Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący Sędzia Katarzyna Powalska

Protokolant Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. L. i D. M.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o roszczenia z umów bankowych

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 5 maja 2022 roku, sygn. akt I C 251/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów A. L. i D. M. 2700 ( dwa tysiące siedemset ) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 3 listopada 2022 roku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 380/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 05 maja 2022 r. wydanym w sprawie I C 251/20 ustalono, że umowa kredytu mieszkaniowego WŁASNY KĄT hipoteczny nr (...)-203- (...) zawarta w dniu 23 lutego 2006 r. pomiędzy A. M. (L.) i D. M., a (...) S.A. z siedzibą w W. jest nieważna (pkt 1. wyroku). Ponadto, zasądzono od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 6.434,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Rozstrzygniecie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Powodowie A. L. (poprzednio M.) i D. M. w związku z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, w lutym 2006 roku zgłosili się do banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. Oddział w W. z wnioskiem o udzielenie kredytu hipotecznego. Powodowie posiadali już kredyt hipoteczny Nr KH/ (...) zaciągnięty w (...) Banku S.A. W związku z tym, iż (...) Bank S.A. wypowiedział powodom umowę, zależało im, aby nowym kredytem spłacić wcześniej zaciągnięty kredyt hipoteczny, którego wysokość na dzień 09 lutego 2006 roku wynosiła 39.161,07 CHF.

W dniu 22 lutego 2006 roku powodowie złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 300.000,00 zł na dokończenie budowy domu i spłatę kredytu mieszkaniowego w (...) Bank S.A. w wysokości 97.977,08 zł oraz kredytu w (...) S.A. w wysokości 10.145,87 zł. W okienku „wnioskowana waluta” zakreślono kratkę (...). Wniosek został złożony na formularzu przygotowanym przez bank.

Przed podpisaniem umowy kredytu, celem załatwienia wszystkich formalności oraz przekazania niezbędnych dokumentów odbyły się dwa spotkania, na które przychodził powód D. M.. Na spotkaniach pracownik banku przedstawił ofertę banku oraz symulację. W związku z posiadanym przez powodów w banku (...) S.A. kontem rozliczeniowym ustalono, iż spłata kredytu zaciągniętego w banku będzie następowała poprzez potrącenie właśnie z tego konta złotówkowego. Po uzyskaniu informacji o pozytywnym rozpatrzeniu wniosku powodów, ustalono datę podpisania umowy.

W dniu 23 lutego 2006 roku A. M. (obecnie L.) i D. M. zawarli z (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu mieszkaniowego WŁASNY KĄT hipoteczny Nr (...)-203- (...).

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy (...) S.A. zobowiązał się na warunkach określonych w umowie postawić do dyspozycji kredytobiorców kredyt w kwocie 126.080,00 CHF na budowę budynku mieszkalnego o powierzchni użytkowej 224,02m2, powierzchni zabudowy 170,60m2 i kubaturze 870,00m3 zlokalizowanego w miejscowości K., gminie W. z przeznaczeniem na potrzeby własne oraz na spłatę kredytów mieszkaniowych: w kwocie 97.977,08 zł w (...) Bank S.A. w kwocie 10.145,87 zł w (...) S.A. Oddział w W..

Zgodnie z § 5 umowy, wypłata kredytu miała być dokonana w transzach na rachunek wskazany, stosownie do pisemnej dyspozycji kredytobiorców. Całkowita wypłata kredytu miała nastąpić do dnia 31 grudnia 2006 roku. Zgodnie z umową kredyt mógł być wypłacony w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego lub w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju. W przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej, przy wypłacie miał zostać zastosowany kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 3 i 4 umowy). Jako tabelę kursów w umowie zdefiniowano tabelę kursów (...) S.A., obowiązującą w chwili dokonania przez kredytodawcę określonych w umowie przeliczeń kursowych dostępną w (...) S.A. (§ 1 pkt 8 umowy).

