Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2013 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu zasądził od U. S. na rzecz J. D. kwotę 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2010 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 493,41 złotych tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2010 roku do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo. Sąd zasądził także od pozwanej U. S. na rzecz powódki J. D. kwotę 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu kwotę 2.933,77 zł tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych i kosztów sądowych poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Zgierzu.

U podstaw takiego rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego legło ustalenie, iż pozwana U. S. w dniu 26 września 2009 roku w O. nieumyślnie naruszyła zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że, kierując rowerem, nie ustąpiła pierwszeństwa przechodzącym po przejściu dla pieszych J. D. i A. D., w wyniku czego potrąciła pierwszą z nich. Pozwana jechała rowerem w celu zakupienia zniczy na rajd (...) Towarzystwa (...) z siedzibą w W.. Działała w porozumieniu z Prezesem tego Towarzystwa. Została jej powierzona funkcja Komandora Rajdu oraz nadzór nad realizacją imprezy. Przedmiotowe zdarzenie miało miejsce w drodze powrotnej do biura (...) bezpośrednio przed rozpoczęciem rajdu.

Jak ustalił Sąd Rejonowy w Zgierzu, w dniu zdarzenia obowiązywała umowa ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej nr (...) zawarta pomiędzy (...) a (...) S.A. z siedzibą w S.. Ochrona ubezpieczeniowa obejmowała działania i zaniechania osób będących kadrą społeczną (...) i wolontariuszy. Zakresem ubezpieczenia była objęta odpowiedzialność cywilna (deliktowa i kontraktowa) za szkody osobowe i rzeczowe i ich następstwa wyrządzone osobom trzecim w związku z prowadzeniem działalności, posiadaniem, eksploatowaniem oraz użytkowaniem mienia na podstawie tytułu prawnego lub faktycznego władztwa z wyłączeniem odpowiedzialności za produkt oraz za usługę, a ponadto odpowiedzialność cywilna wynikająca z organizowania lub współorganizowania imprez, w tym z udziałem młodzieży.

Powyższy wyrok Sądu Rejonowego w Zgierzu został w całości zaskarżony apelacją pozwanej, w której zarzucono:

1.  naruszenie prawa materialnego, a to (a) art. 120 k.p. polegające na przyjęciu, iż za powstałą szkodę odpowiedzialna jest pozwana, w sytuacji, gdy bezpośrednią odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej z winy nieumyślnej pracownika przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych ponosi wyłącznie pracodawca, (b) art. 440 k.c., polegające na nieuwzględnieniu, iż w stosunkach pomiędzy osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody powinien być stosownie do okoliczności ograniczony w sytuacji, gdy stan majątkowy pozwanej wymagał takiego ograniczenia i przemawiały za nim zasady współżycia społecznego.

2.  naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to (a) art. 5 k.p.c. i art. 212 § 2 k.p.c. polegające na niepouczeniu strony pozwanej, działającej bez profesjonalnego pełnomocnika o konsekwencjach dokonywanych przez nią czynności procesowych, co uniemożliwiło celowe i skuteczne podjęcie obrony oraz doprowadziło do naruszenia zasady równości stron w procesie, (b) art. 102 k.p.c., polegające na obciążeniu pozwanej kosztami procesu w sytuacji, gdy istniał szczególny wypadek uzasadniający, iż pozwana nie jest w stanie ich ponieść, a względy słuszności przemawiały za tym, aby strony pozwanej nie obciążać kosztami.

W konkluzji apelacji pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Słusznie skarżąca zauważa, że w wyniku procedowania przez Sąd I instancji doszło do naruszenia art. 5 k.p.c. i art. 212 § 2 k.p.c. Rzecz jednak w tym, że żaden z przytoczonych przepisów nie przewiduje pouczeń o charakterze obligatoryjnym, co powoduje w konsekwencji, że zaniedbania sądu w zakresie aktywności informacyjnej nie mogą same w sobie stanowić podstawy formułowania skutecznego zarzutu procesowego.

