Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

Sędziowie SSO Joanna Składowska

SSR del. Magdalena Kościarz

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku (...) Spółka z o.o. w S.

z udziałem T. C. i B. C.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestniczki postępowania B. C.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 27 listopada 2015 roku, sygnatura akt I Ns 513/15

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie w całości i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, znosząc postępowanie w zakresie objętym rozprawą z dnia 20 listopada 2015 roku i pozostawiając Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 152/16

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 20 kwietnia 2015 roku (data wpływu), (...) Spółka z o.o. z siedzibą w S., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej w dniu 07 lutego 2011 roku A. C. na rzecz jej rodzeństwa T. C. i B. C.. Pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł również o zasądzenie od spadkobierców na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, kwoty 17,00 zł tytułem opłaty od pełnomocnictwa oraz kosztów ustalenia następców prawnych po zmarłej A. C. w łącznej kwocie 196,00 zł. W uzasadnieniu wniosku wskazano, iż wnioskodawczyni posiada wierzytelność wobec spadkodawczyni A. C., wynikającą z tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu z dnia 15 stycznia 2011 roku, wydanego w sprawie VII Nc 18235/09.

Uczestniczka postępowania B. C. nie zajęła stanowiska w sprawie.

Uczestnik postępowania T. C., na rozprawie w dniu 20 listopada 2015 roku, przyłączył się do wniosku.

Z askarżonym postanowieniem z dnia 27 listopada 2015 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 513/15, Sąd Rejonowy w Sieradzu stwierdził, że spadek po zmarłej w dniu 07 lutego 2011 roku w S. A. C. na mocy ustawy nabyło jej rodzeństwo B. C. i T. C. w częściach równych po ½ części każde z nich oraz zasądził od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 50,00 zł tytułem zwrotu opłaty oraz kwotę 77,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło po następujących ustaleniach i wnioskach:

Spadkodawczyni A. C., córka W. i J., zmarła dnia 07 lutego 2011 roku w S., a ostatnio stale zamieszkiwała w S.. Była bezdzietną panną. Pozostawiła po sobie rodzeństwo - brata T. C. i siostrę B. C.. Testamentu nie sporządziła. Nikt ze spadkobierców nie odrzucił spadku, nie zrzekł się dziedziczenia ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

Po dokonaniu powyższych ustaleń faktycznych, Sąd Rejonowy w Sieradzu zważył, iż kodeks cywilny wskazuje dwa tytuły dziedziczenia: ustawowe i testamentowe. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą, a w szczególności, w myśl art. 670 k.p.c., Sąd bada czy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów (art. 677 § 1 k.p.c.).

Sąd Rejonowy w Sieradzu ustalił, iż A. C. nie sporządziła testamentu, a zatem jej spadkobiercy dziedziczą na podstawie ustawy. Jak podkreślił Sąd pierwszej instancji, stosownie do przepisu art. 931 k.c. i następnych, w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku, w pierwszej kolejności powołane do spadku z ustawy są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. W braku zstępnych spadkodawcy powołani do spadku z ustawy są jego małżonek i rodzice, natomiast w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Z kolei, jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. W związku z tym Sąd Rejonowy zważył, że skoro A. C. nie pozostawiła po sobie małżonka, zstępnych, ani rodziców, to tym samym do dziedziczenia, stosownie do dyspozycji art. 932 § 4 k.c., dochodzi w częściach równych rodzeństwo spadkodawczyni - brat T. C. i siostra B. C.. Sąd pierwszej instancji wskazał nadto, iż oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 k.c.). W rozpoznawanej sprawie od śmierci A. C. minęło 6 miesięcy, a zgodnie z zapewnieniem spadkowym złożonym na rozprawie przez T. C. żaden ze spadkobierców nie odrzucił spadku, nie zrzekł się dziedziczenia ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy stwierdził, iż spadek po zmarłej w dniu 07 lutego 2011 roku w S. A. C., na mocy ustawy, nabyło jej rodzeństwo B. C. i T. C. w częściach równych po ½ części każde z nich.

