Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lipca 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Jarząbek

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 lipca 2022 r. w Warszawie

sprawy T. T.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek odwołań T. T.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 4 sierpnia 2017r. znak (...),

z dnia 4 sierpnia 2017 r. znak (...)

oddala odwołania.

Sygn. akt VII U 97/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 20 lipca 2022 roku

T. T. 12 września 2017 r. (data prezentaty) złożyła odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej z dnia 4 sierpnia 2017 r., znak: (...), zaskarżając tę decyzję w całości. Zaskarżonej decyzji odwołująca zarzuciła:

1)  przywołanie błędnej podstawy prawnej wydanej decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury, tj. art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1, z jednoczesnym rażącym naruszeniem art. 33 ust. 1, który obniżonej wysokości określa wyłączne przesłanki takiej decyzji, a w konsekwencji bezprawne ponowne jej ustalenie w drastycznie obniżonej wysokości;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego odwołującej świadczenia emerytalnego, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego;

3)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego odwołującej świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego odwołującej prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

4)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w zw. z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu godności odwołującej, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego, poprzez przyjęcie, że służba odwołującej stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie odwołujące – w akcie prawnym rangi ustawy – winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których odwołująca w żaden sposób nie przyczyniła się;

5)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasady domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990 r. za winnych zasługujących na penalizację;

6)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu odwołującej osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia odwołującej prawa do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

W uzasadnieniu odwołująca wskazała, że w marcu 1953 r. uczęszczała prywatnie na kurs maszynopisania i tam uzyskała informację od przedstawiciela Komendy Głównej MO, że są przyjęcia do pracy na stanowiska maszynistek w Komendzie Głównej MO – etaty cywilne. W kwietniu 1953 r. rozpoczęła pracę maszynistki, a po kilku miesiącach została skierowana do sortowania nadesłanych z terenu Polski źle sporządzonych dowodów osobistych. Praca polegała na sprawdzeniu i przekazywaniu do zniszczenia dowodów w razie wykrytych błędów. Odwołująca wskazała, że trwało to do 1954 r. Następnie z braku pracy została zwolniona, lecz zaproponowano jej przejście do Komendy Stołecznej MO. Podniosła, że pracowała początkowo w Wydziale Prewencji, a potem w Wydziale Kryminalnym w Sekcji do walki z nierządem. Około 1965 r. została przeniesiona do Komendy Dzielnicowej MO (...), gdzie pracowała do chwili przejścia na emeryturę. T. T. wskazała, że nigdy nie pracowała w służbie bezpieczeństwa.

W konkluzji odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji przez przyznanie świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 3.488,35 złotych brutto oraz zasądzenie od organu kosztów postępowania według norm przepisanych (odwołanie - k. 3-8, a.s.).

T. T. 12 września 2017 r. (data prezentaty) T. T. wniosła również odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o ponownym ustaleniu wysokości renty z dnia 4 sierpnia 2017r., znak: (...), wskazując na tę samą argumentację. Ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie świadczenia rentowego w dotychczasowej wysokości oraz zasądzenie od organu na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych (odwołanie – k. 9-14, a.s.).

W odpowiedzi na powyższe odwołania Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołań w całości oraz zasądzenie od odwołującej na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W ocenie organu rentowego zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a także o informację nr 316547/2017 z dnia 24 maja 2017 r. o przebiegu służby T. T. sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej, z której wynika, że pełniła on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ww. ustawy (odpowiedź na odwołanie – k. 16-17, a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 28 października 2019r. sygn. akt III AUo 6535/19 Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie (postanowienie – k. 53, a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