Nie można jednak tracić z pola widzenia, że w realiach przedmiotowej sprawy pozwana U. S. już w odpowiedzi na pozew (pismo o tytule „wniosek o oddalenie pozwu”) wskazywała, że z racji przynależności do (...) była ona ubezpieczona od odpowiedzialności cywilnej w (...) S.A. Podobne stanowisko pozwana zajęła na rozprawie w dniu 23 listopada 2011 roku, oświadczając, że powództwa nie uznaje i wnosi o jego oddalenie, jednocześnie podnosząc, że członkowie (...) prowadzący imprezy są ubezpieczeni od odpowiedzialności cywilnej w (...) S.A. Na uwagę zasługuje okoliczność, że pozwana działała wówczas – w odróżnieniu od strony przeciwnej - bez profesjonalnego pełnomocnika, który występował po jej stronie dopiero od momentu wniesienia apelacji.

W protokole rozprawy z dnia 23 listopada 2011 roku poniżej fragmentu zawierającego informację o stanowisku pozwanej widnieje zapis, że pełnomocnik powódki nie oponował przeciwko wnioskowi o przypozwanie E. Hestii. Również w postanowieniu końcowym z rozprawy znajduje się wzmianka o złożonym wniosku o przypozwanie, w związku z którym Sąd I instancji odroczył rozprawę i postanowił doręczyć rzeczony wniosek (...) S.A. w S., zobowiązując do wypowiedzenia się w terminie 14 dni, czy przystępuje ona do udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej.

Z powyższego wynika, że Sąd dokonał dowolnej wykładni wniosku, złożonego przez pozwaną na k. 62. Pozwana sformułowała w tym piśmie swoje stanowisko procesowe, nadto wniosła o zawiadomienie o toczącym się postępowaniu i wzięcie udziału w charakterze pozwanego ubezpieczyciela (...) S.A.

Takiego postępowania Sądu Rejonowego nie sposób zaaprobować. Rację ma w tej mierze apelująca, że Sąd winien był co najmniej wyjaśnić pozwanej działającej wówczas bez profesjonalnego pełnomocnika różnicę pomiędzy instytucją przypozwania a dopozwania. Wprawdzie kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje w tym zakresie żadnych obligatoryjnych pouczeń, a powoływane w apelacji przepisy art. 5 k.p.c. i art. 212 § 2 k.p.c. pozostawiają tę kwestię uznaniu sędziowskiemu, jednak błędnym jest postrzeganie tych unormowań w oderwaniu od treści art. 194 § 1 k.p.c., który stanowi, że sąd (obligatoryjnie) na wniosek powoda lub pozwanego wezwie osobę trzecią do udziału w sprawie, jeżeli okaże się, że winna być ona w sprawie osobą pozwaną.

Jak wynika z brzmienia cytowanego przepisu, nie przewiduje on uznaniowości Sądu, co w konsekwencji oznacza obowiązek dopozwania, jeżeli zostanie złożony stosowny wniosek. W sytuacji, gdy strona działająca bez fachowego pełnomocnika jednoznacznie daje do zrozumienia, iż żądana przed powódkę suma winna być zasądzona od innego podmiotu, którym jest ubezpieczyciel, oraz w sytuacji w istocie jednoznacznie brzmiącego wniosku o dopozwanie (k.62), należało zadośćuczynić wskazanemu obowiązkowi. Należało także udzielić pozwanej informacji o różnicy pomiędzy instytucjami przypozwania a dopozwania, tak, aby pozwana miała szansę na powzięcie wiedzy, iż pożądany cel w postaci oddalenia skierowanego przeciwko niej powództwa nie może zostać osiągnięty poprzez wstąpienie do sprawy interwenienta ubocznego, lecz jedynie w wyniku przystąpienia w charakterze pozwanego. Inaczej rzecz ujmując, skoro Sądowi Rejonowemu było wiadomym, że pozwana dąży do oddalenia skierowanego przeciwko niej powództwa i jednocześnie chce udziału (...) S.A. w toczącym się procesie, to przy założeniu racjonalności działań pozwanej winien on dojść do konkluzji, iż pomimo nieudolnego formułowania swojego stanowiska pozwana wnioskuje o dopozwanie towarzystwa ubezpieczeniowego.

