerów kluczowych.

P. P. pracował w (...) Bank, a następnie od 2002 r. w (...). W roku 2011 był dyrektorem departamentu wsparcia sprzedaży.

S. M. jest zatrudniony w (...) na stanowisku koordynatora.

Spółka (...) była pośrednikiem finansowym Banku. Sprzedaż ratalna jest od początku prowadzona w salonach (...).

W trakcie kontroli przeprowadzonej w okresie od 9 kwietnia do 29 sierpnia 2014 r. organ rentowy ustalił, że wnioskodawca w latach 2011 – 2013 podpisał umowy o współpracę, m.in. z firmą (...) A. G.. Jako płatnik składek (...) Bank (...) S.A. zgłosił do ubezpieczeń zdrowotnych K. P. (1), wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia na rzecz jej pracodawcy – (...) A. G.. Zgłoszenie nastąpiło za okres od 8 listopada 2011 r. do 19 czerwca 2012 r.

W dniu 12 września 2014 r. wnioskodawca złożył zastrzeżenia do protokołu kontroli wskazując, że w jego ocenie organ rentowy bezzasadnie uznał, że osoby, które zawarły umowę zlecenia z (...), wykonując te umowy w rzeczywistości świadczyły pracę na rzecz podmiotów, z którymi łączyła je umowa o pracę, w przypadku K. P. (1) podmiotem tym była A. G., prowadząca działalność gospodarczą pod firmą (...) A. G..

Organ rentowy pismem z 20 października 2014 r. poinformował wnioskodawcę, że jego zastrzeżenia do protokołu kontroli nie zostały uwzględnione.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołanie wnioskodawcy – (...) Bank (...) S. A. zasługiwało na uwzględnienie. Jak wskazał Sąd spór w sprawie sprowadzał się w istocie do tego, czy K. P. (1) na podstawie zawartej umowy zlecenia z (...) Bank (...) S.A., w rzeczywistości świadczyła na podstawie tej umowy pracę na rzecz swojego pracodawcy – zainteresowanej A. G., prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą (...) A. G.. Tym samym, przedmiotem sporu było ustalenie, czy w miesiącach grudniu 2011 r., styczniu 2012 r., lutym 2012 r., marcu 2012 r., kwietniu 2012 r. i maju 2012 r. od przychodów K. P. (1) płatnik składek (...) powinien odprowadzić składkę na ubezpieczenie zdrowotne od przychodów ubezpieczonej osiąganych w tych miesiącach.

W przedmiotowej sprawie dla oceny i ustalenia prawidłowości wydanej przez organ rentowy decyzji podstawowe znaczenie, według Sądu, miał przepis art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który Sąd ten przytoczył i przeanalizował. Sąd powołał się również na treść art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a i c i art. 4 pkt 2 lit a ustawy systemowej oraz art. 81 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych i wskazał, że stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentów, w tym dokumentów znajdujących się w aktach rentowych ZUS i aktach osobowych K. P. (1), a także na podstawie dowodów z zeznań świadków: E. B., K. P. (2), S. M. i P. P. oraz podstawie dowodu z przesłuchania A. G. i K. P. (1).

W ocenie Sądu, po dokonaniu analizy zebranego materiału dowodowego brak było podstaw do uznania, aby K. P. (1) na podstawie zawartej z wnioskodawcą umowy zlecenia w rzeczywistości wykonywała pracę nie na rzecz wnioskodawcy, lecz na rzecz A. G., prowadzącej działalność pod firmą (...) A. G..

W pierwszej kolejności Sąd zauważył, że (...) Bank (...) S.A. zawarł z K. P. (1) umowę zlecenia, której przedmiotem było świadczenie usług marketingowych, polegających na informowaniu klientów partnera o możliwości zakupu towarów i usług z wykorzystaniem kredytu zleceniodawcy oraz aktualnej ofercie kredytu oferowanego przez zleceniodawcę na zakup towarów i usług partnera. Zleceniodawca zobowiązał się wypłacenia na rzecz K. P. (1) jako zleceniobiorcy za świadczone przez nią usługi wynagrodzenia prowizyjnego. Wynagrodzenie prowizyjne było naliczane od wartości kredytów, udzielanych klientom, przy czym zleceniobiorcy przysługiwało wynagrodzenie wyłącznie od umów kredytu na zakup towarów i usług, zawartych przez zleceniodawcę przy udziale partnera, w następstwie czynności wykonywanych przez zleceniobiorcę na podstawie niniejszej umowy.