T. T. urodziła się (...) W dniu 9 kwietnia 1953 r. odwołująca została przyjęta do pracy w Milicji Obywatelskiej, na stanowisko maszynistki z (...) grupą uposażenia. Od 1 lipca 1954 r. wykonywała służbę na stanowisku referenta. Z kolei od 1 marca 1956 r. wykonywała służbę na stanowisku referenta sekcji do walki z nierządem w Wydziale (...). W dniu 28 kwietnia 1956 r. awansowała do stopnia kaprala, a 6 maja 1959 r. ukończyła 2-tygodniowy kurs do walki z nierządem. Dnia 31 grudnia 1961 r. awansowała do stopnia sierżanta MO. W 1962 r. rozpoczęła naukę w szkole średniej. Od dnia 1 września 1965 r. wykonywała służbę na stanowisku starszego referenta, zaś od dnia 16 listopada 1965 r. na stanowisku inspektora. W dniu 1 stycznia 1966 r. została skierowana do pracy w Wydziale do spraw walki z przestępstwami kryminalnymi. W tym czasie uzyskiwała informacje operacyjne od kobiet trudniących się nierządem. W grudniu 1962 r. wytypowała, opracowała i pozyskała tajnego współpracownika. Podczas pracy w Wydziale do Spraw Walki z Przestępstwami Kryminalnymi opracowała czterech kandydatów na tajnych współpracowników. W październiku 1963 r. awansowała do stopnia starszego sierżanta. Dnia 13 czerwca 1967 r. ukończyła naukę w (...) Liceum Ogólnokształcącym (...) w W.. Wykazywała zainteresowanie poufnymi środkami pracy – w 1968 r. pozyskała 1 jednostkę TW, nadto dążyła do rozszerzenia stanu TW opracowując drugą jednostkę. W lipcu 1970 r. awansowała do stopnia podporucznika, z kolei w 1973 r. do stopnia porucznika. W latach 1968-1970 uczęszczała na Studium (...) SO w Szczytnie. W okresie od 1 stycznia 1970 r. do 1 stycznia 1972 r. pracowała z jedną jednostką sieci TW, którą opracowała i pozyskała w tym okresie. Nadto miała w opracowaniu jeszcze dwie jednostki sieci TW. Założyła dwa rozpracowania operacyjne, które zakończyła z wynikiem pozytywnym. Ukończyła cykl doskonalenia zawodowego trwający od 15 września 1971 r. do 30 maja 1974r. Od 1 lutego 1973 r. do 31 grudnia 1973 r. współpracowała z jednym TW oraz opracowała dwóch kandydatów. Prowadziła samodzielnie rozpracowania operacyjne w szczególności na meliny kuplerskie, prezentując dobrą znajomość zagadnienia. W 1974 r. pracowała w zespole zajmującym się zwalczaniem sprawców kradzieży, fałszerstw i oszustw osiągając w tej kategorii przestępstw dobre wyniki wykrywalności. Współpracowała z siecią tajnych współpracowników oraz inwigilowała przestępców. Brała aktywny udział w działaniach profilaktyczno-represyjnych (akta służby T. T.: opinie służbowe, wnioski personalne – nienumerowane karty).

Decyzjami Dyrektora Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej z dnia 29 marca 1983r. odwołującej się przyznano prawo do emerytury milicyjnej od 1 maja 1983 r. w kwocie 13.243 zł oraz prawo do milicyjnej renty inwalidzkiej od 1 maja 1983 r. w kwocie 11.685 zł. Wysokość emerytury i renty była następnie waloryzowana. Decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o waloryzacji policyjnej emerytury z dnia 27 lutego 2017r. ustalono emeryturę od 1 marca 2017 r. w kwocie 3.072,99 zł. W dniu 24 maja 2017 r. została wydana przez Instytut Pamięci Narodowej informacja o przebiegu służby nr (...), w której wskazano, że T. T. w okresie od 9 kwietnia 1953 r. do 14 grudnia 1954 r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z 24.05.2017 r. – nienumerowane karty a.r.).

W dniu 4 sierpnia 2017 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA wydał kolejną decyzję o ponownym ustaleniu wysokości emerytury, na mocy której dokonano ponownego ustalenia wysokości emerytury, na kwotę 3.098,96 zł, przysługującej od 1 października 2017 r. W dniu 4 sierpnia 2017 r. wydano także kolejną decyzję tego samego organu o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej. Ustalono, że renta inwalidzka III grupy zgodnie z art. 22a ust. 2 wynosi 750,00 zł, a także, iż nie wypłaca się renty inwalidzkiej z uwagi na posiadanie prawa do korzystniejszej emerytury policyjnej (decyzja o ustaleniu prawa do milicyjnej renty inwalidzkiej z dnia 29 marca 1983 – k. 4, decyzja o ustaleniu prawa do emerytury milicyjnej – k. 2, decyzja o waloryzacji emerytury policyjnej z dnia 27 lutego 2017 r. – k. 5, informacja o przebiegu służby z dnia 24 maja 2017 r, informacja o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej z dnia 4 sierpnia 2017 r. – k. 9, informacja o ponownym ustaleniu wysokości emerytury – k. 11 – akta MSWiA.).

