Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 19 października 2020 roku (data stempla pocztowego, k. 23) powodowie J. N. i I. N., wnieśli o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 31 marca 2017 roku, wydanego w sprawie o sygn. akt I C 89/16 co do jego punktu 2 oraz wyroku Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 14 stycznia 2018 roku, wydanego w sprawie o sygn. akt V ACa 430/17 co do jego punktu II, którym Sąd Okręgowy w S. w dniu 3 marca 2020 roku nadał klauzulę wykonalności. Ponadto, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podali, że w dniu 22 marca 2019 roku dokonali potrącenia wierzytelności pozwanego z tytułu zasądzonych w/w wyrokami od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu w łącznej wysokości 31567 zł z wierzytelności przysługującej im w stosunku do pozwanego w kwocie 200.000 zł, zapłaconej na podstawie unieważnionej umowy sprzedaży nieruchomości. Tym samym, na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 in fine k.p.c. żądanie powodów jest uzasadnione.

(pozew wraz z załącznikami, k. 1 - k. 22)

W odpowiedzi na pozew (data stempla pocztowego, k. 87), pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa, według przedstawionego spisu kosztów lub według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że powodowie nie mogli skutecznie dokonać potrącenia. Powodowie wpłacili na rachunek bankowy pozwanego kwotę 198.356 zł tytułem nabycia ceny nieruchomości na własne ryzyko, wiedząc, że pełnomocnictwo do nabycia nieruchomości udzielone powodom przez pozwanego wygasło. Powodowie zawierając umowę przeniesienia własności mieli pełną świadomość że nie są do tego uprawnieni a więc po ich stronie nie istniał obowiązek zapłaty na rzez pozwanego kwoty 200.000 złotych. Było to zatem świadczenie nienależne, a więc w powołaniu na treść przepisów art. 409 k.c., art. 410 § 1 k.c. i art. 411 pkt 1 k.c., obowiązek zwrotu kwoty 198.356 zł wygasł. Nadto, pozwany przez pewien okres czasu nie był w ogóle świadomy w związku z jakim zobowiązaniem powyższa kwota została uiszczona gdyż powodowie nie poinformowali o zawarciu umowy przeniesienia własności. Z kolei pozwany prowadząc działalność gospodarczą w tamtym okresie otrzymaną kwotę zużył. Tym samym, w dacie 22 marca 2019 roku powodowie i pozwany nie byli względem siebie wierzycielami i dłużnikami, stąd też dokonane przez powodów potrącenie nie było skuteczne, co uzasadnia oddalenie powództwa.

(odpowiedź na pozew wraz z załącznikami, k. 36 - k. 86)

Do zamknięcia rozprawy strony podtrzymały stanowiska w sprawie .

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 17 maja 2013 roku powodowie J. N. i I. N. zawarli z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. w formie aktu notarialnego sporządzonego przed notariuszem P. K. warunkową umowę sprzedaży, na mocy której Spółka sprzedała powodom szczegółowo określone w akcie nieruchomości za cenę 200.000 złotych pod warunkiem, ze Agencja (...)w G. z siedzibą w P. nie wykona prawa pierwokupu. Strony oświadczyły, że wydanie nieruchomości nastąpi w dniu zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości , która zostanie zawarta nie później niż do dnia 31 lipca 2013 roku, po zapłacie na rzecz Spółki całej ceny w kwocie 200.000 złotych. W § 7 umowy Spółka udzieliła powodom nieodwołalnego pełnomocnictwa do przeniesienia na rzecz J. i I. N. prawa własności przedmiotowych nieruchomości rolnych za cenę określoną w akcie. Pełnomocnicy mogli być drugą stroną czynności prawnej oraz mogli być pełnomocnikami drugiej strony czynności prawnej.

( Dowód : , poświadczona za zgodność z oryginałem kopia warunkowej umowy sprzedaży, k. 57 - k. 75)

Strony wymieniały korespondencję dotyczącą zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości rolnych; powodowie pismem z dnia 3 grudnia 2013 roku wezwali spółkę (...) do wskazania, czy Agencja (...)złożyła oświadczenie o skorzystaniu z prawa pierwokupu a jeśli nie, czy umowa przenosząca własność zostanie zawarta z udziałem przedstawicieli Spółki, czy też powodowie mają skorzystać z udzielonego im pełnomocnictwa. W odpowiedzi Spółka podnosiła, że na skutek uchybienia terminu pełnomocnictwo J. N. i I. N. do zawarcia umowy wygasło a w celu uniknięcia wątpliwości oświadczyła, że pełnomocnictwo to odwołuje. Powodowie nie uznawali powyższego wskazując, że udzielone pełnomocnictwo było nieodwoływalne i wzywali do zawarcia umowy przenoszącej własność pod rygorem samodzielnego dokonania przeniesienia własności po uiszczeniu ceny.

