Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2014 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa D. B.

przeciwko Gminie T.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 31 października 2013 r. sygn. akt I C 372/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w punktach I i II w ten sposób, że zasądzoną w punkcie I kwotę podwyższa do 24.963,23 (dwadzieścia cztery tysiące dziewięćset sześćdziesiąt trzy 23/100) złotych z ustawowymi odsetkami w wysokości 13 % w stosunku rocznym:

- od kwoty 23.848,41 (dwadzieścia trzy tysiące osiemset czterdzieści osiem 41/100) złotych od dnia 14 października 2011 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.114,82 (jeden tysiąc sto czternaście 82/100) złotych od dnia 20 stycznia 2012 roku do dnia zapłaty,

2.  w punkcie III w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 427,72 (czterysta dwadzieścia siedem złotych 72/100) tytułem zwrotu części kosztów procesu,

3.  w punkcie IV o tyle, że nakazuje pobrać od powoda kwotę 459,56 (czterysta pięćdziesiąt dziewięć 56/100) złotych, zaś od pozwanej kwotę 372,37 (trzysta siedemdziesiąt dwa 37/100) złotych;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 371,92 (trzysta siedemdziesiąt jeden złotych 92/100) tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powód D. B. wnosił o zsądzenie od Gminy T. kwoty 55.764,98 złotych wraz z ustawowymi odsetkami: od kwoty 40.246,05 złotych od dnia 14 października 2011 roku, zaś od kwoty 15.518,93 złotych od dnia 20 stycznia 2012 roku do dnia zapłaty, ponadto o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu powództwa, powołując się na warunki zawartej przez strony w dniu 2 maja 2011 roku umowy o roboty budowlane, w szczególności dotyczące ryczałtowego wynagrodzenia za roboty zamówione przez pozwaną, podnosił, że zamawiająca nie wypłaciła całego wynagrodzenia, ponadto wynagrodzenia za roboty dodatkowe wykonane na podstawie dodatkowych ustaleń między stronami.

Pozwana Gmina T. wnosiła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 31 października 2013 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku zasądził od pozwanej Gminy T. na rzecz powoda D. B. kwotę 9.539 złotych 83 grosze z 13 % w stosunku rocznym od kwoty 8.425 złotych 1 grosz od dnia 14 października 2011 roku do dnia zapłaty i od kwoty 1.114 złotych 82 grosze od dnia 20 stycznia 2013 roku do dnia zapłaty (pkt I) oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II). Zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.230 złotych tytułem zwrotu części kosztów procesu ( pkt III). Nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych: od powoda kwotę 1.287 złotych, zaś od pozwanej kwotę 266 złotych (pkt IV).

Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że w dniu 2 maja 2011 roku, po uprzednim przeprowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego Gmina T., jako zamawiający oraz D. B., prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, jako wykonawca zawarli umowę, której przedmiotem było wykonanie robót budowlanych obejmujących remont wraz ze zmianą sposobu użytkowania istniejącego kościoła drewnianego oraz zagospodarowanie jego otoczenia, a także dostarczenie wyposażenia sali wykładowej w L.. W umowie zostały opisane obowiązki wykonawcy w ramach wykonywania jej przedmiotu, ten zaś, obejmował prace, których zakres szczegółowy, zgodnie z odesłaniem zawartym w § 2 ust. 2, określono w przedmiarze robót stanowiącym załącznik nr (...). W zapisach § 10 umowy wskazano, że wykonawca otrzyma wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości brutto 791.527,78 zł (ust.1), przy założeniu niezmiennej ceny ofertowej (ust.3) oraz proporcjonalnego zmniejszenia wynagrodzenia (na podstawie kosztorysu ofertowego) w przypadku zmniejszenia zakresu prac objętych umową (ust.4). Przed zawarciem umowy sporządzony został obmiar robót wynikających z dokumentacji projektowej. Każda ze stron sporządziła też kosztorys: zamawiający w dniu 10 marca kosztorys inwestorski, zaś wykonawca kosztorys ofertowy z dnia 25 marca.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód w trakcie wykonywania robót wskazywał na potrzebę dokonania zmian niektórych robót, a także potrzebę wykonania robót dodatkowych. Zamawiający, po konsultacji z projektantem, akceptował te sugestie. Roboty zostały odebrane w dniu 27 września. W tym dniu wykonawca wystawił fakturę na kwotę brutto 783.138,55 złotych. Zamawiający odmówił opłacenia faktury we wskazanej wysokości powołując się na zmniejszony zakres robót wykonanych, a także na przekroczenie terminu wykonania i w związku z tym naliczenie kar umownych. Dokonawszy wyliczenia rzeczywistego (w stosunku do projektu i przedmiaru robót sporządzonego przed zawarciem umowy) zakresu robót wykonanych, z uwzględnieniem zmian i robót dodatkowych, na które wyraził zgodę, ustalił wynagrodzenie, przyjmując jego wyjściową wysokość wskazaną w § 10 ust. 1 umowy.

