Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 06 sierpnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Sylwia J. Łuczak

Protokolant: sekr. sąd. Marta Stelmasiak

po rozpoznaniu w dniu 23 lipca 2013 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą

w T.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Generalnego Dyrektora Dróg

Krajowych i Autostrad w W. zastępowanemu przez Prokuratorię Generalną Skarbu

Państwa w W.

o zapłatę kwoty l 728 783,78 zł z odsetkami

1.  oddala powództwo w całości,

2.  zasądza od powódki (...) z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w T. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa kwotę 7 200 (siedem tysięcy dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego,

3.  obciąża ostatecznie Skarb Państwa nieuiszczoną częścią opłaty od pozwu.

Sygn. akt XXV C 265/13

UZASADNIENIE

Pozwem z 26 listopada 2012 r. (k. 2-11), wniesionym do Sądu Okręgowego w Toruniu, powódka (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialności z siedzibą w T. zażądała zasądzenia na jej rzecz od pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwoty 1 728 783,78 zł wraz z ustawowymi odsetkami, w tym:

- od kwoty 80 000 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 29 czerwca 2012 r.,

- od kwoty 49 970,08 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 9 lipca 2012 r.,

- od kwoty 28 191,98 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 9 lipca 2012 r.,

- od kwoty 136 910,90 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 9 lipca 2012 r.,

- od kwoty 193 319,12 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 9 lipca 2012 r.,

- od kwoty 222 754,38 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 24 lipca 2012 r.,

- od kwoty 89 341,48 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 24 lipca 2012 r.,

- od kwoty 32 484,56 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 24 lipca 2012 r.,

- od kwoty 157 757,30 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 24 lipca 2012 r.,

- od kwoty 57 578,66 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 24 lipca 2012 r.,

- od kwoty 215 658,68 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 24 lipca 2012 r.,

- od kwoty 1 350 000 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 24 lipca 2012 r.,

- od kwoty 180 000 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia 10 sierpnia 2012 r.,

- od kwoty 1 728 783,78 zł za okres od dnia 22 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty,

wraz z kosztami postępowania.

Wskazała, że dochodzona należność główna stanowi część określonego w fakturze VAT nr (...) wynagrodzenia za roboty budowlane, wykonane przez powódkę jako podwykonawcę, która to część nie została uiszczona powódce przez generalnego wykonawcę, zaś pozwany odpowiada za zapłatę owej części wynagrodzenia jako inwestor, podmiot który zaakceptował powódkę jako podwykonawcę, wreszcie podmiot ponoszący solidarną odpowiedzialność wobec powódki na podstawie art. 647 ¹ k.c. (k. 7).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z 03 stycznia 2013 r. (k. 448-448v), Sąd Okręgowy w Toruniu zasądził od pozwanego na rzecz powódki dochodzone roszczenie, zgodnie z żądaniem pozwu.

Przedmiotowy nakaz zapłaty zaskarżony został sprzeciwem pozwanego, który podniósł zarzut niewłaściwości miejscowej Sądu i wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, według norm przepisanych.

Postanowieniem z 29 stycznia 2013 r. (k. 686-686v), Sąd Okręgowy w Toruniu uznał się za niewłaściwy i przekazał sprawę do Sądu Okręgowego w Warszawie.

Sąd ustalił, co następuje.

W dniu 22 maja 2012 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnościąw T.wystawiła na rzecz (...) w D. fakturę VAT nr (...)na kwotę 4 760 790,44 zł (k. 138)

W dniu 19 lipca 2012 r. pomiędzy wykonawcą i podwykonawcą (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zawarta została umowa, nazwana Porozumieniem (k. 12-13) określająca, że:

- faktura nr (...) ( (...) – przyp. SO) o wartości 4 760 790,44 zł zostanie zapłacona na warunkach określonych tym porozumieniem (pkt 1),

- wykonawca upoważniony jest do zatrzymania (...) % faktury brutto, tj. 238 039,52 zł (pkt 2),

- wykonawca zapłaci dalszym różnym podwykonawcom Spółki (...) różne kwoty na podstawie już wystawionych, bądź wystawionych w bliżej określonych warunkach, poleceń przelewu (pkt 3, 4, 5).