( dowód : pisma k. 103, 102, 77,78)

W wykonaniu umowy warunkowej z dnia 17 maja 2013 roku, w dniu 22 grudnia 2015 roku J. N. i I. N. działając w imieniu własnym oraz Spółki (...) zawarli przed notariuszem A. B. na podstawie nieodwołalnego pełnomocnictwa umowę przeniesienia własności nieruchomości opisanych w umowie sprzedaży warunkowej. Tego samego dnia J. N. i I. N. dokonali przelewu 198.356 zł na rachunek (...) spółki (...), co stanowiło wykonanie § 4 umowy przeniesienia prawa własności nieruchomości . W poleceniu przelewu wskazali „akt notarialny (...)minus koszty aktu 1644.00 PLN”

(Dowód : poświadczona za zgodność z oryginałem kopia umowy przeniesienia własności nieruchomości, k. 6 - k. 13, wydruk z rachunku bankowego, k. 14 )

Zawierając umowę przeniesienia własności nieruchomości J. N. i I. N. byli przekonani, że udzielone im nieodwołalne pełnomocnictwo jest ważne i w oparciu o nie skutecznie mogą zawrzeć taką umowę. Zostali w tym zakresie zapewnieni przez swojego pełnomocnika oraz sporządzającą akt notariusz . Dokonując na rzecz pozwanej Spółki przelewu ceny nabycia byli przekonani, że stanowi to wartość zapłaty za ważną umowę.

( dowód : zeznania świadka P. N. k. 29-30 akt IX Cps 22/21, powoda J. N. k. 30-31)

Pozwana spółka prowadzi działalność polegającą na produkcji rolnej oraz prowadzi inwestycje oparte na finansowaniu projektów rolnych. Na rachunku bankowym Spółki w grudniu 2015 roku było bardzo dużo wpływów. Jednocześnie, z uwagi na koniec roku i okres świąteczny Spółka realizowała sporo przepływów związanych z płaceniem wynagrodzeń i premii, regulowała swoje zobowiązania wobec kontrahentów, dokonała spłaty pożyczek i należności wobec urzędu skarbowego. Spółka analizuje wyciągi bankowe i sytuację finansową danego miesiąca w miesiącu następnym.

( dowód : zeznania świadka L. U. k. 192-193)

Wyrokiem z dnia 31 marca 2017 roku Sąd Okręgowy w S., w sprawie o sygnaturze akt I C 89/16, z powództwa spółki (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. przeciwko J. N. i I. N., ustalił że umowa przeniesienia prawa własności niezabudowanych nieruchomości rolnych położonych w S., na rzecz J. N. i I. N., objęta aktem notarialnym z dnia 22 grudnia 2015 roku, rep. (...), jest nieważna oraz zasądził od J. N. i I. N. solidarnie na rzecz spółki (...) sp. z o.o. kwotę 26571 zł tytułem kosztów procesu.

Od powyższego wyroku J. N. i I. N. wywiedli apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 14 stycznia 2018 roku.

Tymże wyrokom Sąd Okręgowy w S. w dniu 3 marca 2020 roku nadał klauzule wykonalności.

(Dowód : bezsporne, nadto poświadczona za zgodność z oryginałem kopia pozwu o ustalenie, k. 104 - k. 114, poświadczone za zgodność z oryginałem kopie wyroków, k. 15 - k. 17, wniosek o wydanie tytułu wykonawczego i stwierdzenie prawomocności, k. 20 - k. 21, klauzula wykonalności, k. 22)

J. N. i I. N. pismem nadanym w dniu 5 kwietnia 2019 roku wezwali pozwaną Spółkę do natychmiastowego zwrotu uiszczonej ceny sprzedaży nieruchomości uiszczonej w wyniku umowy z dnia 22 grudnia 2015 roku . W związku z powyższym złożyli oświadczenie o potrąceniu wierzytelności z tytułu zasądzonych na rzecz spółki (...) od J. N. i I. N. kosztów procesu w łącznej kwocie 31567 zł z wierzytelnością przysługującą J. N. i I. N. w stosunku do spółki (...) z tytułu uiszczonej w dniu 22 grudnia 2015 roku kwoty 198.356 zł, w wykonaniu nieważnej umowy przeniesienia własności nieruchomości rolnych z dnia 22 grudnia 2015 roku, rep. (...). Jednocześnie zakreślili pozwanej termin na zapłatę pozostałej wysokości zapłaconej ceny na 14 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wystąpienia na drogę sądową.