Sąd I instancji zaznaczył, że w kontekście treści łączącej strony umowy z dnia 2 maja 2011 roku i stanowisk zaprezentowanych przez strony w toku procesu przedmiot sporu sprowadzał się do tego, jakie wynagrodzenie należy się powodowi za roboty wykonane na rzecz zamawiającego. Na poziomie bardziej szczegółowym chodziło o ocenę uprawnienia pozwanej – zamawiającej roboty do obniżenia wynagrodzenia ustalonego w umowie w ściśle oznaczonej wysokości i nazwanego ryczałtowym, a także – w kontekście powoływanej przez pozwaną podstawy obniżenia – ocenę zakresu robót wykonanych faktycznie przez powoda – wykonawcę w porównaniu z zakresem umówionym, z jednoczesną oceną sposobu wyceny robót niewykonanych w istocie oraz wykonanych w zamian za nie, wreszcie wartości robót wykonanych dodatkowo (nie przewidzianych w umowie).

Rozstrzygając te elementy sporu Sąd I instancji zauważył, że umowa została zawarta pomiędzy jednostką samorządu terytorialnego i wykonawcą, będącym przedsiębiorcą, tj. podmiotem zawodowo zajmującym się prowadzeniem działalności gospodarczej z zakresu robót budowlanych, który został wyłoniony w wyniku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego, zgodnie z przepisami ustawy Prawo zamówień publicznych. Sformalizowany charakter kontraktu łączącego strony w kontekście takiego sposobu ustalenia wykonawcy wzmagała dodatkowo pozycja zamawiającego determinowana założeniem obowiązku przestrzegania zasad dotyczących dyscypliny finansów publicznych i wskazywanego już w tytułowej części umowy sposobu finansowania jej przedmiotu z uzyskaniem dofinansowania ze środków Unii Europejskiej w ramach programu pomocowego.

Sąd Rejonowy przyjął, że w świetle charakteru podmiotów będących stronami zobowiązania oraz szczegółów opisujących jego przedmiot wynikających z dokumentacji stanowiącej podstawę ustaleń zapisanych w umowie (projektu budowlanego, przedmiaru robót, sporządzonych kosztorysów ofertowego i inwestorskiego, a także leżących u podstaw założeń specyfikacji istotnych warunków zamówienia), nie sposób podzielić prezentowanej przez powoda sugestii o wątpliwości uwzględnienia zapisu § 10 ust. 4 umowy w kontekście nadużycia prawa, jako sprzecznego z jego społeczno – gospodarczym przeznaczeniem, bądź z zasadami współżycia społecznego. W ustępie pierwszym paragrafu 10 umowy wskazano, że wynagrodzenie należne wykonawcy ma charakter ryczałtowy, jednak – na co także zwrócił uwagę biegły sądowy sporządzający opinię w związku potrzebą uzyskania wiadomości o charakterze specjalnym dotyczących rozmiaru robót przewidzianych w umowie i wykonanych faktycznie oraz wartości robót nie wykonanych, a także dodatkowych – nie był to ryczałt „z prawdziwego zdarzenia”. Zapis ustępu czwartego tego paragrafu wskazywał na możliwość obniżenia wynagrodzenia w przypadku wykonania robót w zmniejszonym zakresie, przy czym oceny zmniejszenia zakresu robót (a przez to wynagrodzenia) miały strony dokonywać na podstawie kosztorysu ofertowego.

W ocenie Sądu I instancji niezrealizowanie przedmiotu umowy w zakresie ustalonym przez strony (dającym się ocenić na podstawie projektu, przedmiaru, założeń wskazanych w kosztorysie ofertowym) uprawniało pozwaną gminę do zweryfikowania wynagrodzenia na podstawie zakresu robót wykonanych w rzeczywistości i obniżenia wynagrodzenia wskazanego w § 10 ust. 1 umowy, przy założeniu należytego wykonania wszystkich robót.

