Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 kwietnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Elżbieta Żak ( spr.)

Sędziowie: Sądu Okręgowego Ewa Łuchtaj

Sądu Okręgowego Anna Podolska - Kojtych

Protokolant sądowy Katarzyna Szumiło

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2014 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z wniosku M. R., R. R., S. R., M. O., P. K., R. K., A. K.

z udziałem C. R. i I. I. o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd na skutek apelacji uczestniczki I. I.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Chełmie z dnia 23 kwietnia 2013 roku, sygnatura akt I Ns 344/08 postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że wniosek oddalić;

II.  przyznać adw. M. K. od Skarbu Państwa - Sądu
Okręgowego w Lublinie kwotę 221,40 zł (dwieście dwadzieścia jeden
złoty czterdzieści groszy) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu uczestniczce I. I. w
postępowaniu odwoławczym;

III.  przejąć na rachunek Skarbu Państwa kwotę 100 zł ( sto złotych) z tytułu
opłaty od apelacji, -od której uiszczenia uczestniczka I. I.
była zwolniona.

Sygn. akt II Ca 863/13

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Chełmie postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2013 roku w sprawie I Ns 344/08 udzielił M. R., R. R., S. R., M. O., A. K., P. K., R. K. zezwolenia na sprzedaż nieruchomości położonej w J., gmina C., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki nr (...) o powierzchni 0,07 ha, nr (...) o powierzchni 0,80 ha, nr (...) o powierzchni 1,98 ha, nr (...) o powierzchni 0,04 ha, nr (...) o powierzchni 0,14 ha, stanowiącej współwłasność M. R., R. R., S. R., M. O., C. R., P. K., R. K., A. K..

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał na następujące ustalenia faktyczne i motywy swego rozstrzygnięcia.

Postanowieniem z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sygn. akt I Ns 417/07 Sąd Rejonowy w Chełmie stwierdził, iż spadek po J. R., w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, nabyli: żona C. R. w 1/2 części oraz bratankowie: M. R., R. R., S. R., E. K. i M. O. po 1/10 części każde z nich.

Spadkobiercami zmarłej wnioskodawczyni E. K. są: A. K., P. K., R. K..

J. R. był właścicielem gospodarstwa rolnego położonego w J. składającego się z działek gruntu o numerach: (...). Dla powyższych nieruchomości nie jest prowadzona księga wieczysta ani zbiór dokumentów.

Wnioskodawcy oraz spadkobiercy zmarłej wnioskodawczyni E. K. zamierzają sprzedać gospodarstwo rolne objęte współwłasnością a następnie dokonać podziału uzyskanej ze sprzedaży kwoty, proporcjonalnie do posiadanych udziałów we współwłasności. Sprzedaż gospodarstwa jest jednak utrudniona przez postawę uczestniczki C. R., która w zasadzie zgadza się na sprzedaż, jednak w oznaczonym miejscu i czasie nie przystąpiła do aktu notarialnego, pomimo tego, że zawarcie aktu zostało wcześniej zgodnie ustalone przez wszystkich współwłaścicieli. Uczestniczka jednocześnie nie godzi się na inne czynności wynikające ze współwłasności oraz nie wykonuje żadnych praw współwłaściciela. Uczestniczka nie opłaca żadnych ciężarów publicznych związanych z gruntami. Uczestniczka jest osobą w podeszłym wieku, trudno nawiązać z nią kontakt, ma problemy z poruszaniem się. Uczestniczka nie zamieszkuje na terenie gospodarstwa, jak również nie korzysta z gruntów będących jego częścią. Grunty wchodzące w skład gospodarstwa są zaniedbane.