Z takim rozstrzygnięciem nie zgodziła się uczestniczka B. C. wnosząc apelację, którą zaskarżyła postanowienie w całości. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych, poprzez nieuwzględnienie okoliczności, iż w dniu 31 sierpnia 2015 roku, złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku w sprawie Sądu Rejonowego w Sieradzu o sygn. akt I Ns 1058/15. Wskazując na powyższe, B. C. wniosła o zmianę postanowienia poprzez stwierdzenie, że spadek został nabyty w całości przez T. C..

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od uczestniczki postępowania B. C. na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pełnomocnik wnioskodawczyni podniósł, iż apelacja uczestniczki nie zasługuje na uwzględnienie, a podjęta przez nią, dopiero w apelacji, próba podważenia ustalonego kręgu spadkobierców budzi zdziwienie. Wniosek w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, został złożony w kwietniu 2015 roku, a rzekome postanowienie w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych, miało zostać wydane w listopadzie 2015 roku, a zatem uczestniczka w żaden sposób nie poinformowała ani Sądu, ani strony o zainicjowanym przez siebie postępowaniu, celem uzyskania postanowienia o uchyleniu się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Ponadto wskazano, że jeśli takowe orzeczenie zapadło, to niewątpliwie ma ono wpływ na treść wydanego postanowienia spadkowego, ale uczestniczka swojego zarzutu w żaden sposób nie udowodniła. Tym samym, w ocenie pełnomocnika wnioskodawczyni, poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, jak również ich ocena prawna, zostały dokonane w zgodzie z dyrektywą swobodnej oceny dowodów, wyrażoną w art. 233 k.p.c. Przeprowadzone przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne nie tylko korespondują ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, ale także nie przekraczają wyznaczonych granic swobodnej oceny dowodów, której normy wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego i regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Poza tym, podkreślając kontradyktoryjny charakter procesu cywilnego, czego wyrazem jest przede wszystkim dyspozycja art. 232 k.p.c., określająca obowiązek stron do wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, wskazano iż nie jest rolą Sądu poszukiwanie za stronę dowodów przez nią nie wskazanych, mających na celu udowodnienie jej twierdzeń, gdyż zasadnicza rola Sądu sprowadza się do prawnej i faktycznej oceny materiału dowodowego przedstawionego przez strony.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona i to niezależnie od sformułowanego w niej zarzutu.

Zgodnie bowiem z treścią art. 378 § 1 k.c. Sąd drugiej instancji, co prawda rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, jednakże bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W myśl art. 386 § 2 k.p.c. w razie stwierdzenia nieważności postępowania, Sąd odwoławczy uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Przyczyny nieważności postępowania wskazane zostały w art. 379 pkt 1-6 k.p.c. i stanowią katalog zamknięty.

Jedną z przesłanek nieważności postępowania jest pozbawienie strony możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Nieważność ta polega na tym, że strona wskutek wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte na następnych rozprawach przed wydaniem orzeczenia w danej instancji (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74, LEX nr 4895, z dnia 04 marca 2009 roku, IV CSK 468/08, LEX nr 515415). Nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw, w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c., ma miejsce wówczas, gdy w następstwie naruszenia przez sąd przepisów postępowania strona, wbrew swej woli, została faktycznie pozbawiona możności działania, w szczególności zaprezentowania przed sądem swoich racji, przedstawienia swoich twierdzeń faktycznych, zgłoszenia dowodów na ich poparcie, odniesienia się do argumentów i dowodów prezentowanych przez stronę przeciwną oraz do przeprowadzonych już przez sąd dowodów (por. wyroki Sądu Najwyższego z 19 września 2002 r., I PKN 400/2001, LEX nr 75074, z dnia 13 listopada 2007 roku, III U 57/07, LEX nr 897947). Naruszeniem prawa do obrony są zatem takie uchybienia procesowe popełnione przez sąd, które w praktyce uniemożliwiają stronie podjęcie stosownej obrony.