Sąd Rejonowy wskazał, że powoływaną przez biegłego nadrzędność projektu nad przedmiarem należy rozumieć jako wyznacznik ustalania zakresu robót w przypadku różnicy wynikającej z obu tych dokumentów. Istnienia takiego sporu co do zakresu robót nie można wywodzić w sytuacji mającej miejsce w sprawie, gdy przedmiar zawiera szczegółowe (w porównaniu z projektem) informacje opisujące rozmiar i przedmiot robót. Wskazany wzajemny stosunek obu tych dokumentów nie ma znaczenia dla ustalania wysokości wynagrodzenia (w szczególności za roboty nie wykonane), skoro były one kalkulowane w odniesieniu do ilości i sposobu ustalonych na podstawie umowy (w § 10 ust. 4 ze wskazaniem na kosztorys ofertowy). W świetle założenia obniżenia wynagrodzenia z uwagi na niewykonanie jakiejś części robót i sposobu ustalania takiego obniżenia nie była przekonującą argumentacja strony powodowej dotycząca zastosowania przez powoda metody samodzielnego, nie podlegającego ocenie zamawiającego, rozłożenia kosztów wykonania robót. Takie kalkulowanie jest uprawnione (jako nie godzące w uzasadniony interes zamawiającego) w przypadku ryczałtu rzeczywistego. Z uwagi na postanowienia umowy oraz ustalone okoliczności niewykonania przez powoda części robót, ich koszty nie mogły być przeniesione na inne elementy robót ze wskazaniem poniesienia ich, a przez to uzasadnienia uzyskania całego wynagrodzenia. Sąd oddalił w związku z tym wniosek powoda o uzupełnienie opinii w zakresie dokonania przez biegłego post factum skalkulowania wartości robót wykonanych przy założeniu sposobu rozłożenia kosztów, który miałby przedstawić sam powód.

Jak chodzi o roboty dodatkowe, Sąd I instancji zauważył, że – mimo podnoszonej przez pozwanego niedopuszczalności podejmowania się przez wykonawcę takich robót z zamiarem późniejszego żądania wynagrodzenia, bez wyraźnej zgody zamawiającego – gmina w istocie przyznawała wykonanie niektórych spośród takich robót, a także uprawnienie wykonawcy do uzyskania za nie wynagrodzenia. Wynika to w sposób jednoznaczny ze stanowiska zaprezentowanego w załączniku nr (...)do pisma z dnia 6 października 2011 roku sporządzonego na okoliczność odbioru robót i ustalenia zakresu robót nie wykonanych oraz dodatkowych. Właśnie ten załącznik przyjął ostatecznie Sąd Rejonowy jako źródło informacji istotnych dla wyliczenia, jakie roboty nie zostały wykonane (a przez to w jakim zakresie uzasadnione było obniżenie wynagrodzenia ustalonego przez strony w § 10 ust. 1 umowy ), a także jakie roboty wykonał powód dodatkowo i jaka jest ich wartość. Wskazane w załączniku ustalenia i wyliczenia pokrywały się w niektórych punktach z ustaleniami biegłego przedstawionymi w opinii. Sąd I instancji wskazał, że przyjął wyliczenia z załącznika, jako korzystniejsze dla pozwanego w zestawieniu z szacunkową kalkulacją z opinii, skoro w takim właśnie zakresie uznawał wykonanie robót i ich koszt sam zamawiający i na podstawie tych założeń rozliczył roboty.

Sąd Rejonowy uznał na podstawie zestawienia załącznika z opinią i kosztorysem biegłego, że uzasadnione było obniżenie wynagrodzenia w związku z niewykonaniem części robót opisanych w punktach 1., 2. i 7. załącznika o łącznej wartości 41.991,23 złotych. Pozostałe elementy robót nie wykonanych nie pokrywały się z ustaleniami dokonanymi przez biegłego i wskazanymi w opinii (także części kosztorysowej).

Od tak ustalonej kwoty należało odjąć kwotę 9.299,95 złotych, jako łączną wartość robót dodatkowych i wykonanych w większym, niż zakładany, zakresie uwzględnionym przez pozwaną w załączniku w punktach 2. „wkłady szybowe”, (...)Uzyskana w wyniku tego odejmowania kwota to 32.691,28 złotych odpowiadająca wartości netto robót niewykonanych, którą należało powiększyć o równowartość podatku VAT w rozmiarze 23 %. Uzyskano w wyniku tego działania kwotę 40.210,27 złotych, o którą pomniejszono wynagrodzenie ustalone w § 10 ust. 1 umowy ( 791.527,78 zł ), bowiem także sama pozwana przyjmowała taką wartość, jako wynagrodzenie wyjściowe.

Wynik uzyskany wskutek tego działania to kwota 751.317,51 złotych. Została ona powiększona o kwotę 1.114,82 złotych, jako wartość robót polegających na ociepleniu wełną mineralną budynku gospodarczego wskazaną w opinii biegłego, jako uzasadniony koszt robót dodatkowych, przy czym w ślad za sugestią biegłego przyjęto wartość ceny jednostkowej tych robót w kwocie 19,50 złotych przyjętą w takiej wysokości przez samego powoda w piśmie z dnia 5 stycznia 2012 roku (k.22), na podstawie której formułował żądanie pozwu. Na podstawie wyliczenia wskazanego w opinii biegłego przyjęto natomiast powierzchnię ocieploną, tj. 46,48 m ² uznawszy ustalenia biegłego za obiektywne i nieprzedstawienie dowodu na ocieplenie powierzchni wskazywanej przez powoda ( 51 m ² ).