Zarządzeniem z dnia 8 września 2008 r. w sprawie I Ns 673/08 został zwrócony wniosek I. I. o zmianę postanowienia tut. Sądu z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie I Ns 417/07 o stwierdzenie nabycia spadku po J. R.. I. I. złożyła kolejny wniosek o zmianę wskazanego wyżej postanowienia i sprawa ta toczyła się pod sygn. akt I Ns 206/10, jednak postanowieniem z dnia 15 listopada 2010 r. w sprawie Sąd zawiesił postępowanie w tej sprawie na podstawie art. 177§ 1 pkt 6 k.p.c., bowiem I. I. mimo zakreślonego terminu nie złożyła sprostowanych aktów stanu cywilnego, które były niezbędne do zakończenia tego postępowania.

Następnie postanowieniem z dnia 1 grudnia 2011 r. postępowanie w sprawie I Ns 206/10 zostało umorzone, gdyż wniosek o jego podjęcie nie został złożony w ustawowym terminie.

Ponadto w Sądzie Rejonowym w Chełmie toczyła się sprawa o sprostowanie aktów stanu cywilnego w tym aktu zgonu brata J. R. J. N. pod sygn. akt I Ns 15662/11. Postanowieniem z dnia 15 maja 2012 r. postępowanie w tej sprawie również zostało umorzone.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane w uzasadnieniu dowody z dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy oraz aktach spraw: I Ns 673/08, I Ns 206/10 oraz I Ns 15662/11, których wiarygodności strony nie kwestionowały, a także w oparciu o fakty zgodnie podawane przez wnioskodawców i uczestników.

Sąd Rejonowy stwierdził, że okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie były sporne. Ponadto Sąd dodał, że uczestniczka I. I. podnosiła, iż powinna być jednym ze spadkobierców po J. R. a tym samym współwłaścicielem przedmiotowego gospodarstwa rolnego.

W tych okolicznościach Sąd Rejonowy uznał, że wniosek jest zasadny i zasługuje na uwzględnienie.

Sąd odwołał się do art. 199 k.c. według, którego do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.

Sąd Rejonowy ustalił, że udziały wnioskodawców M. R., R. R., S. R., M. O., spadkobierców E. K.- czyli P. K., R. K., A. K. wynoszą łącznie połowę. W tej sytuacji, zdaniem Sądu Rejonowego, wnioskodawcy, posiadając co najmniej połowę udziałów w nieruchomości, są uprawnieni do wystąpienia z wnioskiem zgodnie z treścią cytowanego wyżej przepisu art. 199 k.c. i mogą skutecznie domagać się wydania postanowienia zezwalającego im na sprzedaż przedmiotowej nieruchomości.

Sąd Rejonowy postanowił udzielić M. R., R. R., S. R., M. O., A. K., R. K., P. K. zezwolenia na sprzedaż nieruchomości położonej w J. gmina C., bowiem zamiarem wnioskodawców jest właśnie sprzedaż gospodarstwa rolnego objętego współwłasnością a następnie podział uzyskanej ze sprzedaży kwoty, proporcjonalnie do posiadanych udziałów we współwłasności. Sprzedaż gospodarstwa jest jednak utrudniona przez postawę uczestniczki C. R., która w zasadzie zgadza się na sprzedaż, jednak w oznaczonym miejscu i czasie nie przystąpiła do aktu notarialnego, pomimo tego, że zawarcie aktu zostało wcześniej zgodnie ustalone przez wszystkich współwłaścicieli. Uczestniczka jednocześnie nie godzi się na inne czynności wynikające ze współwłasności oraz nie wykonuje żadnych praw współwłaściciela. Uczestniczka nie opłaca żadnych ciężarów publicznych związanych z gruntami. Uczestniczka jest osobą w podeszłym wieku, trudno nawiązać z nią kontakt, ma problemy z poruszaniem się. Uczestniczka nie zamieszkuje na terenie gospodarstwa, jak również nie korzysta z gruntów będących jego częścią. Grunty wchodzące w skład gospodarstwa są zaniedbane.

Uczestniczka C. R. w składanych pismach procesowych wskazywała, iż zrzeka się prawa do swojej części majątku po mężu J. R.. W ostatnim piśmie, złożonym już po wydaniu przez Sąd postanowienia, C. R. podała, iż zrzeka się spadku po mężu na rzecz uczestniczki I. I..