W związku z niewykonaniem przez konsorcjum firm (...)w D., (...) S.A.w P. , (...) S.A.w P., (...) S.A.w P. (...)w D.w dniu 10 września 2012 r. Spółka (...) złożyła tym spółkom oświadczenie o odstąpieniu z tym dniem od umowy podwykonawczej nr (...)wobec niezapłacenia faktur, w tym przedmiotowej faktury nr (...)(k. 14-16).

W dniu 12 września 2012 r. powódka wystąpiła do pozwanego z żądaniem zapłaty kwoty 1 728 783,78 zł pozostałej z faktury nr (...) (k. 19-20).

Firmy (...)w D., (...) S.A.w P. , (...) S.A.w P., (...) S.A.w P. (...)w D.wystąpiły do Spółki (...) z propozycją rozwiązania umowy za porozumieniem stron; jednocześnie zawarły zawiadomienie i oświadczenie o odstąpieniu od umowy podwykonawczej (k. 471-475).

W dniu 07 lutego 2013 r. między Spółką (...) a (...)w D.i(...)w D.zawarte zostało porozumienie, w którym powódka cofnęła oświadczenie o odstąpieniu z dniem 10 września 2012 r. od umowy podwykonawczej nr (...)(k. 722-723). W § 4 tego porozumienia, strony zgodnie postanowiły rozwiązać umowę podwykonawczą w drodze porozumienia stron, ze skutkiem od 10 września 2012 r. (k. 723).

Powyższe Sąd ustalił na podstawie kopii powołanych dokumentów, nie kwestionowanych przez strony. Pozostałe dokumenty nie miały istotnego znaczenia dla merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie.,

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę (art. 647 ¹ § 5 k.c.).

Z istoty solidarnego charakteru odpowiedzialności (art. 366 § 1 k.c.) wynika, że podwykonawca może żądać całości należnego mu świadczenia od inwestora (z tym, wynikającym z brzmienia art. 647 ¹ § 5 k.c. zastrzeżeniem, że inwestor nie jest zobowiązany do zapłaty odsetek za opóźnienie, powstałe po stronie wykonawcy – wyrok SN z 05 września 2012 r. IV CSK 91/12 - LEX nr 1275009).

Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom (art. 371 k.c.). Ponadto, dłużnik solidarny może się bronić zarzutami, które przysługują mu osobiście względem wierzyciela, jak również tymi, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom (art. 375 § 1 k.c.).

W układzie procesowym, wytworzonym na skutek wytoczenia przez podwykonawcę powództwa o zapłatę wynagrodzenia wyłącznie przeciw inwestorowi, nie ma zatem istotnego znaczenia roztrząsana przez strony kwestia, czy istnienie dochodzonej należności jest sporne w relacji między podwykonawcą a wykonawcą. Nawet bowiem, gdyby wykonawca uznał dług wobec wykonawcy, to uznanie takie nie wiąże inwestora, odpowiadającego wobec podwykonawcy na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. Inwestor nadal może skutecznie podnosić wszelkie zarzuty przeciw żądaniu zapłaty, w tym i zarzut niewykonania lub nienależytego wykonania robót przez podwykonawcę, czy też zarzut spełnienia świadczenia przez któregokolwiek z dłużników solidarnych.

Z drugiej jednak strony, mimo że wykonawca nie jest stroną niniejszego postępowania, to dopuszczalne, a wręcz konieczne jest poczynienie ocen co do stosunków prawnych wykonawcy i podwykonawcy, w zakresie wywierających wpływ na relacje powoda (podwykonawcy) i pozwanego (inwestora).

Istotne znaczenie dla sprawy ma wyjaśnienie prawnego charakteru umowy ( Porozumienia) z 19 lipca 2012 r.

