Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 października 2018r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu stwierdził, że spadek po C. D. zmarłym dnia 23 lutego 2017r we W., ostatnio zamieszkałym przy ul. (...) we W., na podstawie ustawy nabyli bratanek A. D. (1), syn S. i Ł.; bratanek R. D., syn S. i Ł.; bratanek Z. D., syn S. i Ł.; siostrzenica K. B., córka A. i I.; siostrzeniec K. K., syn A. i I. po 1/5 części każdy i z dobrodziejstwem inwentarza (pkt I); oraz ustalił, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt II).

Rozstrzygnięcie swoje Sąd I instancji wydał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

C. D. urodzony (...), zmarł (...)r. we W.. Przed śmiercią ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się we W. przy ul. (...). W chwili śmierci spadkodawca pozostawał kawalerem. Spadkodawca nie miał dzieci własnych, ani przysposobionych. W chwili śmierci spadkodawcy jego rodzice – M. D. i A. D. (2) oraz rodzeństwo S. D. i I. K. nie żyli.

Brat spadkodawcy – S. D. miał troje dzieci: A. D. (1), R. D. i Z. D.. Siostra spadkodawcy – I. K. miała dwoje dzieci: córkę K. B. i syna K. K.. Żadne z dzieci rodzeństwa spadkodawcy nie składało oświadczeń spadkowych o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po zmarłym. W dniu 18 kwietnia 2000 r. C. D. sporządził testament notarialny, w którym oświadczył, że tytułem zapisu przeznacza R. D. oraz H. D. własność lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) we W. wraz z przynależnymi do niego prawami i zobowiązuje spadkobierców ustawowych do wykonania tego zapisu w terminie sześciu miesięcy od chwili otwarcia spadku.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, iż wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym C. D. co do zasady zasługiwał na uwzględnienie. W ocenie Sądu stwierdzenie nabycia spadku nie mogło jednak nastąpić zgodnie ze złożonym wnioskiem tj. w drodze przyjęcia, że do całości spadku po zmarłym C. D. na podstawie testamentu powołani zostali R. D. i H. D.. Sąd wskazał iż wg art. 926 § 2 k.c., dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Ponadto, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 3 k.c.). Dziedziczenie testamentowe dochodzi do skutku w przypadku wyrażenia przez spadkodawcę swej woli w drodze jednostronnej czynności prawnej, dokonanej w formie testamentu. Testament, jak wynika z art. 926 i 941 k.c., jest aktem zawierającym rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci, poprzez powołanie do spadku spadkobierców wskazanych przez testatora. Sąd wskazał, iż rozrządzenie majątkiem spadkowym na wypadek śmierci nastąpić może również w drodze zapisu, który jest formą rozrządzenia testamentowego pozwalającego osobie fizycznej na rozdysponowanie majątkiem na wypadek śmierci. Na mocy nowelizacji art. 968 k.c., dokonanej ustawą z dnia 18 marca 2011 r., zmieniającej kodeks cywilny z dniem 23 października 2011 r., wprowadzono rozróżnienie na zapis zwykły oraz zapis windykacyjny, które choć są instytucjami podobnymi, to jednak różnią się w skutkach. Instytucję zapisu zwykłego reguluje art. 968 k.c. W świetle tego przepisu, spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Spadkodawca może też obciążyć zapisem zwykłym zapisobiercę (dalszy zapis). Zgodnie z art. 970 k.c., w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Charakterystyczną cechą zapisu windykacyjnego jest natomiast to, że może on być sporządzony wyłącznie przez notariusza. Jak wynika z art. 981 ¹ § 1 k.c., w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). Zgodnie z art. 981 ¹ § 2 k.c., przedmiotem zapisu windykacyjnego może być: rzecz oznaczona co do tożsamości, zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Sąd nadto wskazał, iż zgodnie z art. 961 k.c. jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Zgodnie zaś z art. 948 § 1 k.c. testament należy tak tłumaczyć, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Sąd wskazał, iż w przedmiotowej sprawie bezspornym było, że spadkodawca sporządził testament notarialny, co nastąpiło w dniu 18 kwietnia 2000 r. W testamencie tym spadkodawca oświadczył, że tytułem zapisu przeznacza R. D. oraz H. D. własność lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) we W. wraz z przynależnymi do niego prawami i zobowiązuje spadkobierców ustawowych do wykonania tego zapisu w terminie sześciu miesięcy od chwili otwarcia spadku. Sąd wskazał, iż ważność testamentu nie była kwestią sporną. Okoliczności tej nie podważał żaden z uczestników. Również i Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania jego ważności. Analiza treści sporządzonego przez spadkodawcę testamentu nie pozwalała, w ocenie Sądu, na podzielenie argumentacji wnioskodawcy odnośnie uznania R. D. i H. D. za spadkobierców testamentowych i prowadziła do przyjęcia, iż stwierdzenie nabycia spadku po C. D. winno nastąpić na podstawie ustawy. Z treści art. 961 k.c. wynika bowiem, iż znajduje on zastosowanie wyłącznie w takich przypadkach, w których istnieją wątpliwości co do tego czy wolą spadkodawcy było powołanie danej osoby do całości spadku po sobie, czy też wyłącznie przeznaczenie jej określonego składnika majątkowego, który niejako przy okazji, z uwagi na swoją wartość, wyczerpuje prawie cały spadek. Jeżeli zaś postanowienia testatora nie budzą wątpliwości co do ich charakteru prawnego lub w drodze interpretacji testamentu charakter ten można ustalić, to wykluczone jest stosowanie art. 961 k.c. W ocenie Sądu, mając na uwadze sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego oraz biorąc pod uwagę użyte w testamencie sformułowania w realiach niniejszej sprawy, nie sposób było przyjmować ażeby zachodziły wątpliwości co do interpretacji woli spadkodawcy, jaką kierował on się sporządzając testament. W sporządzonym przez spadkodawcę testamencie w sposób wyraźny wskazano bowiem, że własność lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) we W. spadkodawca przeznacza R. D. oraz H. D. tytułem zapisu wraz ze zobowiązaniem spadkobierców ustawowych do jego wykonania i oznaczeniem terminu wykonania zapisu. Wobec wyraźnego wskazania, iż spadkodawca rozdysponowuje swoim mieszkaniem poprzez zapis oraz wyraźnym ujawnieniem woli zobowiązania spadkobierców ustawowych od wykonania zapisu, nie sposób zdaniem Sądu przyjmować aby rozrządzenia testamentowe spadkodawcy miały na celu ustanowienie w/w spadkobiercami powołanymi do całości spadku po C. D.. Zdaniem Sądu nie można było przyjąć, aby treść testamentu i kształt ostatniej woli spadkodawcy mogły budzić wątpliwości interpretacyjne podlegające wyjaśnieniu w drodze wykładni przy zastosowaniu regulacji art. 961 k.c.

