Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 grudnia 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 grudnia 2021 r. w Warszawie

sprawy I. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

z udziałem M. D.

na skutek odwołania I. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 17 marca 2021 r. numer (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że I. R. jako pracownik u płatnika składek M. D. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 października 2020 r.,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz I. R. kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

I. R. w dniu 14 kwietnia 2021r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 17 marca 2021r., nr (...), stwierdzającej że jako pracownik u płatnika składek M. D. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 października 2020r. Ubezpieczona zarzuciła decyzji naruszenie:

1)  przepisów art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez stwierdzenie, że nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu, pomimo że jest od 1 października 2020r. do chwili obecnej pracownikiem (...) M. D., ponieważ zawarta w tym przedmiocie umowa o pracę z 1 października 2020r. nie została dotychczas uznana za nieważną w trybie art. 58 § 1 k.c. czy art. 8 k.p.c. (w szczególności ani przez sąd pracy, ani nawet przez organ, który wskazał, że ogół okoliczności towarzyszących zgłoszeniu ubezpieczonej do ubezpieczeń uzasadnia jedynie rozważenie uznania umowy za nieważną);

2)  przepisów prawa materialnego, tj. art. 58 § 1 k.c., poprzez nieuprawnione przyjęcie, że zawarcie przez I. R. i płatnika składek (...) M. D. umowy o pracę z dnia 1 października 2020r. miało na celu obejście ustawy, co doprowadziło do stwierdzenia przez organ, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu, choć umowa ta nie została dotychczas uznana za nieważną (a więc bezpodstawnym było stwierdzenie jej zawarcia w celu obejścia prawa), a nadto, co zostało ustalone przez organ rentowy, ubezpieczona świadczyła na rzecz płatnika składek pracę, co wynika z wykonywania przez nią czynności w miejscu pracy, zapłaty z tego tytułu wynagrodzenia oraz ze znajdujących się w aktach sprawy dowodów w postaci zakresu czynności z 1 października 2020r., karty szkolenia wstępnego w dziedzinie BHP, listy obecności, oświadczenia M. F., czy wreszcie wyjaśnień stron, które w tym zakresie zostały uznane przez organ rentowy za wiarygodne;

3)  przepisów prawa materialnego, tj. art. 58 § 2 k.c., poprzez nieuprawnione przyjęcie, że zawarcie przez ubezpieczoną I. R. i płatnika składek (...) M. D. umowy o pracę z dnia 1 października 2020r. było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, co doprowadziło do stwierdzenia przez organ, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu, choć umowa ta nie została dotychczas uznana za nieważną (a więc nieuprawnionym i gołosłownym było stwierdzenie jej zawarcia w celu obejścia prawa), a nadto ubezpieczona świadczyła na rzecz płatnika składek pracę (co nie było przez organ rentowy kwestionowane), zaś sam fakt jej podjęcia wynikał z gospodarczych potrzeb pracodawcy, których istnienie w chwili zatrudnienia potwierdzało długotrwałe poszukiwanie przez pracodawcę wykwalifikowanego pracownika (od maja 2020r. do chwili obecnej), kwalifikacje i doświadczenie ubezpieczonej w zawodzie, podjęcie przez ubezpieczoną czynności w miejscu pracy oraz zapłata ubezpieczonej wynagrodzenia;

4)  przepisów prawa materialnego, tj. art. 36 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez uznanie, że zgłoszenie ubezpieczonej I. R. do ubezpieczeń społecznych było bezpodstawne (zmierzające do obejścia prawa), podczas gdy organ nie wskazał w sposób wyraźny podstawy prawnej takiego stwierdzenia (poprzez wskazanie art. 58 § 1 k.c. bądź art. 58 § 2 k.c. – nie zaś wskazanie obu tych przepisów łącznie), a z treści tego przepisu wynika, że każda osoba objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi (a więc z uwagi na zasadność zarzutów także ubezpieczona) podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych.