Z kolei, zgodnie z treścią art. 214 § 1 k.p.c. rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania, albo jeżeli nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Jako „znane sądowi przeszkody, których nie można przezwyciężyć” wymienia się np. chorobę strony wykazaną zaświadczeniem lekarskim i uniemożliwiającą stawienie się w sądzie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1981 r., I PRN 8/81, LEX nr 2652, z dnia 28 listopada 1997 r., I CKU 175/97, LEX nr 32504). Co do zasady choroba strony uniemożliwiająca stawiennictwo na rozprawie stanowi przyczynę nieobecności, którą w rozumieniu art. 214 k.p.c. należy zakwalifikować jako przeszkodę nie dającą się przezwyciężyć, która obliguje sąd do odroczenia rozprawy. W sytuacji, gdy strona jest reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, jej choroba nie ma wpływu na bieg postępowania, chyba że konieczne jest dokonanie takich czynności procesowych, których pełnomocnik za nią wykonać nie może, lub stawiennictwo stron jest obowiązkowe ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 r., III CSK 270/11, LEX nr 1232601). Nieodroczenie rozprawy na podstawie art. 214 § 1 k.p.c., nie musi powodować nieważności postępowania, jedynie w sytuacji, gdy z okoliczności sprawy wynika, że strona (uczestnik postępowania) już zajęła stanowisko wobec wszystkich kwestii prawnomaterialnych w postępowaniu, zgłosiła wszystkie istotne dowody dla poparcia swoich tez i ustosunkowała się do twierdzeń strony przeciwnej ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2014 r., IV CSK 463/13, LEX nr 1477457).

W oparciu o poczynione powyżej rozważania, stwierdzić należy, iż w rozpoznawanej sprawie nie mamy do czynienia z opisaną sytuacją, gdyż uczestniczka postępowania B. C. nie była reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, nie brała udziału w żadnej z rozpraw, nie zajęła stanowiska w sprawie, w tym także na piśmie, ograniczając się jedynie do przesyłania do sądu, za pośrednictwem córki, informacji o niemożności stawienia się na rozprawie i przedstawiania na potwierdzenie tych okoliczności zaświadczenia lekarskiego wydanego przez lekarza biegłego sądowego.

Zgodnie z utrwalonym poglądem orzecznictwa, w sytuacjach wskazanych w art. 214 § 1 k.p.c., rozprawa ulega odroczeniu, a zatem nie jest konieczny wniosek strony o odroczenie, gdyż choroba strony wykazana zaświadczeniem lekarskim i uniemożliwiająca stawienie się w Sądzie, w każdym wypadku pociąga za sobą konieczność odroczenia rozprawy, tym bardziej, jeśli strona nie jest reprezentowana w procesie przez pełnomocnika. Wydanie w takiej sytuacji orzeczenia powoduje nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1997 roku, I CKU 175/97, LEX nr 32504, z dnia 19 września 2002 r., I PKN 400/01, LEX nr 75074, z dnia 30 listopada 2004 r., IV CK 304/04, LEX nr 589990, z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 564/07, LEX nr 424339, z dnia 29 stycznia 2009 r., V CSK 257/08, LEX nr 484740; z dnia 04 marca 2009 roku, IV CSK 468/08, LEX nr 515415, z dnia 20 maja 2009 r., I CSK 377/08, LEX nr 515439).

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy należy zauważyć, że uczestniczka postępowania B. C., przed Sądem pierwszej, nie składała wniosku o odroczenie rozprawy z dnia 21 września 2015 roku i z dnia 20 listopada 2015 roku, natomiast wskazała na istnienie przeszkód uniemożliwiających jej udział w tych rozprawach, przedkładając przy pismach z dnia 18 września 2015 roku (data wpływu) i z dnia 19 listopada 2015 roku (data wpływu) zwolnienia od lekarza sądowego. Rozprawa z dnia 21 września 2015 roku, na którą nikt się nie stawił, została odroczona, z uwagi na brak wiadomości o doręczeniu wezwania od uczestnika T. C., natomiast rozprawa z dnia 20 listopada 2015 roku, na którą uczestniczka B. C. nie stawiła się, nie została odroczona i po odebraniu zapewnienia spadkowego od uczestnika T. C., przewodniczący zamknął rozprawę i odroczył publikację orzeczenia na dzień 27 listopada 2015 roku. Następnie, w wyznaczonym terminie, ogłosił postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Tym samym uczestniczka postępowania B. C. nie miała możliwości zajęcia stanowiska w sprawie.

