Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 lipca 2020 r. w Lublinie

sprawy G. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o należność z tytułu składek

na skutek apelacji G. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zamościu

z dnia 30 sierpnia 2019 r. sygn. akt IV U 80/19

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 15 listopada 2018 roku, znak RWA: (...) i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania temu organowi rentowemu.

Małgorzata Pasek Elżbieta Czaja Krzysztof Szewczak

III AUa 926/19

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 listopada 2018 r., nr RWA: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. stwierdził, że G. B. jest dłużnikiem z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od lutego do marca 2016 r. w łącznej kwocie (z odsetkami) wynoszącej na dzień wydania decyzji – 1 888,08 zł. Organ rentowy przyjął przy tym, że wnioskodawczyni nie dopełniła obowiązku zapłaty składek i dlatego w drodze decyzji określił wysokość jej zadłużenia z tego tytułu.

W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawczyni G. B. w istocie domagała się jej uchylenia. Podniosła, że od 1997 r. do chwili obecnej podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników. W lutym 2016 r. w Urzędzie Gminy w B. zarejestrowała pozarolniczą działalność gospodarczą i wybrała ubezpieczenie społeczne rolników, ale Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wyłączył ją z tego ubezpieczenia. W związku z tym już w marcu 2016 r. wyrejestrowała pozarolniczą działalność gospodarczą. Wnioskodawczyni podkreśliła, że nigdy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej nie wybierała ubezpieczenia w ZUS.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wnosił o jego oddalenie. Organ rentowy podniósł przy tym, że w dniu 12 maja 2016 r. otrzymał prawomocną decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 29 lutego 2016 r. stwierdzającą ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wnioskodawczyni od dnia 22 lutego 2016 r. Zdaniem organu rentowego, wnioskodawczyni po wyłączeniu jej z ubezpieczenia społecznego rolników, miała obowiązek opłacania w ZUS składek z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, a ponieważ tego nie uczyniła, została wydana zaskarżona decyzja ustalającą wysokość zadłużenia.

Wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2019 r. Sąd Okręgowy w Zamościu oddalił odwołanie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że prawomocną decyzją z dnia 29 lutego 2016 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził, że ubezpieczenie społeczne rolników G. B. ustało z dniem 22 lutego 2016 r. Wydanie tej decyzji poprzedzało ustalenie, że wnioskodawczyni przed rozpoczęciem pozarolniczej działalności gospodarczej nie posiadała nieprzerwanego, co najmniej 3-letniego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Zdaniem Sądu Okręgowego ta decyzja jest wiążąca w sprawie niniejszej. Sąd I instancji powołał się przy tym na utrwalone orzecznictwo, z którego wynika, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją organu rentowego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07 – OSNP 2009, nr 5-6, poz. 78 oraz z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07 – OSNP 2009, nr 21-22, poz. 295).

Sąd I instancji uznał, że za okres od dnia rozpoczęcia prowadzenia pozarolniczej działalności do daty jej zawieszenia, tj. do dnia 1 kwietnia 2016 r., wnioskodawczyni jako osoba podlegająca obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, powinna opłacać składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy, ponieważ w tym okresie nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Sąd Okręgowy zacytował następnie treść przepisów art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 13 pkt 4 oraz art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. 2019 r., poz. 300 ze zm.).

W sytuacji, gdy wnioskodawczyni podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i nie zapłaciła wymagalnych składek w ustawowym terminie, zdaniem Sądu Okręgowego, organ rentowy miał podstawy do wydania zaskarżonej decyzji ustalającej wysokość przedmiotowych należności.

Zarzuty przedstawione przez wnioskodawczynię w odwołaniu Sąd i instancji ocenił jako nietrafne.

Wnioskodawczyni nie mogła skutecznie złożyć w Urzędzie Gminy w B. wniosek o kontynuowanie ubezpieczenia społecznego rolników, przy jednoczesnym prowadzeniu pozarolniczej działalności, gdyż tego rodzaju ewentualny wniosek powinna zgłosić w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Sąd Okręgowy powołał przy tym przepis art. 5a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2019 r., poz. 299 ze zm.).