W § 6 umowy, bank zastrzegł dla siebie prawo pobierania odsetek od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość miała być ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Strony ustaliły, że dla celów określenia stawki referencyjnej bank będzie posługiwał się stawką LIBOR lub (...), która w okresie trwania umowy mogła ulegać zmianie, skutkującej zmianą wysokości oprocentowania kredytu, a w konsekwencji zmianą wysokości raty kredytu.

Natomiast w § 7 ust. 1 umowy określono stawkę referencyjną, marżę i oprocentowanie kredytu. Stawka referencyjna w dniu zawarcia umowy miała wynosić 1,105%, marża 1,7 p.p., a oprocentowanie kredytu 2,805% w stosunku rocznym. Stosownie do § 7 ust. 2 umowy, zmiana wysokości stawki referencyjnej miała powodować zmianę wysokości oprocentowania kredytu o taką samą liczbę punktów procentowych.

Dla zabezpieczenia spłaty kredytu, na kredytowanym budynku mieszkalnym w miejscowości K., gminie W., dla którego Sąd Rejonowy w Wieluniu IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w W. prowadził księgę wieczystą Kw Nr (...), została ustanowiona hipoteka zwykła w kwocie 126.080,00 CHF oraz hipoteka kaucyjna do wysokości 28.988,40 CHF. Ponadto, jako zabezpieczenie spłaty kredytu ustalono cesję praw z polisy ubezpieczenia budynku (§ 11 umowy).

W myśl § 12 ust. 1-2 kredytobiorca korzystał z karencji w spłacie kredytu w okresie do dnia 15 grudnia 2006 roku, w którym to czasie kredytobiorca miał spłacać miesięczne odsetki od dnia wypłaty do dnia poprzedzającego 15 grudnia 2006 roku. Stosownie do § 12 ust. 4, po okresie karencji, kredytobiorca miał spłacać zadłużenie z tytułu kredytu i odsetek do dnia 01 lutego 2036 w ratach annuitetowych. Przy czym, zgodnie z § 13 umowy spłata kredytu i odsetek miała następować w drodze potrącenia z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorców prowadzonego w walucie polskiej, wierzytelności banku z tytułu udzielonego kredytu, co miało nastąpić stosownie do § 13 ust. 7 umowy w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) S.A., w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów).

W § 30 umowy zostało zamieszczone oświadczenie, że kredytobiorca został poinformowany o ryzyku zmiany kursów walutowych oraz o tym, że zmiana ta będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat kredytu, jak również oświadczenie że kredytobiorca ponosi powyższe ryzyko.

Po akceptacji umowy przez dyrektora banku, w dniu 23 lutego 2006 roku, gotowa umowa została przedstawiona powodom, celem zapoznania się z jej treścią. W imieniu pozwanego banku umowę kredytu podpisali Dyrektor Oddziału oraz kierownik zespołu. Warunki umowy natomiast zostały przedstawione powodom przez doradcę banku.

W wykonaniu umowy z dnia 23 lutego 2006 roku pozwany bank w czterech transzach wypłacił powodom łącznie kwotę 126.080,00 CHF. W dniu 08 marca 2006 roku wypłacono I transzę w kwocie 97.979,33 zł (40.551,00 CHF), która została przeznaczona na spłatę kredytu mieszkaniowego w (...) Bank S.A. o Nr KH/ (...), w dniu 11 kwietnia 2006 roku kwotę 60.135,25 zł (24.500,00 CHF) oraz kwotę 9.835,18 zł (4.007,00 CHF) – kwota przeksięgowana na spłatę kredytu mieszkaniowego umowa Nr (...), w dniu 10 maja 2006 roku kwotę 59.764,12 zł (24.700,00 CHF) oraz w dniu 01 września 2006 roku kwotę 79.104,86 zł ( 32.322,00 CHF).