Ubezpieczona nigdy nie podjęła współpracy i czynnie nie wspierała osób oraz organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (okoliczność bezsporna).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym aktach organu rentowego oraz w aktach służbowych odwołującej z okresu służby w latach 1953-1983. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował ani odwołujący, ani organ rentowy, a poza tym nie zachodziły takie okoliczności, które wskazywałyby na nieautentyczność ww. dokumentów, bądź odwoływanie się w nich do informacji i zdarzeń, które nie odpowiadają stanowi rzeczywistemu. Ponadto Sąd przeprowadził dowodów z przesłuchania i ocenił zeznania odwołującej T. T. w charakterze strony. Zeznania ubezpieczonej są wiarygodne jedynie w tej części, gdzie relacjonuje przebieg swojej kariery zawodowej, przedstawiając kolejno zajmowane stanowiska. W pozostałej części wymieniony dowód jest niewiarygodny, bo ubezpieczona próbowała pomniejszyć własne, zaangażowanie i rangę swojej działalności w ramach służby. W szczególności wskazywała, że jedynie okazjonalnie, pod naciskiem przełożonych opracowywała albo pozyskała tajnego współpracownika. Omówione twierdzenia nie mają jakiegokolwiek potwierdzenia w materiale dowodowym, dlatego Sąd uznał je za niewiarygodne i obliczone na uzyskanie podwyższenia świadczeń ubezpieczeniowych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało oddaleniu.

Spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy decyzja ponownie ustalająca wysokość przysługującej T. T. emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej jest zgodna z obowiązującymi przepisami prawa, czy też – zgodnie z żądaniem odwołującej – winna podlegać zmianie. Stanowisko odwołującej koncentrowało się na zakwestionowaniu zastosowanych wobec niej przepisów wprowadzonych na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), w oparciu o które organ emerytalny ponownie przeliczył przysługującą jej emeryturę policyjną i policyjną rentę inwalidzką, z uwzględnieniem okresów służby na rzecz totalitarnego państwa, co prowadziło do obniżenia wysokości emerytury.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonej, przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016 r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013 r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

Organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury ubezpieczonego trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującego. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżone decyzje jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonej, sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej.

Wymaga przy tym podkreślenia, że ogranicza się on jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczona T. T. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od dnia 10 września 1951 r. do dnia 31 marca 1990r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonej została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z 16 września 2020 r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez S. M. służby na rzecz totalitarnego państwa nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r.). W tym też kontekście warto zwrócić uwagę na podsumowanie powyższego wątku dokonane w uzasadnieniu wspomnianej uchwały. Sąd Najwyższy zwrócił tam uwagę, że skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd będzie zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym wypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, czy też zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN).
W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Wskazał poza tym, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy, okolicznością, której nie można pominąć, jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (§ 92 uchwały SN).

Uwzględniając powołane wyżej poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe w celu weryfikacji ustaleń odnośnie służby odwołującej, przyjętych przez organ rentowy jako podstawę wydania zaskarżonych decyzji. W tym celu poddał analizie dokumenty z akt służby ubezpieczonej. Potwierdzają one, że w okresie służby w MO T. T. pełniła służbę w jednostkach odpowiadających wymienionym przez IPN rodzajom jednostek określonych w art. 13b ust. 1 pkt 5 ustawy zaopatrzeniowej. Z dokonanej analizy w tym zakresie wynika, że odwołująca została przyjęta do służby w Milicji Obywatelskiej z dniem 9 kwietnia 1953 r. na stanowisko maszynistki w XI grupie uposażenia. Od 1 marca 1956 r. wykonywała służbę na stanowisku referenta do walki z nierządem w Wydziale (...). Od 1966 r. została skierowana do pracy w Wydziale do spraw walki z przestępstwami kryminalnymi. W 1974 r. pracowała w zespole zajmującym się zwalczaniem sprawców kradzieży, fałszerstw i oszustw sięgając w tej kategorii przestępstw dobre wyniki w wykrywalności.