W ocenie Sądu Rejonowego sprzedaż przedmiotowego gospodarstwa jest zasadna i nie narusza interesów uczestniczki C. R., a wręcz przeciwnie pozwoli zapobiec dalszemu niszczeniu gospodarstwa a co za tym idzie dalszej utracie jego wartości. Sprzedaż gospodarstwa a następnie podział uzyskanej ze sprzedaży kwoty proporcjonalnie do posiadanych udziałów we współwłasności jest zgodna z interesem wszystkich współwłaścicieli.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że z treścią wniosku nie zgadzała się jedynie uczestniczka I. I.. Podnosząc tę okoliczność podkreślił jednak, iż I. I. nie jest wymieniona w treści postanowienia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sygn. akt I Ns 417/07 jako spadkobierczyni po J. R., a postanowienie to jest prawomocne i nie zostało zmienione w odpowiednim postępowaniu. I. I., pomimo że powinna być wymieniona w postanowieniu jako spadkobierczymi po J. R., nie może obecnie wykazać swoich praw do przedmiotowej nieruchomości i nie została wymieniona w niniejszym postanowieniu jako współwłaściciel przedmiotowej nieruchomości.

Ponadto, jak zauważył Sąd Rejonowy, C. R., jeśli podtrzyma swą decyzję, wyrażoną w ostatnio złożonym piśmie procesowym, po dokonaniu sprzedaży przedmiotowej nieruchomości i proporcjonalnym podziale uzyskanej ze sprzedaży kwoty, będzie mogła przekazać należną jej kwotę I. I..

Apelację od powyższego postanowienia złożyła uczestniczka I. I.. Zaskarżając postanowienie w całości zarzuciła między innymi błędne ustalenia faktyczne co do tego, że nieruchomość jest zaniedbana i niszczeje. Podniosła również, że podana kwota 33000 złotych za jaką zamierzają wnioskodawcy sprzedać nieruchomość jest zaniżona oraz to, że jest córką przyrodniej siostry J. R. i po rozstaniu rodziców była wychowywana przez J. R..

Wnosiła o zmianę zaskarżonego „wyroku” albo o uchylenie go w całości „przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia” (k.139-141; k.151-152).

W piśmie procesowym z dnia 5 lutego 2014 roku pełnomocnik uczestniczki I. I. podniósł zarzut braku legitymacji wnioskodawców do występowania z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu i w związku z tym wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez oddalenie wniosku.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik uczestniczki I. I. popierał apelację, natomiast pełnomocnik wnioskodawców M. R., R. R., S. R. oraz M. O. wnosił o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako zasadna zasługuje na uwzględnienie.

Wnioskodawcy są współwłaścicielami nieruchomości nabytej przez nich w drodze dziedziczenia po J. R..

Nieruchomość położona w J., gmina C., składająca się z działek : nr (...) o powierzchni 0,07 ha, nr (...) o powierzchni 0,80 ha, nr(...) o powierzchni 1,98 ha, nr (...) o powierzchni 0,04 ha, nr (...) o powierzchni 0,14 ha, została nabyta przez J. R. na podstawie aktu własności ziemi(...). J./74 ( k.25 i 26, por. k.8). Nabycie nastąpiło z mocy prawa w dniu 4 listopada 1971 roku. J. R. od 12 lipca 1969 roku pozostawał w związku małżeńskim z C. R. ( odpis skrócony aktu małżeństwa k. 38 w aktach sprawy I Ns 417/07).

