Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2020 r.

Sąd Rejonowy w Szamotułach I Wydział Cywilny w następującym składzie:

sędzia Kajetan Kosterkiewicz

protokolant sekr. sąd. Jagoda Turkot

po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 2020 r. w Szamotułach

na rozprawie sprawy

z powództwa M. B.

przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  oddala powództwo o zapłatę kwoty 20.547,72 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19.04.2016r. do dnia zapłaty;

2.  kosztami postępowania obciąża strony stosunkowo: powódkę w 51 %, a pozwanego w 49 % i z tego tytułu zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 980,49 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Kajetan Kosterkiewicz

UZASADNIENIE

Powódka M. B. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna w W. kwoty 40.011,62 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19.04.2016r do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że domaga się zasądzenia świadczenia pieniężnego z tytułu szkody wyrządzonej w majątku jej zmarłej matki Z. J., która to szkoda polegała na przyjęciu w dniu 27.03.2008r przez pozwanego od Z. B. (1) dyspozycji wkładem na wypadek śmierci zgodnie z którą uposażoną z tego tytułu miała być Z. J.. W chwili śmierci na rachunku bankowym Z. J. pozostawała suma 161.046,49 zł, powódka jest jednym z czterech spadkobierców Z. B. (1) zatem nalży jej się czwarta część tych środków umniejszona o kwotę 250 zł zasadzoną już wyrokiem Sądu Okręgowego.

Nakazem zapłaty referendarza sądowego Sądu Rejonowego w Szamotułach z dnia 29.01.2019 r, w sprawie o sygn. I Nc 274/19 uwzględniono roszczenie w całości.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany (...) Bank Spółka Akcyjna w W. wniósł o oddalenie powództwa w części przekraczającej kwotę 19.461,75 zł,
a zatem co do sumy 20.549,87 zł oraz o zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany podniósł, że kwota wypłaty na rzecz uposażonej nie mogła być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku i tylko do tej sumy ograniczona jest odpowiedzialność pozwanego.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27.03.2008 roku Z. B. (1) dokonała w Banku (...) S.A Oddział w S. czynności polegającej na dyspozycji wkładem na wypadek śmierci tj. czynności określonej w art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe, w zakresie swojego rachunku bankowego o numerze nr (...). Zgodnie z treścią dyspozycji

ustanowiono uposażoną w postaci Z. J., która nie należała do kręgu osób wymienionych w treści powołanego przepisu. Dyspozycja ta została przez pozwanego przyjęta, opatrzona numerem (...) i zaakceptowana.

W treści dyspozycji zawarto ustalenia, zgodnie z którymi dysponujący przyjął do wiadomości, że „wypłata z rachunków objętych dyspozycją łącznie na rzecz wszystkich osób wskazanych w dyspozycji dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku ogłaszanej przez Główny Urząd Statystyczny za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku, z tym że nie może ona przekroczyć wartości środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku/rachunkach”.

Z. B. (1) zmarła w dniu 24.02.2015r. Pozwany pismem z dnia 07.03.2016 r. zwrócił się do Z. J. o kontakt w celu realizacji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci dokonanej przez zmarłą Z. B. (1) na jej rzecz. Z. J. skontaktowała się z pozwanym, który ostatecznie odmówił realizacji wypłaty środków zgromadzonych na rachunku nr (...). W chwili śmierci Z. B. (2) posiadała na tym rachunku środki pieniężne w wysokości 161.217,46 zł.

Uposażona z tytułu dyspozycji - Z. J. zmarła w dniu 21.11.2017 roku. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli po ¼: G. G., M. B., S. J. i M. J.. – dzieci Z. J..