W ten sposób uzyskano kwotę 752.432,33 złotych, jako wynagrodzenie należne powodowi, zaś pomniejszywszy je o kwotę 742.892,50 złotych, którą sama pozwana uznawała za wynagrodzenie należne powodowi (pomijając kwestię późniejszego potrącenia kar umownych pozostająca poza przedmiotem sprawy niniejszej), uzyskano ostatecznie kwotę 9.539,83 złotych, którą zasądzono, jako uzasadnioną część wynagrodzenia nie wypłaconego dotychczas powodowi.

Odsetki od poszczególnych składników przyznanego wynagrodzenia zasądzono zgodnie z żądaniem pozwu przy uwzględnieniu chwili wymagalności każdego z nich w związku z chwilą wezwania pozwanej do zapłaty części wynagrodzenia pomniejszonej z tytułu niewykonania części robót oraz z tytułu wykonania robót dodatkowych.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. art. 98, 99 i 100 kpc, przy uwzględnieniu zakresu żądań każdej ze stron. Zestawienie kwoty zasądzonej w wyroku z kwotą dochodzoną w pozwie wskazuje, że powództwo uwzględniono w rozmiarze 17,11 %, zatem żądanie pozwanej zostało uwzględnione w 82,89 %. Uwzględniając, że powód wyłożył kwotę 2.789 złotych tytułem opłaty od pozwu i każda strona poniosła koszty zastępstwa procesowego w wysokości 3.617 złotych, a także wpłaciła 500 złotych tytułem zaliczki na wydatki, wzajemne rozliczenie kosztów dało wynik wskazany w punkcie III wyroku.

Na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. z 2010 roku, nr 90, poz. 594 ze zm.) nakazano pobrać od każdej ze stron odpowiednią – przy uwzględnieniu zakresu uznania stanowisk – część nieuiszczonych kosztów sądowych obejmujących wydatki związane z przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego, które w toku procesu zostały wyłożone tymczasowo przez Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku złożył powód, zaskarżając go w części tj. w zakresie pkt II oddalającego powództwo w pozostałym zakresie, tj. ponad kwotę 46.226 złotych oraz pkt III i IV w zakresie kosztów procesu. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie art. 647 k.c. w zw. z art. 658 k.c. poprzez oddalenie żądania zapłaty za prace wykonane przez powoda na podstawie umowy o roboty budowlane za wynagrodzeniem ryczałtowym i przyjęcie do rozliczenia wynagrodzenia kosztorysowego w oparciu o sporządzony przez pozwanego, a zakwestionowany przez powoda kosztorys powykonawczy;

2.  naruszenie art. 632 k.c. polegające na uznaniu za niezasadne roszczeń powoda opartych na wynagrodzeniu ryczałtowym i wydaniu orzeczenia w oparciu o kosztorys powykonawczy;

3.  naruszenie art. 217 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie załącznika nr 1 sporządzonego przez pozwanego do pisma z dnia 06.10.2011 r. jako źródła informacji istotnych dla wyliczenia, jakie roboty nie zostały wykonane oraz przyjęcie wyliczeń z tego załącznika jako „korzystniejsze dla pozwanego”;

4.  naruszenie art. 217 k.p.c. poprzez sprzeczność ustaleń Sądu ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym w postaci umowy o roboty budowlane, przedmiaru robót, projektu oraz opinii biegłego, polegającą na przyjęciu wbrew wymienionym dokumentom, że umowa zawarta pomiędzy stronami uprawniała pozwaną do obniżenia wynagrodzenia w przypadku nie wykonania prac przewidzianych w przedmiarze robót; na przyjęciu, że ilość robót nie wykonanych przez powoda była znaczna i różnorodna; poprzez przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie przedmiar zawierał szczegółowe (w porównaniu z projektem) informacje opisujące rozmiar i przedmiot robót, wobec czego nie można przyjąć nadrzędności projektu nad przedmiarem; poprzez ustalenie, że powód zastosował metodę samodzielnego, nie podlegającego ocenie zamawiającego, rozłożenia kosztów wykonania robót.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wnosił o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości tj. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 46.226 złotych ponad zasądzoną w pkt I wyroku kwotę 9.539 złotych,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, za I instancję,

ewentualnie o:

3.  uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy,

4.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Odpowiedź na apelację złożyła pozwana Gmina, wnosząc o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem Okręgowym, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda była zasadna jedynie częściowo.

Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego co do zawartej przez strony w dniu 2 maja 2011 roku umowy Nr (...), zakresu robót budowlanych nią objętych i umówionego wynagrodzenia ryczałtowego w kwocie brutto 791.527,78 zł, z zastrzeżeniem, iż w przypadku zmniejszenia zakresu prac objętych umową wykonawca otrzyma wynagrodzenie proporcjonalnie zmniejszone o kwoty ustalone na podstawie kosztorysu ofertowego, jak też zasadności roszczenia powoda o rozliczenie prac wykonanych na podstawie dodatkowych ustaleń z pozwaną w toku realizacji umowy, związanych z ociepleniem wełną mineralną ścian budynku gospodarczego. Nie zasługiwały na uwzględnienie podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa materialnego – art. 647 k.c. w zw. z art. 658 k.c., jak też art. 632 k.c. w zakresie odnoszącym się do regulacji materii wynagrodzenia ryczałtowego.

Na wstępie stwierdzić należy, iż nie było zasadne stanowisko D. B., że przysługiwało mu całe umówione wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie określonej w § 10 ust. 1 umowy z dnia 2 maja 2011 roku w wysokości 791.527,78 zł brutto z uwagi na samodzielne rozłożenie przez zamawiającego kosztów wykonania robót i rozrzucenie zgodnie z pkt XII (...) na wszystkie pozycje, ujętych w kosztach ogólnych budowy, kosztów innych czynności i robót tymczasowych, związanych z wykonaniem robót budowlanych, które nie były uwzględnione w opisie pozycji przedmiaru robót, podzielając w tym zakresie w całości argumentację Sądu Rejonowego. Jak trafnie przyjął Sąd I instancji niezrealizowanie przedmiotu umowy w całym ustalonym zakresie uprawniało pozwaną Gminę do zweryfikowania wynagrodzenia na podstawie zakresu robót rzeczywiście wykonanych i stosownego obniżenia wynagrodzenia. Punktem wyjścia do takiej oceny był zakres prac wynikających z przedmiaru robót oraz projektu, dokumenty te nie były jednakże kompatybilne. Ani projekt budowlany, ani przedmiar robót nie były dokumentami kompleksowo ujmującymi wszystkie prace, które należało wykonać, aby finalny efekt był zgodny z założeniami realizowanego przedmiotu zamówienia i sztuką budowlaną.

Odwołać się przy tym należy do § 2 ust. 2 umowy, gdzie zostało wskazane, że szczegółowy zakres prac będących przedmiotem umowy został określony w przedmiarze robót stanowiącym Załącznik nr (...)do (...) oraz w opisie przedmiotu zamówienia. Sąd Odwoławczy nie podzielił stanowiska Sądu I instancji o nadrzędności przedmiaru nad projektem, motywowanego przez Sąd Rejonowy tym, że w sprawie niniejszej przedmiar zawierał szczegółowe w porównaniu z projektem informacje opisujące rozmiar i przedmiot robót. Brak było podstaw do negowania w tym zakresie opinii biegłego sądowego z zakresu cen, kosztorysów i rozliczeń budowlanych K. Z., który odwołując się do opinii Ministerstwa Infrastruktury, wykładni Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych i treści art. 22 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku - Prawo budowlane (Dz.U.2013.1409 j.t.) wskazał, że w przypadku rozbieżności pomiędzy projektem a przedmiarem, tzn. ilością robót przewidzianych w projekcie, a ilością robót wynikającą z przedmiaru, wykonawca jest zobowiązany do wykonania w ramach złożonej oferty pełnego zakresu robot zgodnie z projektem budowlanym. To projekt ma bowiem nadrzędny charakter nad przedmiarem robót, gdyż przedmiar służy dokonaniu wyceny robót, a nie ich opisaniu. Stąd też w ocenie Sądu Okręgowego nie można było wyciągać negatywnych dla powoda konsekwencji w sytuacji gdy prace zostały przez niego wykonane niezgodnie z przedmiarem, natomiast zgodnie z projektem.

Będący przedmiotem sporu zakres prac został wskazany w załączniku Nr (...) do pisma pozwanej z dnia 6 października 2011 roku. Na tym etapie postępowania, wobec apelacji od wyroku Sądu I instancji wywiedzionej jedynie przez powoda, spór co do zasadności obniżenia wynagrodzenia dotyczył wyłącznie punktów 1, 2, 7 wskazanych w tymże załączniku, czyli takich prac jak: niewykonanie odeskowania ażurowego o grubości 4 cm połaci dachowej pod pokrycie blachą, a wykonanie ołacenia (pkt 1), wstawienie wkładów szybowych w miejsce przewidzianego w dokumentacji projektowej wykonania okien drewnianych jednoramowych z szybą zespoloną (pkt 2) oraz niewykonanie części renowacji murów (pkt 7).