Umowa ta dotyczy wyłącznie kwestii sposobu zapłaty należności pieniężnej z konkretnej faktury, a nie całości należnego powódce wynagrodzenia. Ze wskazanej umowy nie wynika natomiast – ani wprost, ani w sposób dorozumiany – zgodny zamiar stron wygaszenia dotychczasowego zobowiązania. Co najmniej zatem ze względu na dyspozycję art. 506 § 2 k.c., wykluczyć należy, by umową z 19 lipca 2012 r. dokonane zostało odnowienie (art. 506 § 1 k.c.).

Z kolei okoliczność, że stronami umowy z 19 lipca 2012 r. nie były wskazane w tej umowie podmioty, inne niż powódka, na rzecz których, zgodnie z umową, dokonane być miały płatności, wyklucza, by umowa ta skutkowała przeniesieniem wierzytelności powódki na osobę trzecią (art. 509 § 1 k.c.).

Wreszcie, w warunkach, gdy mocą tej umowy nie została zmieniona osoba dłużnika (wykonawcy), to owa umowa nie stanowiła również umowy przejęcia długu (art. 519 § 1 k.c.).

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia (art. 393 § 1 k.c.).

Konstrukcja umów na rzecz osoby trzeciej łączy trzy stosunki zobowiązaniowe (pokrycia, waluty i zapłaty); za jej pomocą można osiągnąć efekt w postaci umorzenia dwóch zobowiązań wskutek jednego świadczenia, np. gdy przyrzekający (dłużnik) zobowiązany do zapłaty na rzecz wierzyciela (zastrzegającego) przez świadczenie na rzecz osoby trzeciej, będącej wierzycielem zastrzegającego, spłaca zarówno swój dług wobec zastrzegającego, jak i dług tego ostatniego wobec osoby trzeciej. Świadczenie na rzecz osoby trzeciej zastępuje więc dwa świadczenia, które musiałyby być spełnione, gdyby nie została zastosowana konstrukcja umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (wyrok SN z 29 czerwca 2012 r. I CSK 606/11 - LEX nr 1232456).

Do skutecznego zawarcia umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej nie jest wymagana zgoda tej osoby (por. uchwałę SN z 15 grudnia 1987 r. III CZP 67/87 - LEX nr 8854).

Dopóki osoba trzecia nie oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać, zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej może być odwołane lub zmienione (art. 393 § 2 k.c. a contrario).

W judykaturze wyrażony został pogląd, że uprawnienie do odwołania zastrzeżenia spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej przysługuje zastrzegającemu (wyrok SN z 17 listopada 2006 r. V CSK 268/06 - OSNC 2007/9/142). Pogląd ten jest wszakże sprzeczny z dominującym w doktrynie – i słusznym w ocenie Sądu – zapatrywaniem, że skoro zastrzeżenie ma, jak jasno wynika z treści art. 393 § 1 k.c., charakter umowny, to do jego odwołania potrzebna jest zgoda obu stron.

W ustalonych okolicznościach faktycznych, przyjęcie każdego z wymienionych poglądów prowadzi jednak do identycznych rezultatów.

Żadne jednak oświadczenie powódki, a tym bardziej żadne oświadczenie wykonawcy nie może zostać uznane za odwołanie zastrzeżenia.

Odwołaniem takim nie jest zwłaszcza samo tylko, kierowane przez powódkę do wykonawcy, żądanie zapłaty, sformułowane w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy podwykonawczej, czy też zawarte w pozwie. Powódka nigdy bowiem nie zakwestionowała pozostawania w mocy porozumienia z 19 lipca 2012 r., a wręcz powołała się na nie w pozwie jako potwierdzenie słuszności dochodzonych przez nią roszczeń.

Jeżeliby zatem, zgodnie z zapatrywaniami powódki, przyjąć, że ostatecznie (ze względu na treść kolejnego porozumienia powódki i wykonawcy, z 07 lutego 2013 r.) nie doszło do odstąpienia od umowy podwykonawczej, a tylko do jej rozwiązania za porozumieniem stron, to uznać należy, że kwestię zapłaty wynagrodzenia, w granicach dochodzonych pozwem w niniejszej sprawie, reguluje – zawarte w porozumieniu z 19 lipca 2012 r. i pozostające w mocy – zastrzeżenie spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej.