Powodowie regularnie razem spłacali kredyt do 2011 roku. W 2011 po orzeczonym rozwodzie powodów, A. L. w wyniku podziału majątku przejęła nieruchomość położoną w K., gminie W., jak również kredyt mieszkaniowy WŁASNY KĄT. Od 01 kwietnia 2006 roku do 01 kwietnia 2020 roku została spłacona tytułem kapitału kwota 173.923,49 zł (49.584,45 CHF), a tytułem odsetek kwota 89.276,68 zł (29.972,87 CHF).

Powodowie nie negocjowali z bankiem warunków umowy, ponieważ jest to wzór umowy, a nie ma umów indywidualnych. Podpisali przygotowany im przez pracownika banku gotowy dokument umowy kredytu, przed dniem podpisania umowy nie otrzymali do wglądu projektu umowy. Powodowie nie byli informowani o sposobie ustalania kursów walut w stworzonej przez pozwany bank (...) kursów, o sposobie przeliczania rat wyliczonych we frankach szwajcarskich na walutę spłaty, czyli na złotówki. Pytali o ryzyko kursowe franka szwajcarskiego, ale pracownik banku zapewniał powodów, iż frank szwajcarski jest stabilną walutą, a ewentualne wahania kursu będą tylko „groszowe”. Nie przedstawiono jednak na potwierdzenie tego faktu żadnego wykresu wahania kursu franka szwajcarskiego. W momencie zawierania umowy powodowie nie zdawali sobie sprawy z tego, że kurs (...) może wzrosnąć nawet dwukrotnie w stosunku do polskiego złotego oraz że będzie to miało tak znaczne przełożenie na wysokość spłacanych w złotówkach rat oraz na wysokość pozostałego do spłaty kapitału liczonego w polskich złotych.

Powodowie nie składali reklamacji, ponieważ otrzymane z banku pieniądze wystarczyły na sfinansowanie inwestycji budowy budynku mieszkalnego. Powódka wskazała, iż po 15 latach spłaty kredytu, w dalszym ciągu do zapłaty pozostała kwota 310.000,00 zł.

W okresie przed oraz po zawarciu umowy kredytu, dochodziło do znaczących zmian kursu franka szwajcarskiego w relacji do złotego polskiego.

Sąd Rejonowy dokonując analizy treści postanowień umowy doszedł do przekonania, iż umowa zawarta między powodami a pozwanym bankiem jest w całości i od początku nieważna. Sąd meriti przyjął istnienie po stronie powodów interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności, bowiem istnieje spór co do ważności umowy, z zapisów której wynika po stronie powodów obowiązek świadczenia na rzecz pozwanego aż do 2036 roku, co wprowadza kredytobiorców w stan niepewności prawnej. Nadto za istnieniem interesu prawnego przemawia także kwestia hipotek ustanowionych na nieruchomości powodów jako zabezpieczenia spłaty zobowiązań kredytowych na rzecz banku, w kontekście możliwości ubiegania się o ich wykreślenie. Zdaniem Sądu I instancji, zastosowanie mechanizmu indeksacji względem nieweryfikowalnych kursów z „Tabeli kursów” banku w sposób oczywisty naruszało chronione prawem interesy powodów – konsumentów. Sąd Rejonowy argumentował, że w przypadku postanowień przedmiotowej umowy kredytowej waluta obca w postaci franka szwajcarskiego pojawiła się w umowie jako środek służący obniżeniu kosztów udzielanego kredytu poprzez przyjęcie niższego oprocentowana naliczanego od (...), do której kredyt był denominowany. Intencją powodów było zaś uzyskanie środków w walucie polskiej, co wynikało choćby z faktu dokonywania płatności za budowę budynku mieszkalnego finansowanego z tych środków i obsługi zadłużenia w walucie polskiej. To zaś w kontekście przyjętej konstrukcji umowy kredytu, powoduje , iż w chwili zawarcia umowy z dnia 23 lutego 2006 r. nie zachowano wymogu precyzyjnego, jednoznacznego określenia kwoty udzielanego kredytu, wobec zastosowania zabiegów denominacyjnych i to , zdaniem sądu pierwszej instancji, prowadzi do nieważności w oparciu o treść art. 58 § 1 k.c. Z uwagi na fakt, iż brak jest w aktualnym prawodawstwie norm, które mogłyby zastąpić występujące w umowie klauzule abuzywne, koniecznym było ustalenie nieważności przedmiotowej umowy.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik pozwanego banku, zaskarżając przedmiotowy wyrok w całości. W apelacji zarzucił mu:

I.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, to jest przepisu art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przeprowadzeniu dowolnej oceny dowodów oraz wszechstronnej oceny materiału dowodowego, w tym:

1.  wniosku o udzielenie kredytu mieszkaniowego z 22 lutego 2006 r.,

2.  umowy kredytu mieszkaniowego z 23 lutego 2006 r.,

3.  wzorca umowy,

4.  zeznań powodów

a w konsekwencji:

A.  błędy w ustaleniach faktycznych, wyrażające się w:

- niezasadnym przyjęciu, że wszelkie odniesienia w umowie kredytu do przeliczeń walutowych stanowią klauzulę waloryzacyjną, podczas gdy kredyt mieszkaniowy „własny kąt” jest kredytem walutowym z opcją wymiany walut, najbardziej zbliżonym do kredytów denominowanych, zatem wszelkie odniesienia w uzasadnieniu do mechanizmu indeksacji są chybione,

- niezasadnym przyjęciu, że na gruncie zawartej przez strony umowy kredytu pozwany miał możliwość dowolnego kształtowania zobowiązania umownego poprzez zastosowanie swobodnie ustalonej pary kursów waluty PLN/ (...) i (...)/PLN, a tym samym jednostronnego regulowania kosztów kredyty i przerzucenia ryzyka kursowego wyłącznie na konsumenta, podczas gdy dowolność w tym zakresie nie występowała. Bank również ponosi ryzyko wzrostu kursu walut, a wysokość kursu ustala odwołując się do obiektywnych kryteriów ekonomicznych, w oparciu o regulacje wynikające z ustawy Prawo bankowe,

- niezasadnym przyjęciu, że fakt wypłaty powodom kwoty większej od wnioskowanej, potwierdza wyłącznie brak oznaczenia kwoty kredytu jako złotowego, a nie walutowy charakter kredytu.

B.  sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na:

- niezasadnym przyjęciu, że na gruncie niniejszej umowy bank miał możliwość dowolnego kształtowania zobowiązania powodów, w sytuacji, gdy powodowie z łatwością mogli się uwolnić od rozliczania należności z tytułu rat kredytu z wykorzystaniem tabeli kursów banku poprzez wskazanie jako rachunku właściwego do spłaty rachunku technicznego w (...) lub rachunku walutowego w (...) przy zawarciu umowy kredytu lub w dowolnym momencie w toku jej wykonywania,

- przyjęciu przez Sąd, iż nie mamy do czynienia z kredytem walutowym, podczas gdy kwota kredytu w (...) była ustalona w umowie i nie ulegała zmianie, oddanie do dyspozycji to nie to samo co uruchomienie i wypłata kredytu,

II.. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 235 ² § 1 pkt 3 i 5 w zw. z art. 205 ¹² § 2, art. 227 i art. 278 k.p.c. polegający na pominięciu dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii ze specjalnością w dziedzinie bankowości, m. in. na fakt rynkowego charakteru stosownego przez pozwanego kursu waluty i innych okoliczności charakteryzujących kredyt denominowanych do waluty obcej, a szczegółowo wskazanymi w pkt XI odpowiedzi na pozew i pkt III odpowiedzi na replikę, które to naruszenia miały istotny wpływ na wynik niniejszej sprawy, albowiem uniemożliwiły pozwanemu wykazanie faktów i okoliczności istotnych z punktu widzenia niniejszego postępowania.