Przed śmiercią Z. J. wytoczyła przeciwko pozwanemu powództwo o zapłatę części należnej jej z tytułu uposażenia kwoty, kontytuowanie następnie z udziałem jej spadkobierców. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 7.06.2018 r. w sprawie o sygn.. II Ca 990/17 roszczenie to zostało uwzględnione i zasądzono na rzecz każdego ze spadkobierców Z. J. kwoty po 250 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19.04.2016 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy przesądzając zasadę odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego wskazał, że na banku jako profesjonaliście spoczywa odpowiedzialność czy kontrahent – szczególnie gdy jest konsumentem – prawidłowo dokonuje czynności związanych z dysponowaniem własnym majątkiem powierzonym bankowi. Działanie pozwanego który przyjął dyspozycję na rzecz osoby nieuprawnionej cechowało niedbalstwo rozumiane jako niedołożenie należytej staranności jaka w danych okolicznościach była od niego wymagana. Było zatem działaniem bezprawnym i zawinionym dającym podstawę do przypisania odpowiedzialności za wyrządzoną tym działaniem szkodę.

Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 17 lutego 2015 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku (Dz.Urz GUS z 2015 r. poz. 7), wynagrodzenie to w styczniu 2015 r. wyniosło 3.942,35 zł.

Dowód: dyspozycja wkładem na wypadek śmierci k. 36-37, pismo pozwanego k. 16, akt poświadczenia dziedziczenia k-32-35, odpis aktu zgonu k. 23,historia rachunku k. 87, dokumenty zgromadzone w aktach sprawy o sygn. I C 1881/16 SR Szamotuły.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów dołączonych od akt sprawy oraz do akt sprawy o sygn. I C 1881/16. Uznano, że złożone do akt kserokopie dokumentów potwierdzają istnienie oryginałów o tożsamej treści, czego strony nie kwestionowały, nie było też podstaw by podważać tą okoliczność z urzędu. Zgodność z oryginałem przedłożonych do akt części odpisów została potwierdzona przez reprezentującego powódkę zawodowego pełnomocnika, zatem stosownie do treści art. 129 § 3 kpc ich prawdziwość nie była dla Sądu wątpliwa, nadto istnienia dokumentów o tożsamej treści strony nie podważały.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Podstawy odpowiedzialności pozwanego upatrywać należy w treści art. 416 kc (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 t.j. ze zm.), zgodnie z którym osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.

Z językowej wykładni normy art. 416 kc wynika, że podstawą przypisania odpowiedzialności na podstawie tego przepisu jest dopuszczenie się czynu niedozwolonego przez osobę, która została powołana jako piastun organu. Wobec trudności w udowodnieniu konkretnych działań lub zaniechań określonej osoby wchodzącej skład organu, judykatura i doktryna posługuje się koncepcją tzw. winy anonimowej (bezimiennej), która pozwala uznać winę określonej jednostki organizacyjnej na podstawie ustaleń niewłaściwego postępowania bliżej niezidentyfikowanych osób fizycznych, działających w danej strukturze. W tym kontekście zaniechanie osoby prawnej należy ocenić jako niedopełnienie przez osoby zarządzające przedsiębiorstwem i jego personel obowiązków zachowania należytej staranności przy wykonywaniu swoich funkcji, które uzasadnia odpowiedzialność na podstawie art. 416 kc, a z racji relacji zwierzchnictwa i podporządkowania także na podstawie art. 430 kc w związku z art. 415 kc (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 28.02.2013 r., sygn. I ACa 91/13, dot. niepubl.).

Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych – niezależnie od tego czy źródłem szkody jest delikt czy niewywiązanie się z zapisów umowy wymaga wykazania kilku podstawowych elementów: zdarzenia będącego źródłem szkody, szkody, wysokości szkody, związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a odniesioną szkodą (art. 361 kc) natomiast w przypadku roszczeń opartych o czyn niedozwolony zachodzi co do zasady konieczność wykazania winy sprawcy (art. 415 kc). Zgodnie z normą z art. 361 kc, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Wyjaśnienia przy tym wymaga, że następstwo przyczynowo-skutkowe ma charakter normalny w rozumieniu art. 361 § 1 kc wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczności, szkoda jest zwykłym następstwem danego zdarzenia, a pojawienie się danej przyczyny każdorazowo, z reguły, zwiększa prawdopodobieństwo rozpatrywanego skutku (por. wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 28/00, z dnia 18 czerwca 2004 r., II CK 369/03, oraz z dnia 26 stycznia 2006 r., II CK 372/05, OSP 2006, poz. 96, z 19 listopada 2009 r., IV CSK 241/09).