( Dowód : poświadczona za zgodność z oryginałem kopia oświadczenia o potrąceniu, k. 18 )

Pomimo otrzymania w/w pisma, pozwana Spółka nie uczyniła zadość wezwaniu do zapłaty.

( bezsporne)

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych w treści uzasadnienia dowodów z dokumentów, nie kwestionowanych przez strony co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Nadto Sąd oparł się na zeznaniach świadka P. N. oraz powoda J. N. uznając zeznania za wiarygodne jako zgodne i korespondujące z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie. Sąd uwzględnił również w części zeznania świadka L. U., w zakresie w jakim opisywała przepływy pieniężne na rachunku bankowym Spółki. Sąd nie dał wiary świadkowi w zakresie całkowitego zużycia środków otrzymanych od powodów w grudniu 2015 roku albowiem świadek nie potrafiła wskazać jaki był stan rachunku bankowego na dzień 1 stycznia 2016 roku. W takiej sytuacji, samo stwierdzenie świadka, iż wszystkie pieniądze, które wpłynęły na rachunek spółki w grudniu 2015 roku zostały wydane należy uznać za niewystarczające dla udowodnienia tej okoliczności.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Bezsporne w przedmiotowej sprawie były fakt zawarcia umowy warunkowej oraz umowy przenoszącej własność, fakt prawomocnego ustalenia nieważności umowy przenoszącej własność z dnia 22 grudnia 2015 roku, fakt nadania wyrokom klauzul wykonalności, fakt wpłacenia przez powodów na rachunek bankowy pozwanej kwoty 198.356 zł, jak również fakt złożenia przez powodów pozwanej oświadczenia o potrąceniu . Istota sporu sprowadzała się do istnienia po stronie pozwanej obowiązku zwrotu otrzymanej od powodów kwoty w wykonaniu nieważnej umowy sprzedaży a także skuteczności dokonanego przez powodów potrącenia.

Zgodnie z treścią art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Stosownie do treści art. 410 kc przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Z kolei świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.( art. 410§2 kc) Nie można natomiast żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej ( art. 411 pkt. 1 kc)

W przedmiotowej sprawie powodowie dokonali w dniu 22 grudnia 2015 roku na rachunek bankowy pozwanej wpłaty kwoty w wysokości 198.356 zł w wykonaniu umowy warunkowej z dnia 17 maja 2013 roku. Do zawarcia umowy przenoszącej własność zostali oni umocowani przez pozwaną nieodwołanym pełnomocnictwem (tak: § 7 umowy warunkowej z dnia 17 maja 2013 roku). Umowa przenosząca własność z dnia 22 grudnia 2015 roku została uznana prawomocnie przez Sąd Okręgowy w S. za nieważną, co oznacza, że pozwany otrzymał od powodów na swoją rzecz świadczenie nienależne . W świetle powyższych przepisów nie ulega wątpliwości, że powodom przysługuje wobec pozwanego roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego przy czym dla jego powstania nie ma znaczenia stan wiedzy powodów o obowiązku świadczenia na rzecz pozwanego. Nawet gdyby powodowie w chwili zapłaty ceny sprzedaży nieruchomości wiedzieli, że pełnomocnictwo wygasło a umowa jest nieważna, nie zmienia to faktu, iż spełnili świadczenie w wykonaniu nieważnej czynności prawnej a już ten fakt, w świetle powyżej powołanych przepisów, powoduje po ich stronie powstanie roszczenia o zwrot zapłaconej kwoty 198.356 złotych.

Zgodnie z treścią art. 409 kc obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

W ocenie Sądu, stosowanie przepisu art. 409 k.c. w odniesieniu do wzbogacenia uzyskanego przez przedsiębiorcę musi być niezwykle ostrożne. Na gruncie tego przepisu rozróżnia się dwie sytuacje, w następstwie których dochodzi do zużycia wzbogacenia: nieproduktywne i produktywne. Obowiązek zwrotu uzyskanego wzbogacenia wygasa tylko wtedy, gdy zużycie korzyści nastąpiło w sposób bezproduktywny, tj. gdy wzbogacony, w zamian tej korzyści, nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku, gdy wydatek miał miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie poczyniłby tego wydatku. Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 stycznia 2014 r., V CNP 13/13).

Jak to już wskazano wyżej, zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na uznanie, że środki otrzymane od powodów zostały przez pozwanego zużyte. Do akt sprawy nie został bowiem dołączony wyciąg z rachunku bankowego, z którego wynikałby brak środków na koncie pozwanej Spółki w styczniu 2016 roku. Nawet jeśli jednak uznać, że pozwana wydatkowała kwotę otrzymaną od powodów, z zeznań świadka L. U. wynika jednoznacznie, że nastąpiło to na realizację zobowiązań Spółki - wynagrodzenia i premie związane z końcem roku a także zobowiązania wobec kontrahentów, splatę pożyczek, płatności do urzędów (zeznania k. 192-193 ). Nie ulega zatem żadnych wątpliwości, że zużywając środki otrzymane od powodów pozwany uzyskał korzyść w postaci zwolnienia z zobowiązań wobec innych osób ( podmiotów) . Wyłącza to możliwości uznania iż wygasł obowiązek pozwanej Spółki zwrotu powodom kwoty odpowiadającej wartości otrzymanego nienależnie przysporzenia w postaci zapłaty ceny sprzedaży, niezależnie od istnienia po stronie pozwanej świadomości bądź też braku świadomości wpływu tych środków na rachunek bankowy. Z tych względów, pozwany w dalszym ciągu zobowiązany jest do zwrotu tej kwoty.

Przechodząc do analizy skuteczności oświadczenia o potrąceniu, będącego podstawą niniejszego pozwu w pierwszej kolejności przywołać trzeba przepisy regulujące tą kwestię.

Zgodnie z treścią art. 498 § 1 i 2 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Co zaś do formy dokonania potrącenia, to zgodnie z art. 499 k.c. potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Warunkiem skutecznego potrącenia jest zatem :

- istnienie obu wierzytelności

- wymagalność obu wierzytelności i możliwość dochodzenia ich przed sądem

- złożenie oświadczenia drugiej stronie

W ocenie Sądu, w świetle powyższych rozważań nie budzi wątpliwości, że obu stronom przysługiwały wierzytelności szczegółowo opisane we wcześniejszej części uzasadnienia. Z kolei wierzytelność powodów stała się wymagalna najpóźniej z dniem wydania wyroku Sądu Apelacyjnego w G., tj. z dniem 14 stycznia 2018 roku, oddalającego apelację powodów od wyroku ustalającego nieważność umowy przenoszącej własność nieruchomości rolnych z dnia 22 grudnia 2015 roku, zatem od tego dnia powodowie mogli dokonać potrącenia. W tym samym dniu stała się także wymagalna wierzytelność pozwanej z tytułu zasądzonych przez sądu obu instancji kosztów procesu. Powodowie składając pisemne oświadczenie o potrąceniu pozwanej pismem z dnia 5 kwietnia 2019 roku wyczerpali dyspozycję przepisu art. 499 k.c. Tym samym, z uwagi na powyższą argumentację, oświadczenie o potrąceniu należy uznać za dokonane skuteczne.

Zgodnie z treścią przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie potrącenia. Potrącenie w przedmiotowej sprawie było dopuszczalne - stan potrącalności zaktualizował się po powstaniu tytułu egzekucyjnego, wierzytelności powodów i pozwanego istniały i były wymagalne, a powodowie dokonali potrącenia w przewidzianej prawem formie oświadczenia. Uznając zatem dopuszczalność i skuteczność potrącenia dokonanego przez powodów, należało orzec zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Stroną przegrywającą w całości proces jest pozwana i to ona została obciążona obowiązkiem zwrotu kosztów procesu powodom. Na koszty procesu powodów w przedmiotowej sprawie złożyły się: opłata w kwocie 1579 zł (uiszczona w całości przez powodów na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U.2019.785, t.j. z dnia 26 kwietnia 2019 roku) oraz koszty zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 3617 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz.U.2018.265, tekst jedn. z dnia 30 stycznia 2018 roku oraz na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 2 w zw. z pkt IV załącznika ustawy z dnia 16 listopada 2006 roku o opłacie skarbowej, Dz.U.2021.1923, tekst jedn. z dnia 25 października 2021 roku). Łącznie koszty procesu wyniosły 5196 zł i taką też kwotę Sąd zasądził w punkcie II wyroku.

Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonej kwoty tytułem zwrotu kosztów procesu zasądził Sąd odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

ZARZĄDZENIE

(...)