Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Teresa Suchcicka

Sędziowie: Bożena Szponar - Jarocka

Barbara Orechwa – Zawadzka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 kwietnia 2020 r. w B.

sprawy z odwołania D. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do renty rodzinnej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 stycznia 2020 r. sygn. akt III U 1020/19

oddala apelację.

Bożena Szponar – Jarocka Teresa Suchcicka Barbara Orechwa - Zawadzka

Sygn. akt III AUa 202/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 4 listopada 2019 r.(...) odmówił D. O. prawa do renty rodzinnej po mężu, J. O., zmarłym 17 stycznia 2006 r. Wskazał, że odwołująca nie spełniła jednego z warunków wymienionych w art. 70 ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.), tj. w chwili śmierci męża nie osiągnęła wiek 50 lat lub nie była niezdolna do pracy, a także nie wychowuje co najmniej jednego z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionego do renty rodzinnej po zmarłym małżonku, które nie osiągnęło wiek 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, nie sprawuje pieczy nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i samodzielnej egzystencji, uprawnionym do renty rodzinnej bez względu na wiek, ani też nie osiągnęła wiek 50 lat lub nie stała się niezdolna do pracy w ciągu 5 lat od śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania dzieci uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu.

W odwołaniu od decyzji D. O. wskazała, że organ rentowy zastosował błędną wykładnię art. 70 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dlatego wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie jej prawa do renty rodzinnej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z 30 stycznia 2020 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał D. O. prawo do renty rodzinnej po zmarłym 1 stycznia 2006 r. mężu, J. O., poczynając od 31 października 2019 r.

Sąd ustalił, że D. O. urodziła się (...) 2 września 1989 r. odwołująca zawarła związek małżeński z J. O.. J. O. zmarł 17 stycznia 2006 r. Do śmierci męża pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej. Po śmierci męża pozostała z dwójką małoletnich wówczas dzieci uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, tj.: z córką, M. O., urodzoną (...), oraz synem, P. O., urodzonym (...) Decyzją z 7 marca 2006 r. organ rentowy przyznał M. O. i P. O. prawo do renty rodzinnej po zmarłym J. O. od dnia jego śmierci.

Oceniając zasadność odwołania, Sąd Okręgowy odwołał się do art. 70 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 z późn. zm.) i wskazał, że przedmiotem sprawy był sposób obliczania terminów. Najmłodsze dziecko odwołującej i jej zmarłego męża, syn P. O., urodził się (...), a D. O. urodziła się (...) Istotne było więc ustalenie, czy odwołująca osiągnęła 50 lat w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania syna.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską, zaś pełnoletnim, zgodnie z art. 10 § 1 Kodeksu cywilnego jest, kto ukończył lat osiemnaście. Sposób obliczania terminów reguluje art. 112 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia. W myśl art. 111 § 1 Kodeksu cywilnego termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Sąd stwierdził, że określenie „z upływem” należy rozumieć o północy, dzień bowiem liczy się od północy do północy, ma więc 24 godziny, co stanowi dobę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 4 kwietnia 2013 r., III AUa 990/12). Północ, czyli połowa nocy, czas stanowiący umownie koniec jednej doby i początek następnej. Północ jest równocześnie końcem dnia i początkiem następnego według czasu cywilnego. Aby rozróżnić między nimi zwykło się odnosić do początku dnia jako godziny 0:00, natomiast do końca dnia jako 24:00, a zatem dzisiaj 24:00 to ten sam punkt w czasie, co jutro 0:00.

Stosownie do dyspozycji art. 112 zdanie 2 k.c. przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa nie z końcem ostatniego dnia, lecz z jego początkiem. Takie stanowisko zaprezentował także Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 4 kwietnia 2013 r. (III AUa 990/12). W związku z tym, przy obliczaniu upływu terminu „nie później jednak niż w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania najmłodszego dziecka” należało zastosować zdanie pierwsze art. 112 k.c., zaś przy obliczaniu wymaganego wieku – zdanie drugie art. 112 k.c.

Najmłodsze dziecko, syn P. O., urodzony (...), ukończyło 18 lat z początkiem 30 października 2010 r., czyli o północy z 29 października na 30 października (o godzinie 24:00), a po północy rozpoczęło 19. rok życia. Odwołująca zaprzestała zatem wychowywać syna po północy, czyli od 30 października 2010 r. Termin 5 lat od zaprzestania wychowywania najmłodszego dziecka (zgodnie z art. 112 zdanie pierwsze Kodeksu cywilnego), tj. 5 lat od 30 października 2010 r. minął 30 października 2015 r., a zatem z końcem dnia o północy 30 października 2015 r., tj. o godzinie 24:00 lub też o godzinie 0;00. D. O. powinna zatem osiągnąć wiek 50 lat do końca 30 października 2015 r., a nie później.