Sąd Rejonowy uznał za uzasadnione na podstawie zestawienia załącznika z opinią i kosztorysem biegłego obniżenie wynagrodzenia w związku z niewykonaniem przez powoda części robót opisanych w punktach 1, 2 i 7 załącznika, o łącznej wartości 41.991,23 złotych. W ocenie Sądu Okręgowego stanowisko to zasługiwało na aprobatę jedynie w odniesieniu do okien jednodzielnych z punktu 2 oraz - w zasadniczej części - do prac odnoszących się do renowacji murów z punktu 7. Twierdzenia pozwanej w tym zakresie znajdowały potwierdzenie w opinii biegłego sądowego K. Z.. Analiza opinii biegłego uzasadniała natomiast przyjęcie, iż wprawdzie powód nie wykonał deskowania ażurowego 287,93 m ^{( 2)}, co było niezgodne z przedmiarem robót, jednakże zamiennie zostało wykonane przez niego łacenie i dodatkowo wykonane kontrłaty w tej samej ilości. Strona pozwana uzyskała zgodę projektanta na zmianę systemu ołacenia dachu kościoła z deskowania ażurowego gr. 4 cm na zastosowanie łat tej samej grubości (pismo z dnia 03.10.2011r. – k. 35), tym samym wykonane przez powoda prace wskazane w punkcie 1 załącznika Nr (...)do pisma pozwanej z dnia 6 października 2011 roku były wykonane zgodnie z projektem budowlanym. Podzielając opinię biegłego, że wykonawca w ramach złożonej oferty był zobowiązany do wykonania zakresu robót zgodnie z projektem budowlanym, bowiem to projekt stanowił główne kryterium oceny zgodności, Sąd Okręgowy przyjął za biegłym, że roboty w tym zakresie należało uznać za wykonane prawidłowo, stosownie do przewidzianych zmian w projekcie. Obniżenie wynagrodzenia powoda w oparciu o wyliczenia pozwanej zawarte w punkcie 1 załącznika Nr (...) było zatem nieuzasadnione. Podobnie zdaniem Sądu Odwoławczego należało ocenić wykonanie przez skarżącego cieńszej czapki betonowej na słupach ogrodzenia, niezgodnie co do grubości z przedmiarem, natomiast zgodnie z projektem, co zostało ujęte w punkcie 7 załącznika Nr (...) jako pozycja „nakrywy – dodatek za każde dalsze 2 cm”, zaś w opinii biegłego jako „czapka betonowa o gr. 2 cm” , o wartości tych prac 745,71 zł netto. Zgodność wykonania tych prac z projektem uzasadniała przyjęcie, iż brak jest podstaw do obniżenia wynagrodzenia w tej pozycji. Pozostałe pozycje wynikające z punktu 7 załącznika zostały potwierdzone przez biegłego jako niewykonane. Co do tych prac nie było szczegółów w projekcie budowlanym. Biegły wskazał, że powód nie wykonał tynków renowacyjnych na słupach i czapkach, ponadto niezgodnie co do rodzaju i ilości wykonał prace dotyczące malowania na czapkach i slupach ogrodzenia – wykonał jedynie gruntowanie 142,34 m ^{( 2)}, powinno zaś być 186,19 m ^{( 2)} i nie wykonał dwukrotnego malowania, które było założone w przedmiarze robót. Zatem po odjęciu od kwoty 23.377,11 złotych, jako przyjętej przez pozwaną wartości niewykonanych prac wskazanych w punkcie 7 załącznika, kwoty 745,71 złotych dotyczącej nakryw (czapek), skorygowana przez Sąd Okręgowy wysokość obniżonego wynagrodzenia w związku z niewykonaniem tych prac to kwota 22.631,37 złotych netto, nie zaś kwota 23.377,11 złotych przyjęta przez Sąd Rejonowy. Wskazać przy tym należy, iż w opinii biegłego wartość tych prac (bez pozycji czapki betonowe) wynosiła 24.253,52 złotych.

Wbrew stanowisku skarżącego Sąd Rejonowy nie dopuścił się naruszenia przepisu art. 217 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie sporządzonego przez pozwaną załącznika Nr (...) do pisma z dnia 06.10.2011 roku jako źródła informacji istotnych dla wyliczenia wartości robót, jakie nie zostały wykonane przez wykonawcę. Również Sąd Okręgowy w odniesieniu do pozycji 2 i 7 tegoż załącznika uznał za zasadne przyjęcie wartości tam wskazanych, bowiem wyliczenia dokonane przez samą stronę pozwaną były korzystniejsze dla powoda w stosunku do wynikających z opinii biegłego. Wskazanie przez Sąd Rejonowy, iż rozwiązanie takie było „korzystniejsze dla pozwanego” uznać natomiast należało za oczywistą omyłkę redakcyjną.