Wskazując na powyższe zarzuty ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez stwierdzenie, że jako pracownik u płatnika składek (...) M. D. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 października 2020r. oraz o zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania I. R. wskazała, że organ rentowy w zaskarżonej decyzji nie zakwestionował faktu podjęcia i wykonywania przez nią umowy o pracę, a jedynie skutek w postaci zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczona wyjaśniła, że została zatrudniona przez płatnika składek, ponieważ posiada odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie, a jej wynagrodzenie odpowiadało rynkowemu i nie było wygórowane. Istniała również potrzeba zatrudnienia pracownika po stronie płatnika składek, w związku z nadchodzącym sezonem zimowo-świątecznym, związanym ze wzrostem zamówień i ilości pracy. Fakt wykonywania przez ubezpieczoną umowy o pracę został potwierdzony dokumentacją pracowniczą, listami obecności i oświadczeniami świadków – współpracowników oraz bezpośredniego przełożonego. Sama zaś okoliczność późniejszego wystąpienia o wypłatę świadczeń z ubezpieczenia chorobowego nie powinna mieć wpływu na decyzję organu, skoro cel umowy, tj. świadczenie pracy na rzecz płatnika składek, został zrealizowany. Dodatkowo ubezpieczona wskazała, że ciąża i powzięcie przez nią wiedzy o tym, ma znaczenie poboczne, skoro nie istnieje zakaz zatrudniania osób w ciąży ( odwołanie z dnia 9 kwietnia 2021 roku, k. 3-12 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z 23 kwietnia 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz o zasądzenie od ubezpieczonej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wyjaśnił, że krótki okres pomiędzy powstaniem stosunku pracy (1 października 2020r.) a powstaniem niezdolności do pracy (3 listopada 2020r.) wzbudził wątpliwości organu rentowego co do faktycznego istnienia stosunku pracy, w związku z czym wszczęto postępowanie wyjaśniające. W jego trakcie, na podstawie analizy zapisów na koncie ubezpieczonej ustalono, że ubezpieczona od 9 marca 2020r. do 30 września 2020r. była zarejestrowana jako osoba bezrobotna, a zatem nie uzyskałaby prawa do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego. Wątpliwości ZUS wzbudziły wyjaśnienia co do daty zawarcia umowy o pracę – płatnik wskazał, że z uwagi na ciągłe braki personelu przez rok poszukiwał pracownika, jednak z uwagi na pandemię nie zdecydował się na zatrudnienie I. R. w maju 2020r., kiedy odpowiedziała na ogłoszenie o pracy. Natomiast w październiku 2020r. sytuacja w związku z covid była znacznie gorsza niż w maju. Ponadto o braku realnej potrzeby zatrudnienia pracownika w ocenie ZUS świadczył fakt, że podczas nieobecności I. R. czynności należące do niej wykonywali inni pracownicy. To oznacza, że zatrudnienie ubezpieczonej nie znajdowało odzwierciedlenia w faktycznych potrzebach firmy oraz nie było zasadne z punktu widzenia pracodawcy ze względu na ciążę pracownicy. W związku z tym Zakład ocenił, że zgłoszenie do ubezpieczeń miało służyć jedynie skorzystaniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a nawiązanie stosunku pracy miało na celu jedynie uprawdopodobnienie istnienia podstawy tego ubezpieczenia. Zdaniem organu rentowego, strony zawierając umowę o pracę działały w porozumieniu na szkodę ZUS, naruszając zasadę ekwiwalentności świadczeń, co wynika z tego, że wkład I. R. do Funduszu był nieadekwatny do spodziewanych korzyści ( odpowiedź na odwołanie z dnia 23 kwietnia 2021r., k. 25-26 a.s.).

Płatnik składek M. D. przyłączył się do stanowiska, jakie w toku procesu prezentowała ubezpieczona I. R. (protokół rozprawy z dnia 1 grudnia 2021r., k. 70 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. D. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w R.. W ramach tej działalności zajmuje się produkcją ciast i deserów. Z uwagi na dużą rotację pracowników i braki na rynku pracy, stale poszukuje pracowników. Na ogrodzeniu przed siedzibą swojej firmy nieprzerwanie od kilkunastu miesięcy wywiesza banner z ogłoszeniem „Przyjmę do pracy” i numerem telefonu. Ponadto w maju 2020 roku w lokalnej gazecie zamieścił ogłoszenie o poszukiwaniach osób do pracy ( wydruk zdjęcia banneru, k. 23 a.s., korespondencja e-mail w sprawie zamieszczenia ogłoszenia o poszukiwaniu pracowników, k. 22 a.s., zeznania świadków: B. O., k. 70 a.s., M. F., k. 70-71 a.s., I. K., k. 71 a.s., zeznania M. D., k. 72 – 73 a.s.).

I. R. posiada wykształcenie średnie, z dyplomem technika kelnera. Ma doświadczenie w pracy kelnerki, a ponadto w branży cukierniczej, gdyż od 9 lipca 2013r. do 31 grudnia 2016r. pracowała w (...) T. G. w R. na stanowisku pakowacz. Następnie od 1 marca 2019r. do 29 lutego 2020r. była zatrudniona w (...) sp. z o.o. na stanowisku kontrolera jakości, jednak w końcowym okresie zatrudnienia była niezdolna do pracy i po wygaśnięciu umowy o pracę zawartej na czas określony, nie podpisano z nią kolejnej umowy. Od 9 marca 2020r. I. R. została zarejestrowana jako osoba bezrobotna ( świadectwa pracy, curriculum vitae – nienumerowane karty akt ZUS, zeznania I. R., k. 72 a.s.).

