Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior

Protokolant sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 kwietnia 2022 r. w Warszawie

sprawy K. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z udziałem W. O.

o przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek

na skutek odwołania K. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 30 grudnia 2016 r., nr (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  zasądza od K. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwotę 3.600,00 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

W dniu 2 lutego 2020 r. K. K. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 30 grudnia 2019 roku., numer (...), w której orzeczono o przeniesieniu na odwołującą odpowiedzialności za zobowiązania płatnika składek Fundacji Pomocy (...) z siedzibą w W. solidarnie z W. O. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami za zwłokę i kosztami postępowania egzekucyjnego. Odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji w całości poprzez zwolnienie z odpowiedzialności za zobowiązania płatnika Fundacji Pomocy (...) z siedzibą w W., ewentualnie o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Dodatkowo skarżąca zawnioskowała o zasądzeniu od organu rentowego na swoją rzecz kosztów postępowania oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych. Zaskarżonej decyzji zarzuciła naruszenie art 116 § 1 Ordynacji podatkowej poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w niniejszej sprawie zaistniały jedynie pozytywne przesłanki wynikające z tego przepisu, umożliwiające o orzeczeniu odpowiedzialności skarżącej jako członka zarządu Fundacji Pomocy (...), za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek, w sytuacji gdy odpowiedzialność skarżącej jako członka zarządu powinna zostać wyłączona z uwagi na fakt, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jej winy.

W uzasadnieniu odwołania K. K. wskazała, że w niniejszej sprawie doszło do wyłączenia odpowiedzialności strony odwołującej się, poprzez wskazanie braku winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Zdaniem odwołującej nie powinna być pociągana do odpowiedzialności za zobowiązania Fundacji, bowiem spełniła jedną z przesłanek wynikających z art 116 § 1 Ordynacji podatkowej, a mianowicie wykazała, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jej winy. Zdaniem odwołującej wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości w sytuacji, w której skarżąca pełniła jeszcze funkcję członka zarządu byłoby działaniem bezpodstawnym i przedwczesnym, bowiem sytuacja finansowa fundacji nie znajdowała się na poziomie, który usprawiedliwiałby podjęcie takiej decyzji. Skarżąca podkreśliła, że w dniu 22 kwietnia 2016 roku pomiędzy Fundację reprezentowaną wówczas przez nią samą a organem rentowym doszło do zawarcia umowy nr (...) o rozłożenie na raty należności z tytułu nieopłaconych składek. Od dnia zawarcia umowy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych dokładała należytej staranności, aby założenia wynikające z porozumienia były respektowane, oraz aby Fundacja spłacała zadłużenie zgodnie z harmonogramem spłat zawartym w umowie. Dodatkowo odwołująca zaznaczyła, że podczas pełnienia kadencji członka zarządu zadłużenie z tytułu umowy z organem rentowym było spłacane terminowo, a sytuacja finansowa Fundacji nie wskazywała wtedy na to, że umowa ratalnej spłaty należności z tytułu składek może nie być w przyszłości realizowana. Zdaniem odwołującej powyższe pozwala sądzić, że w czasie pełnienia przez skarżącą obowiązków członka zarządu, nie było przesłanek do ogłoszenia upadłości lub otwarcia postępowania układowego. Odwołująca akcentowała również, że funkcję członka zarządu pełniła do dnia 9 lutego 2017 roku, natomiast proces spłacania zadłużenia był przez nią kontrolowany jeszcze po zakończeniu pełnienia obowiązków tj. do maja 2017 roku. Twierdziła przy tym, że po tym czasie nie będąc już członkiem zarządu, nie miała wpływu na to czy fundacja spełniała swoje zobowiązania wynikające z umowy ratalnej, bowiem nie miała wówczas wiedzy o tym, czy sytuacja finansowa fundacji ulega pogorszeniu na tyle, że nie była w stanie dalej regulować swoich zobowiązań. Skarżąca nie będąc już członkiem zarządu nie miała żadnego wpływu, wiedzy ani kontroli nad fundacją, w wyniku czego nie mogłaby zgłosić wniosku o ogłoszenie upadłości. Odwołująca wskazała, że odpowiedzialność członka zarządu za zaległości podatkowe fundacji nie może mieć miejsca, jeśli przesłanki do złożenia wniosku o upadłość zaistniały, gdy nie miał on już wpływu na podjęcie kroków zmierzających do ogłoszenia upadłości (odwołanie k. 4-11 a.s.)