W kontekście ustalenia, że sporządzony przez spadkodawcę testament notarialny zawiera rozrządzenia o charakterze zapisu koniecznym stało się również ustalenie charakteru rzeczonego zapisu, a to ustalenie, czy jest to zapis zwykły czy też windykacyjny. Sąd wskazał, iż mimo bowiem, iż w dacie sporządzenia przez spadkodawcę testamentu, obowiązujący wówczas Kodeks cywilny nie przewidywał instytucji zapisu windykacyjnego, która to wprowadzona została ustawą z dnia 18 marca 2011 r. zmieniającą Kodeks cywilny i obowiązuje dopiero od 23 października 2011 r. to stosownie do wskazań Sądu Najwyższego zawartych w uzasadnieniu uchwały III CZP 95/13 z dnia 7 lutego 2014 r. skuteczność zapisu windykacyjnego podlega ocenie na podstawie prawa obowiązującego w chwili śmierci spadkodawcy, a przyjęciu takiego stanowiska nie stoi przy tym na przeszkodzie okoliczność, że testament został sporządzony przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, kiedy nie obowiązywała jeszcze instytucja zapisu windykacyjnego, gdyż wykładnia testamentu, konieczna do oceny skuteczności ustanowienia zapisu windykacyjnego, powinna prowadzić przede wszystkim do realizacji celu, jaki zamierzał osiągnąć testator. Dla testatora nie mają decydującego znaczenia obowiązujące instytucje prawne, lecz cel, jaki zamierza osiągnąć. Jeżeli więc dzięki zmianie prawa obowiązującego w chwili sporządzenia testamentu i wprowadzeniu nowych instytucji prawnych, zastosowanie prawa z chwili otwarcia spadku pozwoli utrzymać w mocy dokonane wcześniej rozrządzenia testamentowe, przyjęte rozwiązanie jest w pełni zgodne z zasadą favor testamenti.

