Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

(...) Bank S.A. w W. wniósł o zasądzenie od A. A. kwoty 371.534 zł, w tym: 324.947,82 zł tytułem niespłaconego kapitału - z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości dwukrotności oprocentowania umownego, które na datę wnoszenia pozwu wynosiło 9,48%, liczonymi od 22 maja 2019 r.; 13.820,36 zł tytułem odsetek umownych za okres korzystania z kapitału - z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w wysokości równej stopie referencyjnej liczonymi od dnia wniesienia pozwu; 32.071,64 zł tytułem odsetek karnych – z odsetkami ustawowymi za opóźnienie; 1.238,30 zł tytułem opłat. Podał, iż strony łączyła umowa kredytu hipotecznego, która została wypowiedziana wobec niewywiązania się przez pozwanego z zobowiązania terminowego dokonywania spłat.

Kurator ustanowiony dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego, wniósł o oddalenie powództwa. Wskazał, że zawarta przez strony umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do (...), zawierała niedozwolone postanowienia indeksacyjne (przeliczeniowe), a zatem była nieważna. Dodatkowo zarzucił, że powód nie wykazał wysokości dochodzonego pozwem roszczenia. Na wypadek uwzględnienia powództwa wniósł o rozłożenie zasądzonych świadczeń na raty.

Wyrokiem z dnia 17 listopada 2020 r. Sąd Okręgowy w Ostrołęce oddalił powództwo.

Ustalił, że strony w dniu 22 lipca 2008 r. zawarły umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...), na mocy której Bank udzielił pozwanemu kredytu w kwocie 190.065,523 zł, stanowiącej równowartość 99.510,74 CHF, na okres 360 miesięcy. W § 9 ust. 2 umowy przyjęto, że w dniu wypłaty kredytu lub jego transzy, kwota kredytu będzie przeliczona do (...) wg kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów. Z kolei, w § 10 ust. 3 umowy wskazano, że wysokość poszczególnych rat kredytu będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...), po jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży walut, określonego w Tabeli Kursów.

W § 22 ust. 1 lit. a) umowy strony ustaliły, że w razie stwierdzenia przez Bank, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane, a w szczególności w przypadku niespłacenia dwóch rat odsetkowych lub odsetkowo-kapitałowych, Bank może wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części, a w ust. 2 wskazano, że okres wypowiedzenia wynosi 30 dni. Zgodnie z § 22 ust. 3 po upływie okresu wypowiedzenia Kredytobiorca został zobowiązany do niezwłocznego zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami należnymi Bankowi za okres korzystania z kredytu. W § 25 ust.1 postanowiono, że w sprawach nieuregulowanych umową kredytu stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, Prawa bankowego oraz (...), stanowiącego integralną część umowy.

W związku z niewywiązywaniem się przez pozwanego z obowiązku terminowej spłaty rat kredytu, Bank pismem z dnia 27 października 2016 r. wypowiedział umowę kredytu hipotecznego, z zachowaniem 30 –dniowego okresu wypowiedzenia. W piśmie tym oświadczył, że spłata zadłużenia w okresie wypowiedzenia daje podstawę do cofnięcia oświadczenia o wypowiedzeniu.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Wskazał, że z okoliczności sprawy wynika, iż oświadczenie banku o wypowiedzeniu umowy kredytu okazało się być nieskutecznym (art. 56 k.c.), a co za tym idzie powód nie miał podstaw do wystąpienie z pozwem o zapłatę roszczenia, które nie było wymagalne. Zwrócił przy tym uwagę, że oświadczenie Banku z dnia 27 października 2016 r. o wypowiedzeniu umowy miało charakter warunkowy, a zatem było sprzeczne z art. 89 k.c. i nie mogło wywołać skutków prawnych w postaci postawienia roszczeń kredytowych w stan wymagalności.

Apelację od tego wyroku wniósł powód, który zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytu zostało złożone pod warunkiem, pomimo że oświadczenie to było stanowcze i bezwarunkowe;

- art. 233 § 1 k.p.c. przez błędne przyjęcie, że do wypowiedzenia umowy doszło w piśmie z 27 października 2016 r., choć w istocie wypowiedzenie umowy miało miejsce w piśmie z 9 kwietnia 2018 r.;

- art. 89 k.c. przez błędne przyjęcie, że użycie sformułowania „bank rozważy możliwość cofnięcia wypowiedzenia”, oznaczało, iż do wypowiedzenia doszło pod warunkiem.