Ubezpieczona po zakończeniu zatrudnienia u ostatniego z pracodawców, poszukiwała nowej pracy. Kiedy uzyskała wiedzę, że M. D., u którego pracuje jej małżonek, poszukuje pracowników, w maju 2020r. zgłosiła swoją kandydaturę. Płatnik składek przeprowadził z nią rozmowę kwalifikacyjną, w trakcie której ubezpieczona wykazała się znajomością branży cukierniczej, umiejętnościami praktycznymi i zmysłem estetycznym. Jednak, ze względu na to, że okres wiosenny i letni w firmie cukierniczej zwykle jest czasem z mniejszą ilością zamówień, a ilość ta w maju 2020r. była jeszcze mniejsza niż zwykle ze względu na pandemię, M. D. wstrzymał się z zatrudnieniem ubezpieczonej. Strony ustaliły, że ponownie nawiążą kontakt jesienią i nastąpi zatrudnienie ubezpieczonej, jeżeli sytuacja w firmie będzie wskazywała, że przed świętami Bożego Narodzenia ilość zamówień będzie tak duża jak w poprzednich latach. Ostatecznie z racji tego, że we wrześniu 2020r. M. D. odnotował wzrost zamówień, a poza tym rozpoczął przygotowania do zwiększonej produkcji w okresie przedświątecznym, to potrzebował dodatkowego pracownika. Chciał tę osobę przeszkolić, aby w okresie bezpośrednio poprzedzającym okres świąteczny, osoba ta mogła w pełnym zakresie wykonywać powierzone jej zadania. W związku z tym doszło do ponownego kontaktu z I. R., która w międzyczasie nie znalazła innego zatrudnienia. W dniu 1 października 2020r. strony podpisały umowę o pracę. Ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku cukiernika w pełnym wymiarze czasu pracy, na czas nieokreślony, z wynagrodzeniem w kwocie 2600 zł brutto miesięcznie. Przed przystąpieniem do pracy została skierowana na badania do lekarza medycyny pracy, który wydał orzeczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy. Ponadto w dniu 30 września 2020r. I. R. odbyła szkolenie wstępne w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy ( umowa o pracę z dnia 1 października 2020r., orzeczenie lekarskie, karta szkolenia BHP – nienumerowane karty akt ZUS, zeznania świadka M. F., k. 70-71 a.s., zeznania M. D., k. 72-73 a.s., zeznania I. R., k. 72 a.s.).

Strony ustaliły, że do obowiązków ubezpieczonej na powierzonym jej stanowisku pracy będzie należało: dbanie o odpowiednią jakość surowców wykorzystywanych przy produkcji wypieków i innych wyrobów cukierniczych, bieżące rozliczanie zamówień oraz liczby przyjętych produktów spożywczych, produkcja wyrobów cukierniczych wymagających zmysłu artystycznego i umiejętności manualnych, utrzymywanie czystości różnych stanowisk pracy, pakowanie wyrobów cukierniczych, ocena organoleptyczna poszczególnych faz procesu technologicznego, przygotowanie półproduktów i produktów ciastkarskich, ocena przydatności surowców oraz przygotowanie ich do produkcji, przygotowanie różnego rodzaju nadzień, wykonywanie czynności związanych z wypiekiem ciast i ciastek, wykonywanie innych czynności zleconych przez pracodawcę ( zakres obowiązków – nienumerowana karta akt ZUS).

Po zawarciu umowy o pracę ubezpieczona wykonywała pracę w godzinach od 8:00 do 16:00, pracując od poniedziałku do piątku. W zależności od potrzeb pracodawcy zajmowała się albo wypiekaniem i dekorowaniem ciast i babeczek, albo przygotowaniem deserów. W ramach tych obowiązków zajmowała się również transportowaniem z magazynu do swojego stanowiska niezbędnych produktów, m.in. worków z mąką (do 10 kg). Bezpośrednim przełożonym ubezpieczonej był M. F., a na zmianie z ubezpieczoną, poza przełożonym, pracowały m.in. B. O. i I. K. ( lista obecności – nienumerowane karty akt ZUS oraz k. 16 – 17 a.s., zeznania świadków: B. O., k. 70 a.s., M. F., k. 70-71 a.s., I. K., k. 71 a.s., zeznania M. D., k. 72-73 a.s., zeznania I. R., k. 72 a.s.).

I. R. otrzymywała wynagrodzenie za pracę w gotówce, zgodnie z wnioskiem, jaki złożyła w dniu 1 października 2020r. Inni pracownicy M. D. w takiej samej formie pobierali wynagrodzenie ( wniosek ubezpieczonej z 1 października 2020r., lista płac – nienumerowane karty akt ZUS, zeznania M. D., k. 72-73 a.s., zeznania I. R., k. 72 a.s.).

Ubezpieczona w połowie października 2020r. dowiedziała się, że jest w ciąży. Pierwszą wizytę lekarską odbyła w dniu 13 października 2020r. Z uwagi na codzienne wymioty i zawroty głowy, od 3 listopada 2020r. do końca ciąży była niezdolna do pracy ( karta ciąży, k. 55-58 a.s., zeznania świadka J. L., k. 71-72 a.s., zeznania I. R., k. 72 a.s.).