Strona skarżąca była zdaniem Sądu rzeczywistym beneficjentem wykonywania umowy cywilnoprawnej zawartej z K. P. (1), bowiem to ona uzyskiwała finalny rezultat, jakim było zawarcie umów kredytowych na skutek realizacji umowy przez ubezpieczoną. Finalny efekt uzyskiwał (...) Bank (...) S.A., a nie Partner Banku, gdyż zawarta w wyniku działań zainteresowanego umowa kredytowa generowała zysk dla Banku, a także zwiększała jego rozpoznawalność.

Zainteresowana A. G. mogła pośrednio odnosić korzyść z zawieranych umów kredytowych, ponieważ dzięki ich zawarciu jej klienci mogli zakupić od zainteresowanej oferowany przez salon meblowy asortyment.

Należy jednak mieć na względzie, że klienci A. G. mogli kupić towar również za gotówkę, bez zawierania umowy kredytowej z wnioskodawcą, a także mogli zawrzeć umowę kredytową z innym podmiotem. Wreszcie, kredyt konsumencki mógł być udzielony jedynie na część towarów, należących do grup asortymentowych wymienionych w załączniku nr 1 do Umowy o współpracy zawartej między wnioskodawcą, zainteresowaną A. G. a firmą (...) sp. z o.o.

Powyższy fakt, w ocenie Sądu przemawiał za uznaniem, że realizacja umowy zlecenia zawartej z zainteresowaną przez wnioskodawcę przynosiła bezpośrednią korzyść jedynie wnioskodawcy, a K. P. (1) realizując przedmiot zawartej umowy z Bankiem nie wykonywała pracy na rzecz swojego pracodawcy – firmy (...) A. G.. Sąd uznał również, że K. P. (1) oraz wnioskodawca, zawierając umowę zlecenia w przedmiocie świadczenia przez ubezpieczoną na rzecz (...) usług marketingowych nie przekroczyli zasady swobody umów wynikającej z art. 353 ^{( 1)} k.c., bowiem zawarta umowa odpowiadała uzasadnionemu interesowi ekonomicznemu zarówno zainteresowanej, jak i wnioskodawcy.

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że K. P. (1) na podstawie umowy o pracę zawartej z A. G. wykonywała pracę polegającą na sprzedaży mebli oraz artykułów wyposażenia wnętrz, obsługi klientów i kasy. Na podstawie umowy zlecenia zawartej z wnioskodawcą wykonywała natomiast czynności marketingowe, polegające na oferowaniu klientom salonów meblowych kredytów na zakup mebli, rozstawianiu w salonach meblowych materiałów marketingowych wnioskodawcy, a także spisywaniu umów kredytowych. Wprawdzie czynności te były dokonywane w tym samym miejscu i czasie, co czynności wykonywane w ramach stosunku pracy, jednak ich zakres był zupełnie różny. Ponadto, w zakresie czynności wykonywanych na podstawie umowy zlecenia K. P. (1) nie była kontrolowana ani nadzorowana przez jej pracodawcę - firmę (...) A. G.. W tej mierze między nimi nie istniało kierownictwo pracodawcy charakterystyczne dla stosunku pracy. Fakt ten również przemawia za uznaniem, że K. P. (1), realizując zawartą umowę zlecenia pracowała na rzecz wnioskodawcy, z którym zawarła tę umowę, a nie na rzecz swojego pracodawcy – firmy (...) A. G.. Sąd podkreślił też, że z samej umowy zlecenia wynikało, że praca świadczona na jej podstawie nie ma charakteru konkurencyjnego wobec działalności prowadzonej przez A. G.