Zasadnie została przyjęta przez Sąd I instancji kwota 6.820,51 złotych netto zmniejszonego wynagrodzenia wskazana w punkcie 2 załącznika Nr(...), dotycząca okien jednodzielnych, których bezspornie powód nie wykonał. Zauważyć należy, iż sam wykonawca wystawiając fakturę VAT Nr (...) z dnia 27 września 2011 roku na kwotę 783.138,55 złotych obniżył o tę kwotę, powiększoną o podatek VAT (6.820,51 zł + 1.568,72 zł VAT = 8.389,23 zł) umówione wynagrodzenie ryczałtowe wynikające z § 10 ust. 1 umowy w wysokości 791.527,78 złotych (k.14). Ujęcie następnie tej kwoty wraz z wynagrodzeniem za roboty dodatkowe w fakturze VAT Nr (...) z dnia 5 stycznia 2012 roku, wystawionej na dochodzoną w punkcie 2 pozwu kwotę 15.518,93 złotych, co wynika jednoznacznie z pisma powoda z dnia 5 stycznia 2012 roku (k.22), nie mogło być uwzględnione.

W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy uznał, iż istniały podstawy do pomniejszenia przez pozwaną wynagrodzenia powoda o kwotę 29.451,88 złotych netto (22.631,37 zł + 6.820,51 zł), nie zaś o kwotę 41.991,23 złotych netto, przyjętą przez Sąd I instancji.

Sąd Rejonowy prawidłowo stwierdził, że od ustalonej w ten sposób kwoty należało odjąć kwotę 9.299,95 złotych, jako łączną wartość robót dodatkowych i wykonanych w większym niż zakładany zakresie, uwzględnioną przez stronę pozwaną w załączniku Nr (...) w punkcie 2 „wkłady szybowe” (2.522,38 zł), punktach 6 (1.975,57 zł) i 8 (4.802 zł), jako że w tym zakresie nie było sporu między stronami. Uzyskana kwota 20.151,93 złotych (29.451,88 - 9.299,95 zł) odpowiadająca wartości netto robót niewykonanych, podlegała powiększeniu o równowartość podatku VAT w stawce 23 % (4.634,94 zł), co dało kwotę 24.786,87 złotych, o którą pomniejszono wynagrodzenie ustalone w § 10 ust. 1 umowy, które - jak trafnie to zaakcentował Sąd Rejonowy - sama pozwana przyjmowała jako wynagrodzenie wyjściowe. Uzyskaną kwotę 766.740,91 złotych (791.527,78 zł - 24.786,87 zł) podwyższono o kwotę 1.114,82 złotych jako wartość robót dodatkowych polegających na ociepleniu wełną mineralną budynku gospodarczego. Wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy umowa pomiędzy stronami o roboty dodatkowe została zawarta w formie ustnej, zaś spór dotyczył treści zawartego kontraktu, Sąd I instancji dokonywał oceny całego zaoferowanego przez strony materiału dowodowego i słusznie uznał, iż w istocie pozwana nie kwestionowała faktu wykonania przez powoda dodatkowo oszalowania ścian wewnętrznych kościoła, co jednoznacznie wynika z punktu 8 załącznika Nr(...) do pisma pozwanej z dnia 6 października 2011 roku. Ocieplenie wełną mineralną ścian budynku gospodarczego zostało wskazane w opinii biegłego jako praca dodatkowa, wykraczająca poza przedmiot umowy z dnia 2 maja 2011 roku. Sąd Rejonowy trafnie przyjął kwotę 1.114,82 złotych brutto wynikającą z opinii biegłego jako wartość tych robót (uzasadnione koszty według cen jednostkowych z pozwu – 19,50 zł/m ^{( 2 )}i zweryfikowany przez biegłego zakres – 46,48 m ^{( 2)}). Powód nie wykazał bowiem zasadności żądania za te prace kwoty 1.223,24 złotych brutto (51 m ^{( 2 )}x 19,50 zł), ujętej w fakturze VAT Nr (...) z dnia 5 stycznia 2012 roku.

Łącznie zatem jako wynagrodzenie należne powodowi za wykonane prace została przyjęta kwota 767.855,73 złotych (766.740,91 zł + 1.114,82 zł). Po odjęciu wynagrodzenia wypłaconego przez pozwaną w kwocie 742.892,50 złotych (767.855,73 zł - 742.892,50 zł) zasądzono na rzecz powoda kwotę 24.963,23 złotych jako uzasadnioną część dochodzonego przez niego wynagrodzenia.