W odpowiedzi na odwołanie z 6 marca 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania oraz o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów na okoliczność ustalenia daty powstania obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Dodatkowo organ rentowy wniósł o zasądzenie od odwołującej na swoją rzecz kosztów postępowania, a w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Organ rentowy uzasadniając swoje stanowisko powołał się na art. 116a Ordynacji podatkowej wskazując, że za zaległości z tytułu nieopłaconych składek odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających fundacją. Dodatkowo przytoczył art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, który zawiera przesłanki wyłączające odpowiedzialność członka zarządu, stojąc na stanowisku, że odwołująca się nie wykazała żadnej z przesłanek egzoneracyjnych, skutkujących możliwością zmiany decyzji poprzez zwolnienie jej od obowiązki zaspokojenia wskazanych w decyzji z dnia 30 grudnia 2019 roku należności. W dalszej części organ rentowy podkreślił, że ustalenie czasu kiedy wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać złożony z reguły wymaga wiedzy specjalistycznej, zatem za uzasadniony uważa wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów (odpowiedź na odwołanie k. 13-15 a.s.).

Na rozprawie w dniu 27 stycznia 2021 r. pełnomocnik zainteresowanego W. O. przyłączył się do stanowiska odwołującej, twierdząc, że decyzja ZUS jest przedwczesna. Powyższe stanowisko zainteresowany podtrzymał w piśmie procesowym z 15 lutego 2021 r., wyjaśniając, że zaległości płatnicze ze strony fundacji miały miejsce z przyczyn obiektywnych – braku środków. Zaznaczył przy tym, że jako prezes fundacji złożył wniosek o restrukturyzację i układ ratalny do ZUS, jak również rozłożenie na raty należności z tytułu składek (protokół rozprawy z 27.01.2021 r. k. 92-93 a.s., pismo procesowe zainteresowanego z 15.02.2021 r. k. 108 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Fundacja Pomocy (...) z siedzibą w W. (dalej również jako: „Fundajca”) została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 25 października 2001 r. pod numerem (...). Do celów działalności fundacji należy dbanie o właściwy intelektualny rozwój młodego pokolenia, w a szczególności propagowanie i upowszechniania praw wynikających z powszechnej deklaracji praw człowieka, rozwijanie kulturalnych, społecznych i politycznych więzi między obywatelami polskimi a społeczeństwami państw demokratycznych i zmierzających ku demokracji, szerzenie wśród młodzieży wiedzy o historii Polski i świata, a w szczególności o historii najnowszej, upowszechnianie osiągnięć kultury narodowej i światowej, a w szczególności na terenie szkół.

K. K. pełniła funkcję członka zarządu Fundacji według daty rejestracji od dnia 19 lutego 2012 r. do 28 kwietnia 2017 r. W tym okresie funkcję członków zarządu pełnili również: R. H. od 19 grudnia 2011 r. do 12 września 2012 r. oraz P. K. do 7 maja 2013 r. Ponadto od 19 grudnia 2011 r. członkiem zarządu był W. O., który od 20 czerwca 2012 r. pełnił funkcję prezesa zarządu Fundacji (dowód: wydruk informacji pobranej w trybie art. 4 ust. 4aa ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym z dnia 4 kwietnia 2022 k. 48-52 a.s.).

Odwołująca się została członkiem zarządu Fundacji Pomocy (...) z siedzibą w W. na prośbę M. Z., którego była wówczas pracownikiem. M. Z. inwestował w nieruchomości i pożyczał Fundacji pieniądze na prowadzenie przez nią działalności. M. Z. podpisał z Fundacją umowę o wykup lokalu użytkowego przy ulicy (...) w W., gdzie mieściła się jej siedziba i w której prowadzona była jej działalność. M. Z. udzielał Fundacji pożyczek, miał zamiar wykupić od niej lokal z pomniejszeniem udzielanych przez niego pożyczek, gdy Fundacja uzyska zgodę na wykup lokalu od Urzędu Miasta.

Jako członek zarządu Fundacji odwołująca zajmowała się głównie przelewami, w tym zapłatą czynszu za lokal do Urzędu Miasta. Ponadto zawoziła i czasem odbierała dokumenty zewnętrznej księgowej Fundacji, A. S..

Fundacja prowadziła księgarni w lokalu przy ul. (...) w W.. Fundacja nie miała wysokich wpływów ze sprzedaży książek, nie prowadziła też sprzedaży wysyłkowej. Majątkiem Fundacji był tylko znajdujący się w niej towar. Po złożeniu w 2017 roku rezygnacji przez odwołującą K. K. dalsze pożyczki przestały być udzielane. Kwota łącznych pożyczek udzielonych Fundacji opiewała na kwotę ok. 2.000.000,00 zł (dowód: zeznania K. K. k. 206-207 a.s.).

W trakcie sprawowania funkcji członka zarządu przez K. K., w dniu 16 stycznia 2016 roku został złożony wniosek o układ ratalny w zakresie spłaty istniejącego zadłużenia wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, gdzie zgodnie z zawartą umową z dnia 22 kwietnia 2016 roku spłatą ratalną objęte zostało zadłużenie główne, jako 65.51,66 zł, płatne w 36 ratach w okresie od 06 maja 2016 roku do 15 kwietnia 2019 roku. Powyższe zadłużenie pochodziło z okresu od listopada 2013 roku do grudnia 2015 roku. Układ ratalny był prawidłowo realizowany przez 13 rat, w okresie sprawowania przez odwołującą się funkcji członka zarządu (dowód: opinia biegłego z zakresu finansów i księgowości k. 214. a.s.; lista wpłat zidentyfikowanych k. 192-196 a.s.).

W 2019 roku w stosunku do Fundacji zostało wszczęte przez Dyrektora (...) Oddziału w W. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych postępowanie egzekucyjne na poczet nieuiszczonych składek. Postępowanie to zostało umorzone wobec stwierdzenia jego bezskuteczności postanowieniem z dnia 25 lipca 2019 r., bowiem zastosowane środki egzekucyjne okazały się nieskuteczne. W toku postępowania stwierdzono, że Fundacja nie jest właścicielem, współwłaścicielem ani użytkownikiem wieczystym nieruchomości. Zajęcia prawa majątkowego w postaci zajęcia wierzytelności u Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w W. okazało się nieskuteczne. W wyniku prowadzonych ustaleń organ egzekucyjny stwierdził, że fundacja posiada majątek ruchomy w postaci pojazdu tj. samochodu osobowego marki R. (...) kat. z 1997 r, o nr rej. (...), jednak przedmiotowa ruchomość prezentowała niską wartość rynkową, a co za tym idzie ewentualna sprzedaż tego składnika majątkowego nie pozwalała na odzyskanie całości wierzytelności (dowód: postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z 25.07.2019 r. – akta rentowe).

Dnia 30 grudnia 2019 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję nr (...), w której na podstawie art. 108 § 1, w związku z art. 107 §1, § 2 i 4, art. 116a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. 2019 r. poz. 900 ze zm.), w związku z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 199 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2019 r. poz.300 ze zm.), orzekł o odpowiedzialności K. K. za zobowiązania płatnika Fundacji Pomocy (...) z siedzibą w W. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Funduszu Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od kwietnia 2015 do grudnia 2015 r., wraz z odsetkami za zwłokę i kosztami postępowania egzekucyjnego w łącznej kwocie 45.527,23 zł. Na tej samej podstawie prawnej organ rentowy w dniu 30 grudnia 2019 roku wydał decyzję nr (...) przeciwko solidarnie zobowiązanemu W. O. (dowód: decyzja ZUS nr (...); decyzja ZUS z 30.12.2019 r., nr (...) – akta rentowe).

Postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2021 roku Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości A. G., celem ustalenia jaka była kondycja finansowa Fundacji Pomocy (...) z siedzibą w W. w okresie od 2014 roku do lutego 2017 roku, oraz czy w tym okresie pełnienia przez odwołującą K. K. funkcji członka zarządu powinien zostać złożony wniosek o ogłoszenie upadłości fundacji, a jeśli tak to kiedy taki wniosek powinien być złożony by mógł zostać uznany za zgłoszony we właściwym czasie, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja Podatkowa w związku z przepisami ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo Upadłościowe (k. 208 a.s.).

W oparciu o opinię biegłego Sąd ustalił, że w trakcie sprawowania funkcji członka zarządu przez K. K., w dniu 16 stycznia 2016 roku został złożony wniosek o układ ratalny w zakresie spłaty istniejącego zadłużenia wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, gdzie zgodnie z zawartą umową z dnia 22 kwietnia 2016 roku spłatą ratalną objęte zostało zadłużenie główne, jako 65.581,66 zł, płatne w 36 ratach w okresie od 6 maja 2016 r. do 15 kwietnia 2019 roku. Powyższe zadłużenie pochodziło z okresu od listopada 2013 roku do grudnia 2015 roku. Układ ratalny był prawidłowo realizowany przez 13 rat w okresie sprawowania funkcji członka zarządu przez odwołującą się. Układ ratany został zerwany, w związku z § 7.2 Umowy, gdzie wskazano, iż zaległości w spłacie dwóch rat obejmujących łącznie wszystkie fundusze, powoduje zerwanie warunków układu, co niewątpliwie nastąpiło w związku z brakiem płatności 13 i 14 raty, po dniu 15 maja 2017 r . Ponadto za okres od 2016 - 2017 roku nie składano sprawozdań finansowych do KRS, pomimo istniejącego w tym zakresie obowiązku. Na bazie sprawozdań z lat 2011-2013 r. nie wystąpiły przesłanki o ogłoszenie upadłości.

Na dzień 31 grudnia 2013 roku, pomimo ujemnego kapitału własnego, jako 131.176,77 zł, zobowiązanie publiczna - prawne wynosiły tylko 3.341,75 zł, zaległe składki, objęte późniejszym układem ratalnym z 2016 roku- wskazują tylko najstarsze zadłużenie za okres listopada i grudnia 2013 roku, w zakresie składki FUZ - 992,94 zł zaś składki na PF pochodzą z okresu 5 grudnia 2013 roku – na wartość 489,01 zł, przy czym zaległe zadłużenie pochodzące ogółem z 2013 roku wynosiło łącznie 1.410,95 zł. W ocenie biegłego taki stan zaległości był możliwy do spłaty w przyszłym okresie z bieżących dochodów fundacji. Sytuacja finansowa fundacji uległa pogorszeniu w trakcie 2014 roku, przy niewielkim wzroście przychodów z 620.000,00 zł za 2013 rok - do poziomu 690.000,00 zł w 2014 roku. Jednocześnie zadłużenie kredytowe w tym czasie zwiększyło się z poziomu 420.000,00 zł do 700.000,00 zł (wzrost o 280,000,0 zł z tytułu samego kapitału do spłaty). Zdaniem biegłego oparcie działalności jedynie na kredycie stanowiło o krótkim okresie takiej możliwości finansowania, zważywszy, że zaciągnięty kredyt pogłębiał niedofinansowanie dla fundacji, która od dłuższego czasu nie wykazywała dodatniej rentowności. Od roku 2012 generowano stratę za kolejne okresy roczne. Ponadto w roku 2014 fundacja poniosła stratę w wysokości 402.690,50 zł. Ujemny kapitał własny wynosił 533.67,27 zł, zobowiązania ogółem wynosiły 1.457.510,17 zł przy stanie majątku ogółem 923.642,76 zł. Zobowiązania publiczno-prawne wynosiły 38.959,76 zł. W Fundacji nie występowała akumulacja finansowa, a co za tym idzie - brak było wymagalnej płynności. Problemy finansowe Fundacji pogłębiały się w 2015 roku, a jej kapitał własny wskazywał na symptomy zagrożenia kontynuacji działalności fundacji z uwagi na wartość ujemną: -533.867,27 zł. (dowód: opinia biegłego z zakresu finansów i księgowości: główna z 24.05.2021 r. k. 210-223 a.s., uzupełniająca z 08.10.2021 r. k. 266-269 a.s.; sprawozdania finansowe Fundacji z lat 2013-2015 k. 114-174 a.s., k. 180-189 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dokumentów, które zostały zgromadzone w aktach sprawy, w aktach organu rentowego oraz aktach organu egzekucyjnego. Dodatkowo ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał na podstawie zeznań K. K.. Dowody z dokumentów zostały ocenione jako wiarygodne. Sąd dał wiarę również zeznaniom odwołującego, gdyż w przeważającej części korelowały z pozostałym materiałem dowodowym zebranym w sprawie.

Ustalając stan faktyczny sprawy Sąd oparł się również na opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości A. G. z 24 maja 2021 r. W ocenie Sądu przedmiotowa opinia została sporządzona w sposób fachowy. Biegły dokonał analizy udostępnionej dokumentacji finansowej Spółki z lat 2013-15 i w sposób zrozumiały odniósł się do przedstawionego mu przez Sąd zagadnienia. Sformułowane przez biegłego wnioski opinii były jednoznaczne i oparte o zaprezentowanych w niej ustaleniach i obliczeniach. Biegły odniósł się przy tym do zastrzeżeń podnoszonych przez pełnomocnika odwołującej się w piśmie procesowym z 22 czerwca 2021 r. (k. 251 a.s) wydając opinię uzupełniającą. Sąd podzielił wnioski przedmiotowej opinii w całości, uznając, że kwestia sytuacji finansowej Spółki w kontekście właściwego czasu na złożenie wniosku o upadłość została dostatecznie wyjaśniona.

Sąd Okręgowy zauważył, co następuje:

Odwołanie, jako bezzasadne, podlegało oddaleniu .

Tytułem wstępu wskazać należy, że przy rozpatrywaniu zasad przenoszenia na osoby trzecie odpowiedzialności z tytułu zaległych składek w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 300 - dalej jako „ustawa systemowa”), który stanowi, że do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j.: Dz. U. z 2019 r., poz. 900 – dalej jako o.p.), między innymi art. 107 § 1, art. 108 § 1 i 4 oraz art. 116 i 116a. Z kolei stosownie do art. 32 ustawy systemowej, do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

Zgodnie z treścią przywołanego art. 107 § 1 o.p. w przypadkach i w zakresie przewidzianym w rozdziale o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Przy czym, jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej, osoby trzecie odpowiadają również za odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych oraz koszty postępowania egzekucyjnego. Natomiast zgodnie z art. 116 § 1 o.p., w brzmieniu, jakie miał ten przepis w dacie wydania zaskarżonej decyzji, za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

1.  nie wykazał, że:

a)  we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. 2016r. poz. 978) albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015r. - Prawo restrukturyzacyjne, albo

b)  niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;

2.  nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Powyższy przepis obejmuje przesłanki pozytywne odpowiedzialności i przesłanki negatywne. Pozytywną przesłanką odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (oraz innych podmiotów w myśl art. 116a § 1 o.p.), o którą w sprawie chodzi jest wykazanie przez organ rentowy, że powstały zaległości składkowe w okresie, w którym dany członek zarządu pełnił funkcję w zarządzie i po drugie, że egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Inne przesłanki negatywne, egzonerujące odpowiedzialność członka zarządu w aspekcie dowodowym, obciążają członka zarządu kwestionującego swoją odpowiedzialność (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 4 marca 2016 r. III AUa 1681/15). Pozytywną przesłanką odpowiedzialności jest wykazanie przez organ rentowy, który obciąża obowiązek dowodzenia, że zaległości składkowe powstały w okresie, w którym członek zarządu pełnił funkcję w zarządzie, a po drugie, że egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Z kolei przesłanki negatywne, egzonerujące odpowiedzialność członka zarządu w aspekcie dowodowym, jeśli chodzi o ich wykazanie, obciążają członka zarządu kwestionującego swoją odpowiedzialność (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 4 marca 2016r., III AUa 1681/15). Jako istotne podkreślić przy tym należy za Sądem Najwyższym (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2018r., II UK 56/17), że ocena spełnienia przesłanek z art. 116 o.p. za każdym razem powinna być oceniana ex ante, a więc z perspektywy sytuacji istniejącej w dniu wydania decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności za zaległości składkowe, a nie ex post, to jest z uwzględnieniem późniejszych zdarzeń.

Nie ma przy tym wątpliwości, że art. 116 § 1 o.p. na podstawie art. 116a o.p., znajduje zastosowanie w przypadku fundacji. Przepis ten, wprowadzony ustawą z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 169, poz. 1387), stanowi, że za zaległości podatkowe innych osób prawnych niż wymienione w art. 116 odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami. Przepisy art. 116 stosuje się odpowiednio. W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej (Sejm RP IV kadencji, druk nr 414) podniesiono, że członkowie zarządu takich osób prawnych jak fundacje, stowarzyszenia, zrzeszenia, spółdzielnie winni ponosić odpowiedzialność na „zasadach identycznych” jak członkowie zarządów spółek handlowych. Zaznaczono, że „status członka zarządu fundacji jest podobny do statusu członka zarządu sp. z o.o. lub S.A.” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2012 r., I UK 229/12). W cytowanym wyżej wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że odpowiedniość stosowania art. 116 o.p. do członków zarządów stowarzyszeń (art. 116a o.p.) w zakresie odpowiedzialności za zaległości składkowe na podstawie art. 31 u.s.u.s. polegać może na takiej modyfikacji przesłanki egzoneracyjnej z art. 116 § 1 pkt 1 lit. b, która pozwala na wykazanie braku winy w niewszczęciu postępowania likwidacyjnego stowarzyszenia nieprowadzącego działalności gospodarczej. Orzeczenie to dotyczy wprawdzie stowarzyszenia, które stanowi odmienny od fundacji byt prawny, jednakże w ocenie Sądu wyrażony w nim pogląd co do możliwości modyfikacji przesłanki egzoneracyjnej znajduje zastosowanie również w przypadku fundacji nieprowadzącej działalności gospodarczej. Zdolność upadłościowa została bowiem powiązana ze spełnieniem kryteriów uznania danego podmiotu za przedsiębiorcę zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe.