W sprawie niniejszej zasada odpowiedzialności pozwanego za skutki nieprawidłowo przyjętej dyspozycji została już przesądzona w sprawie, w której ostatecznie orzekał Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 7.06.2018 r., sygn. II Ca 990/17; argumentację wyrażoną w uzasadnieniu powołanego orzeczenia Sąd w składzie niniejszym w pełni podziela, jest nią nadto związany stosownie do treści art. 365 kpc regulującego kwestię rozszerzonej prawomocności wyroku. Pozwany ostatecznie nie kwestionował zasady swojej odpowiedzialności i nie zaskarżył wydanego nakazu zapłaty w całości, a jedynie ponad kwotę przewyższającą 19.461,75 zł.

Rozstrzygając zgłoszone przez powódkę roszczenie należało mieć na uwadze treść art. 56 ustawy z dnia 27.08.1997 roku (Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665 t.j.) w jego brzmieniu obowiązującym w dacie składania przez posiadaczkę rachunku dyspozycji oraz w chwili jej śmierci. Przepis ten w ust. 1 stanowi, że posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).

Z kolei art. 56 ust. 2 wskazywał, że kwota wypłaty, o której mowa w ust. 1, bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.

Podzielając argumentację Sądu Okręgowego o obowiązku podwyższonej staranności banku względem konsumenta, podkreślenia wymaga, że w dacie składania dyspozycji przez Z. B. (1) nie ciążyły na banku obowiązki informacyjne wyrażone w treści art. 56a ustawy pr. bank wprowadzone od dnia 1.07.2016 r. Przepis ten aktualnie obliguje bowiem bank przy zawieraniu umowy rachunku, o którym mowa w art. 56 ust. 1, do poinformowania w sposób zrozumiały dla posiadacza rachunku o możliwości wydania przez niego dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz o treści art. 56.

Sąd zauważa, że obowiązek informacyjny nałożony został na bank na chwilę zawierania rachunku bankowego, a nie na chwilę składania dyspozycji na wypadek śmierci. Zatem nawet obecnie banki nie zostały zobligowane przez ustawodawcę do informowania kontrahentów o wyłączeniach i ograniczeniach z art. 56 w momencie gdy konsument taką dyspozycję składa. W sprawie niniejszej pomimo braku obowiązku informacyjnego i ówczesnego braku treści art. 56a ustawy, w treści druku dyspozycji składanej przez Z. B. (2) znalazło się sformułowanie o ograniczeniach kwotowych dotyczących dyspozycji. Przyjęło ono niefortunną i trudną do bezpośredniego zrozumienia treść; w redakcji tego pouczenia zabrakło bowiem istotnego sformułowania które pozwoliłoby w pełni zrozumieć jego istotę. W punkcie 2 na stronie 2 druku wskazano bowiem, że „wypłata z rachunków objętych dyspozycją łącznie na rzecz wszystkich osób wskazanych w dyspozycji dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku ogłaszanej przez Główny Urząd Statystyczny za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku, z tym że nie może ona przekroczyć wartości środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku/rachunkach”. Jak słusznie zauważyła powódka, w treści oświadczenia zabrakło słów „nie może przekraczać” lub innego synonimicznego sformułowania.

Pomimo braku obowiązku, pozwany podjął – nieudaną wprawdzie – próbę zacytowania przepisu prawa aby umożliwić konsumentowi zapoznanie się z istotą składanej przez niego czynności.