Sąd zwrócił również uwagę na fakt, że realizacja umowy zlecenia zawartej przez K. P. (1) z wnioskodawcą była całkowicie niezależna od realizacji umowy o współpracę zawartej między (...), (...) A. G. a firmą (...) sp. z o.o. Na podstawie umowy zlecenia łączącej ubezpieczoną z wnioskodawcą wynagrodzenie należne K. P. (1) za świadczenie usług marketingowych wypłacała jej (...). Zgodnie zaś ze wspomnianą trójstronną umową o współpracę zainteresowana A. G. otrzymywała wynagrodzenie za usługi świadczone na rzecz (...) w postaci czynności faktycznych zmierzających do zawarcia kredytów na zakup towarów za pośrednictwem (...) sp. z o.o., w wysokości określonej osobą umową zawartą przez zainteresowaną A. G. z tą firmą. Również ta okoliczność, zdaniem Sądu, pozwalała stwierdzić, że na podstawie zawartej umowy zlecenia K. P. (1) pracowała na rzecz zleceniodawcy – firmy (...), a nie na rzecz swojego pracodawcy firmy (...) A. G.. W związku z tym Sąd pierwszej instancji oddalił odwołanie.

Orzeczenie o kosztach Sąd ten wydał na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 490).

Powyższy wyrok w całości zaskarżył organ rentowy, zarzucając mu naruszenie:

- art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1 i 1a, art. 20 ust. 1, art. 38 ust. 1 pkt 1 lit. a i c oraz 4 pkt 2 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 81 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przez błędne uznanie, że K. P. (1), będąc pracownikiem A. G., nie świadczyła pracy na jej rzecz, wykonując pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z (...) Bank (...) S.A., a tym samym, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne, jako zleceniobiorcy wnioskodawcy, są zgodne z deklarowanymi przez wnioskodawcę podstawami wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne i wysokościami składek na to ubezpieczenie, podczas gdy prawidłowe zastosowanie powyższych przepisów prowadzi do wniosków przeciwnych, to jest do stwierdzenia, że praca ubezpieczonej wykonywana w ramach umowy cywilnoprawnej świadczona była na rzecz swojego pracodawcy, a tym samym, że wnioskodawca nie jest płatnikiem składek za ubezpieczoną i błędnie deklarował za nią podstawy wymiaru i składki na ubezpieczenie zdrowotne;

- art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, bo prawidłowa wykładnia tego przepisu wskazuje, że skoro wnioskodawcę i pracodawcę osoby ubezpieczonej łączyła umowa o współpracy, której przedmiotem było oferowanie produktów bankowych wnioskodawcy przez pracodawcę ubezpieczonej, a pracodawca uzyskiwał korzyść dopiero w wyniku czynności wykonywanych przez ubezpieczoną, z którą wnioskodawca zawarł umowę zlecenia ściśle powiązaną z ww. umową o współpracę i stosunkiem pracy na czynności związane z oferowaniem produktów bankowych, to praca ubezpieczonej wykonywana na podstawie ww. umowy zlecenia w sposób oczywisty wykonywana była na rzecz pracodawcy i to on był ostatecznym beneficjentem pracy ubezpieczonej;

- art. 233 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędną ocenę mocy i wiarygodności materiału dowodowego, przez przyjęcie, że pracodawca ubezpieczonej nie uzyskiwał korzyści z jej pracy, podczas gdy takie korzyści faktycznie uzyskiwał w postaci wynagrodzenia za realizację umowy o współpracy oraz w postaci sprzedaży własnego asortymentu towarów.

Wskazując na powyższe ZUS wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i zasądzenie kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest uzasadniona.

Przedmiotem sporu w sprawie jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia zdrowotne K. P. (1), pracownicy A. G., która w okresie wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę u wyżej wymienionego pracodawcy, zawarła umowę zlecenia z (...) Bank (...) S.A. o świadczenie usług marketingowo-informacyjnych. Wyjaśnienia wymagała kwestia, czy ubezpieczona w okresach wskazanych w zaskarżonej decyzji w ramach umowy zawartej z wnioskodawcą, dotyczącej świadczenia usług marketingowo-informacyjnych, może zostać uznana za pracownika w rozumieniu art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