Wnosił o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w wyniku przeprowadzonej kontroli instancyjnej uznał, że zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane bez rozpoznania istoty sprawy.

Wskazać należy, że granice procesu cywilnego zakreśla nie tylko strona powodowa poddając pod osąd określone fakty, z których wywodzi skutki prawne, ale także przeciwnik procesowy, zwalczając zaistnienie tych okoliczności lub przedstawiając zdarzenia niwelujące konsekwencje udowodnionych przez powoda faktów. W doktrynie i orzecznictwie ugruntowany jest też pogląd, że nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa i zachodzi, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego (zob. w szczególności wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22; wyrok SN z dnia 14 maja 2002 r., V CKN 357/00, Lex, nr 55513, postanowienie z dnia 4 września 2014 r., II CZ 41/14).

Przepis art. 386 § 4 k.p.c. stanowi, że w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy, sąd odwoławczy może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Treścią normy prawnej zawartej w tym przepisie jest upoważnienie do wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia kasatoryjnego w określonych sytuacjach procesowych, jako wyjątku od zasady orzekania co do meritum sporu w tym postępowaniu. Jego brzmienie wskazuje jednocześnie na to, że nie zachodzi obowiązek prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego, zmierzającego do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji zaniechał rozważenia poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, jak również, gdy nie dokonał oceny przeprowadzonych dowodów i pominął mogące mieć wpływ na rozstrzygnięcie meritum sporu dowody zawnioskowane przez strony dla ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. W doktrynie i orzecznictwie zwraca się przy tym uwagę na związane z wydaniem przez sąd drugiej instancji wyroku reformatoryjnego ryzyko pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej (zob. wyrok SN z dnia 13 listopada 2002 r., I CKN 1149/00, LEX nr 75293).

W związku z tym zwrócić należy uwagę, że w niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji oddalając powództwo, w uzasadnieniu wskazał, że dochodzone pozwem roszczenia nie są wymagalne, albowiem nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy kredytu, a co za tym idzie postawienia całego zadłużenia (kapitał + odsetki umowne i karne) w stan wymagalności. Stwierdził bowiem, że oświadczenie banku o odstąpieniu od umowy miało charakter warunkowy i jako takie nie mogło wywrzeć skutków prawnych. W tym stanie rzeczy, wobec ustalenia, że złożenie przez bank oświadczenia o odstąpieniu okazało się nieskuteczne, Sąd za bezprzedmiotowe ocenił roztrząsanie pozostałych zarzutów pozwanego, w tym dotyczących charakteru zawartej przez strony umowy, a w szczególności zawartych w niej klauzul indeksacyjnych.

Ze stanowiskiem tym jednak nie sposób się zgodzić.

Dla uporządkowania dalszych rozważań trzeba przede wszystkim zaznaczyć, że w sprawie bezspornym jest, iż analizowane przez Sąd I instancji pismo z 27 października 2016 r. zawierające oświadczenie o wypowiedzeniu umowy nigdy nie dotarło do rąk adresata (A. A.), a przesyłka pocztowa zawierająca to pismo została zwrócona z adnotacją „adresat wyprowadził się”.

W związku z tym, na wniosek (...) Bank S.A., Sąd Rejonowy w Szczytnie postanowieniem z dnia 27 marca 2018 r. ustanowił kuratora w osobie A. S. do reprezentowania A. A., jako osoby nieobecnej, w czynnościach związanych z wypowiedzeniem umowy kredytu.

Następnie pismem z dnia 9 kwietnia 2018 r. powodowy bank wysłał na adres kuratora ponowne oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu, w związku z nieuregulowaniem zaległości w spłacie. W piśmie tym zawarł stwierdzenie, że „bank rozważy możliwość cofnięcia oświadczenia o wypowiedzeniu w przypadku uregulowania w okresie wypowiedzenia całości zaległości” obejmującej na dzień sporządzenia pisma szczegółowo wymienione kwoty. Dopiero zatem doręczenie tego oświadczenia woli do rąk ustanowionego w trybie art. 184 § 1 k.r.o., kuratora absentis mogło wywołać skutek materialnoprawny.