Dokonując rozstrzygnięcia w tej kwestii Sąd uznał, że w realiach niniejszej sprawy nie może być mowy o tym, aby poczyniony przez spadkodawcę zapis, mimo, iż został zawarty w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego miał mieć charakter zapisu windykacyjnego. Zgodnie bowiem art. 981 ¹ § 1 k.c. jedną z cech zapisu windykacyjnego odróżniającą go od zapisu zwykłego jest to, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Mając na względzie, iż w sporządzonym przez C. D. testamencie znalazł się zapis stanowiący, że spadkodawca zobowiązuje spadkobierców ustawowych do wykonania zawartego w testamencie zapisu w terminie sześciu miesięcy od chwili otwarcia spadku, nie sposób przyjmować zdaniem Sądu ażeby wolą spadkodawcy było aby zapisobiercy nabyli przedmiot zapisu na własność z chwilą otwarcia spadku. Gdyby bowiem tak było, testament z pewnością nie zawierałby takiego zobowiązania.

Wobec całokształtu powyższych rozważań Sąd stanął na stanowisku, że jako, że w realiach niniejszej sprawy nie sposób przyjąć, ażeby wskazani w testamencie zapisobiercy R. D. oraz H. D. mieli posiadać status spadkobierców powołanych do całości spadku stwierdzić należało, że spadek po C. D. nabyli na podstawie ustawy a to art. 932 § 5 k.c. w zw. z art. 1015 § 2 k.c. jego spadkobiercy ustawowi, a to bratanek A. D. (1), bratanek R. D., bratanek Z. D., siostrzenica K. B. oraz siostrzeniec K. K. po 1/5 części każde z nich i z dobrodziejstwem inwentarza.

Podstawą orzeczenia o kosztach postępowania był natomiast art. 520 § 1 k.p.c. zgodnie z którym Sąd ustalił, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelacje od powyższego rozstrzygnięcia wywiedli wnioskodawca A. D. (1) oraz uczestnik postępowania R. D.

Wnioskodawca w apelacji zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w zakresie pkt I w całości i wniósł o jego zmianę przez stwierdzenie, że sadek nabyli w całości na podstawie testamentu R. D. i H. D. każde po ½; ewentualnie wniósł o jego uzupełnienie o stwierdzenie, że R. D. i H. D. nabyli w drodze zapisu windykacyjnego w udziałach po ½ własność lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul (...) we W. wraz z przynależymy do niego prawami, objętego księgą wieczystą KW nr (...).

W apelacji wnioskodawca zarzucił:

1.  naruszenie art. 948§1 i 2 k.c. w zw. z art. 961 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i dokonanie wykładni testamentu spadkodawcy z dnia 18 kwietnia 2000 w sposób odbiegający od rzeczywistej woli spadkodawcy poprzez przyjęcie, że wolą spadkodawcy było ustanowienie zapisu podczas gdy rzeczywistą wolą spadkodawcy było powołanie do całości spadku R. D. i H. D.;

2.  na wypadek nie uwzględnienia powyższego zarzutu, apelujący zarzucił naruszenie art. 948§1 i 2 k.c. w zw. z art. 981 ¹ §1 k.c. oraz art. 968§1 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i dokonanie wykładni testamentu spadkodawcy z dnia 18 kwietnia 2000r. w sposób odbiegający od rzeczywistej woli spadkodawcy poprzez przyjęcie, iż zapis dokonany przez spadkodawcę w testamencie z dnia 18 kwietnia 2000r. należy uznać za zapis zwykły podczas, gdy całokształt okoliczności faktycznych sprawy prowadzi do wniosku, że rzeczywistą wolą spadkodawcy było dokonanie zapisu o skutkach zapisu windykacyjnego.

W apelacji uczestnik postępowania R. D. zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego i wniósł o jego zmianę poprzez stwierdzenie że spadek dziedziczy R. D. i H. D. w równych częściach.