III.  naruszenie przepisów prawa materialnego:

A.  art. 69 Prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia spornej umowy w zw. z art. 58 k.c. polegające na jego błędnej wykładni skutkującej uznaniem umowy za nieważną, z uwagi na fakt określenia w umowie kredytu jedynie kwoty w (...), co rzekomo skutkowało brakiem określenia środków pieniężnych jakie Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorców, podczas gdy sporna umowa kredytu zawiera wszystkie elementy przedmiotowo istotne określone w art. 69 ust 1 i 2 prawa bankowego, w tym w szczególności możliwe jest ustalenie kwoty udzielonego kredytu,

B.  art. 58 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że umowa kredytu dla swej ważności musi przewidywać tożsamość między walutą, w której zobowiązanie zostało określone oraz walutą, w której zobowiązanie jest realizowane, co doprowadziło do błędnego uznania, że umowa kredytu wykracza poza określone art. 353 ¹ k.c. granice swobody umów i w konsekwencji do bezpodstawnego stwierdzenia jej nieważności,

C.  art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego w zw. z art. 358 ¹ § 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie przejawiające się w ograniczeniu wykładni umowy kredytu do literalnego brzmienia postanowienia § 2 ust 1 umowy i pominięciu pozostałej jej treści oraz całokształtu okoliczności związanych z jej zawarciem i wykonaniem wskazujących, że zgodną wolą i zamiarem stron było zawarcie umowy o kredyt denominowany w (...) a nie umowy kredytu w złotych polskich waloryzowanego kursem (...),

D.  przepisu materialnoprawnego zawartego w przepisach postępowania w art. 189 k.p.c. poprzez uznanie, że powodom przysługuje interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie, podczas gdy z okoliczności sprawy w sposób jednoznaczny wynika, że powodowie interesu prawnego w uzyskaniu wyroku ustalającego nie wykazali, gdyż tego rodzaju rozstrzygnięcie nie zakończy sporu pomiędzy stronami, tylko będzie przyczyną kolejnej sytuacji spornej związanej z koniecznością rozliczenia świadczeń stron spełnionych w ramach nieważnej umowy kredytu.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, skarżący wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

2.  zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotów kosztów postępowania apelacyjnego, obejmujących zwrot opłaty sądowej od apelacji i zwrot kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ewentualnie – o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik strony powodowej wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sformułowane w niej zarzuty, dotyczące oceny dowodów jak i naruszenia prawa materialnego nie są trafne.

W ocenie Sądu II instancji ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy
i przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie
w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Ustalenia te Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne w myśl art. 387 § 2 ² pkt 1 i 2 k.p.c. Sąd Rejonowy również w sposób właściwy zastosował przepisy prawa materialnego i prawidłowo rozstrzygnął o żądaniu powodów, uznając najdalej idący zarzut - nieważności umowy w całości.

Wywód apelacji ogranicza się de facto do przedstawienia własnej, subiektywnej, odbiegającej od przyjętej przez Sąd Rejonowy oceny dowodów, a jego wyłącznie polemiczny charakter dyskredytuje podniesione w apelacji zarzuty błędnych ustaleń faktycznych.

Zaznaczyć trzeba, iż rozważania Sądu Rejonowego odnoszące się do braku indywidualnego negocjowania umowy w związku z zastosowaniem wzorca umownego, niejednoznaczności przyjętych klauzul przeliczeniowych, mechanizmu ich funkcjonowania, niemożności wykonywania umowy po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych, oceny abuzywności umowy według stanu na datę jej zawarcia, braku należytego pouczenia powodów o ryzyku kursowym i jego wpływie na świadczenia stron, jednostronnego kształtowania przez pozwanego kursu wymiany walut na potrzeby wypłaty kwoty pożyczki i odsetek, a także zawarcia w umowie klauzul waloryzacyjnych oraz intencji stron przy zawieraniu umowy wynikały przede wszystkim z analizy dokumentów w postaci treści umowy, wniosku kredytowego, regulaminu, bądź dotyczyły okoliczności, które były niesporne między stronami.