Służba ubezpieczonej była związana z działalnością w jednostkach wypełniających zadania operacyjno-informacyjne, niezbędne dla działalności Służby Bezpieczeństwa. O ile sam fakt służby w strukturach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w tym także Służby Bezpieczeństwa PRL, na tle cytowanego wyżej orzecznictwa, nie przesądza jeszcze o uznaniu danej służby za zrealizowaną na rzecz państwa totalitarnego, o tyle dołączone do akt sprawy dokumenty potwierdzają, że w analizowanych latach służby odwołująca realizowała czynności operacyjne. W tym zakresie Sąd miał na względzie zawarte w opiniach służbowych, wnioskach personalnych oraz wnioskach o nadanie stopnia MO, w przypadku tych drugich mając na uwadze, iż zawierały uzasadnienie wnioskowanych zmian warunków służby odwołującej, bądź przyznania jej wyższego stopnia milicyjnego. Odwołująca oprócz oficjalnych obowiązków służbowych realizowała również cele operacyjne i informacyjne. Uzyskiwała informacje od kobiet trudniących się nierządem. We wnioskach i opiniach odwołującej, wskazywano przede wszystkim, że jest pracownikiem, który dobrze realizuje zlecone jej zadania operacyjne, samodzielnie prowadzi rozpracowania operacyjne w szczególne na meliny kuplerskie reprezentując w nich dobrą znajomość zagadnienia. Ubezpieczona pracując w Wydziale do spraw walki z przestępstwami kryminalnymi opracowała czterech kandydatów na tajnych współpracowników. Dążyła do rozszerzenia stanu TW, także w późniejszym okresie była oceniania, jako pracownik wykazujący się postępami w pracy operacyjnej, zwiększała ilość osób – kontaktów, posiadała dobre przygotowanie teoretyczne i praktyczne do pracy operacyjnej. Informacje o prowadzeniu przez odwołującą zadań operacyjnych znajdują się praktycznie we wszystkich opiniach służbowych z okresu służby.

W swoich zeznaniach odwołująca wskazała jednoznacznie, że nie podjęła współpracy i nie wspierała osób lub organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego. Powołane wcześniej okoliczności potwierdzają, że praca odwołującej nie tylko skupiała się na działalności operacyjnej, lecz ponadto była realizowana w ramach zadań Służby Bezpieczeństwa. Również i taka okoliczność wynika jednoznacznie z akt przebiegu jej służby, które potwierdzają sygnalizowana wyżej okoliczność, iż przez znaczną część spornego okresu T. T. pracowała w wydziałach Służby Bezpieczeństwa. Informacje w tym zakresie znajdują się we wnioskach personalnych z lat 1953-1976, gdzie wskazywano na fakt realizowania przez ubezpieczoną działań operacyjnych. W dokumentach zawierających oceny pracy ubezpieczonego z późniejszego okresu podkreślano, iż dostarczała szeregu informacji operacyjnych, należycie wywiązywała się z obowiązków. Okoliczności te stanowiły zresztą jedną z głównych przyczyn kierowania ją na wyższe stanowiska w strukturach Służby Bezpieczeństwa. Dokumentacja w aktach służby T. T. potwierdza, że odwołująca w pracy na rzecz Służby Bezpieczeństwa przejawiała daleko idące zaangażowanie. Praktycznie w każdym dokumencie zawierającym ocenę jej pracy podkreślano jej zaangażowanie w wykonywanie obowiązków służbowych, dobre przygotowanie oraz właściwą postawę polityczną.

Zgodnie z art. 15 c pkt 5 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (…), przepisów ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

Ubezpieczona w postępowaniu stwierdziła jednoznacznie, że nie podjęła współpracy i wspierała czynnie osób lub organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego, zatem nie spełniła warunku z art. 15 c pkt 5 powołanej wyżej ustawy.

Z uwagi na opisane okoliczności Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zmiany zaskarżonych decyzji. Dokonując analizy wyników przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego Sąd ocenił, że w przypadku odwołującej T. T. istnieją podstawy do zakwalifikowania okresu jej służby w spornym okresie jako służby na rzecz państwa totalitarnego w rozumieniu art. 13b ust. 1 pkt 5 ustawy zaopatrzeniowej.