Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Barbara Bojakowska

Protokolant: Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. P. (1)

przeciwko C. P.

o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 31 maja 2022 roku, sygnatura akt I C 483/21

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego poniesionymi przez powoda.

Sygn. akt I Ca 355/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Łasku w sprawie z powództwa M. P. (1) przeciwko C. P. o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej, ustalił, że z dniem 6 września 2016 roku wygasła bezpłatna i dożywotnia służebność osobista ustanowiona umową darowizny z 14 października 1999 roku, zawartą
w formie aktu notarialnego Repertorium A nr (...) sporządzonego przed Notariuszem M. P. (2) w Kancelarii Notarialnej w Ł., na rzecz C. P.
na nieruchomości położonej w W. 8, gmina Ł., oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Łasku prowadzi księgę wieczystą
o nr (...), polegająca na prawie korzystania z dwóch izb od strony południowej w budynku mieszkalnym (pkt 1) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda 757 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 2).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

14 października 1999 roku przed notariuszem M. P. (2) w Kancelarii Notarialnej w Ł. zawarta została umowa darowizny (akt notarialny Rep. A nr (...)),
na podstawie której M. i C. małżonkowie P. przenieśli na rzecz M. P. (1) własność nieruchomości położonej w W. 8, gmina Ł., dla której Sąd Rejonowy w Łasku prowadzi księgę wieczystą (...). Obdarowany M. P. (1) ustanowił nieodpłatnie na rzecz darczyńców - M. i C. małżonków P. na części nabytej nieruchomości, to jest na działce nr (...), dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie korzystania z dwóch izb od strony południowej
w budynku mieszkalnym posadowionym na ww. nieruchomości (§ 7 umowy darowizny). Służebność ta została ujawniona w dziale III księgi wieczystej.

Sąd Okręgowy w Sieradzu II Wydział Karny 26 kwietnia 2010 roku (II K 4/10) wydał wyrok w sprawie C. P., oskarżonego o to że: w dniu 6 września 2006 r.
w miejscowości W., powiat (...), w zamiarze pozbawienia życia swojej żony M. P. (3) działając ze szczególnym okrucieństwem polał ją substancją łatwopalną
i podpalił powodując u niej rozległe i głębokie oparzenia głowy, szyi, klatki piersiowej, tułowia, powłok brzusznych, kończyn górnych i lewej kończyny dolnej, obejmujące 63 % powierzchni ciała z następową posocznicą i wstrząsem septycznym, głębokie i rozległe oparzenia dróg oddechowych z następową niewydolnością krążeniowo-oddechową,
w następstwie których zmarła 18 września 2006 r., to jest o czyn z art. 148 § 2 pkt. 1 k.k. Oskarżonego uznano za winnego dokonania zarzucanego mu czynu z tą zmianą, w jego opisie że po zwrocie: „18 września 2006 r.” dodano, zwrot: „przy czym w czasie jego popełnienia miał ograniczoną w stopniu znacznym zdolność rozumienia jego znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem”, to jest za winnego dokonania czynu wyczerpującego dyspozycję
art. 148 § l k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. i za to na podstawie art. 148 § 1 k.k. wymierzono mu karę 15 lat pozbawienia wolności.

Pozwany w okresie od 6 września 2006 r. nie korzystał z przysługującej
mu służebności osobistej. Po wyjściu z zakładu karnego zamieszkał na posesji swojej siostrzenicy w tej samej miejscowości.

Stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów dołączonych do akt sprawy, zeznań świadków i zeznań stron.

Sąd wskazał na art. 293 § 1 k.c. i art. 297 k.c. i stwierdził, że pozwany w okresie
od 2006 roku do 2021 roku odbywał karę 15 lat pozbawienia wolności. Tym samym
od 6 września 2006 roku nie wykonywał ustanowionej na jego rzecz służebności osobistej polegającej na prawie korzystania z dwóch izb od strony południowej w budynku mieszkalnym posadowionym na nieruchomości powoda położonej w W. 8.