Skarżący podniósł iż spadek po C. D. powinni nabyć w całości na podstawie testamentu notarialnego z 18 kwietnia 2000 r R. D. i H. D. po ½ części z dobrodziejstwem inwentarza. Uczestnik podniósł iż powołane w testamencie mieszkanie było jedynym składnikiem wujka w dniu sporządzania przez niego testamentu. Jego wolą było aby cały spadek przypadł R. D. i H. D. w równych częściach, wobec tego osoby powołane w testamencie powinny dziedziczyć w całości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje nie zasługiwały na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, czyniąc je integralną częścią niniejszego uzasadnienia, a w konsekwencji również podstawą swojego rozstrzygnięcia. Zdaniem Sądu Odwoławczego, na aprobatę zasługiwała również ocena prawna Sądu pierwszej instancji, iż stwierdzenie nabycia spadku po C. D. zmarłym 23 lutego 2017r. winno nastąpić na rzecz spadkobierców ustawowych (art. 926§2 k.c. w zw. z art. 932 k.c.), bowiem postanowienia zawarte w testamencie notarialnym z dnia 18 kwietnia 2000r. z dnia 21 lipca 2009 r. nie pozwalały uznać R. D. i H. D. za spadkobierców testamentowych, a wyłącznie zapisobiorców, przy czym dokonany zapis nie nosił cech windykacyjnego.

W przedmiotowej sprawie bezspornym było, iż spadkodawca pozostawił testament notarialny, ważności którego nie podważał żaden z uczestników postępowania, jak i Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania jego ważności. Istotą rozstrzygnięcia pozostawała ocena charakteru rozporządzeń testamentowych w dokumencie tym ujawnionych, a które apelujący postrzegali przede wszystkim jako powołanie do spadku R. D. i H. D. (art. 959 k.c. w zw. art. 926 § 1 k.c i art. 950 k.c). Sąd Okręgowy za sądem Rejonowym nie znalazł jednak podstaw dla takiego stanowiska.

Wskazać należy, iż po zmarłej osobie fizycznej status spadkobiercy uzyskują wyłącznie osoby, które uzyskały tytuł powołania do spadku po spadkodawcy. Prawo polskie zna dwa tytuły powołania do dziedziczenia: ustawę i testament (art 926§1 kc.). Artykuł 926 § 2 k.c. wyraża przy tym generalną zasadę, że powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Zasada ta zabezpiecza pełną realizację swobody w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci. Z art. 941 k.c. wynika, że rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Poza dyspozycjami majątkowymi testament może jednak zawierać także postanowienia o charakterze niemajątkowym, takie jak niektóre polecenia lub ustanowienie wykonawcy testamentu (art. 986 § 1 k.c. ). Do rozrządzeń majątkowych testamentowych należy powołanie spadkobierców (art. 959 i n k.c.), a także zapis zwykły (art. 968 i n k.c.), zapis windykacyjny (art. 981 ¹ i n. k.c.) czy polecenie (art. 982 i n. k.c.). W świetle przepisów kodeksu cywilnego aby mówić o istnieniu testamentu nie jest przy tym konieczne ustanowienie w testamencie spadkobiercy, bowiem może on być ograniczony jedynie do innych rozrządzeń o charakterze majątkowym, takich jak np. ustanowienie zapisu. Także jeżeli zatem zostanie dokonana czynność prawna w formie zastrzeżonej dla testamentu, a będzie zawierać jedynie postanowienia o charakterze niemajątkowym, to będzie to również ważnie sporządzony testament. Jeżeli spadkodawca w testamencie ogóle nie zawrze rozrządzeń dotyczących osoby spadkobiercy, pozytywnych czy negatywnych, można twierdzić, że uznaje on ustawowy porządek dziedziczenia za najbardziej mu odpowiadający. Swoją wolą potwierdza niejako powołanie do spadku wynikające z ustawy.