Sąd Okręgowy stwierdził, że wydanie przez organ rentowy zaskarżonej decyzji ustalającej wysokość zadłużenia wnioskodawczyni z tytułu nieopłaconych należności składkowych było konsekwencją wcześniejszej decyzji Prezesa KRUS stwierdzającej ustanie ubezpieczenia społecznego rolników G. B. z dniem 22 lutego 2016 r. Sąd I instancji zwrócił uwagę na to, że jak wynika z załączonego przez wnioskodawczynię do odwołania odpisu (...)1 Wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej”, wniosek ten zgłosiła ona w dniu 22 lutego 2016 r., podając, że ta data jest datą rozpoczęcia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Powołując się na powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznał, że za miesiące luty i marzec 2016 r. G. B. powinna zapłacić wymagane składki wraz z odsetkami za zwłokę.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy oddalił odwołanie.

W apelacji od tego wyroku, którą wniosła G. B., nie zostały sformułowane zarzuty i wnioski w sposób odpowiadający wymaganiom określonym w art. 368 § 1 k.p.c. Apelantka podniosła, że po doręczeniu jej decyzji Prezesa KRUS z dnia 29 lutego 2016 r. stwierdzającej ustanie jej ubezpieczenia społecznego rolników, złożyła wniosek o wykreślenie w CEIDG wpisu o prowadzeniu przez nią pozarolniczej działalności gospodarczej. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2010 r., IV CSK 371/09, apelantka stwierdziła, że sam wpis do CEIDG nie oznacza rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej. Jednocześnie podniosła, że nie podjęła prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, co potwierdza złożone do akt sprawy zaświadczenie Urzędu Skarbowego w B.. Powołując się na te okoliczności apelantka domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni G. B. zasługiwała na uwzględnienie. Zaskarżony wyrok oraz poprzedzająca go decyzja organu rentowego podlegały uchyleniu, ponieważ już na etapie postępowania administracyjnego doszło do nierozpoznania istoty sprawy.

Organ rentowy w kończącej postępowanie administracyjne decyzji z dnia 15 listopada 2018 r. stwierdził, że G. B. jest dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za miesiące luty i marzec 2016 r. Decyzja ta została wydana w sytuacji, gdy wcześniej organ rentowy zaniechał wydania decyzji ustalającej obowiązek podlegania przez wnioskodawczynię ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej przez nią pozarolniczej działalności gospodarczej. Należy przy tym zauważyć, że zakończone zaskarżoną decyzją postępowanie administracyjne zostało wszczęte i było kontynuowane przez organ rentowy w sprawie obowiązku ubezpieczeń z tytułu prowadzonej przez G. B. pozarolniczej działalności gospodarczej. Organ rentowy wyraźnie zaznaczył, że taki był przedmiot właśnie wszczętego postępowania administracyjnego, w postanowieniu z dnia 28 czerwca 2017 r., którym to postępowanie zostało zawieszone (k. 13 akt postępowania administracyjnego) oraz w postanowieniu z dnia 23 marca 2018 r. o podjęciu zawieszonego postępowania (k. 9 akt postępowania administracyjnego). W dalszej kolejności ZUS, zamiast najpierw rozstrzygnąć o podleganiu wnioskodawczyni ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, zwłaszcza gdy G. B. w toku postepowania administracyjnego wyraźnie twierdziła, że nie podjęła i nie wykonywała w spornym okresie pozarolniczej działalności gospodarczej, wydał zaskarżoną decyzję, w której stwierdził wysokość zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy z tytułu prowadzenia tej działalności.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, prawomocna decyzja Prezesa KRUS z dnia 29 lutego 2016 r. stwierdzająca ustanie wobec wnioskodawczyni z dniem 22 lutego 2016 r. jej ubezpieczenia społecznego rolników, nie zwalniała pozwanego organu rentowego od ustalenia czy G. B. w spornym okresie faktycznie wykonywała pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dopiero dokonanie prawomocnego ustalenia o podleganiu wnioskodawczyni tym ubezpieczeniom w spornym okresie otworzyłoby drogę do wszczęcia postępowania w sprawie określenia wysokości należności składkowych za ten okres. Wydając zaskarżoną decyzję organ rentowy jedynie w drodze przesłanki przyjął, że wnioskodawczyni podlegała w/w ubezpieczeniom w miesiącach: luty i marzec 2016 r. Organ rentowy winien był najpierw w odrębnym postępowaniu rozstrzygnąć kwestię podlegania G. B. ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia w spornym okresie pozarolniczej działalności gospodarczej i dopiero w razie prawomocnego stwierdzenia, że podlega ona tym ubezpieczeniom, możliwe stałoby się wydanie w innym postępowaniu decyzji stwierdzającej zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na w/w ubezpieczenia.