Nie było w sprawie sporne, że przepis prawa materialnego (art. 56 ust. 2 pr.bank.) zezwala na zadysponowanie przez posiadacza rachunku na wypadek swojej śmierci jedynie ograniczoną kwotą do wysokości dwudziestokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. W ocenie Sądu Rejonowego, powołana norma prawna uniemożliwia uznanie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego ponad powołaną sumę. Skoro bowiem na bank nie nałożono obowiązku informacyjnego,
a prawodawca przyjmuje, że opublikowane dzienniku ustaw normy prawne są powszechnie znane i podlegają stosowaniu, zatem nie powinno być wątpliwości że w przypadku złożenia prawidłowej dyspozycji na wypadek śmierci, uposażony także nie mógłby otrzymać wyższej kwoty niż wskazana w ustawie. Teza ta znajdzie pełne zastosowanie nawet wówczas gdyby stosownego sformułowania o kwotowym ograniczeniu nie zawarto w samej dyspozycji, skoro taki obowiązek informacyjny nie istniał i nie istnieje nadal. Informację w tym zakresie udziela bank wyłącznie przy zawieraniu umowy rachunku bankowego i to od dnia 1.07.2016 r.

Mając na uwadze powyższą konstatację uznać należy, że także w sytuacji gdy bank w sposób nieprawidłowy przyjął dyspozycję na rzecz osoby nieuprawnionej, to odpowiada wprawdzie na zasadzie winy w stosunku do tego uposażonego – ale tylko do takiej wysokości do jakiej odpowiadałby gdyby uposażony wpisany zostałby w sposób prawidłowy. Odpowiedzialność odszkodowawcza banku w sprawie niniejszej jest bowiem bezpośrednią pochodną jego odpowiedzialności względem składającego dyspozycję oraz uposażonego i to w sposób określony w treści art. 56 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe. Winy pozwanego niewątpliwie należy upatrywać w zezwoleniu pracownika banku na wpisanie osoby nie należącej do kręgu podmiotów wymienionych w treści art. 56 ust. 1 ustawy, ale nie sposób uznać odpowiedzialności banku powyżej kwoty która mogła być przez konsumenta objęta dyspozycją na wypadek śmierci. Podobnie jak zakład ubezpieczeń odpowiada jedynie jako pochodna odpowiedzialności sprawcy i to do wysokości sumy ubezpieczenia – tak samo bank odpowiadać może jedynie do wysokości sumy jaką mógłby wypłacić należycie uposażonemu, skoro wynika to wprost z treści norm prawnych. Gdyby bowiem bank wypłacił prawidłowo uposażonemu sumę przewyższającą ograniczenie kwotowe, to niewątpliwie ponosiłby odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spadkobierców posiadacza rachunku. Istotne jest zatem w prawie niniejszej takie wyważenie obowiązków banku i posiadacza rachunku by można było urzeczywistnić wolę ustawodawcy wyrażoną w powołanej normie, pamiętając przy tym że jest to przypadek szczególny gdy środki osoby zmarłej nie wchodzą w skład spadku.

Nie jest dla Sądu przekonująca argumentacja powódki, postulująca że gdyby zmarła wiedziała o ograniczeniach kwotowych, wówczas zadbałaby o uposażenie Z. J. w inny sposób – czy to w formie testamentu czy darowizny. Być może właśnie było tak, że Z. B. (2) wiedziała o ograniczeniach kwotowych i wiedząc o sporej ilości pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym miała świadomość że sumę przewyższającą dwudziestokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw otrzymają jej spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, a nie osoba uposażona w dyspozycji banku. Należy pamiętać że dyspozycja na wypadek śmierci jest w istocie dyspozycją osoby zmarłej ograniczoną kwotowo przez ustawodawcę i zmarły nie może postąpić wbrew przepisom prawa i w tej formie pominąć całkowicie swoich spadkobierców jeśli zgromadzone środki przewyższają sumę ustaloną prawem.