W konsekwencji Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądzoną na rzecz powoda kwotę podwyższył z kwoty 9.539,83 złotych do kwoty 24.963,23 złotych, z ustawowymi odsetkami w wysokości 13 % w stosunku rocznym od kwoty 23.848,41 złotych od dnia 14 października 2011 roku do dnia zapłaty i od kwoty 1.114,82 złotych od dnia 20 stycznia 2012 roku do dnia zapłaty. Zauważyć należy, iż Sąd Rejonowy wskazał, że odsetki od poszczególnych składników przyznanego powodowi wynagrodzenia zasądził zgodnie z żądaniem pozwu, przy uwzględnieniu wymagalności każdego z nich w związku z chwilą wezwania pozwanej do zapłaty, natomiast błędnie określił datę odsetek w odniesieniu do zasądzonej części wynagrodzenia za roboty dodatkowe, objęte fakturą VAT Nr (...) (k.19), jako od dnia 20 stycznia 2013 roku, zamiast od dnia 20 stycznia 2012 roku.

Zmiana orzeczenia Sądu I instancji rzutowała na rozstrzygnięcie o kosztach procesu i kosztach sądowych w postępowaniu przed tym Sądem. Sąd Okręgowy rozstrzygnął o nich na podstawie art. 100 k.p.c., jak co do zasady właściwie przyjął to Sąd Rejonowy, ale przy założeniu, że powód w I instancji wygrał w 44,76 %, przegrał zaś w 55,24 % (tj. dochodził 55.764,98 zł, uzyskał 24.963,23 zł). Skutkowało to zmianą wyroku w punkcie III w ten sposób, że została zasądzona od pozwanej na rzecz powoda kwota 427,72 złotych tytułem zwrotu części kosztów procesu. Sąd Rejonowy prawidłowo zaliczył do kosztów procesu wyłożoną przez powoda kwotę 2.789 złotych tytułem opłaty od pozwu, natomiast poniesione przez strony koszty zastępstwa procesowego wynosiły w odniesieniu do powoda 3.617 złotych, z uwzględnieniem opłaty skarbowej w kwocie 17 złotych, zaś w odniesieniu do pozwanej 3.600 złotych. Sąd Rejonowy przyjął, że każda ze stron wpłaciła po 500 złotych tytułem zaliczki na wydatki w sprawie, nie uwzględnił natomiast, że pozwana uiściła też dodatkowo zaliczkę na poczet wydatków w kwocie 721,52 złotych (k.139). W efekcie koszty procesu poniesione przez powoda to 6.906 złotych (2.789 zł + 3.617 zł + 500 zł), przez pozwaną 4.821,52 złotych (3.600 zł + 500 zł + 721,52 zł), zaś brakujące koszty sądowe to 831,93 złotych. Koszty procesu zamknęły się kwotą 12.559,45 złotych, w tym: opłata od pozwu – 2.789 złotych, wydatki – 2.553,45 złotych, koszty zastępstwa procesowego – 7.217 złotych. Powód powinien je ponieść w kwocie 6.937,84 złotych (55,24 %), natomiast pozwana w kwocie 5.621,61 złotych (44,76 %). Przy rozliczeniu kosztów faktycznie poniesionych przez strony w toku procesu, powód winien był w ramach tych kosztów ponieść 6.478,28 złotych (poniósł 6.906 zł, czyli za dużo o 427,72 zł), a pozwana winna była ponieść 5.249,24 złotych (poniosła 4.821,52 zł, czyli za mało o 427,72 zł). Stosownie do wyniku procesu, w tych samych proporcjach strony zostały obciążone brakującymi kosztami sądowymi, co skutkowało zmianą rozstrzygnięcia w punkcie IV o tyle, że nakazano pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwotę 459,56 złotych (55,24 % z kwoty 831,93 zł), zaś od pozwanej kwotę 372,37 złotych (44,76 % z kwoty 831,93 zł) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy uwzględnił w części apelację na mocy art. 386 § 1 k.p.c. W pozostałym zakresie apelacja została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., przy przyjęciu, że powód wygrał w II instancji w 33,36 % (tj. dochodził 46.226 zł, w ramach tej kwoty uzyskał 15.423,40 zł), przegrał w 66,64 %. Koszty poniesione przez powoda w postępowaniu odwoławczym wyniosły 3.512 złotych, na które składała się opłata od apelacji – 2.312 złotych oraz koszty zastępstwa procesowego – 1.200 złotych, natomiast pozwana poniosła koszty zastępstwa procesowego w kwocie 1.200 złotych. Łącznie koszty procesu w II instancji to 4.712 złotych. Powód winien był je ponieść w kwocie 3.140,08 złotych (66,64 % z kwoty 4.712 zł), a pozwana w kwocie 1.571,92 złotych (33,36 % z kwoty 4.712 zł). W konsekwencji Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 371,92 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym.