Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

IV Ka 692/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Nowym Tomyślu z dnia 5 lutego 2021 r., sygn. akt II K 179/20

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Obraza przepisów prawa materialnego, tj. art. 46 kk w zw. z art. 361 kc poprzez ich niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, że:

- dla poniesienia szkody konieczne jest faktyczne poniesienie wydatków potrzebnych dla usunięcia następstw ich zniszczenia;

- koszty komunikacji zastępczej poniesione przez spółkę wykraczają poza ramy szkody ściśle związanej ze zdarzeniem,

Co doprowadziło do nie zasądzenia obowiązku naprawienia szkody na rzecz spółki przez oskarżonego co do kwoty 295 668,38 zł.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Sąd Okręgowy uznał zasadność zarzutu w zakresie poprawności stanowiska Sądu Rejonowego, że koszty komunikacji zastępczej poniesione przez pokrzywdzonego wykraczają poza ramy szkody ściśle związanej ze zdarzeniem. Rację miał pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego zwracając uwagę na obecne brzmienie przepisu art. 46 § 1 kk wskazujące na konieczność sięgania przez sądy karne do przepisów cywilnych przy orzekaniu o środku kompensacyjnym w postaci obowiązku naprawienia szkody. Dlatego też należało mieć na uwadze treść przepisu art. 361 kc oceniając, czy poniesione przez (...) S.A. koszty z tytułu konieczności zorganizowania transportu zastępczego dla pasażerów podróżujących pociągiem nr (...) relacji B.-W. w czasie gdy nastąpiła przedmiotowa katastrofa w ruchu lądowym, wchodziły w skład szkody wyrządzonej przestępstwem przypisanym E. N.. Zgodnie z normą prawną wyrażoną w podanym przepisie dla powstania obowiązku naprawienia szkody niezbędne jest wystąpienie dwóch przesłanek: po pierwsze zaistnienie szkody w dobrach chronionych osoby poszkodowanej (w procesie karnym nazywanej pokrzywdzonym) oraz po drugie związek przyczynowy między wskazaną w ustawie przyczyną, z którą związany jest obowiązek odszkodowawczy a jej następstwami wywołującymi szkodę. Niezwykle istotne jest, że związek przyczynowy należy pojmować jako obiektywne powiązanie ze sobą zjawiska nazwanego przyczyną ze zjawiskiem określonym jako skutek. Istnienie związku przyczynowego jako zjawiska obiektywnego jest determinowane okolicznościami faktycznymi konkretnej sprawy. Koncepcja adekwatnego związku przyczynowego przyjmuje, że następstwa normalne badanej przyczyny nie muszą stanowić jej skutków czasowo „bezpośrednich”, bowiem obowiązek odszkodowawczy powstaje zarówno w przypadku prostych powiązań kauzalnych, jak i bardziej złożonych, w których relacje kauzalne są wieloczłonowe. Pogłębiając prowadzone rozważania warto dodać, iż z art. 361 § 2 kc wynika, że zakres zobowiązania sprawcy do naprawienia szkody wyznaczona związek przyczynowy, czyli sprawca odpowiada w granicach normalnych następstw działania lub zaniechania, z których szkoda wynikła (art. 361 § 1 kc). Normalnymi następstwami zdarzenia, z którego wynikła szkoda, są następstwa, jakie tego rodzaju zdarzenie jest w ogóle w stanie wywołać i w zwyczajnym biegu rzeczy, a nie tylko na skutek szczególnego zbiegu okoliczności, z reguły je wywołuje. Natomiast anormalne jest następstwo, gdy doszło do niego z powodu zdarzenia niezwykłego, nienormalnego, niemieszczącego się w granicach doświadczenia życiowego, na skutek nadzwyczajnego zbiegu okoliczności, którego przeciętnie nie bierze się w rachubę. W granicach normalnego, zwykłego przebiegu zdarzeń odpowiedzialność