W zakresie zarzutu organu rentowego dotyczącego naruszenia art. 8 ust. 2a ustawy systemowej sąd apelacyjny ocenił, że jest on uzasadniony. Zważyć bowiem należy, że zgodnie z treścią tego przepisu, za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. W judykaturze prezentowane jest jednolite stanowisko, z którego wynika, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie dotyczy sytuacji, gdy praca wykonywana jest na podstawie jednej z wymienionych w tym przepisie umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taka zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub gdy praca jest wykonywana na podstawie umowy prawa cywilnego zawartej z osoba trzecią, ale praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Pojęcie pracownika w rozumieniu powyższego unormowania ma szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie pracownika w rozumieniu przepisów prawa pracy (art. 2 Kodeksu pracy i art. 22 § 1 k.p.) i obejmuje również osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych w sytuacji, gdy umowę tę zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach tej umowy wykonują pracę na rzecz tego pracodawcy, choćby umowa cywilnoprawna została zawarta z osobą trzecią (vide: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r., sygn. akt III UK 22/11, OSNP 2012/21-22/266, uchwała SN z 2 września 2009 r., sygn. akt II UZP 6/09, OSNP 2010/3-4/46). Objęcie definicją pracownika dla potrzeb prawa ubezpieczeń społecznych, nie tylko pracowników w znaczeniu, jakie temu pojęciu nadają przepisy kodeksu pracy, ale także osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (agentów, zleceniobiorców, wykonawców dzieła) oznacza jednoczesne rozszerzenie pracowniczego tytułu obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym, co wpływa na sposób ustalania podstawy wymiaru składek na to ubezpieczenie. Hipotezą normy prawnej wynikającej z art. 8 ust. 2a ustawy systemowej objęte są dwa rodzaje relacji pomiędzy zainteresowanymi podmiotami. Pierwszą jest sytuacja, gdy oba stosunki (pracowniczy i cywilnoprawny) dotyczą tych samych podmiotów jednocześnie występujących wobec siebie w roli pracodawcy – zleceniodawcy i pracownika - zleceniobiorcy, drugą zaś sytuacja, gdy na istniejący stosunek pracy „nakłada się” na stosunek cywilnoprawny między pracownikiem i osobą trzecią, na podstawie którego pracownik wykonuje pracę na rzecz pracodawcy w ramach łączącej pracodawcę z osobą trzecią (zleceniodawcą) umownej więzi prawnej. W tym ostatnim przypadku pracodawca jest rzeczywistym beneficjentem pracy świadczonej przez pracownika – zleceniobiorcę, bez względu na to, czy w trakcie jej wykonywania pracownik pozostawał pod faktycznym kierownictwem pracodawcy i czy korzystał z jego majątku. Z regulacją art. 8 ust. 2a ww. ustawy koresponduje unormowanie art. 18 i art. 20 ust. 1 tej ustawy dotyczące problematyki podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Skoro bowiem w sytuacjach, do których odnosi się art. 8 ust. 2a ustawy systemowej mamy do czynienia z jednym, szeroko ujętym pracowniczym tytułem obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym, to konsekwentnie w art. 20 ust. 1 tej ustawy nakazano w stosunku do tych ubezpieczonych uwzględnienie w podstawie wymiaru składek również przychodu z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Zatem w przypadku pracowników, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi łączny przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy oraz umów cywilnoprawnych. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy systemowej, na płatniku (na pracodawcy) spoczywa obowiązek obliczania, rozliczania i przekazywania składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W odniesieniu do pracowników w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, płatnikiem jest pracodawca, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jedynie uwzględnia się w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy. Pracodawca, ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien więc zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy. Taki sam sposób postępowania dotyczy także sytuacji, gdy umowa cywilnoprawna została zawarta z innym podmiotem (osobą trzecią), lecz praca w jej ramach jest wykonywana na rzecz pracodawcy, gdyż obowiązki płatnika powinny obciążać podmiot, na rzecz którego praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie świadczona i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, unikając obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy (vide: wyroki SN z 14 stycznia 2010 r., sygn. akt I UK 252/09, LEX nr 577824 i z 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 259/09, LEX nr 585727).

Przy czym należy nadmienić, że przepis art. 8 ust. 2a ustawy systemowej stanowi o wykonywaniu pracy na rzecz pracodawcy, z którym dany ubezpieczony pozostaje w stosunku pracy, nie zaś o wykonywaniu pracy „na korzyść” tego pracodawcy ani też „wyłącznie na rzecz” pracodawcy. Powyższe oznacza, że nie można wykluczyć zastosowania przepisu art. 8 ust. 2a ww. ustawy w sytuacji, gdy pracodawca nie uzyskuje bezpośrednio korzyści z wykonywania przez ubezpieczonego pracy w ramach umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, ani też w sytuacji, gdy ubezpieczony pracę tę wykonuje zarówno na rzecz pracodawcy, jak i na rzecz podmiotu, z którym zawarł umowę agencyjną, umowę zlecenia lub zbliżoną rodzajowo umowę o świadczenie usług.