Wskazać należy iż dyspozycje spadkodawcy zawarte w testamencie nie zawsze są sformułowane precyzyjnie. Pociąga to za sobą konieczność dokonania wykładni, sprecyzowania treści dokonanych rozrządzeń. Kodeks cywilny z reguły określa pewne zasady, a często nawet zawiera szczegółowe wskazówki, w jaki sposób rozumieć ostatnią wolę zmarłego. Przede wszystkim należy wyróżnić dwa podstawowe założenia. Po pierwsze, wola zmarłego powinna być w możliwie najpełniejszy sposób ustalona i urzeczywistniona (art. 948 § 1). Po drugie, interpretacja jest dopuszczalna jedynie wówczas, gdy sformułowania testamentu są niejasne, sformułowane wieloznacznie czy wzajemnie się wykluczają. Nigdy jednak wykładnia testamentu nie może prowadzić do uzupełnienia treści testamentu o treści czy rozrządzenia, których w testamencie nie zawarto. Wykładnia testamentu dotyczyć może tego wszystkiego, co w testamencie znalazło, choćby zupełnie niejasny i niedoskonały, wyraz. Nie można jednak dokonywać wykładni tego, czego w testamencie nie ma. Takie działanie stanowi niedopuszczalną ingerencję w treść testamentu. Niedopuszczalne jest zatem uzupełnienie testamentu w drodze wykładni, dodanie nowych rozrządzeń, niedokonanych przez spadkodawcę ( wyrok SN z dnia 15 marca 1963 r., III CR 131/62, wyrok SA w Warszawie z dnia 20 października 2000 r., I ACa 480/00, wyrok SA w Szczecinie z dnia 3 grudnia 2015 r., I ACa 586/15, wyrok SA w Warszawie z dnia 18 czerwca 2013 r., I ACa 61/13).

W przedmiotowej sprawie spadkodawca sporządził testament notarialny, co nastąpiło w dniu 18 kwietnia 2000 r. W testamencie tym spadkodawca oświadczył, że tytułem zapisu przeznacza R. D. oraz H. D. własność lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) we W. wraz z przynależnymi do niego prawami i zobowiązuje spadkobierców ustawowych do wykonania tego zapisu w terminie sześciu miesięcy od chwili otwarcia spadku.

Treść tego postanowienia jest jasna i nie wzbudza żadnych wątpliwości interpretacyjnych, tym bardziej, że spadkodawca sporządził testament notarialny i w tym testamencie nie powołał spadkobierców, a wyłącznie ustanowił konkretnej treści zapis na rzecz R. D. i H. D.. Nie jest uprawniona rozszerzająca wykładnia oświadczenia woli spadkodawcy, iż formułując to rozrządzenie testamentowe miał on na myśli ustanowienie zapisobiorców spadkobiercami.

Podkreślić trzeba, że spadkodawca sporządzając testament w formie aktu notarialnego korzystał przy jego sporządzeniu z pomocy notariusza, który wyjaśnić powinien wszystkie jego wątpliwości, a także miał obowiązek dołożyć wymaganej zawodowo staranności, by w pełni, wyraźnie i precyzyjnie, wyrazić wolę spadkodawcy. Tak wyrażoną wolę należy uszanować. W ocenie Sądu Okręgowego nie było zatem w niniejszej sprawie podstaw do dokonywania wykładni testamentu i ustalenia innej woli spadkodawcy, niż ta, jasno wynikająca z jego treści. Wobec wyraźnego wskazania, iż spadkodawca rozdysponowuje swoim mieszkaniem poprzez zapis oraz wyraźnym ujawnieniem woli zobowiązania spadkobierców ustawowych do wykonania zapisu, nie sposób tym samym przyjmować, aby rozrządzenia testamentowe spadkodawcy miały na celu ustanowienie R. D. i H. D. spadkobiercami testamentowymi do całości spadku.

Podstawą do zajęcia takiego stanowiska nie mógł być również powołany w apelacji przepis art. 961 k.c, zgodnie z którym jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Powoływanie zatem przez apelujących, iż składnik majątku spadkowego przekazany w drodze zapisu w testamencie wyczerpuje cały majątek spadkowy R. D. i H. D., nie rodziło zatem automatycznego uznania ich za spadkobierców. Koniczną przesłanką zastosowania art. 961 k.c. jest istnienie wątpliwości czy chodzi o powołanie do spadku czy też o ustanowienie zapisu (postanowienie Sądu Najwyższego z 13 maja 2005r. IV CK 662/04). Wykładnia testamentu przeprowadzona według reguł wykładni subiektywno-indywidualnej, przewidziana w art. 948 § 1 k.c., zakłada dążenie do jak najwierniejszego odtworzenia woli testatora. Zastosowanie znajdą w tym wypadku również ogólne dyrektywy interpretacji oświadczenia woli z art. 65 k.c. Dopiero, jeżeli w wyniku tak przeprowadzonego postępowania odtwarzającego wyrażoną w testamencie wolę spadkodawcy nie uzyska się jednoznacznych wyników, pozwalających stwierdzić jakiego rodzaju rozporządzenia i na czyją rzecz zostały dokonane, konieczne staje się wykorzystanie szczegółowych wskazówek zawartych m.in. w art. 961 k.c., którego zadaniem jest ukierunkowanie interpretacji niejasności związanych z rozróżnieniem powołania do spadku od zapisu w wypadku, kiedy w testamencie określonej osobie lub osobom przeznaczone zostały konkretne składniki spadku (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015 r. I CSK 489/14).

Słusznie więc Sąd Rejonowy skupił się najpierw na ocenie, czy postanowienia testamentowe budzą wątpliwości co do tego, jaki status spadkodawca przyznał R. D. i H. D.. Takich nie sposób się jednak dopatrzeć, jak już wyżej argumentował Sąd Okręgowy. Testator w treści testamentu notarialnego posłużył się użytymi terminami świadomie i precyzyjnie.

Ponieważ kwestia charakteru w jakim R. i H. D. wskazani zostali w testamencie została należycie wyjaśniona w drodze wykładni przewidzianej w art. 948 § 1 k.c., słusznie Sąd Rejonowy odmówił kontynuowania rozważań w zakresie wskazanym przez art. 961 § 1 k.c., który miałby zastosowanie, gdyby pozostały niewyjaśnione wątpliwości.

Sąd Rejonowy ostatecznie uznał zatem zasadnie, że rozrządzenie testamentowe stanowiło wyłącznie zapis określonego składnika majątkowego (nieruchomości) na rzecz R. D. i H. D. i taka ocena była uzasadniona. Sposób ukształtowania testamentu świadczy o tym, że jego wyłącznym celem było zadysponowanie nieruchomością na rzecz określonych osób w drodze zapisu, a nie powołanie spadkobierców, tym bardziej iż właśnie spadkobiercom ustawowym wykonanie zapisu testator wyraźnie powierzył. Przyjmowanie zatem obecnie zapisobiorców za spadkobierców testamentowych (do czego zmierzają apelacje) stałoby w sprzeczności z jasną i precyzyjna treścią testamentu, a zatem wolą zmarłego, który w sposób jasny dokonuje rozróżnienia w powyższym zakresie.

Nadto w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy rozważając kwestię rodzaju uczynionego zapisu doszedł do trafnego przekonania, że uwidocznione w testamencie rozrządzenie nie stanowi zapisu windykacyjnego, o którym mowa w art. 981 ¹ i nast. k.c., a zapis zwykły (art. 968 k.c.).

Zgodnie z przepisami art. 981 ¹ § 1 i 2 k.c. w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). Nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego ex lege z chwilą otwarcia spadku zmniejsza prawdopodobieństwo niekorzystnego dla legatariusza rozporządzenia tym przedmiotem przez spadkobierców, ponieważ przedmiot zapisu windykacyjnego nie należy do spadku. Z kolei zapis zwykły określony w art. 968 § 1 k.c. polega na tym, że spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). To rozrządzenie testamentowe może polegać na zobowiązaniu spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby fizycznej lub prawnej, bez względu na to, czy osoba ta jest równocześnie spadkobiercą, czy też nie.

Wskazuje się, że r óżnice między zapisem zwykłym a windykacyjnym ujawniają się przede wszystkim w zakresie skutku prawnego zastosowania każdej z instytucji. Zapis zwykły kreuje skutek zobowiązujący. Wskutek takiego zapisu spadkobierca (ustawowy lub testamentowy) jest zobowiązany do spełnienia na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy zwykłego) określonego świadczenia. Natomiast zapis windykacyjny wywołuje skutek rozporządzający i nie stanowi –odmiennie do zapisu zwykłego – źródła zobowiązania.

Zaznaczyć należy, iż spadkodawca sporządzając testament w 2000 r. nie mógł posługiwać się sformułowaniami typowymi dla instytucji zapisu windykacyjnego bowiem funkcjonuje ona w systemie prawa spadkowego dopiero od 23.10.2011 r. (art. 1 pkt 9 ustawy z 18.3.2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Powołać jednak należy uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2014 r.(sygn. akt III CZP 95/13), w której Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że skuteczność zapisu windykacyjnego podlega ocenie na podstawie prawa obowiązującego w chwili otwarcia spadku. Do oceny treści testamentu, w tym skuteczności zawartych w nim rozrządzeń, należy stosować prawo obowiązujące w chwili otwarcia spadku. Zdaniem Sądu Najwyższego przyjęciu takiego stanowiska nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że testament został sporządzony przed wejściem w życie noweli, a więc gdy nie obowiązywała jeszcze instytucja zapisu windykacyjnego. Wykładnia testamentu, konieczna do oceny skuteczności ustanowienia zapisu windykacyjnego, powinna bowiem zmierzać przede wszystkim do realizacji celu, jaki pragnął osiągnąć testator.

W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy, prawidłowo zatem dokonał wykładni testamentu, w tym oceny charakteru ustanowionego w nim zapisu, a zatem czy realizuje on cechy zapisu zwykłego, czy też winien być uznany za zapis windykacyjny, skoro instytucja ta obowiązywała na datę otwarcia spadku. Wnioski do jakich doszedł Sąd I instancji nie sposób zakwestionować.

Analiza treści testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego dnia 18 kwietnia 2000r. nie nasuwała zdaniem Sądu Okręgowego wątpliwości co do tego, iż rozrządzenie tam zawarte zawiera cechy zapisu zwykłego, ponieważ nie stanowi rozporządzenia na rzecz R. D. i H. D. lecz zobowiązuje spadkobierców ustawowych do wykonania zapisu w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku.

O ile trafne jest twierdzenie, że przy ocenie charakteru uwidocznionego zapisu decydujący powinien być cel spadkodawcy dokonującego określonego rozrządzenia testamentowego (III CZP 95/13), o tyle nie można przekreślać tego, co spadkodawca wyraził jasno w testamencie Wprowadzenie zapisu windykacyjnego do polskiego porządku prawnego nie zmieniło co oczywiste treści testamentu. Raz wyrażona wola ustanowienia zapisu o treści zapisu zwykłego (funkcjonującego przecież dalej w porządku prawnym), nie może zostać modyfikowana niejako automatycznie przez zmianę otoczenia normatywnego, tylko dlatego że ma formę notarialną i jego przedmiotem jest rzecz oznaczona co do tożsamości, tym bardziej, iż wola spadkodawcy może być w pełni zrealizowana.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ma wyraźnych podstaw do niejako przekształcenia rozporządzenia testamentowego noszącego cechy zapisu zwykłego w zapis windykacyjny w sytuacji, gdy wszystkie jego cechy uwidocznione w art. 981 ¹ k.c. nie zostały zrealizowane. Skoro zatem w treści testamentu nie dokonano rozrządzenia na rzecz zapisobiorców (czego wymaga zapis windykacyjny), a jedynie wyraźnego zobowiązania spadkobierców do wykonania zapisu w określonym terminie (co odpowiada zapisowi zwykłemu), to nie sposób zapisowi testamentowemu z 18 kwietnia 2000r. przypisywać skutki zapisu windykacyjnego. W realiach przedmiotowej sprawy, co zostało już omówione wyżej, nie ulegało wątpliwości Sądu Okręgowego, że testator dokonał rozrządzenia testamentowego w postaci ustanowienia zapisu zwykłego. Miało to miejsce jeszcze przed wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego instytucji zapisu windykacyjnego. Nie można jednak tracić z pola widzenia także i tej okoliczności, iż po wejściu w życie przepisów ustanawiających zapis windykacyjny, tj. po 23 października 2011 r., spadkodawca miał możliwość zmiany treści testamentu, tak aby dostosować ją do nowych przepisów o zapisie windykacyjnym. Od chwili wprowadzenia zapisu windykacyjnego do śmierci spadkodawcy, która nastąpiła 23 lutego 2017r, upłynęło ponad 5 lat. To, że testator przez ten czas tego nie uczynił świadczy o tym, iż jego wolą było dokonanie rozrządzenia testamentowego o dokładnie takiej treści, jak w testamencie notarialnym z dnia 18 kwietnia 2000 r. Postulowane przez skarżącego wnioskodawcę przekształcenie tego zapisu i nadanie mu mocy zapisu windykacyjnego, jest w okolicznościach niniejszej sprawy nieuzasadione.

W kontekście powyższych rozważań w ocenie Sądu II instancji, brak było podstaw do poważania wydanego w sprawie rozstrzygnięcia, a argumentacja zaprezentowana w apelacjach nie uzasadniała zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy wskazanych w nich przepisów.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSO Małgorzata Dasiewicz – Kowalczyk SSO Monika Kuźniar SSO Anna Kuczyńska