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych treść zaskarżonej decyzji wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99 – OSNP 2000, nr 15, poz. 601). Należy mieć przy tym na uwadze, że przedmiotem postępowania sądowego w takich sprawach jest ocena zgodności z prawem – w aspekcie formalnym i materialnym – decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Postępowanie to jest więc postępowaniem kontrolnym. Badanie legalności decyzji organu rentowego i orzekanie o niej przez sąd jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydania tej decyzji. Postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy.

Z treści pism złożonych przez G. B. w toku postępowania administracyjnego, a także z wniesionych przez nią: odwołania i apelacji, jednoznacznie wynika, że kwestionuje ustalenie organu rentowego, że podlegała ona ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej w spornym okresie pozarolniczej działalności gospodarczej. Wnioskodawczyni wyraźnie żądała ustalenia, że podlegała w spornym okresie ubezpieczeniu społecznemu rolników. Zaskarżona decyzja została oparta na ustaleniu, o czym była już wyżej mowa, że Prezes KRUS decyzją z dnia 29 lutego 2016 r. stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników G. B. z dniem 22 lutego 2016 r. Ta ostatnia decyzja została oparta na domniemaniu wynikającym z wpisu do CEIDG. Domniemanie to jednak ma charakter wzruszalny, bowiem zgłoszenie i sam wpis do ewidencji działalności gospodarczej stanowi tylko podstawę rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu jej legalizacji i nie jest zdarzeniem ani czynnością utożsamianą z podjęciem takiej działalności. Tak więc domniemanie wynikające z wpisu do CEIDG może zostać obalone w toku postępowania dowodowego. Ciężar dowodu w tej sytuacji ciąży na kwestionującym stan rzeczy ujawniony w CEIDG. W tym miejscu należy z całą mocą podkreślić, że podstawowe znaczenie dla objęcia ubezpieczeniami społecznymi ma fakt rzeczywistego wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej w sposób ciągły i o charakterze zarobkowym. W toku postępowania administracyjnego wnioskodawczyni konsekwentnie twierdziła, że w spornym okresie nie rozpoczęła prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w ramach zgłoszenia tej działalności do CEIDG. W sytuacji gdy sam ten wpis nie świadczy o tym, że taka działalność została rozpoczęta i była wykonywana w spornym okresie, rzeczą organu rentowego było dokładnie to zbadać.

W sytuacji, gdy G. B. przeczyła okolicznościom, na których została oparta zaskarżona decyzja, tj. że w spornym okresie podlegała ona ubezpieczeniom społecznym w związku z wykonywaniem pozarolniczej działalności gospodarczej, wydanie decyzji stwierdzającej zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy, wymagało najpierw ustalenia, czy wnioskodawczyni w spornym okresie podlegała tym ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, z czym związana była konieczność przeprowadzenia przez organ rentowy szczegółowego postępowania dowodowego. Należy przy tym zauważyć, że ze względu na kontrolny charakter postępowania odwoławczego przed sądem, organu rentowego nie mógł w tych ustaleniach zastępować Sąd Okręgowy, powodowałoby to bowiem wyeliminowanie poprzedzającej postępowanie sądowe drogi postępowania administracyjnego.

Organ rentowy przy ponownym rozpoznawaniu sprawy winien przeprowadzić szczegółowe postępowanie dowodowe, pozwalające na ocenę zarzutów przedstawionych przez G. B. w odwołaniu od decyzji z dnia 15 listopada 2018 r. oraz w apelacji i w konsekwencji na dokonanie najpierw prawidłowego ustalenia czy w spornym okresie podlegała ona ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Dokonanie bowiem prawomocnego ustalenia podlegania w/w ubezpieczeniom dopiero otworzy organowi rentowemu drogę do wydania decyzji o zadłużeniu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy.

Z przedstawionych wyżej względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 477 ^14a k.p.c. orzekł jak w sentencji.