Wierzyciel zawierający umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej może skutecznie żądać spełnienia zastrzeżonego świadczenia – lecz właśnie na rzecz osoby trzeciej (wyrok SN z 21 czerwca 2002 r. V CKN 1069/00 wraz z uzasadnieniem - OSNC 2003/11/149). Nie może on natomiast, wbrew obowiązującej umowie, skutecznie żądać spełnienia świadczenia do jego własnych rąk.

Zarzut w tym zakresie może zaś zostać skutecznie podniesiony również przez pozwanego, odpowiadającego solidarnie za dług wykonawcy.

Sformułowanie żądania pozwu w niniejszej sprawie przesądza zatem, że powództwo nie mogłoby zostać uwzględnione, nawet gdyby nie doszło do skutecznego odstąpienia od umowy, a wykonawca nie zapłacił umówionego wynagrodzenia, objętego granicami żądania pozwu.

W rzeczywistości, zapatrywania powódki co do cofnięcia przez powódkę i wykonawcę oświadczeń o odstąpieniu od umowy są błędne. Nie ma to jednak wpływu na słuszność konkluzji co do bezzasadności powództwa.

Po dotarciu oświadczenia o odstąpieniu od umowy do jego adresata skutki oświadczenia nie mogą być uchylone, nawet za jego zgodą. Późniejszą, po nastąpieniu skutku odstąpienia, zgodę strony, do której skierowane zostało oświadczenie o odstąpieniu, należy traktować jako przyjęcie oferty zawarcia umowy kreującej taki sam, lecz już nie ten sam stosunek prawny. Z chwilą skuteczności oświadczenia o odstąpieniu ustaje bowiem więź obligacyjna łącząca dotychczasowe strony, przestaje więc istnieć zarówno przedmiot, w odniesieniu do którego odstępujący mógłby złożyć oświadczenie o cofnięciu odstąpienia, jak i strona, do której to oświadczenie miałoby być skierowane (wyrok SN z 06 marca 2009 r. II CSK 518/08 - LEX nr 570131).

W okolicznościach niniejszej sprawy nie można jednak przyjąć nawet tego, by porozumienie z 07 lutego 2013 r. stanowiło przyjęcie oferty zawarcia umowy. W § 4 porozumienia, jego strony zgodnie bowiem postanowiły rozwiązać umowę podwykonawczą w drodze porozumienia stron, ze skutkiem od 10 września 2012 r. (k. 723), czyli daty wstecznej, od której – zgodnie z wcześniejszymi oświadczeniami woli stron porozumienia – wywrzeć miały skutek oświadczenia wykonawcy i podwykonawcy o odstąpieniu od umowy podwykonawczej.

Skoro zatem przywrócenie stosunku obligacyjnego, zniweczonego odstąpieniem od umowy, było niemożliwe, a strony porozumienia z 07 lutego 2013 r. nie zawarły jakiegokolwiek nowego stosunku obligacyjnego, to porozumienie to nie doprowadziło w rzeczywistości do jakichkolwiek zmian w sferze bytu umowy podwykonawczej, względem której zachowują skuteczność oświadczenia powódki i wykonawcy o odstąpieniu.

Mając na uwadze, że solidarna odpowiedzialność wykonawcy i inwestora w stosunku do podwykonawcy, o której mowa w art. 647 ¹ § 5 k.c., jest związana z umową z podwykonawcą, a nie z główną umową o roboty budowlane między inwestorem a wykonawcą (wyrok SN z 09 marca 2007 r. V CSK 457/06 - LEX nr 277271) oraz, że art. 647 ¹ k.c. jest przepisem o charakterze wyjątkowym, co oznacza, że musi być interpretowany ściśle (wyrok SN z 22 czerwca 2007 r. V CSK 131/07 - LEX nr 442557), przyjąć by należało, że niweczący skutek odstąpienia (zwłaszcza przez podwykonawcę) od umowy podwykonawczej prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności inwestora względem podwykonawcy na podstawie omawianego przepisu, zwłaszcza w przypadku odstąpienia ze skutkiem ex tunc.