Reasumując, Sąd Okręgowy podziela stanowisko, że jeżeli strona na skutek wadliwości procesowych sądu nie mogła uczestniczyć i nie uczestniczyła w rozprawie bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia, to zachodzą podstawy, by przyjąć, że strona ta została pozbawiona możności obrony swych praw, co skutkuje nieważnością postępowania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 10 maja 2000 r., III CKN 416/98, LEX nr 44007, z dnia 10 lipca 2002 r., II CKN 822/00, LEX nr 55519, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2009 r., I CSK 377/08, LEX nr 515439).

W przedmiotowej sprawie uczestniczka postępowania B. C. przed terminem rozprawy z dnia 20 listopada 2015 roku zawiadomiła Sąd Rejonowy w Sieradzu o tym, że ze względu na stan zdrowia nie będzie mogła stawić się na posiedzenie, załączając stosowne zwolnienie lekarskie od lekarza sądowego (pismo wraz z zaświadczeniem lekarskim k. 30-31). Pomimo tego, Sąd pierwszej instancji odebrał na tym posiedzeniu zapewnienie spadkowe od uczestnika T. C., zamknął rozprawę i odroczył ogłoszenie orzeczenia. Natomiast, w ocenie Sądu Okręgowego, w tym dniu istniały jednoznaczne podstawy do odroczenia rozprawy na podstawie art. 214 § 1 k.p.c., a jej nieodroczenie stanowiło naruszenie przywołanego przepisu, a tym samym naruszenie prawa uczestniczki B. C., działającej bez zawodowego pełnomocnika, do celowego dochodzenia swoich praw, co stanowi nieważność postępowania w sprawie w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Sąd został bowiem powiadomiony przed rozprawą o okoliczności, która w myśl art. 214 § 1 k.p.c. uzasadniała obligatoryjne odroczenie rozprawy. W tej sytuacji, zachodzi bezwzględna podstawa do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Sieradzu do ponownego rozpoznania oraz zniesienia postępowania w zakresie objętym rozprawą z dnia 20 listopada 2015 roku, z jednoczesnym pozostawieniem Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W tym miejscu dodatkowo wskazać należy, iż nawet gdyby w przedmiotowej sprawie nie wystąpiła podstawa do uchylenia orzeczenia w postaci nieważności postępowania, którą Sąd miał obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu i tak zaskarżone orzeczenie nie mogłoby się ostać. Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał bowiem istoty sprawy, gdyż nie rozważył wszechstronnie wszystkich okoliczności i nie uwzględnił faktu skutecznego uchylenia się przez uczestniczkę postępowania B. C. od konsekwencji niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz faktu odrzucenia przez nią spadku po siostrze, co z kolei wymaga prowadzenia dalszego postępowania dowodowego i ustalenia prawidłowego kręgu uczestników postępowania.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy będzie związany oceną prawną niniejszej sprawy, wyrażoną w uzasadnieniu przez Sąd Okręgowy. W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy w Sieradzu weźmie pod uwagę, iż w sprawie o sygn. akt I Ns 1059/15, uczestniczka postępowania B. C. złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego o odrzuceniu spadku po A. C. i oświadczyła, że odrzuca spadek po siostrze, a czynność ta została prawomocnie zatwierdzona postanowieniem Sądu Rejonowego w Sieradzu z dnia 27 stycznia 2016 roku, wydanym w sprawie I Ns 1059/15. W tej sytuacji uczestniczka postępowania jako spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączona od dziedziczenia, tak jakby nie dożyła otwarcia spadku (art. 1020 k.c.), a w jej miejsce wstępują pozostali po niej zstępni – dzieci M. K., S. C. i K. C.. Tak więc, ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji winien w sposób prawidłowy określić krąg uczestników postępowania i wezwać wszystkie te osoby do udziału w sprawie, a następnie, po przeprowadzeniu przewidzianego prawem postępowania dowodowego, ustalić kto jest spadkobiercą po A. C., pamiętając o treści art. 690 k.p.c.

Z tych wszystkich względów, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., należało orzec, jak w sentencji postanowienia.