Podczas nieobecności ubezpieczonej w pracy jej obowiązki wykonywał M. F. oraz inni pracownicy płatnika składek. Płatnik składek wciąż poszukiwał osoby do pracy, ale z uwagi na problemy ze znalezieniem pracownika, praca była rozdzielana. Dopiero w 2021r. został przyjęty do pracy nowy pracownik ( zeznania świadków: B. O., k. 70 a.s., M. F., k. 70-71, I. K., k. 71 a.s., zeznania M. D. k. 72-73 a.s.).

W dniu 4 lutego 2021r. organ rentowy zawiadomił I. R. i M. D. o wszczęciu postępowania w sprawie prawidłowości zgłoszenia I. R. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ustalenia podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia od 1 października 2020r. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek (...) M. D. (zawiadomienia o wszczęciu postępowania - nienumerowane karty akt ZUS).

Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał w dniu 17 marca 2021r. decyzję nr (...), w której stwierdził, że I. R. jako pracownik u płatnika składek (...) M. D. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 października 2020r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że wyjaśnienia płatnika składek i ubezpieczonej są nieprzekonujące. Płatnik składek miał poszukiwać pracownika od maja 2020r. – wówczas zgłosiła się I. R. - jednak zatrudniono ją dopiero w październiku 2020r. Spowodowało to powstanie wątpliwości co do zasadności poszukiwania pracownika w sytuacji, gdy w związku z Covid – 19 sytuacja firmy była niepewna. Poza tym o braku realnej potrzeby zatrudnienia pracownika świadczy również fakt, że po powstaniu niezdolności do pracy I. R., nie zatrudniono nowej osoby, a obowiązki przejęli pozostali pracownicy firmy. W związku z tym, w opinii organu rentowego, celem i zamiarem stron postępowania było uzyskanie przez I. R. statusu pracownika, a co za tym idzie, możliwości skorzystania z zasiłków z ubezpieczenia chorobowego. ZUS wskazał także, że oświadczenia świadków, którzy potwierdzili fakt świadczenia pracy przez ubezpieczoną, pozostają bez wpływu na jego stanowisko, bowiem Zakład nie kwestionuje czynności wykonywanych w ramach umowy o pracę, lecz wskazuje na chęć osiągnięcia skutku jakim jest prawo do świadczeń poprzez obejście prawa i dokonanie niezakazanej czynności prawnej, w tym przypadku poprzez zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych. Dodatkowo organ rentowy zwrócił uwagę, że M. D. nie skorzystał z możliwości zweryfikowania umiejętności I. R. poprzez zawarcie z nią umowy na okres próbny, a od razu zawarł umowę na czas nieokreślony. Ponadto ubezpieczona w krótkim czasie po zawarciu umowy o pracę stała się niezdolna do pracy (od 3 listopada 2020r.), zaś przed zawarciem umowy była zarejestrowana w urzędzie pracy od 9 marca 2020r. do 30 września 2020r., początkowo jako osoba pobierająca zasiłek, a następnie jako osoba niepobierająca zasiłku, a zatem nie miałaby prawa do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego, co potęguje wątpliwość odnośnie rzeczywistej intencji zgłoszenia I. R. do ubezpieczeń społecznych przez płatnika składek ( decyzja ZUS z 17 marca 2021r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o wymienione dokumenty oraz na podstawie zeznań świadków: B. O., M. F., I. K. i J. L., a także w oparciu o zeznania ubezpieczonej I. R. i płatnika składek M. D..

Dokumenty w zakresie, w jakim potwierdzają wynikające z nich okoliczności, zostały ocenione jako wiarygodne, tym bardziej że ich treść koresponduje z tym na co wskazują osobowe środki dowodowe.

Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonej i zainteresowanego, którzy przekonująco i spójnie przedstawili okoliczności, które doprowadziły do zawarcia w dniu 1 października 2020r. umowy o pracę, a w szczególności przebieg rozmowy kwalifikacyjnej i czas jej przeprowadzenia oraz powody nawiązania stosunku pracy w ww. dacie. W tym miejscu zaakcentowania wymaga, że w okresie od marca do czerwca 2020r., a więc w trakcie tzw. pierwszej fali pandemii Covid-19, doszło do istotnego spowolnienia we wszystkich sektorach gospodarki. Wówczas, inaczej niż w okresach kolejnych fal, z racji tego, że pandemia dopiero się rozpoczęła i pojawiła się duża niepewność co do możliwości i zakresu funkcjonowania różnych gałęzi gospodarki, to przedsiębiorcy albo likwidowali swoje firmy, albo ograniczali zakres ich funkcjonowania. Oczywiście nie w każdej branży było to tak samo widoczne, jednak branża gastronomiczna – także produkcja ciast i deserów – miała ograniczone możliwości prowadzenia działalności. W tej sytuacji dochodziło do zwolnień pracowników bądź wstrzymywania zatrudnienia nowych osób, co miało miejsce również w firmie prowadzonej przez M. D.. Jego zeznania wskazujące na powody zatrudnienia ubezpieczonej nie w maju 2020r., a w październiku 2020r., są zatem wiarygodne. Płatnik składek, kiedy pandemia była w początkowym stadium, tak jak duża część przedsiębiorców, obawiał się o przyszłość swojej firmy i mimo że wcześniej permanentnie poszukiwał pracowników, to w maju 2020r. wstrzymał się z decyzją o zatrudnieniu ubezpieczonej.

Sąd dał również wiarę zeznaniom świadków: B. O., M. F. i I. K., którzy potwierdzili, że I. R. świadczyła pracę na rzecz płatnika składek od 1 października do 2 listopada 2020r., a także przedstawili zakres wykonywanych przez nią prac. Oceniając zeznania wymienionych świadków, Sąd miał na względzie, że świadkowie z racji tego, że w tym samym czasie pracowali na rzecz (...) M. D., wykonywali podobne obowiązki, a ponadto M. F. był bezpośrednim przełożonym ubezpieczonej i przyuczał ją do pracy.

Jako wiarygodne Sąd ocenił także zeznania świadka J. L. i ubezpieczonej I. R. w zakresie odnoszącym się do ciąży ubezpieczonej oraz jej samopoczucia w tym czasie. W ocenie Sądu zeznania ww. osób dotyczące wskazanych okoliczności korespondują z dokumentacją dotyczącą przebiegu ciąży, która potwierdziła, że pierwszą wizytę u ginekologa I. R. odbyła w dniu 13 października 2020r., a więc dwa tygodnie po podjęciu pracy i była wówczas w 8/9 tygodniu ciąży.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie I. R. podlegało uwzględnieniu.

Przed przystąpieniem do analizy okoliczności, jakie zaistniały w rozpatrywanej sprawie, tytułem wstępu wskazać należy, że zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym reguluje ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2021r. poz. 423 – dalej „u.s.u.s.”). Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Na podstawie ww. ustawy, tj. w myśl art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1, pracownicy podlegają również ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu. Objęcie ubezpieczeniem z tytułu zatrudnienia, zgodnie z art. 13 pkt 1 u.s.u.s., następuje od dnia nawiązania stosunku pracy do jego ustania. Sam stosunek pracy i definicję pracownika określa ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. 2020r. poz. 1320 – dalej „k.p.”). Zgodnie z art. 2 k.p. pracownikiem jest osoba zatrudniona między innymi na podstawie umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Istotą tego stosunku jest – w świetle art. 22 § 1 k.p. – uzewnętrznienie woli umawiających się stron, z których jedna deklaruje chęć wykonywania pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania pracodawcy, natomiast druga – stworzenia stanowiska pracy i zapewnienia świadczenia pracy za wynagrodzeniem. Celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być każdorazowo faktyczna realizacja treści stosunku pracy, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika – ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego za pracę.

W przedmiotowej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych ocenił, że zawarcie przez I. R. umowy o pracę z M. D. oraz zgłoszenie jej do ubezpieczeń społecznych przez płatnika składek nosi znamiona świadomego i zorganizowanego działania, którego celem było uzyskanie w sposób nieuprawniony świadczeń z ubezpieczenia społecznego, co w konsekwencji czyni powyższe czynności nieważnymi w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. i art. 58 § 2 k.c.

Wedle przepisów Kodeksu cywilnego o nieważności oświadczeń woli można mówić w trzech przypadkach. Z art. 83 § 1 k.c. wynika, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Przy czym należy odróżnić nieważność spowodowaną pozornością czynności prawnej od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Pojęcie obejścia prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie i niejednokrotnie pokrywają się. Ustalenie, czy umowa zmierza do obejścia prawa, czy jest pozorna wymaga poczynienia konkretnych ustaleń faktycznych dotyczących okoliczności jej zawarcia, celu jaki strony zamierzały osiągnąć, charakteru wykonywanej pracy i zachowania koniecznego elementu stosunku pracy, jakim jest wykonywanie pracy podporządkowanej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 18/95, poz. 227, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1997r., I PKN 276/97, OSNAPiUS13/98, poz. 397). Czynność prawna może być również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. np. Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327).

W analizowanej sprawie, uwzględniając poczynione ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego. W oparciu o cytowane na wstępie przepisy, dla objęcia ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania pracy zasadnicze znaczenie ma bowiem nie to, czy umowa o pracę została zawarta i czy jest ważna, ani również faktyczny cel zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych (jako nienaruszające art. 58 § 1 lub 2 k.c. albo 83 § 1 k.c.), lecz tylko to, czy strony umowy pozostawały w stosunku pracy (art. 8 ust. 1 u.s.u.s.). O tym zaś, czy strony istotnie w takim stosunku pozostawały i stosunek ten stanowi tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy (essentialia negotii), a wynikających z art. 22 § 1 k.p. Dla objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi wymagane jest zatem ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu odpłatnej pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem.

W ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdza, że strony kwestionowanej przez ZUS umowy faktycznie realizowały taki stosunek prawny, który posiada cechy typowe dla stosunku pracy. Z dokonanych przez Sąd ustaleń wynika,
że ubezpieczona, zawierając umowę o pracę w dniu 1 października 2020r., została zatrudniona na stanowisku cukiernika i pracę tego rodzaju faktycznie wykonywała. Potwierdzili to zeznający w sprawie świadkowie: B. O., M. F. i I. K., którzy w spornym okresie również byli zatrudnieni u M. D. i wykonywali obowiązki pracownicze w siedzibie działalności gospodarczej płatnika w R.. Tam spotykali I. R., która od 1 października 2020r. została przyjęta do pracy i wykonywała pracę cukiernika. Z zeznań przesłuchanych świadków wynika zakres pracy ubezpieczonej, która polegała na przygotowywaniu, wypiekaniu i dekorowaniu ciast, babeczek i deserów. Świadkowie oznaczyli także czas i miejsce wykonywania pracy przez I. R., co znalazło potwierdzenie w dokumentacji pracowniczej, tj. listach obecności, czy pisemnym zakresie obowiązków ubezpieczonej.

Wobec powyższego, zdaniem Sądu, nie było podstaw, aby kwestionować, że praca powierzona ubezpieczonej była wykonywana, a tym bardziej nie było podstaw, aby postawić zarzut pozorności zawartej umowy o pracę. Zgodnie z tym, co było wskazane, o pozorności danej umowy decydują okoliczności wskazane w art. 83 § 1 k.c., które występować muszą w czasie składania przez strony oświadczeń woli. Umowa o pracę jest zawarta dla pozoru i nie może w związku z tym stanowić tytułu do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli gdy strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy. Jeżeli jednak pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca tę pracę przyjmował, to w takim przypadku nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 października 2005r., I UK 32/05, OSNP 2006/15-16/249 oraz w wyroku z 12 lipca 2012r., II UK 14/12, Lex nr 1216864).

Brak pozorności umowy o pracę nie wyklucza jednak stwierdzenia jej nieważności w oparciu o art. 58 § 1 k.c. Powołany przepis stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Jak jednak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lutego 2012r. „sama chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako motywacja do podjęcia zatrudnienia nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, podobnie jak inne cele stawiane sobie przez osoby zawierające umowy o pracę, takie jak na przykład chęć uzyskania środków utrzymania.” (I UK 265/11, Lex nr 1169836).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy stawiał zarzut, że strony stosunku pracy zmierzały do uzyskania przez I. R. świadczeń z FUS, co było tym bardziej wiarygodne, że ubezpieczona przed podjęciem zatrudnienia u M. D. była osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku. Sąd nie negując ustaleń odnośnie braku ubezpieczenia I. R. bezpośrednio przed 1 października 2020r., miał na uwadze, że ta okoliczność nie może prowadzić do domniemania, bo na takie wskazuje organ rentowy, że umowa o pracę jest nieważna. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że I. R. do końca lutego 2020r. pozostawała w stosunku pracy. Była zatrudniona w (...) sp. z o.o., a wcześniej pracowała także u innych pracodawców, w tym w firmie cukierniczej. W związku z tym, choć nie ma wykształcenia kierunkowego jako cukiernik, to będąc z wykształcenia kelnerką i pracując w firmie cukierniczej, posiadała przygotowanie zawodowe do pracy, którą oferował płatnik składek. Poza tym w przeszłości pracując i uzyskując wynagrodzenia, od których były opłacane składki, partycypowała w tworzeniu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tym okoliczność, że przez kilka miesięcy przed nawiązaniem zakwestionowanego przez ZUS stosunku pracy była bezrobotna, nie ma przesądzającego znaczenia. Poza tym istotne jest, że w trakcie przerwy spowodowanej utratą pracy ubezpieczona poszukiwała zatrudnienia i jednym z miejsc, do których aplikowała była firma prowadzona przez M. D.. M. D. już od dłuższego czasu poszukiwał i obecnie także poszukuje pracowników, co potwierdzili zeznający w sprawie świadkowie oraz wydruk fotografii bannera oraz korespondencja e-mail dotycząca zamieszczenia ogłoszenia w sprawie zatrudnienia pracownika. I. R. odpowiedziała na takie ogłoszenie już w maju 2020r., a wiec w czasie, kiedy z całą pewnością nie była w ciąży i kiedy nie sposób ocenić, by poszukiwanie przez nią pracy miało na celu wyłącznie stworzenie tytułu ubezpieczenia społecznego w związku z planowanym macierzyństwem.

Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że ostatecznie nie doszło do podpisania przez strony umowy o pracę w maju 2020r., lecz w październiku 2020r. Organ rentowy na podstawie tej właśnie okoliczności nabrał wątpliwości co do rzeczywistego zamiaru stron stosunku pracy. Sąd z powodów, o których po części była już mowa przy okazji dokonywania oceny zeznań stron, nie podziela stanowiska Zakładu. Do zawarcia umowy o pracę doszło dopiero w październiku 2020r. ze względu na uzasadnioną obawę M. D. co do funkcjonowania jego firmy w czasie pandemii. Obawy te jednak ustały i we wrześniu 2020r. płatnik odnotował wzrost zamówień, a poza tym zbliżał się ten czas, który w firmie cukierniczej niesie ze sobą większą ilość pracy, wzrost zamówień, a także wzrost przychodów. Wobec tego potrzeba zatrudnienia pracownika stała się znowu realna. Co prawda w momencie zatrudnienia ubezpieczonej do okresu świątecznego było jeszcze kilka miesięcy, jednak zarówno płatnik składek, jak i jego pracownik M. F., który jest zatrudniony jako cukiernik, a także zajmuje się koordynowaniem pracy innych cukierników oraz przyuczaniem nowych pracowników, zgodnie wskazali, że aby pracownik był samodzielny i wydajny w okresie bożonarodzeniowym, konieczne jest, by rozpoczął pracę odpowiednio wcześniej i wdrożył się w zadania zanim nadejdzie najbardziej pracowity okres. Z tego właśnie względu do zatrudnienia I. R. doszło od 1 października 2020r. Co prawda, jak słusznie zauważył organ rentowy, wtedy nadal była pandemia i liczba zakażeń większa niż w okresie wiosennym, należy jednak pamiętać o tym, że to początek pandemii w największym stopniu wpłynął na codziennie funkcjonowanie oraz gospodarkę. Z racji braku dostatecznej wiedzy o wirusie Covid – 19 doszło do zamknięcia wielu gałęzi gospodarki, skutkiem czego powstała niepewność co do dalszych losów wielu firm. W późniejszym czasie, także już podczas fali pandemii jesienią 2020r., funkcjonowały różne regulacje prawne mające wspomóc przedsiębiorców oraz zapewnić im możliwość dalszego prowadzenia przedsiębiorstw. Wobec tego okoliczność, że M. D. w maju 2020r. w większym stopniu niż w październiku 2020r. obawiał się o funkcjonowanie swojej firmy, nie nasuwa takich zastrzeżeń, jakie w tym zakresie prezentował organ rentowy. Płatnik składek zastosował, zrozumiałą z punktu widzenia tego, co miało miejsce w maju 2020r., strategię wstrzymania działań, które mogły okazać się nietrafione i dopiero w późniejszym czasie, kiedy nastąpiła większa stabilizacja, zdecydował się m.in. na zatrudnienie nowego pracownika.

Zdaniem Sądu opisany przebieg zdarzeń układa się logiczny ciąg, z którego można wywieść – wbrew wnioskom organu rentowego – że zatrudnienie I. R. nie było więc ani pozorne, ani dokonane w celu obejścia prawa, ale rzeczywiste i podjęte z zamiarem faktycznego wykonywania pracy na stanowisku cukiernika. Słuszne są przy tym zarzuty odwołania, że zawarcie umowy o pracę w tym celu, aby uzyskać tytuł do objęcia ubezpieczeniem społecznym czy żeby uzyskać świadczenia z ubezpieczenia społecznego, nie oznacza, że umowa została zawarta z obejściem prawa, nawet gdyby był to jedyny cel przyświecający przystępującemu do umowy pracownikowi. Pogląd taki jest utrwalony w orzecznictwie. Nie jest bowiem obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy
o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa. O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z 5 października 2005r., I UK 32/05, LEX 191088 oraz z 2 lipca 2008r., II UK 334/07).

Nie jest również okolicznością powodującą nieważność zawartej umowy o pracę to, że w okresie niezdolności ubezpieczonej do pracy, pracodawca początkowo nie zatrudnił innej osoby. Zeznania świadków i płatnika składek pozwalają na ustalenie, że M. D. stale poszukiwał pracowników. Praca, którą oferował, jest pracą wymagającą pod względem fizycznym, ponieważ polega na wykonywaniu wyrobów w pozycji stojącej, noszeniu worków z mąką i innych produktów, a dodatkowo wymaga umiejętności cukierniczych i estetycznych, z tego też względu trudno było o wykwalifikowanych pracowników. Płatnik składek mógł mieć zatem problemy ze znalezieniem kompetentnej osoby na miejsce nieobecnej w pracy ubezpieczonej. Poszukiwania wymagały czasu i dopiero w 2021 roku zakończyły się przyjęciem do pracy nowej osoby, co potwierdzili zeznający w sprawie świadkowie oraz płatnik składek.

Sąd doszedł do wniosku, że również inne elementy ustalonego stanu faktycznego, poza omówionymi, mają wpływ na końcowe rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie, a mianowicie pracodawca przy podpisaniu umowy o pracę przeszkolił ubezpieczoną z zakresu bhp oraz wprowadził ją w zakres obowiązków. Dodatkowo ubezpieczona przed przystąpieniem do pracy przedstawiła zaświadczenie lekarskie, które potwierdziło, że jest osobą zdolną do wykonywania pracy na stanowisku cukiernika. Z kolei w trakcie trwania stosunku pracy, pracodawca wypłacał ubezpieczonej wynagrodzenie za świadczoną pracę, a ubezpieczona wykonywała pracę podporządkowaną, o jakiej mowa w cytowanym wcześniej art. 22 k.p. Podporządkowanie przejawiało się wykonywaniem poleceń bezpośredniego przełożonego, tj. M. F., a także świadczeniem pracy ściśle w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę, który wyznaczał godziny pracy. Ubezpieczona musiała do tych godzin stosować się i nie miała możliwości swobody i dowolnego decydowania o czasie rozpoczęcia i zakończenia pracy, jak również o czynnościach, które wykona. Na tym zatem polegało jej podporządkowanie, że w pełni była podległa woli i decyzjom pracodawcy, który płacąc za wykonywaną pracę, decydował o tym, co, kiedy i gdzie realizuje pracownik na jego rzecz.

Zdaniem Sądu zamiarowi I. R. faktycznego podjęcia zatrudnienia u płatnika składek nie przeczy fakt, że w dniu 1 października 2020r. ubezpieczona mogła być w ciąży. Wprawdzie stan ciąży potencjalnie może wiązać się z przeciwskazaniami do wykonywania prac konkretnego rodzaju, należy jednak zaznaczyć, że z zeznań ubezpieczonej, jak również z karty ciąży wynika, że I. R. w dniu 1 października 2020r. nie wiedziała jeszcze, że jest w ciąży. O swoim stanie dowiedziała się podczas wizyty lekarskiej w dniu 13 października 2020r. i od 3 listopada 2020r. nie mogła świadczyć pracy. Przyczyny niezdolności do pracy od ww. daty, tj. złe samopoczucie, nudności i zawroty głowy, zostały opisane przez ubezpieczoną oraz jej matkę, która zeznawała w charakterze świadka. Okoliczności te nie były kwestionowane przez organ rentowy, a w szczególności ZUS mimo posiadania uprawnień do kontrolowania zwolnień lekarskich, nie skorzystał z tej możliwości. Z tego względu Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. pominął wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ginekologii, jako nieprzydatnego dla rozstrzygnięcia i zmierzającego wyłącznie do przedłużenia postępowania.

Zdaniem Sądu organ rentowy nie wykazał również, aby zawarcie przez I. R. umowy o pracę było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Postawienie takiego zarzutu wymaga w pierwszej kolejności określenia naruszonej zasady, a w drugiej – uzasadnienia, czego ZUS nie dokonał. W ocenie Sądu nie świadczy o sprzeczności z zasadami współżycia społecznego fakt, że ubezpieczona zawarła umowę o pracę będąc w ciąży, ani fakt, że stała się niezdolna do pracy w krótkim czasie po uzyskaniu statusu pracownika, bowiem przyczyny takiego stanu rzeczy, w tym intencje ubezpieczonej i płatnika składek zostały dostatecznie wyjaśnione. Sąd uznał, że nie doszło również do naruszenia zasady ekwiwalentności świadczeń. Wprawdzie przed zatrudnieniem u M. D., ubezpieczona przez siedem miesięcy pozostawała bez pracy, jednak we wcześniejszych okresach (w latach 2010-2011, 2013-2016 i od marca 2019r. do 29 lutego 2020r.) podlegała ubezpieczeniom społecznym jako pracownik. Za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego należałoby raczej uznać wyłączenie I. R. z ubezpieczeń społecznych z tego tylko względu, że podjęła zatrudnienie będąc w ciąży, podczas gdy osoba w ciąży podlega szczególnej ochronie, również w zakresie prawa pracy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw, by przypisać spornej umowie o pracę cechę pozorności, a postępowaniu stron - w związku z jej zawarciem – działania niezgodne z zasadami współżycia społecznego czy też zmierzające do obejścia prawa (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Z tych też względów, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., nastąpiła zmiana zaskarżonej decyzji poprzez stwierdzenie, że I. R. jako pracownik u płatnika składek M. D. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 października 2020 roku.

Sąd na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015r., poz. 1800) zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz I. R. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.