za szkodę może powodować nie tylko przyczyna bezpośrednio ją wywołująca, lecz także dalsza, pośrednia, chyba że jej następstwa pozostają w tak luźnym związku przyczynowym, iż ich uwzględnienie wykraczałoby poza normalną prawidłowość zjawisk, ocenianą według doświadczenia życiowego i aktualnego stanu wiedzy ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2021 r., sygn. akt I CSKP 107/21, Lex nr 3160479). Przenosząc powyższe rozważania teoretyczne na kanwę kontrolowanej sprawy organ odwoławczy nie zaaprobował stanowiska Sądu niższej instancji stwierdzającego brak ścisłego związku przyczynowego pomiędzy inkryminowanym zdarzeniem a kosztami poniesionymi przez spółkę (...) SA z tytułu konieczności zapewnienia komunikacji zastępczej pasażerom uszkodzonego pociągu. Należności wydatkowane przez pokrzywdzonego na ten cel jak najbardziej stanowiły konsekwencję popełnionego przez E. N. czynu zabronionego i pozostawały w ścisłym związku przyczynowym z przestępstwem. Gdyby bowiem oskarżony nie sprowadził katastrofy w ruchu lądowym pociąg nie zostałby uszkodzony i znajdujący się z nim pasażerowie dotarliby w miejsca docelowe. Natomiast z uwagi na uszkodzenie lokomotywy oraz 6 wagonów pociąg nie mógł kontynuować swojej trasy, a (...) S.A. były zobowiązane na podstawie zawartych z każdym pasażerem umów przewozu (za które należność została uiszczona przed rozpoczęciem przez pasażerów podróży) do zapewnienia komunikacji zastępczej gwarantującej im dotarcie do celu ich podróży. Wobec spełnienia obu przesłanek wynikających z art. 361 kc należało objąć orzeczonym środkiem kompensacyjnym także koszty poniesione przez pokrzywdzonego z tytułu konieczności zapewnienia swoim pasażerom komunikacji zastępczej, które wyniosły łącznie 18 551,76 zł. Kwota ta została przez oskarżyciela posiłkowego wykazana w sposób pewny za pomocą kompletu dokumentów (k. 357-359, 360-362) i wynosiła łącznie 18 551,76 zł.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił natomiast żądania apelującego co do zasądzenia od oskarżonego tytułem środka kompensacyjnego kwoty 295 668,38 zł za uszkodzone w czasie inkryminowanego zdarzenia a nienaprawione jeszcze wagony kolejowe. Co do zasady apelujący nie mylił się podnosząc, że dla stwierdzenia poniesienia szkody przez pokrzywdzonego nie jest konieczne faktyczne poniesienie wydatków potrzebnych dla usunięcia następstw zniszczeń dokonanych przez sprawcę czynu. Pogląd taki jest bowiem powszechnie przyjmowany przez sądy cywilne ( przykładowo: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2001 r., sygn. akt III CZP 68/01, Legalis nr 51112; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2019, sygn. akt II CSK 100/18, Legalis nr 1896745). Niemniej jednak poprawność tego wskazania nie uzasadniała rozszerzenia kwoty zasądzonego na rzecz (...) S.A. środka kompensacyjnego z tytułu uszkodzeń wagonów, których jeszcze nie naprawiono. Niezwykle ważne z punktu widzenia przedmiotowej sprawy jest bowiem, że odszkodowanie (w sprawach karnych jest to obowiązek naprawienia szkody) ustala się z jednej strony respektując zasadę pełnego odszkodowania, a z drugiej strony – nie przekraczając wysokości faktycznie doznanej przez pokrzywdzonego szkody, tak aby nie dopuścić do jego nieuzasadnionego wzbogacenia. Przy czym przez szkodę należy rozumieć powstałą wbrew woli pokrzywdzonego różnicę między obecnym jego stanem majątkowym a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2021 r., sygn. akt I NSNc 90/20, Legalis nr 2539332). Nie można podważać tego, iż złożenie przez pokrzywdzonego wniosku o naprawienie szkody zobowiązuje sąd karny do wydania orzeczenia w tym przedmiocie. Sąd nie może więc odmówić nałożenia obowiązku naprawienia szkody, w przypadku gdy udowodniono tak winę oskarżonego, jak i konkretną szkodę, a pokrzywdzony złożył wniosek o takie orzeczenie. Jednak nie można zapominać, że przewidziana w art. 46 § 1 kk możliwość orzeczenia obowiązku naprawienia szkody w całości albo w części warunkowana jest m.in. tym, czy dostępne sądowi dowody pozwalają na ustalenie pełnej, czy jedynie częściowej jej wysokości ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 grudnia 2016 r., sygn. akt II AKa 172/16, Lex nr 2202739). Sąd II instancji stwierdził, że w przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy bardzo poważnie potraktował zagadnienie naprawienia szkody i prowadził wnikliwe i szeroko zakrojone postępowanie dowodowe w tym zakresie, włącznie z przesłuchiwaniem świadków. Słusznie Sąd Rejonowy czyniąc rozważania odnośnie zasadności wniosku pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego o naprawienie szkody zwrócił uwagę, że jedynie wysokość kosztów w kwocie 56 569,14 zł została udokumentowana i udowodniona przez pokrzywdzonego. Pozostała żądana kwota – 295 668,38 zł tych wymogów już nie spełniała. Przedstawione przez pokrzywdzonego dokumenty w tym zakresie (pismo procesowe z dnia 20 października 2020 r., k. 430-431, pozycje tabeli od 1 do 6) nie wykazywały ostatecznej wysokości szkód w związku z koniecznością wykonania napraw wagonów opisanych przez pełnomocnika, a dokumenty z oględzin wagonów, wyliczenia uszkodzeń i zestawienia napraw poawaryjnych miały charakter wewnętrzny bo pochodziły od (...) S.A. Brak zaś dokumentów księgowych potwierdzających rzeczywiste koszty tychże napraw (k. 443-450). Jak wskazano w treści omawianego wyżej pisma, kwoty te stanowią równowartość ofert przedstawionych (...) SA przez podmioty wyrażające chęć podjęcia się naprawy uszkodzonych wagonów, które to oferty niekoniecznie muszą zostać przez pokrzywdzonego przyjęte. Warto jednocześnie odwołać się do zeznań świadków D. D. (członek komisji kolejowej badającej zdarzenie) oraz K. P. (osoba biorąca udział w oględzinach 6 wagonów pasażerskich po wypadku). Z zeznań tych spójnie wynikało, że ostateczna cena naprawy tych wagonów może jeszcze ulec zmianie, zwłaszcza mając na względzie konieczność przeprowadzenia postępowania przetargowego celem wybrania konkretnego podmiotu jakiemu zlecone zostanie dokonanie napraw wagonów. Podane okoliczności prowadzą do wniosku, że na dzień wydawania zaskarżonego orzeczenia Sąd Rejonowy nie miał możliwości ustalenia konkretnej wysokości szkód zaistniałych w majątku pokrzywdzonego poprzez niezgodne z prawem zachowanie E. N. przekraczających zasądzoną w wyroku kwotę, tj. 56 569,14 zł. To z kolei stanowiło przeszkodę dla szerszego orzeczenia o obowiązku naprawienia szkody z uwagi na konieczność uniknięcia możliwości bezpodstawnego wzbogacenia po stronie pokrzywdzonego. Mając to wszystko na względzie, Sąd II instancji jako słuszne ocenił odstąpienie przez Sąd Rejonowy od orzekania obowiązku naprawienia szkody w dochodzonej przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego wysokości 295 668,38 zł. Omówione rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie stoi zaś w żaden sposób na przeszkodzie dochodzeniu przez pokrzywdzonego roszczeń w postępowaniu cywilnym w oparciu o dowody wykazujące w sposób pewny dalszą część szkody jaką spowodował oskarżony E. N. w mieniu spółki (...).

Wniosek

Zmiana zaskarżonego wyroku w części dotyczącej orzeczenia o środku kompensacyjnym (pkt VII wyroku) poprzez nałożenie na E. N. obowiązku częściowego naprawienia szkody na rzecz spółki poprzez zapłatę łącznej kwoty 352 237,52 zł.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Omówiony zarzut okazał się uzasadniony jedynie w części, a konkretnie co do zaniechania orzeczenia obowiązku naprawienia szkody w zakresie kosztów poniesionych przez pokrzywdzonego z tytułu zorganizowania transportu zastępczego dla pasażerów uszkodzonego pociągu. W tej części wniosek apelacyjny został uwzględniony i zaskarżony wyrok został zmieniony poprzez podwyższenie obowiązku częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego o kwotę 18 551,76 zł. W pozostałej części zarzut oceniony był jako nietrafiony i w konsekwencji, w pozostałym zakresie wniosek pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego nie został uwzględniony.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.11.

Przedmiot utrzymania w mocy

Poza zmianami opisanymi dokładnie w pkt 5.2. wyrok Sądu I instancji utrzymano w mocy w pozostałej części.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Powodem utrzymania wyroku w mocy (poza zmianą opisaną w pkt 5.2.) była niezasadność pozostałej części zarzutu apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego (...) S.A., jak też brak podstaw wskazanych w art. 439, 440 i 455 kpk, uzasadniających zmianę lub uchylenie wyroku poza granicami zarzutów i wniosków apelacji.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.11.

Przedmiot i zakres zmiany

Zaskarżony wyrok w pkt VII został zmieniony w ten sposób, że podwyższono orzeczony wobec oskarżonego obowiązek częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego (...) S.A. z siedzibą w W. o kwotę 18 551,76 zł, tj. łącznie do kwoty 75 120,90 zł.

Zwięźle o powodach zmiany

Przeprowadzona kontrola odwoławcza zaskarżonego orzeczenia potwierdziła słuszność stanowiska apelującego, zgodnie z którym koszty jakie pokrzywdzona spółka poniosła z tytułu konieczności zapewnienia pasażerom uszkodzonego pociągu komunikacji zastępczej pozostawały w bezpośrednim związku przyczynowym z przestępstwem jakiego dopuścił się E. N., a nadto wysokość tej szkody została odpowiednio udokumentowana oraz wykazana przez oskarżyciela posiłkowego. Zostały więc spełnione wszystkie wymogi dla objęcia kwoty 18 551,76 zł nałożonym na podsądnego w zaskarżonym wyroku obowiązkiem naprawienia szkody. Jednocześnie, przeciwne stanowisko Sądu Rejonowego odnośnie omawianego zagadnienia nie było ani rzeczowo uargumentowane ani przekonujące dla organu odwoławczego. Częściowa zasadność zarzutu apelacyjnego spowodowała konieczność ingerencji w treść pkt VII zaskarżonego orzeczenia poprzez podwyższenie orzeczonego wobec oskarżonego obowiązku częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego (...) S.A. z siedzibą w W. o kwotę 18 551,76 zł, tj. łącznie do kwoty 75 120,90 zł.

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

0.15.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2.

Zgodnie z art. 616 § 1 pkt 2 kpk do kosztów procesu należą uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika. Natomiast z art. 627 kpk wynika, że od skazanego w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasądza koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa oraz wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego. Przepis ten na mocy art. 634 kpk znajduje odpowiednie zastosowanie do postępowania odwoławczego.

Ustanowiony przez oskarżyciela posiłkowego pełnomocnik wniósł w apelacji o zasądzenie od oskarżonego na rzecz spółki (...) S.A. kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym. Apelujący podtrzymał ten wniosek na rozprawie apelacyjnej. Przytoczone wyżej przepisy przemawiały za uwzględnieniem jego żądania. Wysokość kosztów – kwota 840 zł, została ustalona w oparciu o § 1 pkt 1, § 11 ust. 2 pkt 4 w zw. z § 11 ust. 7 oraz § 15 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265).

3.

Ponownie bazując na art. 634 kpk Sąd Okręgowy sięgnął do dyspozycji przepisu z art. 624 § 1 kpk i zwolnił oskarżonego z obowiązku zwrotu Skarbowi Państwa kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze. E. N. nie posiada żadnego znaczącego majątku, a dotychczas zatrudniony był w firmie (...) w K. uzyskując z tego tytułu dochody w wysokości około 2 000-2 500 zł. Na jego utrzymaniu pozostaje żona. W ostatnim czasie podsądny przebywał na zwolnieniu chorobowym. Poza tym Sąd Okręgowy miał na względzie wysokość nałożonego na oskarżonego obowiązku naprawienia szkody (zwiększonego w instancji odwoławczej) oraz konieczność zwrotu należności na rzecz oskarżyciela posiłkowego z tytułu udziału pełnomocnika w procesie, a także orzeczoną grzywnę. Sąd II instancji mając wszystko powyższe na uwadze uznał, że dodatkowe obciążanie E. N. kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze spowoduje, że nie będzie on w stanie uiścić tych należności bez uszczerbku dla utrzymania swojego i swojej rodziny. Dlatego też oskarżony został zwolniony od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych za postępowanie apelacyjne. Poza tym, za zwolnieniem oskarżonego od tychże kosztów przemawiały względy słuszności, w tym zwłaszcza pierwszeństwo w wykonaniu zobowiązań wobec podmiotu pokrzywdzonego przestępstwem.

7.  PODPIS

Hanna Bartkowiak