D. O. urodziła się (...), co oznaczało, że 50 lat ukończyła z początkiem 31 października 2015 r., czyli o północy z 30 października 2015 r. na 31 października 2015 r., czyli również o godzinie 0:00. W tej sytuacji 50 lat życia ukończyła w nocy z 30 października 2015 r. na 31 października 2015 r. o 24:00, a po północy rozpoczęła 51. rok życia. Skoro więc 24:00 i 0:00 wypadają o północy, to stanowią tę samą godzinę i w związku z tym termin 5 lat od zaprzestania wychowywania dziecka o północy 30 października 2015 r. i ukończenia przez odwołującą 50 lat również o północy 30 października 2015 r. stykają się ze sobą. Jeżeli ukończenie 50 lat przypada jednocześnie z momentem upływu terminu 5 lat od zaprzestania wychowywania dziecka, to zdaniem Sądu Okręgowego należało uznać, że odwołująca spełniła przesłanki osiągnięcia wieku 50 lat w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania dziecka uprawnionego do renty rodzinnej po zmarłym mężu, jak tego wymaga art. 70 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., przyznając odwołującej prawo do renty rodzinnej, poczynając od miesiąca, w którym złożono wniosek.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając wyrok w całości. Organ rentowy zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 70 ust. 2 Ustawy z dnia 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, art. 10 § 1 i art. 112 zdanie pierwsze Kodeksu cywilnego, polegające na ich błędnej wykładni (sprzecznej z zasadami wykładni systemowej) i błędnym zastosowaniu;

2.  oparcie zaskarżonego wyroku na błędnych ustaleniach faktycznych odnośnie spełnienia przez odwołującą warunku do nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu, J. O., określonego w art. 70 ust. 2 Ustawy z dnia 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wskazując na te zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny ustalił i rozważył:

Apelacja była niezasadna.

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy nie były sporne i znalazły należyte oparcie w materiale sprawy, dlatego Sąd Apelacyjny przyjął je za własne. Sąd Apelacyjny zaakceptował też argumentację prawną Sądu pierwszej instancji.

Sąd Okręgowy zasadnie stwierdził, że D. O. spełniła przesłanki z art. 70 ust. 2 Ustawy z dnia 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm., zwanej dalej „ustawą emerytalną”) do nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu, J. O.. Przepis ten uprawnia do renty rodzinnej również wdowę, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w ust. 1 pkt 2, tj. co najmniej jednego z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia. Sąd Okręgowy zasadnie ustalał, czy w świetle art. 70 ust. 2 ustawy emerytalnej D. O. ukończyła wiek 50 lat nie później jednak niż w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania swoich dzieci, z których młodsze urodziło się (...) Oceniając sprawę w tym zakresie, Sąd Okręgowy słusznie powiązał określenie „zaprzestanie wychowywania” z momentem zakończenia wykonywania władzy rodzicielskiej. Jak wynika z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską, pełnoletnim jest zaś – w myśl art. 10 § 1 Kodeksu cywilnego – kto ukończył lat osiemnaście. Oznaczało to, że odwołująca musiała ukończyć 50 lat nie później niż w ciągu 5 lat od zakończenia wykonywania władzy rodzicielskiej nad najmłodszym dzieckiem, urodzonym (...)

Sposób liczenia terminów został określony w art. 112 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia. W tej sytuacji przy obliczaniu upływu terminu zaprzestania wychowywania osób, o których mowa w art. 70 ust. 2 w zw. z art. 70 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, należy zastosować zdanie pierwsze art. 112 Kodeksu cywilnego, a przy obliczaniu wymaganego wieku należało zastosować zdanie drugie art. 112 tej ustawy.

Sąd Apelacyjny podzielił wyrażone w wyroku z 4 kwietnia 2013 r. (III AUa 990/12) stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku o wykładni art. 112 Kodeksu cywilnego. W istocie bowiem określenie „z upływem” należy rozumieć o północy, gdyż dzień liczy się od północy do północy, ma więc 24 godziny, co stanowi dobę, przy czym stosownie do art. 112 zdanie drugie Kodeksu cywilnego przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa nie z końcem ostatniego dnia, lecz z jego początkiem.

Najmłodsze z dzieci odwołującej, syn P. O., urodził się (...), a osiemnaście lat kończył 30 października 2010 r. W tym też dniu odwołująca zakończyła sprawowanie nad nim władzy rodzicielskiej. O ile jednak P. O. ukończył osiemnaście lat z początkiem 30 października 2010 r., czyli o północy (o godzinie 0:00) z 29 października 2010 r. na 30 października 2010 r., to zaprzestanie wykonywania nad nim władzy rodzicielskiej nastąpiło z końcem 30 października 2010 r., czyli o północy (o 24:00 lub inaczej – o 0:00). Pięć lat od zaprzestania wykonywania nad nim władzy rodzicielskiej (zaprzestania wychowywania) upływało zatem z końcem 30 października 2015 r., również o północy. Z kolei odwołująca ukończyła wiek 50 lat z początkiem 31 października 2015 r., tj. o godzinie 0:00. Jeżeli godzina 24:00 i 0:00 przypada na północ, to stanowią tę samą godzinę. Zaprzestanie przez odwołującą wychowywania P. O. oraz ukończenie przez nią wiek 50 lat nastąpiło więc w tym samym momencie o północy z 30 października 2015 r. na 31 października 2015 r. W tej sytuacji Sąd Okręgowy słusznie przyjął, że odwołująca ukończyła 50 lat nie później niż w ciągu pięciu lat od zaprzestania wychowywania P. O.. Spełniła tym samym warunek wynikający z art. 70 ust. 2 ustawy emerytalnej. Poza tym warunkiem odwołująca spełniła również ogólne przesłanki prawa do renty rodzinnej, o których mowa w art. 65 ustawy emerytalnej. Odwołująca była bowiem uprawnionym członkiem rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Z tych względów Sąd Okręgowy, przyznając odwołującej prawo do renty rodzinnej, nie naruszył art. 70 ust. 2 ustawy emerytalnej ani art. 10 § 1 i art. 112 Kodeksu cywilnego. Apelacja organu rentowego była więc niezasadna i podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 Kodeksu postępowania cywilnego.

Bożena Szponar-Jarocka Teresa Suchcicka Barbara Orechwa-Zawadzka