Podniesiono ponadto, że dziesięcioletni termin, o którym mowa w art. 293 k.c., jest terminem zawitym prowadzącym do wygaśnięcia prawa podmiotowego, zaliczanym
do kategorii terminów prekluzji pozasądowej. Wygaśnięcie służebności wskutek bezczynności podmiotu uprawnionego jest jedną ze szczególnych przyczyn wygaśnięcia służebności, tzn. przyczyn charakterystycznych dla tego właśnie prawa. Wygaśnięcie służebności oznacza jej całkowite unicestwienie. Skutek ten następuje z mocy prawa (ex lege) wraz z upływem oznaczonego terminu.

Stwierdzono zatem, iż służebność osobista na rzecz C. P. wynikająca z umowy darowizny z 14 października 1999 r. wygasła na skutek niewykonywania 6 wrześniu 2016 r. z upływem 10 lat od niewykonywania uprawnień.

Podniesiono, że wygaśnięcie służebności następuje z mocy prawa i dlatego sam upływ terminu jest wystarczający do powstania skutku w postaci wygaśnięcia służebności.

O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od ww. wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w całości, zarzucając: naruszenie art. 5 k.c., poprzez jego niezastosowanie w przedmiotowej sprawie, pomimo,
że ustalenie z dniem 6 września 2016 r. wygaśnięcia bezpłatnej i dożywotniej służebności osobistej jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, tj. braku zapewnienia ojcu
na starość opieki, a przede wszystkim warunków mieszkaniowych, okazaniu braku wdzięczności za darowiznę uczynioną przez pozwanego na rzecz powoda, w postaci przekazania przez ojca całego dorobku życia - domu i gospodarstwa. Niezrozumienie,
że pozwany ma 79 lat, jest osobą schorowaną, któremu należy się na starość godne życie. Naruszenie zasad współżycia społecznego polega także na tym, że powód mimo,
iż zawdzięcza ojcu cały swój majątek, w którym mieszka, to nie wykazuje żadnego zainteresowania losem ojca, nie kontaktuje się z nim, nie odwiedza, nie przekazuje
też żadnego wsparcia tak materialnego, jak i finansowego na zaspokojenie potrzeb życiowych, co by nie było własnego ojca.

Skarżący wniósł także o przeprowadzenie dowodu z dokumentacji medycznej stanu zdrowia pozwanego, listu wysłanego do (...) przez pozwanego celem wykazania faktu interesowania się służebnością przez pozwanego, oraz aktualnym stanem zdrowia pozwanego.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i orzeczenie o kosztach za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji pozwanego w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wyrokowania do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie i podlega oddaleniu.

Apelujący nie podnosił zarzutów procesowych związanych z podstawą faktyczną
a zatem Sąd Okręgowy pozostaje związany poczynionymi w sprawie ustaleniami. Ustalenia
te Sąd Okręgowe czyni zatem również podstawą własnego orzeczenia.

Dla porządku trzeba przypomnieć, że wygaśnięcie służebności na podstawie
art. 293 k.c. wskutek niewykonywania prawa przez 10 lat ma miejsce z mocy prawa (ex lege). Dzieje się zatem niezależnie od woli stron. Sam zaś wyrok sądu ma jedynie charakter deklaratoryjny. W wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku - Białej z 21 grudnia 2017 r.,
sygn. akt II Ca 826/17, stwierdzono, że „wygaśnięcie służebności w rozumieniu art. 293 k.c. następuje z mocy samego prawa i w razie potrzeby stwierdzenia wygaśnięcia służebności można wytoczyć powództwo w trybie art. 189 k.p.c.”.

Ponadto przesłanką wygaśnięcia służebności jest tylko sam fakt niewykonywania tego prawa przez 10 lat. Przyjmuje się bowiem, że skoro osoba uprawniona do służebności
nie wykonuje tego prawa przez tak długi okres, to nie zależy jej na tym prawie. Innymi słowy, nie jest ta służebność dla strony niezbędna.

Skutek opisany w art. 293 § 1 k.c. w zw. z art. 297 k.c., tj. wygaśnięcie służebności osobistej, nastąpi w razie nieprzerwanego 10-letniego niekorzystania ze służebności. Każdy przejaw korzystania z niej przerywa bieg tego terminu, a odcinki pomiędzy poszczególnymi działaniami nie sumują się. W przypadku przerwania tego terminu, zaczyna on biec od nowa. Natomiast same przyczyny, nie korzystania ze służebności, nie mają istotnego znaczenia. Przesłanką wygaśnięcia służebności mieszkania jest bowiem tylko niewykonywanie tego prawa przez 10 lat.