O ile bowiem na skutek odstąpienia umowa uznawana jest za nie zawartą (art. 395 § 2 k.c.), to strona umowy, występująca w niej jako podwykonawca, traci ten przymiot w relacji do wykonawcy i inwestora.

Określić zatem należy, czy odstąpienie do umowy podwykonawczej między powódką a wykonawcą miało skutek ex tunc, czy ex nunc.

Odstąpienie od umowy może działać ze skutkiem ex nunc tylko wtedy, gdy świadczenie wykonawcy robót budowlanych ma charakter podzielny w rozumieniu art. 379 § 2 k.c., co należy ocenić przez pryzmat regulacji zawartej w art. 647 k.c. oraz treści regulacji zawartej w samej umowie. Istotne jest także samo zachowanie się strony składającej oświadczenie o odstąpieniu od umowy, a mianowicie czy wola strony dotyczyła wszystkich robót, czy tylko tej części robót, które nie zostały wykonane (wyrok SN z 05 listopada 2008 r. I CSK 198/08 - LEX nr 483312, por. też wyrok SN z 04 czerwca 2009 r. III CSK 337/08 - LEX nr 512064).

Treść oświadczeń powódki (k. 14-16) i wykonawcy (k. 471-475) o odstąpieniu od umowy jest zgodna pod tym względem, że odstąpienie wywołuje skutek ex nunc, co oznacza, że powódka nie traci przymiotu podwykonawcy w odniesieniu do robót wykonanych i należnych za te roboty wynagrodzeń, za okres do chwili odstąpienia od umowy (do dnia 10 września 2012 r.), a zatem również i co do wynagrodzenia, objętego żądaniem pozwu.

Rzecz jednak w tym, że – jak już wyjaśniono – zasądzeniu dochodzonej kwoty stoi na przeszkodzie, zawarte w porozumieniu powódki i wykonawcy z 19 lipca 2012 r., nieodwołane i niezmienione zastrzeżenie spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej, które to zastrzeżenie obejmuje całość należności, dochodzonych przez powódkę w niniejszej sprawie.

Podkreślić przy tym należy, że nie ma znaczenia, czy osoba trzecia, na rzecz której spełnione miało być świadczenie, jest podwykonawcą powódki. Istotna jest tu wyłącznie bezsporna okoliczność istnienia roszczenia osoby trzeciej względem powódki.

Dochodzone roszczenie nie przysługuje zaś powódce tym bardziej, że objęte zastrzeżeniem roszczenia osób trzecich zostały już zaspokojone (k. 12, 19, 790-791).

Powódka, jako strona przegrywająca, obowiązana jest zwrócić pozwanemu, na jego żądanie, poniesione przez niego koszty procesu.

Koszty te ograniczają się do wynagrodzenia jednego radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, wyliczanego według przepisów o wynagrodzeniu adwokata (art. 98 § 3 w zw. z art. 99 k.p.c.) i wynoszącego 7 200 zł (§ 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu - Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

Wskazane koszty zastępstwa procesowego przysługują Skarbowi Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (art. 11 ust. 3 ustawy z 08 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - Dz. U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.).

Powódka zwolniona została od nieuiszczonej części opłaty od pozwu (k. 447). Ze względu na wynik procesu (a zwłaszcza nie zasądzenie jakiejkolwiek kwoty na rzecz powódki), brak podstaw do obciążania tymi kosztami którejkolwiek ze stron (art. 113 ust. 1 i 2 a contrario u.k.s.c.), stąd też ostatecznie obciążają one Skarb Państwa.

Wobec powyższego, Sąd orzekł jak w sentencji.