W rozpatrywanej sprawie nie budziło wątpliwości, że Pani K. K. pełniła funkcję członka zarządu według daty rejestracji w KRS tj. od dnia 19 lutego 2012 r. do 28 kwietnia 2017 r. W związku powyższym termin płatności zaległości składkowych za okres od kwietnia 2015 roku do grudnia 2015 roku, jakich dotyczy zaskarżona decyzja nr (...) z dnia 30 grudnia 2019 roku, niewątpliwie upływał w okresie, kiedy odwołująca był członkiem zarządu Fundacji Pomocy (...) z siedzibą w W.. Jedna z przesłanek pozytywnych odpowiedzialności odwołującego, którą powinien wykazać organ rentowy, nie budziła więc wątpliwości. Została udowodniona przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Kolejną przesłanką pozytywną odpowiedzialności, którą kreuje art. 116 o.p., jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki (odpowiednie stosowanie do osoby prawnej jaką jest fundacja) w całości lub w części. Sformułowanie „egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna” nie oznacza, że każdorazowo chodzi o przeprowadzenie i formalne zakończenie administracyjnego postępowania egzekucyjnego albo egzekucji sądowej, gdyż takie wymaganie wyraźnie z tej regulacji nie wynika. Wobec braku ustawowej definicji egzekucji uprawnione może być stwierdzenie, że pojęcie egzekucji jest szersze niż tylko formalne jej przeprowadzenie przez organy egzekucyjne. Można przyjąć, że egzekucja to wszelkie uprawnione działania wierzyciela zmierzające do wyegzekwowania należności na podstawie tytułu wykonawczego. Egzekucją może być zatem na przykład samo wezwanie dłużnika do zapłaty. Jeżeli nie ureguluje on należności, to już wówczas można stwierdzić, że egzekucja jest bezskuteczna. Między innymi w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2010r. (II UK 157/09, LEX nr 583805) oraz 5 czerwca 2014r. (I UK 437/13, LEX nr 1483947) wskazano, że bezskuteczność egzekucji może być wykazana nie tylko na podstawie postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, ale także w inny sposób, który nie poddaje w wątpliwość oceny, że środki majątkowe podmiotu, który wszczął procedurę upadłościową nie wystarczą na zaspokojenie istotnej części jego długów. Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2013 r. (III UK 154/12, LEX nr 1463908) przyjęto, że dowodem bezskuteczności egzekucji będzie przede wszystkim, wydane po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego przez organ egzekucyjny, postanowienie o umorzeniu postępowania z uwagi na bezskuteczność egzekucji (art. 59 ustawy z 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jedn.: Dz. U. z 2017r., poz. 1201). Jednak stan bezskuteczności egzekucji może być stwierdzony również w toku egzekucji administracyjnej lub sądowej, czego konsekwencją jest możliwość zwrócenia się przez organ egzekucyjny (lub wierzyciela w toku egzekucji sądowej) do sądu o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku.

W 2019 roku Dyrektor Zakładu Ubezpieczeń Społecznych działając jako organ egzekucyjny prowadził egzekucję z majątku fundacji, jednak pomimo podjęcia szeregu czynności organ ten nie zdołał ustalić i zastosować środka egzekucyjnego, który pozwoliłby na wyegzekwowanie należności z tytułu nieopłaconych składek. Wobec powyższego organ egzekucyjny stwierdził bezskuteczność prowadzonego postępowania postanowieniem z dnia 25 lipca 2019 roku. W uzasadnieniu tego postanowienia organ egzekucyjny wskazał, że w czasie czynności egzekucyjnych ustalono, że w toku prowadzonego postępowania dokonano zajęcia prawa majątkowego w postaci zajęcia wierzytelności u Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego (...), jednak zastosowany środek okazał się nieskuteczny. W wyniku prowadzonego postępowania ustalono również, że Fundacja nie jest właścicielem, współwłaścicielem ani użytkownikiem wieczystym nieruchomości, na który Zakład Ubezpieczeń Społecznych mógłby dokonać zabezpieczenia wierzytelności, poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej. Jedynym majątkiem jaki udało się ustalić był pojazd osobowy marki R. (...) kat z 1997 r., mający niską wartość rynkową, a co za tym idzie w przypadku przeprowadzenia skutecznej licytacji ww. ruchomości organ egzekucyjny nie zdołałby się w pełni zaspokoić ze środków uzyskanych z ewentualnej sprzedaży.

Biorąc pod uwagę wskazane okoliczności, w tym przebieg postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciw fundacji wielość dłużników i wysokie kwoty zaległości, nie ma zdaniem Sądu podstaw do tego, by negować bezskuteczność egzekucji z majątku fundacji.

Zdaniem Sądu powyższe oznacza, że bezskuteczność egzekucji zobowiązań Fundacji Pomocy (...) zachodzi, czego z kolei wymaga do przeniesienia odpowiedzialności art. 116 Ordynacji podatkowej. To zaś prowadzi do wniosku, że organ rentowy wykazał dwie wskazane na wstępie rozważań przesłanki pozytywne odpowiedzialności K. K. za zobowiązania składkowe fundacji, w której była członkiem zarządu. W tej sytuacji odwołująca, chcąc się od niej zwolnić, mogła dowodzić istnienia przesłanek negatywnych, na które wskazuje art. 116 § 1 pkt 1 i 2 o.p. Ciężar dowodu obciążał jednak odwołującą, a nie organ rentowy.

Sąd zwraca uwagę, że w aktualnym orzecznictwie wskazuje się, że na gruncie komentowanego przepisu mamy do czynienia z odwróceniem ciężaru dowodu. Organ podatkowy (rentowy), orzekając o odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe (składkowe), jest zobowiązany wykazać okoliczność pełnienia obowiązków członka zarządu w czasie powstania zobowiązania podatkowego (składkowego), które przerodziło się w dochodzoną zaległość podatkową (składkową) oraz bezskuteczność egzekucji wobec spółki. Natomiast ciężar wykazania którejkolwiek z okoliczności uwalniających od odpowiedzialności spoczywa na członku zarządu (zob. wyr. NSA z dnia 13 kwietnia 2016r., II FSK 394/14, LEX oraz z dnia 7 kwietnia 2016r., I GSK 892/14, LEX).

Odwołująca się podniosła zarzut naruszenie prawa materialnego tj. art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji Podatkowej twierdząc, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych błędnie uznał, że nie zaistniała żadna z przesłanek wyłączających odpowiedzialność skarżącej za zobowiązania Fundacji Pomocy (...) z siedzibą w W.. Odwołująca zaznaczyła, że w niniejszej sprawie doszło do wyłączenia odpowiedzialności strony odwołującej się, poprzez wskazanie braku winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

Nieprawidłowe jest twierdzenie skarżącej, że zawarcie w dniu 22 kwietnia 2016 roku przez Fundację reprezentowaną wówczas przez K. K. z organem rentowym umowy nr (...) o rozłożenie na raty należności z tytułu nieopłaconych składek, stanowi przesłankę łagodzącą, zwalniającą ją z odpowiedzialności za niezgłoszenie upadłości fundacji lub za nie otwarcie postępowania układowego.

Zdaniem Sądu strona odwołująca nie wykazała, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości fundacji nastąpiło bez jej winy, a zastosowanie art. 116 § 1 Ordynacji Podatkowej w przedmiotowej sprawie było prawidłowe.

Trafnym jest uznanie, że zawarcie przez odwołującą umowy spłaty ratalnej zadłużenia z tytułu niespłaconych składek w żadnym wypadku nie stanowi okoliczności łagodzącej, nie może być również postrzegane jako otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2020 r. poz. 814) ani jako zatwierdzenie układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Zawarcie umowy ratalnej spłaty zadłużenia z tytułu zaległych składek z organem rentowym stanowiło jedynie rozłożenie płatności na raty i jako takie należy je rozumieć.

Istotne - z punktu widzenia powołanej przesłanki egzoneracyjnej z art. 116 § 1 pkt 1 lit. a) o.p. - jest pojęcie „właściwego czasu” do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Na gruncie prawa podatkowego brak regulacji w tym zakresie. Zasadne jest zatem odwołanie się do norm prawa upadłościowego, a konkretnie art. 21 ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe (dalej: u.p.u.n.), który stanowił w brzmieniu właściwym dla sprawy niniejszej, że dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Przepis ten expressis verbis określa termin, w którym dłużnik jest zobowiązany najpóźniej zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. W świetle tej regulacji nie powinno więc budzić wątpliwości, że wniosek o ogłoszenie upadłości można uznać za złożony we „właściwym czasie” tylko wtedy, gdyby nie upłynęło więcej niż dwa tygodnie od chwili, gdy długi spółki przewyższyły wartość jego majątku. Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, jak wskazał NSA, że termin 14 dni od chwili stwierdzonej niewypłacalności, o której mowa w art. 11 ust. 2 u.p.u.n. jest terminem maksymalnym dla złożenia wniosku, liczonym od wystąpienia przyczyny uzasadniającej jego zgłoszenie. Rygor, o którym mowa w art. 21 ust. 1 p.u.n., jest emanacją naczelnej zasady prawa upadłościowego (tj. ochrony praw wierzycieli) i jako taki powinien być interpretowany w świetle art. 116 o.p. ściśle.