Należy mieć na względzie, że nie podlegał dowodzeniu w niniejszym procesie zamysł zmarłej jaki miała tuż przed śmiercią i w chwili składania omawianej dyspozycji, niemniej Sąd zauważył, że w treści dyspozycji znalazło się pouczenie o dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw a sformułowanie to jest niezrozumiałe dla każdego przeciętnie myślącego człowieka. W takiej sytuacji składający dyspozycję winien był zapoznać się z treścią norm prawnych regulujących dane zagadnienie bądź też dopytać pracownika banku jak taki zapis należy rozumieć. Być może też tak w istocie było i Z. B. (2) po uzupełnieniu informacji była świadoma ograniczeń kwotowych. Jak wskazano – stan wiedzy dysponentki i jej zamiar nie został wykazany w sposób postulowany przez powódkę, a Sąd nie może tych kwestii domniemywać, tym bardziej że środki zgromadzone na rachunku bankowym miały niebagatelną wysokość 161.217,46 zł, a osoba uposażona nie znajdywała się w kręgu spadkobierców zmarłej.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że powódka nie wykazała zarówno wysokości odniesionej szkody przewyższającej kwotę wskazaną w treści art. 56 ust 2 ustawy jak i związku przyczynowego pomiędzy tak postulowaną szkodą a zachowaniem pozwanego. Pozwany bowiem nie mógł i nie może nawet przy obecnym stanie prawnym przekazać osobie uposażonej lub osobie wskazanej jako uposażona środków pieniężnych posiadacza rachunku ponad sumę wskazaną w ustawie. Nawet złożenie wprost takiej deklaracji przez posiadacza rachunku nie mogłoby wywołać obowiązku obligacyjnego po stronie banku i wciąż zobowiązany on byłby pilnować by nie przekroczyć ograniczeń ustawowych.

Ostatecznie zatem oddalono powództwo o zapłatę kwoty 20.547,72 wraz z odsetkami, uznając że należna powódce suma wynosi 19.461,75 zł i została już uwzględniana
w prawomocnym nakazie zapłaty.

Powyższa suma została wyliczona w następujący sposób: zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 17 lutego 2015 r. (Dz.Urz GUS z 2015 r. poz. 7), przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w styczniu 2015 r. a więc na miesiąc przed śmiercią Z. B. (2) wynosiło 3.942,35 zł. Ograniczenie kwotowe wyrażone w treści art. 56 ust. 2 prawa bankowego opiewało na dwudziestokrotność tej sumy a zatem 78.847 zł. Powódce przysługuje ¼ część spadku po uposażonej Z. J. a zatem suma odszkodowania równa 19.711,75 zł. Skoro jej roszczenie zostało już uwzględnione do kwoty 250 zł wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu, to odszkodowanie uzupełniające należało ocenić na sumę 19.461,75 zł i w stosunku do tej kwoty nakaz zapłaty jest już prawomocny albowiem pozwany nie zaskarżył go w tym zakresie sprzeciwem.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc oraz art. 100 kpc, obciążając nimi strony stosunkowo. Po złożeniu sprzeciwu od nakazu zapłaty nawet w zakresie części żądania upada w całości postanowienie o kosztach zawarte w nakazie, a w wyroku Sąd rozstrzyga o tych kosztach na nowo. Powódka domagała się zapłaty sumy 40.011,62 zł
a roszczenie jej uwzględniono do kwoty 19.461,75 zł co stanowi 49% roszczenia.

Na koszty poniesione przez powódkę złożyła się opłata od pozwu w wysokości 2.001 zł, oraz suma 3.600 zł wynagrodzenia pełnomocnika procesowego wynikająca z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) powiększone o opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. Na koszty poniesione przez pozwanego złożyło się wynagrodzenie jego pełnomocnika wyrażone w treści § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804) powiększone o opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. Dokonując stosunkowego rozliczenia tych kosztów, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 980,49 zł tytułem zwrotu kosztów procesu [(2.001 x 49%) – ( (...) 51% - (...) 49%)].

sędzia Kajetan Kosterkiewicz