Dostrzeżone uchybienie skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Wprawdzie skarżąca wnosiła w konkluzji apelacji o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa, lecz treść art. 386 § 4 k.p.c. uniemożliwiła uwzględnienie takiego wniosku. Zgodnie z powołanym przepisem poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Nie ulega wątpliwościom, że pojęcie „istota sprawy” ma wymiar materialno- prawny i jedynie w tej płaszczyźnie może być oceniany zarzut jej nierozpoznania. Jak wskazuje się w orzecznictwie, do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnej pozwu jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych i w swoim rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co jest przedmiotem sprawy (ostatnio postanowienie SN z dnia 26 listopada 2012 roku, sygn. akt III SZ 3/12, LEX 1232797).

Niewątpliwie zarzut naruszenia art. 5 i art. 212 § 2 k.p.c. ma charakter zarzutu procesowego, jednak nie można tracić z pola wiedzenia, że zaniedbania Sądu Rejonowego w tym zakresie w konsekwencji doprowadziły do sytuacji niewystępowania po stronie pozwanej wszystkich podmiotów, które w danym układzie procesowym winny tam występować. Skutek niewłaściwego procedowania sądu pierwszej instancji dotykał zatem kwestii legitymacji procesowej biernej, a więc sfery prawa materialnego. W tym miejscu należy zauważyć, iż stosownie do treści art. 391 § 1 k.p.c. dopozwanie towarzystwa (...) S.A. nie mogło mieć miejsca na etapie postępowania przed sądem drugiej instancji. Wskazany przepis wyłącza bowiem możliwość zastosowania art. 194 k.p.c. przed sądem II instancji.

Jednocześnie zmiana wyroku poprzez oddalenie powództwa przeciwko pozwanej U. S. stanowiłaby w ocenie Sądu Okręgowego rozstrzygnięcie przedwczesne, które nie może zapaść bez uzyskania stanowiska (...) S.A., występującej w charakterze pozwanej.

Z uwagi na uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania podniesione przez pozwaną zarzuty naruszenia prawa materialnego w postaci art. 120 k.p. oraz art. 440 k.c. ocenić należy jako przedwczesne, aczkolwiek należy podzielić argumentację skarżącej wywiedzioną w odniesieniu do miarkowania odszkodowania, o jakim mowa w art. 440 k.c., które sąd winien mieć na względzie rozstrzygając o naprawieniu szkody w stosunkach między osobami fizycznymi. Podobnie rzecz się ma z przedwczesnością zarzutu naruszenia art. 102 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy, zważywszy na treść pisma z k. 62 zawierającego wniosek pozwanej o dopozwanie ubezpieczyciela, wezwie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego (...) S.A. w S. (art. 194 § 1 k.p.c.), aby z udziałem wskazanego podmiotu w roli procesowej pozwanego przeprowadzić ewentualnie zawnioskowane postępowanie dowodowe w celu wydania merytorycznego rozstrzygnięcia. W związku z powyższym należy rozważyć podstawę odpowiedzialności na nowo ukształtowanej strony pozwanej w kontekście podstawy faktycznej ustalonej w niniejszym postępowaniu, w szczególności po przyjęciu, jaki stosunek prawny łączył pozwaną z (...) Oddział w O. i jaki charakter miały obowiązki pozwanej wykonywane w dniu zdarzenia, dla ustalenia podmiotu odpowiedzialnego za szkodę. Po dokonaniu ustaleń we wskazanym zakresie Sąd Rejonowy odniesie się do żądania sformułowanego w pozwie.