Kwalifikacja niekorzystania ze służebności jest niezależna od charakteru jej przyczyny, tzn. okoliczności, czy ma ona charakter obiektywny, czy subiektywny. Niekorzystanie ze służebności może być więc zarówno wynikiem świadomego zaniechania przez uprawnionego, które wyraża jego brak zainteresowania tym prawem, jak i może wynikać z nieświadomości przysługującego mu prawa albo z powstania obiektywnej przeszkody w korzystaniu ze służebności (zob. np. wyrok Sądu Rejonowego w Koninie
z 8 października 2015 r., sygn. akt I C 1374/14).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy oraz mając na uwadze zarzuty apelacyjne, należy wskazać, iż Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie ustalił prawidłowo okoliczności związane z wygaśnięciem dożywotniej służebności osobistej ustanowionej
na rzecz C. P. na nieruchomości położonej w W. 8.

Nie ma racji strona skarżąca, że naruszono w sprawie art. 5 k.c.

Roszczenie powoda nie narusza bowiem art. 5 k.c. Klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące (summum ius summa iniuria), nie dające się zaakceptować
z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. Należy jednak pamiętać, że istotą prawa cywilnego jest ochrona praw podmiotowych, tak więc odmowa udzielenia tej ochrony osobie, która korzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo i musi być uzasadniona istnieniem szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych i nieakceptowanych.

Sąd Okręgowy ponownie rozważając materiał dowodowy sprawy nie dopatrzył się
w działaniu powoda sprzeczności ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem jego prawa.

Pozwany wobec matki powoda dopuścił się dokonania czynu wyczerpującego dyspozycję art. 148 § l k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. i za to na podstawie art. 148 § 1 k.k. wymierzono mu karę 15 lat pozbawienia wolności, co świadczy, że sam postąpił wbrew normom moralnym i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie.

Nadto zgodnie z utrwalonym w judykaturze stanowiskiem wskazać należy, iż nie może powoływać się na omawianą instytucję ten, kto sam takie zasady narusza
(tak: Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 12 czerwca 2013 r.).

Podkreślić należy, iż zastosowanie art. 5 k.c. jest możliwe jedynie w wyjątkowych wypadkach. W poglądach wypracowanych przez orzecznictwo i doktrynę dominuje przekonanie, że konstrukcja nadużycia prawa podmiotowego ma charakter wyjątkowy.
W szczególności w wyroku z dnia 25 sierpnia 2011 r. II CSK 640/10 (lex nr 964496)
Sąd Najwyższy wskazał, że istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych,
a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw mają charakter wyjątkowy. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na jego wyjątkowy - w powyższym ujęciu, charakter musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych
w społeczeństwie wartości

Rozpoznając zatem niniejszą sprawę ze względu na konstrukcję nadużycia prawa,
o jakiej stanowi art. 5 k.c. Sąd Okręgowy uznał, że w jej okolicznościach przepis ten nie mógł znaleźć zastosowania, albowiem brak jest w niej szczególnych okoliczności, które uzasadniałyby oddalenie przedmiotowego powództwa z odwołaniem się właśnie do zasad współżycia społecznego. Nie należą do nich z pewnością okoliczności wskazywane przez pozwanego w apelacji.

Należy też zwrócić uwagę, że pozwany po wyjściu z zakładu karnego zamieszkał
na posesji swojej siostrzenicy w tej samej miejscowości, czemu nie zaprzeczył, co prowadzi do wniosku, że brak było także podstaw do udzielenia mu ochrony, gdyż nie znajdował się
w przymusowej sytuacji wymagającej zapewnienia mu mieszkania w domu powoda.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. sąd pominął wnioski dowodowe złożone przez pozwanego na etapie postępowania odwoławczego jako nieistotne dla rozpoznania sprawy oraz zmierzające do przedłużenia postępowania.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację strony pozwanej jako całkowicie bezzasadną, o czym orzeczono jak w punkcie 1 wyroku.

Sąd Okręgowy nie obciążył pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego poniesionymi przez powoda na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. mając
na uwadze charakter sprawy oraz trudną sytuację osobistą i materialną pozwanego,
o czym orzeczono jak w punkcie 2 wyroku.