W tym kontekście Sąd opierając się na opinii biegłego ustalił, że termin złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przypadał na dzień 14 kwietnia 2015 roku, w którym to terminie K. K. pełniła funkcję członka zarządu. Zgodnie z opinią biegłego przesłanki do upadłości, jako właściwy czas do złożenie wniosku o upadłość, przez Zarząd Fundacji Pomocy (...) nastąpiły w tej dacie głównie na skutek utraty płynności finansowej fundacji, w dacie 31 grudnia 2014 r., oraz zobowiązań przekraczających stan istniejącego majątku fundacji, na kwotę 533.67,27 zł, na ten dzień bilansowy. Biegły zaznaczył, że przy wymogu sporządzenia sprawozdania finansowego za 2014 rok, w okresie 3 miesięcy po dniu bilansowym (31 marca 2015 r.) – przesłanki do upadłości, zgodnie z regułą prawa upadłościowego z 2003 roku, nastąpiły w okresie 14 dni, po powzięciu informacji o stanie finansowym fundacji to jest w dacie 14 kwietnia 2015 r. Zdaniem biegłego był to właściwy czas, do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez funkcjonujący zarząd. Dane fundacji za 2015 rok (ostatnie dane sprawozdawcze, złożone w KRS) wykazywały pogarszający się stan finansowy Fundacji. Wówczas ujemny kapitał własny wynosił 86.136,94 zł, co stanowiło wartość niepokrytych zobowiązań, z istniejącego majątku fundacji które przewyższają wartość tego majątku o powyższą kwotę. Pomimo zawartego układy ratalnego od maja 2016 roku, zobowiązania publicznoprawne zwiększyły się do kwoty 63.73,53 zł. Fundacja nie dotrzymała warunków tego układu i został zerwany, w dacie 15 maja 2017 r., tuż po złożeniu rezygnacji przez odwołującą z pełnieni funkcji członka zarządu. Ponadto zerwanie warunków układu spowodowało jego unicestwienie, to znaczy ma taki skutek jakby ten układ w ogóle nie istniał, bowiem przywrócono do spłaty stan istniejącego zadłużenia wobec ZUS, od momentu wystąpienia zaległości, tj. od maja 2013 roku. Następnie w opinii uzupełniającej z dnia 8 października 2021 r. stwierdził, że nie podziela stanowiska pełnomocnika pozwanej, że pozwana nie odpowiada za zaległości powstałe po dniu rezygnacji, z funkcji oraz nie podziela stanowiska pozwanej, iż zawarcie układu było restrukturyzacją. Zdaniem Biegłego było to jedynie rozłożenie na raty, a układ zawarty był w okresie 2016 roku, kiedy pozwana pełniła funkcję członka zarządu, ale zerwanie go po dniu 27 grudnia 2017 r., przez fundację, zarówno nie obciąża pozwanej w tym względzie, ani też nie usprawiedliwia, w kontekście nadal nie spłacanego zadłużenia.

Skoro zatem termin złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przypadał na dzień 14 kwietnia 2015 roku, w którym to terminie K. K. pełniła funkcję członka zarządu, zatem zgodnie z art. 21 pkt 1 u.p.u.n. do złożenia takiego wniosku była wówczas zobowiązana. Zgodnie z powyższym, zdaniem Sądu odwołująca ponosi winę za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości w odpowiednim czasie.

Z uwagi na powyższe chybiony jest zarzut skarżącej naruszenia art. 116 § 1 pkt 1 o .p. przez błędną jego wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie. Wbrew założeniu, leżącemu u podstaw tego zarzutu, w postępowaniu ustalono, w jakim terminie skarżąca powinna zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości fundacji, aby uwolnić się od odpowiedzialności za jej zobowiązania oraz że nie wykazała ona, aby niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. Wbrew sugestiom skarżącej zawarcie układu i terminowe jego regulowanie przez czas jego trwania, jak również przez kilka miesięcy po jego zakończeniu pełnienia funkcji członka zarządu nie zwalnia jej z odpowiedzialności za zaległości fundacji. W konsekwencji orzeczenie o odpowiedzialności odwołującej jako członka zarządu tytułu nieopłaconych składek fundacji, wobec niewykazania przez nią zaistnienia przesłanki uwalniającej ją od odpowiedzialności na podstawie art. 116 § 1 pkt 1 o.p., miało uzasadnienie faktyczne i podstawę prawną.

Podsumowując, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł o oddaleniu odwołania.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 k.p.c. Wartość przedmiotu sporu w rozpatrywanej sprawie wynosiła 45.527,23 zł. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalona została na podstawie obowiązującego w dacie wszczęcia postępowania (wrzesień 2017r.) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018r., poz. 265) i wyniosła 3.600,00 zł (§ 2 pkt 5 rozporządzenia).

SSO Renata Gąsior