Analizując zatem treść oświadczenia z dnia 9 kwietnia 2018 r. przede wszystkim zaznaczyć należy, że wypowiedzenie umowy kredytowej stanowi na pewno bardzo dotkliwe dla kredytobiorców uprawnienie kształtujące banku w stosunku kredytowym, bo jego wykonanie może doprowadzić do zakończenia tego stosunku przed pierwotnie ustalonym okresem spłaty kredytu. Wobec tego oświadczenie zawierające wypowiedzenie powinno być ujęte wyraźnie w formie pisemnej, jasne i wobec dopuszczalności konstrukcji wypowiedzenia warunkowego i powinno być tak skonstruowane, aby jego treść była dla odbiorcy oczywista, jednoznaczna i nie pozostawiała wątpliwości, czy jest wezwaniem do zapłaty, czy oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy. Nie powinno być zatem zawarte pod warunkiem.

Podkreślić jednak należy, że przez „warunek” w ścisłym tego słowa znaczeniu, rozumie się zamieszczone w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie jej skutków od zdarzenia przyszłego i niepewnego (art. 89 k.c.). Zasadniczo, warunek może być dodany do każdej czynności prawnej na zasadzie autonomii woli stron umowy, poza wyjątkami wynikającymi z ustawy bądź z właściwości czynności prawnej. Ze względu na ten ostatni powód, za niedopuszczalne uznaje się między innymi warunki w czynnościach prawnych jednostronnych, kształtujących sytuację prawną innego podmiotu np.: powołanie się na wadę oświadczenia woli, odstąpienie od umowy czy wypowiedzenie umowy. Jednostronne oświadczenia woli wywierające z chwilą ich złożenia innej osobie, wpływ na jej stosunki majątkowe, z reguły nie powinny być zatem dokonywane z zastrzeżeniem warunku. Ochrona prawna bowiem interesów tej osoby wymaga, aby zakres skuteczności takich oświadczeń był od razu oznaczony. Dotyczy to zwłaszcza wypowiedzenia, prowadzącego do zakończenia stosunku zobowiązaniowego o charakterze trwałym, gdyż druga strona powinna mieć od razu pewność co do swojej sytuacji prawnej.

Podzielając zatem, co do zasady stanowisko Sądu I instancji o nieskuteczności „warunkowych” wypowiedzeń umów, zwrócić jednocześnie należy uwagę, że oświadczenie banku o wypowiedzeniu umowy kredytu zawarte w piśmie z dnia 9 kwietnia 2018 r., nie zawierało żadnego warunku zastrzeżonego dla jego skuteczności.

Podkreślić należy, iż skutek w postaci wypowiedzenia umowy nie został uzależniony od tego, czy kredytobiorca wykona w zakreślonym do tego terminie obowiązek uregulowania zaległości. Wręcz przeciwnie, oświadczenie banku jest jednoznaczne w swej wymowie i nie zawiera żadnych wątpliwości interpretacyjnych. Wynika z niego wprost, że w związku z nieuregulowaniem przez A. A. zaległości w spłacie kredytu, (...) Bank S.A. wypowiada umowę pożyczki/kredytu numer (...) z zachowaniem 30-dniowego terminu wypowiedzenia”. Wprawdzie w drugim akapicie pisma znajduje się stwierdzenie, że „bank rozważy możliwość cofnięcia oświadczenia o wypowiedzeniu w przypadku uregulowania w okresie wypowiedzenia całości zaległości”, niemniej dokonując jego klasyfikacji, nie ma podstaw do uznania, że ma ono charakter warunku zawieszającego. Nie uzależnia bowiem, ani wprost, ani nawet pośrednio, powstanie skutków czynności prawnej (wypowiedzenia umowy) od uregulowania przez pozwanego zaległości kredytowych.

Powyższe implikuje wniosek, iż powodowy Bank złożył pozwanemu skuteczne oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, co mogło wywołać skutek w postaci pozostawienia w stan natychmiastowej wykonalności całości kredytu.

W takiej zaś sytuacji obowiązkiem Sądu I instancji było rozważanie pozostałych zarzutów i argumentów podniesionych przez pozwanego, a w zasadzie jego kuratora procesowego, w piśmie procesowym zawierającym odpowiedź na pozew. Wśród nich znalazły się zarówno zarzuty dotyczące niewykazania przez Bank wysokości roszczenia, a przede wszystkim zmierzające do zakwestionowania ważności samej umowy, jako zawierającej w swej treści niedozwolone (abuzywne) klauzule indeksacyjne (przeliczeniowe). Okoliczności te zatem Sąd I instancji będzie musiał rozważyć przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c.).

(...)