Kwestia zaliczenia do majątku wspólnego lub odrębnego małżonków nieruchomości nabytej na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.) podlega ocenie na gruncie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie IIICK 475/02). Stanowisko to wywodzi się z powszechnie aprobowanego poglądu, że nabycie własności nieruchomości, na podstawie art. 1 ust. 1 cytowanej ustawy, ma charakter nabycia pierwotnego. Według zasad kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a w szczególności jego art. 31, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa małżeńska obejmująca ich dorobek, chyba że ustrój ten zostanie umownie wyłączony przez zainteresowane strony. Wspólny majątek małżonków stanowią przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W myśl tych zasad każda nieruchomość rolna nabyta na podstawie przepisów ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych powinna być zaliczona do majątku wspólnego małżonków, gdy w dniu 4 listopada 1971 r. istniała między nimi wspólność ustawowa (taką ostatecznie ukształtowaną linię orzecznictwa potwierdzają np.: uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 1 lutego 1989 r., III CZP 114/88 (Przeg. Sąd. 1992, nr 10, s. 76), z dnia 24 stycznia 1991 r., III CZP 61/90 (OSNCP 1991, nr 7, poz. 87) i z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 45/94 (Radca Prawny 1994, nr 4, s. 66), wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 września 1999 r., II CKN 458/98, (nie publikowany), z dnia 9 listopada 2000 r., II CKN 327/00, (nie publikowany)). Jak wynika z utrwalonej wykładni przepisów ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych sąd w przedmiocie zaliczenia nieruchomości do majątku wspólnego rozstrzyga samodzielnie (np. postanowienie SN z dnia 21 maja 1999 r., III CKN 244/98, OSNC 1999/12/210). Stanowisko to opiera się na stwierdzeniu, że wiążąca moc prawna aktu administracyjnego sprowadza się do tej sfery stosunków, do której uregulowania organ administracyjny jest ustawowo powołany. Sąd Rejonowy natomiast swoje ustalenia oparł na błędnym założeniu, że to treść aktu własności ziemi, wydanego w trybie wymienionej wyżej ustawy, wiążąco rozstrzyga w przedmiocie, czy objęta tym aktem nieruchomość weszła w skład majątku wspólnego małżonków, czy też należy do majątku odrębnego jednego z nich. To założenie spowodowało następnie błędne ustalenia co do obecnego stanu prawnego nieruchomości stanowiącej przedmiot wniosku.

Spadkobiercy J. R., ustaleni prawomocnym - dotychczas nie podważonym - postanowieniem Sądu Rejonowego w Chełmie z dnia 25 lipca 2007 roku w sprawie I Ns 417/07 mogli nabyć wyłącznie udział przypadający J. R. w nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego spadkodawcy i jego żony C. R.. Tymczasem Sąd Rejonowy ustalił wysokość udziałów wnioskodawców w nieruchomości przyjmując, że należała ona wyłącznie do majątku osobistego spadkodawcy. Prawidłowe wyliczenie udziałów w nieruchomości wskazuje, że C. R. jest współwłaścicielką przedmiotowej nieruchomości w udziale ¾ ( przy czym udział ½ pochodzi z tytułu nabycia nieruchomości w trakcie trwania małżeństwa, a pozostała część z dziedziczenia po mężu – ¼ ), zaś pozostałym spadkobiercom przysługuje łącznie udział wynoszący ¼ części w nieruchomości (w tym M. R., R. R., S. R. oraz M. O. udział w wysokości po 1/20 części każdemu z nich, natomiast spadkobiercom E. K., to jest A. K., P. K., R. K. udział w wysokości po 1/60 części każdemu z nich).

Słusznie zatem podniesiono w apelacji, że wnioskodawcy nie są uprawnieni do występowania z wnioskiem o zezwolenie im na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem, bowiem jak wynika z art.199 k.c. w braku zgody wszystkich współwłaścicieli do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd.

Brak tej przesłanki zadecydował o uwzględnieniu apelacji i zmianie postanowienia na podstawie art. 386§1 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c.

Orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego uzasadnia art. 520§1 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia fachowego pełnomocnika będącego adwokatem, ustanowionego dla apelującej z urzędu przez Sąd Okręgowy w Lublinie ustalono na podstawie §19 i §20 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z pkt § 8 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 roku, poz. 461). O kosztach sądowych Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 520§1k.p.c.