Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2020 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. G.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 19 lutego 2019 r., sygn. akt II C 500/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje adwokat A. M. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Rybniku) kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych, w tym kwotę 27,60 złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt V ACa 189/19

UZASADNIENIE

Powód P. G. wnosił o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Zakładu Karnego w (...) zadośćuczynienia w kwocie 80.000 zł z naruszenie dóbr osobistych w postaci: poszanowania godności, czci, intymności i związanych z tym uprawnień do odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach humanitarnych i bezpiecznych w okresie od 1 marca 2016 r. do dnia 28 kwietnia 2016 r. Nadto wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów pomocy prawnej świadczonej powodowi z urzędu, które nie zostały pokryte w całości ani w części.

Pozwany Skarb Państwa – Dyrektor Zakładu Karnego w (...) zastępowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego, podnosząc, że powód nie wykazał przesłanek aktualizujących odpowiedzialność Skarbu Państwa.

Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 19 lutego 2019 r. oddalił powództwo i orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu. Postanowieniem z dnia 11 marca 2019 r. wyrok ten uzupełniono zasądzając od powoda na rzecz pozwanej koszty procesu. Wyrok ten wydano w następująco ustalonym stanie faktycznym:

Powód P. G. odbywał karę pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 27 sierpnia 2012 r. sygn. akt III K 591/12 w Zakładzie Karnym w (...) w okresie od 1 marca 2016 r. do 28 kwietnia 2016 r. Był zakwaterowany w celach (...), (...), (...). Zakład Karny w (...) jest zakładem karnym typu półotwartego. Skazani mają nieograniczoną możliwość poruszania się w porze dziennej po kilu hektarach terenów i korzystania w tym czasie z bogatej oferty rekreacyjnej, oświatowej i wyznaniowej. Mogą korzystać z boisk sportowych, świetlic, biblioteki z czytelnią, kaplicy, sali związków wyznaniowych. Również w porze nocnej skazani mają niczym nieograniczone prawo poruszania się w obrębie pawilonu mieszkalnego, gdyż cele mieszkalne pozostają otwarte przez całą dobę. Zjawisko przeludnienia po raz ostatni wystąpiło w Zakładzie Karnym w (...) w 2010 roku. Do powierzchni celi nie wlicza się wyłącznie wnęki okiennej i grzejnikowej, a także powierzchni znajdującej się poza kratami wewnętrznymi oraz wydzielonych kącików sanitarnych. Powierzchnia celi zajmowana przez wyposażenie wliczana jest do powierzchni celi.

Ustalił dalej Sąd Okręgowy, iż cele mieszkalne są wyposażone w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy, tj. łóżko metalowe z drabinką ułatwiającą wchodzenie i zabezpieczeniem przed spadnięciem podczas snu, pojemnik na rzeczy własne osadzonego, stół więzienny, szafkę więzienną, taboret więzienny, wiadro, miskę, szczotkę, zmiotkę i szufelkę. Sprzęt kwaterunkowy podlega cyklicznym przeglądom wykonywanym przez administrację. Sprzęt uszkodzony, zagrażający bezpieczeństwu użytkownika jest wybrakowywany i zastępowany nowym. Cele podlegają bieżącym czynnościom konserwacyjnym i remontowym. Wszystkie cele mieszkalne są wyposażone w otwierane okna i drzwi. Skazani mają niczym nieograniczoną możliwość ich otwierania i zamykania, a tym samym wietrzenia pomieszczeń. Wszystkie cele wyposażone są w kratki wentylacyjne, które podlegają corocznym przeglądom kominiarskim. W oknach nie ma zamontowanych siatek lub blind. W celach mieszkalnych są zainstalowane oprawy oświetleniowe o źródle jarzeniowym zapewniające odpowiednią ilość światła. Skazani mają możliwość korzystania z biblioteki wraz z czytelnią, które to pomieszczenie zapewnia czytelnikom odpowiednie warunki do czytania. Wszystkie cele są wyposażone w niczym niezasłonięte okno zapewniające dostęp światła naturalnego w porze dziennej. W celach zamontowane są grzejniki centralnego ogrzewania o mocy dobranej do kubatury pomieszczenia. Toalety znajdują się poza celami, w osobnych pomieszczeniach. Pomieszczenia toalet podlegają bieżącym remontom, jak również czynnościom naprawczym. Powyższe czynności są wykonywane przez służbę konserwacyjną jednostki. W celu zapewnienia odpowiednich warunków higienicznych w Zakładzie Karnym w (...) stosuje się środki czystości posiadające odpowiednie atesty i certyfikaty. Do utrzymania czystości w pomieszczeniach używa się: płynu do mycia i bieżącej pielęgnacji podłóg, proszku do szorowania oraz środka do gruntownego czyszczenia urządzeń sanitarnych. Ilość wydawanych środków czystości na pawilony mieszkalne nie jest limitowana. Skazani otrzymują także sprzęt do czyszczenia w formie: szczotek, misek, zmiotek, szmat, wiader. Czystość i porządek w pawilonie mieszkalnym utrzymują sami skazani w ramach tzw. dyżurów gospodarczych. Dyżury takie są wykonywane co najmniej dwa razy dziennie i polegają na sprzątaniu cel, korytarza, pomieszczeń ubikacji, łazienki oraz zamiataniu terenu przed pawilonem mieszkalnym. Wykonywanie dyżurów jest nadzorowane przez funkcjonariuszy. W przypadku stwierdzenia nienależytego wykonania dyżuru porządkowego prace są powtarzane.

W Zakładzie Karnym w (...) skazani co miesiąc otrzymują środki higieny osobistej. Korzystają z kąpieli w łaźni centralnej. Łaźnia znajduje się w osobnym budynku, który został wyremontowany w 2010 roku. W czasie kąpieli osadzeni nie są narażeni na oddziaływanie czynników atmosferycznych, ani pogodowych, gdyż łaźnia wyposażona jest w śluzę poprzedzającą wejście do przebieralni, szczelne drzwi, nawiew ciepłego powietrza z nagrzewnicy. Czas na kąpiel oraz przebranie się nie jest limitowany. Osadzeni mają zapewnioną możliwość kąpieli dwa razy w ciągu tygodnia. W budynku łaźni odbywają się również wymiany pościeli, piżam, ręczników, ścierek, ubrań skarbowych i roboczych. Pomieszczenia łaźni podlegają bieżącej konserwacji dokonywanej przez służbę remontową jednostki. Powód korzystał z własnych ręczników, odzieży, pościeli, środków higieny osobistej.

Nadto Sąd Okręgowy ustalił, że obowiązujące przepisy nie nakładają na administracje zakładów karnych obowiązku zapewnienia skazanym ciepłej wody w pawilonie. W budynku stołówki znajduje się kilkanaście umywalek z ciepłą wodą, dostępnych w godzinach otwarcia stołówki. W godzinach wydawania posiłków skazani mogą pobierać wrzątek na stołówce u wydającego posiłki, zaś zgodą dyrektora osadzeni mogą posiadać i korzystać w oddziałach mieszkalnych z grzałek oraz czajników bezprzewodowych, mają również nieograniczoną możliwość wypożyczenia do miejsca zakwaterowania kuchenek elektrycznych. Obowiązujące przepisy nie nakładają na administracje zakładów karnych obowiązku zapewnienia skazanym suszarni w pawilonie mieszkalnym. W sezonie grzewczym skazani mogą suszyć pranie na grzejnikach znajdujących się w umywalni, w porze letniej na sznurach rozwieszonych przed pawilonami mieszkalnymi. Wyżywienie świadczone powodowi spełniało normy określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 lutego 2016 r. w sprawie wyżywienia osadzonych w zakładach karnych. Od 2004 roku w Zakładzie Karnym w (...), w zakresie gospodarki żywnościowej, obowiązuje system HACCP. System polega na przeprowadzaniu analizy zagrożeń i wskazaniu, które punkty procesu produkcji żywności są krytyczne, tzn. mogą w nich wystąpić zagrożenia (biologiczne, chemiczne, fizyczne) mające wpływ na jakość zdrowotną końcowego produktu. Punkty takie objęte są stałym nadzorem. System ten zapewnia najwyższe standardy bezpieczeństwa zbiorowego żywienia. Posiłki są przygotowywane wyłącznie z produktów świeżych, posiadające aktualne terminy przydatności do spożycia. Do przygotowania posiłku używa się produktów wysokiej jakości. Ze wszystkich posiłków pobiera się także próbki przechowywane na potrzeby kontroli sanitarnych. Przy wydawaniu posiłków skazani mają prawo do zgłaszania szefowi kuchni uwag dotyczących ilości, bądź jakości posiłków. Z prawa tego powód nie korzystał. Skazani mają zapewnioną kompleksową opiekę medyczną. Opieka medyczna sprawowana jest w osobnym budynku. W jej ramach opiekę dla skazanych świadczą lekarze wszystkich specjalizacji, tj. lekarze interniści, pulmonolog, okulista, neurolog, laryngolog, chirurg – ortopeda, psychiatra, stomatolog oraz wykwalifikowane pielęgniarki. Większość zabiegów udzielana jest na terenie zakładu. W razie niezbędnej konieczności pomoc medyczna udzielana jest osadzonym poza zakładem w zarówno w publicznych jak i niepublicznych placówkach służby zdrowia. Dostępność świadczeń oraz ich wysokość nie jest limitowana.

Zakład Karny w (...) jest położony na terenie występowania szkód górniczych. Z uwagi na ciągłość eksploatacji górniczej na terenie jednostki występowały uszkodzenia budynków (pawilon(...),(...)). Obiekty budowlane, w których szkody występują lub występowały znajdują się pod ciągłym nadzorem rzeczoznawcy budowlanego, który określa potrzeby remontowo – naprawcze oraz sposób naprawy uszkodzeń, bądź zabezpieczenia budynków przed dalszą degradacją. Pawilony (...) i (...) zostały w ramach naprawienia szkód górniczych wyburzone, a na terenie jednostki powstaje nowy obiekt.

Ustalając powyższy stan faktyczny, Sąd Okręgowy dał wiarę zgromadzonym dokumentom, albowiem ich prawdziwość nie budziła wątpliwości i nie została skutecznie zakwestionowana przez powoda. Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom świadka P. W. dotyczącym warunków panujących w pozwanej jednostce albowiem jego zeznania są spójne i w pełni korelują z dokumentami przedłożonymi przez stronę pozwaną. Na walor wiarygodności zasługiwały jedynie częściowo zeznania samego powoda, które okazały się przydatne o tyle, o ile pokrywały się z ustalonym powyżej stanem faktycznym. W pozostałym zakresie, Sąd Okręgowy odmówił zeznaniom powoda wiarygodności. Powód nie był w stanie precyzyjnie wskazać co konkretnego zarzuca pozwanej jednostce poza ogólnymi stwierdzeniami dotyczącymi naruszenia jego dóbr osobistych, twierdząc, iż w czasie pobytu w Zakładzie Karnym w (...) naruszono jego godność, cześć, prawo do intymności i odbywania kary w warunkach humanitarnych i bezpiecznych.

Odnosząc się do wniosków powoda o zobowiązanie pozwanego do przedstawienia szeregu dokumentów oraz przedstawienia określonych informacji stwierdził Sąd Okręgowy, że obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Przepisy art. 3 w związku z art. 250 § 1 zdanie drugie k.p.c. stanowią szczególne unormowanie w stosunku do art. 187 § 2 pkt 4 k.p.c., z którego można wywodzić obowiązek sądu udzielania pomocy stronie w zbieraniu materiału dowodowego. Jeśli chodzi o dokumenty organu państwowego żądający takiej pomocy powinien wykazać, że nie może uzyskać wyciągu lub odpisu dokumentu, czego powód nie uczynił. Zdaniem Sądu Okręgowego w ustalonym stanie faktycznym powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy zgłoszone przez powoda żądanie ocenił na podstawie art. 417 § 1 k.c. oraz art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 § 1 k.c. odwołując się do wykładni tych przepisów i wskazał, iż powód żądając ochrony prawnej podnosił, że jego dobra osobiste zostały naruszone nie samym faktem pozbawienia go wolności, ale warunkami w jakich przebywał, w szczególności dotyczyło to w szczególności niezapewnienia warunków godnego odbywania kary. Podstawą odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa jest art. 417 k.c., który stanowi, iż za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Kwestię warunków, w jakich powinni przebywać osadzeni normuje art. 110 § 2 k.k.w., według którego powierzchnia w celi mieszkalnej, przypadająca na skazanego, powinna wynosić nie mniej niż 3 m ². Cele wyposaża się w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania, odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią do pory roku temperaturę, według norm określonych dla pomieszczeń mieszkalnych, a także oświetlenie odpowiednie do czytania i wykonywania pracy. Powód przyznał, że cele, w których przebywał w Zakładzie Karnym w (...) nie były przeludnione. Dodać należy, że z materiału dowodowego w sprawie zebranego wynika, że w Zakładzie Karnym w (...) zjawisko przeludnienia po raz ostatni wystąpiło w 2010 roku.

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że kwestia zapewniania osobom osadzonym w zakładach karnych odpowiednich warunków bytowych jest nie tylko przedmiotem regulacji prawa krajowego, ale również została poruszona w aktach prawa międzynarodowego, których stroną jest Rzeczypospolita Polska. Zasadnicze znaczenie ma tutaj Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona 4 listopada 1950 r. w Rzymie (dalej EKPCz), a w szczególności na art. 3 tej Konwencji. Zgodnie z tym przepisem nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Ochrona z art. 24 k.c., o którą wystąpił powód dotyczy wyłącznie działań bezprawnych, gdy co do zasady przedmiotem ochrony — dobrem osobistym — może być również godność człowieka, w tym godność osoby tymczasowo aresztowanej, czy pozbawionej wolności. Jak przyjął Trybunał Konstytucyjny, art. 41 ust. 4 Konstytucji nakazuje humanitarne traktowanie każdego pozbawionego wolności. Traktowanie ,,humanitarne" to nic tylko niestosowanie tortur i zakaz traktowania okrutnego, nieludzkiego i poniżającego. Traktowanie humanitarne musi bowiem uwzględniać minimalne potrzeby każdego człowieka z uwzględnieniem przyzwoitego poziomu życia w danym społeczeństwie. Wymaga to od władzy publicznej pozytywnych działań w celu zaspokojenia tych potrzeb, także w stosunku do osób pozbawionych wolności. Godność człowieka podlega ograniczeniom, które są niezbędne (konieczne) w demokratycznym państwie prawnym. Zarówno przepisy Konstytucji, jak i przepisy prawa międzynarodowego, które zostały ratyfikowane przez Polskę dozwalają na pozbawienie wolności, choć tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Taką ustawą jest obowiązujący kodeks postępowania karnego i kodeks karny wykonawczy. Odbywający karę pozbawienia wolności musi się liczyć z pewnymi ograniczeniami swobód i praw, mieszczącymi się w granicach prawnych regulujących odbywanie kary pozbawienia wolności w danym zakładzie karnym. Ochronę z art. 24 k.c. można bowiem przyznać tylko w przypadku działań bezprawnych, a bezprawność tę wyłącza działanie mające uznanie w przepisach prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2003 r. I CKN 480/01, LEX nr 137619), nawet gdy Trybunał Konstytucyjny uznał, za celowe usunięcie określonej regulacji prawnej z porządku prawnego.

Podkreślił Sąd Okręgowy, iż powód jako osoba przebywająca w warunkach izolacji więziennej musiał zdawać sobie sprawę z ograniczeń i dolegliwości, jakie się z tym wiążą bez względu na to, w jakim charakterze tam przebywa. Co do warunków w jakich przebywał powód podkreślić należy, iż nie przedstawił on dowodów, które potwierdzałyby zarzuty zawarte w pozwie. Jeśli idzie o dostęp do ciepłej wody i kąpiel, to stwierdzić należy, że zgodnie z § 30 ust. 3 zdanie pierwsze rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno - porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności obowiązującym do dnia 31 grudnia 2016 r. oraz obecnie obowiązującego § 31 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno - porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności - skazany korzysta co najmniej raz w tygodniu z ciepłej kąpieli, natomiast w pozwanej jednostce skazany ma możliwość korzystania z gorącej kąpieli dwa razy w tygodniu, nadto ma codzienny dostęp do bieżącej wody. Kąpiel jest realizowana w łaźni ogólnej, usytuowanej w osobnym budynku, w którym odbywa się również wymiana pościeli, piżam, ręczników, ścierek, ubrań skarbowych i roboczych. Powód tym okolicznościom nie zaprzeczył. Nadto w obiekcie stołówki znajdują się umywalki z ciepłą wodą dostępne w godzinach otwarcia stołówki, w godzinach wydawania posiłków skazani mogą pobierać wrzątek od wydającego posiłki, za zgodą dyrektora jednostki osadzeni mogą posiadać i korzystać w oddziałach mieszkalnych z grzałek oraz czajników bezprzewodowych, kuchenek elektrycznych.

Zgodnie z art. 116 k.k.w. osoby pozbawione wolności są zobowiązane do przestrzegania higieny osobistej i czystości pomieszczeń, w których przebywają oraz wykonywania prac porządkowych w obrębie zakładu karnego. Czystość i porządek w pawilonie mieszkalnym utrzymują sami skazani w ramach dyżurów. Skazani otrzymują środki czystości oraz sprzęt (szczotki, miski, zmiotki, szmaty, wiadra). Ich ilość nie jest limitowana. Środki czystości w razie potrzeby wydawane są w zwiększonej ilości. Sanitariaty znajdowały się w odpowiednim stanie technicznym. Powód odbywał karę pozbawienia wolności w pawilonie (...), w którym to budynku występowały szkody górnicze, a który to budynek obecnie został wyburzony. Z uwagi na ciągłość eksploatacji górniczej na terenie jednostki występują uszkodzenia budynków, jednakże są one pod ciągłym nadzorem rzeczoznawcy budowalnego, który określa potrzeby remontowo – naprawcze oraz sposób naprawy uszkodzeń, bądź zabezpieczenia budynków przed dalszą degradację. Jednakże powyższe okoliczności nie mogą skutkować ewentualną odpowiedzialnością odszkodowawczą pozwanego, gdyż o naruszeniu godności skazanego skutkującej prawem do ochrony prawnej można mówić dopiero wtedy, gdy cierpienia i upokorzenie przekraczają konieczny element cierpienia wpisanego w odbywanie kary pozbawienia wolności, zwłaszcza przy bierności zakładu karnego, który nie dba o poprawę warunków odbywania kary i godzi się na przepełnienie cel, nie dba o zwiększenie ich ilości, o remonty, o polepszenie warunków socjalnych, żywieniowych, czy wreszcie kulturalnych. Taka sytuacja zaś nie miała miejsca w rozpoznawanej sprawie, gdyż obiekty budowalne były pod nadzorem rzeczoznawcy budowalnego ostatecznie zaś podjęto decyzję o wyburzeniu pawilonów (...) i (...), w których występowały szkody górnicze oraz budowie nowego pawilonu. Trudno więc zarzucić pozwanej jednostce, że nie dbała o poprawę warunków odbywania kary. Raz jeszcze trzeba podkreślić, że Zakład Karny w (...) jest zakładem typu półotwartego, zatem powód w porze dziennej mógł przebywać poza pawilonem (...), co zdaniem Sądu łagodziło ewentualne uciążliwości zakwaterowania powoda w tym pawilonie. Zwrócić trzeba też uwagę na okres pobytu powoda w pozwanej jednostce (1 marca 2016 r. do 28 kwietnia 2016 r.), który nie był zbyt długi, a zatem również ewentualne uciążliwości związane z pobytem w pawilonie (...) nie były długotrwałe.

Sąd Okręgowy stwierdził dalej, iż powód nie udowodnił zatem, zgodnie z regułą z art. 6 k.c., gdyż nie znalazło to odzwierciedlenia w ustaleniach Sądu, by warunki odbywania kary pozbawienia wolności naruszały godność osadzonego i to w stopniu wymagającym udzielenia mu ochrony prawnej. Zapewnienie przez prawo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymagań demokratycznego państwa prawnego. Stosownie bowiem do treści art. 30 Konstytucji RP, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych, gdy obowiązek ten powinien być realizowany przez władze publiczne przede wszystkim tam, gdzie Państwo działa w ramach imperium, realizując swoje zadania represyjne. Wykonywanie tego obowiązku w sposób należyty ma jednak miejsce wtedy, gdy nie prowadzi do większego ograniczenia praw człowieka i jego godności, niż wynika to z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2007 r. II SCK 269/07, LEX nr 315849). W każdym wypadku o naruszeniu godności skazanego można mówić wtedy, gdy cierpienia i upokorzenie przekraczają konieczny element cierpienia wpisanego w odbywanie kary pozbawienia wolności, zwłaszcza przy bierności zakładu karnego, który nie dba o poprawę warunków odbywania kary, o remonty, o polepszenie warunków żywieniowych, czy wreszcie kulturalnych. Takiego zaś zachowania nie można było przypisać pozwanej jednostce. Poziom dolegliwości powoda związany z odbywaniem kary pozbawienia wolności, bez sytuacji zmierzających by go przez to poniżyć i upokorzyć, nie prowadził zatem do poniżającego traktowania jego osoby w stopniu uzasadnionym dla osoby pozbawionej wolności, potrzeby sądowej ochrony jego godności i to poprzez przyznanie odpowiedniego zadośćuczynienia pieniężnego (por, wyroki ETPC z dnia 4 października 2005 r. Savbam v Moldavia nr 3456/105 LEX nr 157851.). Pozostaje faktem, iż pozwana jednostka w okresie przebywania w niej powoda spełniała wymagane warunki określone w przepisach dla odbywania kary pozbawienia wolności. Tylko działania stwarzające niegodziwe, poniżające dla każdego osadzonego warunki lub ich tolerowanie przez dłuższy okres uznane są za bezprawne, rodzące prawo do ochrony godności na podstawie art. 24 k.c., a to w stanie faktycznym sprawy nie miało miejsca. Samo skazanie i ukaranie karą pozbawienia wolności zakłada określoną dolegliwość i ograniczenia w różnym zakresie, odnoszące się do konieczności przebywania w warunkach izolacji w jednym pomieszczeniu z innymi osobami na stosunkowo niewielkiej powierzchni, limitowanie czasu i form przebywania poza celą, organizowania kąpieli i prania odzieży według pewnych reguł wymuszonych warunkami bytowania w dużej zbiorowości. Dodać należy, że większość tych dolegliwości nie wystąpiła w Zakładzie Karnym w (...) z uwagi na fakt, iż jest on zakładem półotwartym. Zdaniem Sądu Okręgowego poziom dolegliwości doznanych przez powoda nie mógł naruszać jego godności jako osoby osadzonej w pozwanej placówce ocenianej w sposób obiektywny i bez uzasadnionych emocji. Wobec powyższego stwierdził Sąd Okręgowy, że nie zostało wykazane przez powoda w rozpoznawanej sprawie, aby doszło do naruszania jego dóbr osobistych poprzez bezprawne działania ze strony pozwanej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa i powództwo należało oddalić.

Nadto Sąd ten podiósł, że zadośćuczynienie ma charakter przede wszystkim kompensacyjny, „wyrównujący” krzywdę doznaną przez uprawnionego. Zasądzenie zadośćuczynienia w oparciu o art. 448 k.c. nie może mieć miejsca w każdym przypadku dyskomfortu psychicznego. Nie można nadużywać instrumentów prawnych właściwych ochronie dóbr osobistych, gdyż prowadzi to do deprecjonowania samego przedmiotu ochrony. Reasumując stwierdził Sąd Okręgowy brak podstaw do stwierdzenia naruszenia art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c.

Nadto Sąd Okręgowy orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu powodowi przyznając adwokatowi A. M. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 147,60 zł, w tym podatek VAT 27,60 zł.

Apelację od tegoż wyroku zaskarżając go w całości wniósł powód zarzucając:

naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zeznań powoda, w zakresie w którym wskazywał on, iż: stan budynku w celi (...), w której przebywał, jak i w pawilonie w budynku celi (...), zagrażał jego bezpieczeństwu i życiu, z uwagi na fakt podparcia sufitów belkami stropowymi, odpadającego tynku ze ścian występujących pęknięć w ścianie, jak i występującej w kąciku sanitarnym pleśni i grzyba; ciepłe posiłki stanowiące danie główne odbiegały od norm żywieniowych z uwagi na ich przesolenie, jak i w zakresie w którym wskazywał, iż w celi mieszkalnej w której przebywał powód nie było zagwarantowanej odpowiednio ciepłej temperatury oraz w zakresie w jakim powód nie wskazał precyzyjnie co konkretnego zarzuca pozwanej jednostce poza ogólnymi stwierdzeniami dotyczącymi naruszenia jego dóbr osobistych, w sytuacji, gdy powód szczegółowo opisał okoliczności faktyczne, w których to dochodziło do naruszenia jego godności, czci i prawa do intymności, które to spowodowały, iż osadzony odbywał karę w obawie o swoje życie i zdrowie; uchybienia te miały istotny wpływ na wynik sprawy, albowiem doprowadziły w konsekwencji do sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym i błędnego przyjęcia, iż nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, pomimo iż powód był narażony na niebezpieczeństwo z powodu złego stanu celi, w której przebywał, a to z uwagi na zagrzybienie i zapleśnienie ścian oraz naruszenie konstrukcji budynku i konieczności podparcia sufitu belkami stropowymi w celi nr (...) i pomieszczeniu stanowiącym pawilon, a nadto sytuacji, w której powód był narażony na nieodpowiednie warunki bytowe – niską temperaturę w celi, jak i przesoloną żywność, co w konsekwencji doprowadziło do jego niehumanitarnego traktowania, naruszenia jego prawa do odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach wolnych od leku o swoje zdrowie, życie i poczucie bezpieczeństwa.

Mając na uwadze przytoczone zarzuty powód wniósł o zmianę wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 80.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wpływu pozwu i kosztów postępowania przed Sądem pierwszej i drugiej instancji, w tym kosztów pomocy prawnej świadczonej powodowi z urzędu, które nie zostały pokryte w całości ani w części.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wnosił o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja powoda nie jest zasadna.

W sprawie niniejszej Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny w oparciu o zebrany materiał dowodowy trafnie, w granicach zakreślonych art. 233 § 1 k.p.c., ocenionym.

W prawidłowo ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji zasadnie przyjął, iż nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda w wyniku odbywania przez niego kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...).

Odnosząc się do zarzutów apelacji powoda należy wskazać, iż rolą Sądu pierwszej instancji jest ocena wszystkich przeprowadzonych dowodów oraz uwzględnienie wszelkich towarzyszących im okoliczności, które mogą mieć znaczenia dla oceny mocy i wiarygodności tych dowodów. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem skuteczne kwestionowanie przez wnoszącego apelację ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, wymaga wykazania, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu.

Powód w niniejszej poza swymi zeznaniami nie przedstawił dowodów, które miałby świadczyć o naruszeniu jego dóbr osobistych w postaci godności, czci i prawa do intymności, które to spowodowały, iż osadzony odbywał karę pozbawienia wolności w obawie o swoje życie i zdrowie. Sąd pierwszej instancji oceniając ten dowód wskazał, że dał wiarę zeznaniom powoda w takim zakresie, w jakim znajdują one potwierdzenie w innych dowodach, a w pozostałym zakresie odmówił im wiarygodności. Zgodnie z ugruntowaną zasadą, ramy swobodnej oceny dowodów wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

W uzasadnieniu apelacji powoda kwestionując brak uwzględnienia jego zeznań co do warunków odbywania przez niego kary pozbawienia wolności zestawiono wybrane fragmenty jego zeznań dotyczące: zagrożenia bezpieczeństwa życia i zdrowia powoda z uwagi na stan pawilonu „(...)” w budynku Zakładu Karnego w (...) (belki podtrzymujące strop, krzywe podłogi, popękane ściany, występowanie pleśni w kącikach sanitarnych); jakości posiłków serwowanych (przesolone posiłki); niskiej temperatury panującej w celach (chłód i zimno) z zeznaniami zeznaniach świadka P. W. z których wynikało jedynie podparcie stropu belkami w celu zabezpieczenia przed zniszczeniem oraz fakt rozbiórki budynku (...), w którym przebywał powód.

Dokonanie tego zestawienia nie jest jednak wystarczające do uznania, iż powód wykazał naruszenie jego dóbr osobistych. Zauważyć należy nadto, iż zeznania powoda są wewnętrznie sprzeczne skoro powód z jednej strony przedstawia zły stan techniczny całego pawilonu, a z drugiej stwierdza „Stan techniczny moich cel za wyjątkiem (...) był dobry, bo w (...) występowały belki stropowe” i dalej „Jedynie w kącikach sanitarnych w pawilonie występowało zagrzybienie i pleśń”. W zakresie wyżywienia powód nie kwestionował jego jakości co do śniadań i kolacji, a jedynie co do obiadów wskazał na to, że były „niedobre, najczęściej przesolone”, odnośnie temperatury powód z jednej strony zeznał, iż o drodze do łaźni „W czasie, kiedy byłem w ZK nie było zimna, w związku z czym nie byłem narażony na chłód i zimno”, a następnie zeznał, że „W celach mieszkalnych był chłód i zimno”.

Skarżący pomija nadto, że w zakresie zagrożenia bezpieczeństwa życia i zdrowia powoda z uwagi na stan pawilonu „(...)” dokumenty dotyczące stanu technicznego tego pawilonu tj. Protokołu nr (...) kontroli rocznej stanu technicznego budynku dotyczącego pawilonu(...) w roku 2016. Z protokołu tego wynika, że stan budynku jest średni, wykonane zostały prace zlecone podczas ostatniej kontroli, nowe zalecenia nie dotyczą elementów konstrukcyjnych budynku, a jedynie wykończeniowych, za zlecenie Zakładu Górniczego osoby posiadające stosowne uprawnienia dokonują comiesięcznej kontroli obiektu, a stan budynku nie zagraża życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu mienia i środowiska, a ponadto jest zdatny do użytkowania. Okoliczności te znajdują potwierdzenie również w zeznaniach świadka P. W., który stwierdził, że szkody górnicze występujące na terenie Zakładu Karnego w (...) mają jedynie charakter estetyczny, nie powodują zmniejszenia cech użytkowych takiego obiektów. Ponadto świadek potwierdził, że stan budynków jest kontrolowany przez rzeczoznawcę na zlecenie (...) S.A. W świetle tych dowodów Sąd pierwszej instancji prawidłowo odmówił wiary w tym zakresie zeznaniom powoda.

Co do pozostałych okoliczności podnoszonych w apelacji tj. jakości posiłków oraz niskiej temperatury panującej w celach należy stwierdzić, że twierdzenia te są gołosłowne i nie znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym innym niż zeznania powoda. Sąd pierwszej instancji był bowiem uprawniony w oparciu o przykładowe jadłospisy z Zakładu Karnego w (...) oraz zeznania świadka P. W. na przyjęcie ustaleń odmiennych od twierdzeń przedstawianych przez powoda. Nie można więc twierdzić, że Sąd pierwszej instancji przekroczył granice swobodnej oceny dowodów uznając, że zeznania powoda w tym zakresie są niewiarygodne.

W konsekwencji poczynionych uwag uznać należy, iż Sąd pierwszej instancji odmówił wiary zeznaniom powoda w zakresie w jakim nie znajdywały one żadnego oparcia w pozostałym materiale dowodowym lub stały z nim w sprzeczności. Z tej przyczyny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez odmowę wiarygodności zeznaniom powoda nie zasługuje na podzielenie. Podzielając uznanie przez Sąd pierwszej instancji zeznań powoda za niewiarygodne w zakresie w jakim nie znajdują oparcia w pozostałym materialne dowodowym brak podstaw do przyjęcia, iż Sąd ten mógł na ich podstawie czynić innych ustaleń faktycznych i popełnić błąd w ich ocenie.

Reasumując zarzuty dotyczące niewłaściwych warunków w celach i jakości posiłków nie znalazły potwierdzenia w materiale dowodowym, a przyjęta przez Sąd pierwszej instancji jego ocena nie budzi wątpliwości, jak już to wyżej wskazano. Kontrola warunków osadzenia przeprowadzona przez stosowne organy, nie stwierdziła, by standard i sposób wyposażenia celi nie odpowiadały stosownym normom. Podkreślenia wymaga, że ocena czy warunki panujące w celi są odpowiednie, nie może być dokonywana z subiektywnego punktu widzenia osadzonego powoda. Zgodzić należy się ze stanowiskiem Sądu pierwszej instancji, że panujący w jednostkach penitencjarnych dyskomfort jest elementem odbywania kary pozbawienia wolności, z którym powód powinien był się liczyć. Zdaniem Sądu Apelacyjnego istniejące warunki bytowe w celach, w których przebywał powód nie wykraczały poza granice, które mogłyby stanowić o naruszeniu godności powoda. Analizując ustalony stan faktyczny sprawy, nie sposób podzielić stanowiska apelującego, że doszło do naruszenia wskazanych przez powoda dóbr osobistych, w szczególności zdrowia i godności osobistej. Odnosząc się do godności osobistej, za stanowiskiem orzecznictwa, należy stwierdzić, że jest to sfera osobowości, która konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości człowieka i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi. Poczucie to, które jest istotnym elementem psychiki człowieka, kształtowane jest przez szereg różnych okoliczności zewnętrznych i jest uwarunkowane historycznie i kulturowo. Jego postawa i rozmiar w istotny sposób zależą od innych cech psychiki człowieka i od całokształtu jego osobowości. Powoduje to zróżnicowanie poczucia własnej wartości człowieka i naruszenia jego godności. Ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, jakim jest stan uczuć, cześć, godność osobista, nie może być dokonana według miary indywidualnej wrażliwości zainteresowanego, ta bowiem może być szczególnie duża z uwagi na cechy osobnicze, uwarunkowania chorobowe itp. Innymi słowy mówiąc, nie może to być ocena subiektywna. Ocena ta powinna być zobiektywizowana, czyli musi uwzględniać uczucia szerszego grona uczestników i powszechnie przyjmowane normy postępowania. O naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym nie można bowiem mówić w przypadku pewnych uciążliwości lub niedogodności, związanych z samym pobytem w takim zakładzie. Godność skazanego, przebywającego w zakładzie karnym nie jest naruszona, jeśli odpowiada uznanym normom poszanowania człowieczeństwa.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzuty formułowane przez powoda pod adresem pozwanej jednostki stanowią jego subiektywną ocenę i mieszczą się w zakresie zwykłych dolegliwości związanych z izolację penitencjarną. Powód dochodząc ochrony dóbr osobistych nie wykazał tak naprawdę krzywdy (w tym jej rozmiaru), ani związku przyczynowego pomiędzy działaniem czy też zaniechaniem funkcjonariuszy publicznych, a rzekomą szkodą, która powstała w jego dobrach.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, podzielającego stanowisko Sądu pierwszej instancji, powód nie wykazał, by wskazywane przez niego niedogodności w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...) naruszyły jego dobra osobiste w postaci godności i zdrowia, a zatem nie ma podstaw do zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia w oparciu o art. 448 k.c.

Mając powyższe na uwadze należało apelację powoda jako niezasadną oddalić na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 k.p.c. zasądzając od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej koszty zastępstwa procesowego w kwocie 240 zł na mocy § 14 ust. 1 pkt 26 w związku z § 16 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Pełnomocnikowi z urzędu powoda przyznano nieopłacone koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 120 zł na mocy § 8 ust. 1 pkt 26 w związku z § 10 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.