Prawidłowo zatem organ rentowy zarzucił, że w sprawie zachodzą podstawy do zastosowania przepisu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że ubezpieczona, w ramach umowy zlecenia zawartej z (...) Bank (...) S.A. wykonywała czynności, które skutkowały tym, że to jej pracodawca, czyli A. G., prowadząca przedsiębiorstwo (...) A. G., uzyskiwała rezultaty jej pracy i związane z tym wymierne finansowe korzyści, bowiem zyskiwała większą sprzedaż swoich towarów, a także wynagrodzenie umówione w ramach umowy o współpracę zawartej z wnioskodawcą.

Nadto, zasad świadczenia usług marketingowo-informacyjnych nie ustalał podmiot zewnętrzny – wnioskodawca – i nie od niego zależało, kiedy i w jakich godzinach ubezpieczona będzie wykonywała swoje usługi. O tym bowiem decydowały wyłącznie ustalenia poczynione w ramach stosunku pracy zawartego z pracodawcą. Ponadto wszystkie podejmowane przez ubezpieczoną czynności były wykonywane w siedzibie pracodawcy, w ramach obowiązującego czasu pracy, przy wykorzystaniu sprzętu służbowego (komputerów, oprogramowania, stanowisk obsługi), na rzecz klientów pracodawcy, w systemie podporządkowania pracownika pracodawcy, co wynikało z samej istoty świadczonych usług w siedzibie pracodawcy. Trudno wszak przyjąć, aby pracodawca tolerował poświęcanie przez pracownika, przebywającego w miejscu pracy, w godzinach pracy, czasu na świadczenie – przy wykorzystaniu sprzętu służbowego – usług na rzecz podmiotu zewnętrznego, które to usługi nie skutkowałyby żadnymi rezultatami korzystnymi dla pracodawcy. Zważywszy przy tym, że przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy, z którym dany ubezpieczony pozostaje w stosunku pracy, nie zaś wykonywanie pracy wyłącznie na jego rzecz, uznać należy, że przepis ten znajduje zastosowanie również w przypadku takim, jak niniejszy, to jest w sytuacji, gdy faktycznym beneficjentem pracy świadczonej przez ubezpieczoną w ramach umowy cywilnoprawnej był zarówno wnioskodawca, jak i pracodawca.

Należy również zauważyć, że w umowie zlecenia przewidziano skutek automatycznego jej wygaśnięcia w przypadku ustania stosunku pracy zleceniobiorcy z partnerem wnioskodawcy lub rozwiązania umowy wnioskodawcy z jego partnerem (umowy o współpracę), co pozwala przyjąć, że umowa zlecenia została celowo tak skonstruowana, aby nie miała bytu samoistnego – to jest aby była ściśle powiązana z umową o pracę.

Reasumując, ubezpieczona, wykonując czynności w ramach nawiązanej umowy zlecenia z (...) Bank (...) S.A. wykonywała w istocie pracę na rzecz swojego pracodawcy, gdyż to on głównie uzyskiwał z tego korzyści. Należy bowiem ponownie podkreślić, że przepis art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wymaga, aby dla jego zastosowania konieczne było uzyskanie przez pracodawcę całkowitego rezultatu prac, a konieczne jest jedynie uzyskanie korzyści i to choćby pośredniej, a taka korzyść, jak wyżej wskazano, niewątpliwie miała miejsce.

Mając powyższe na uwadze, sąd apelacyjny w punkcie I wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że odwołanie oddalił. Organ rentowy jest zatem stroną wygrywającą sprawę w obu instancjach i zgodnie z art. 98 k.p.c. przysługuje mu od wnioskodawcy zwrot kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, w tym koszty zastępstwa procesowego za I instancję i II instancję na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804).

SSA Barbara Pauter SSA Maria Pietkun SSA Danuta Rychlik-Dobrowolska

KG