Wbrew stanowisku apelującego, nie zdołał on wykazać, że postanowienia wprowadzające ryzyko walutowe, w tym główne postanowienie dotyczące zawarcia umowy o kredyt denominowany, zostały indywidualnie uzgodnione. Umowa została zawarta na standardowym wzorcu umowy kredytu, przygotowanym przez pozwanego. W ocenie Sądu Okręgowego, jedynym elementem uzgodnionym indywidualnie była oczekiwana kwota kredytu wyrażona w złotych polskich. Sam produkt w postaci kredytu indeksowanego do (...) został natomiast przygotowany przez pozwanego. Nie było żadnych możliwości negocjacji postanowień co do ryzyka walutowego, w szczególności przez wprowadzenie górnego pułapu tego ryzyka lub zastosowanie innych mechanizmów zabezpieczających usprawiedliwione interesy konsumenta.

O indywidualnym uzgodnieniu postanowień umownych dotyczących indeksacji nie świadczyły złożone do akt sprawy dowody z dokumentów. Powodom zaoferowano produkt typowy, przygotowany w całości przez bank i adresowany do klientów zainteresowanych zaciągnięciem kredytu. Zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa kredytowa opierały się o wzorzec stosowany w banku. Ani z dokumentów złożonych w procesie, ani z zeznań powodów i świadków nie wynika w żadnym stopniu możliwość negocjowania przez kredytobiorców warunków umowy, która była de facto wyrazem oferowanego przez bank (...). Taka ocena jest wspierana również przez wskazania wiedzy powszechnej i doświadczenia życiowego, wykluczające możliwość negocjacji przez konsumenta z bankiem indywidualnych warunków umowy, zwłaszcza w kwestiach tak fundamentalnych jak konstrukcja denominacji/indeksacji.

Analiza warstwy motywacyjnej apelacji - w ocenie Sądu Okręgowego – wskazuje, iż zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w istocie ukierunkowane są na podważenie oceny prawnej wyników postępowania dowodowego. Nie są one skierowane przeciwko ustaleniom faktycznym, lecz ich ocenie prawnej sprowadzającej się do rozstrzygnięcia kwestii czy ustalony stan faktyczny może zostać uznany za usprawiedliwiający ocenę umowy za zawierającą niedozwolone postanowienia, skutkujące jej nieważnością.

Powyższe stanowi natomiast proces subsumpcji, czyli zastosowania prawa materialnego do ustalonych w sprawie okoliczności faktycznych, dlatego przytoczona przez skarżącego argumentacja będzie podlegać rozważeniu przy ocenie naruszenia przepisów prawa materialnego z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c.

Obecnie nie powinno już budzić wątpliwości, że w sprawie z umowy kredytu walutowego, w pierwszej kolejności, rozważyć należy skuteczność klauzuli ryzyka walutowego, ona bowiem określa główne świadczenia stron, główny przedmiot umowy (wyroki (...) z 20 września 2017 r., C – 186/16 z 20 września 2018 r., C-51/17 , z 14 marca 2019 r. C-118/17, z 3 października 2019 r., C-260/18).

Uznanie, że klauzula taka jest bezskuteczna względem konsumenta, nakazuje ustalić nieważność umowy, bowiem umowa nie może funkcjonować bez określenia głównego przedmiotu. Nie istnieje żadna regulacja ustawowa, która mogłaby w takim przypadku mieć zastosowanie w miejsce niedozwolonego postanowienia umownego. Nie jest możliwe zachowanie takiej umowy w mocy jako kredytu złotowego oprocentowanego stawką WIBOR bowiem sprowadzałoby się to do nieuprawnionego przekształcenia przez sąd pierwotnej umowy.

Jeżeli zatem sąd ustali, że ryzyko walutowe wprowadzono do umowy postanowieniem niedozwolonym, to nie będzie już potrzeby analizowania innych zapisów umownych, bowiem ich ewentualna niezgodność z przepisami regulującymi ochronę konsumentów nie może prowadzić do skutku dalszego niż ten, który wynika z bezskuteczności klauzuli ryzyka walutowego.

Jednocześnie, gdyby nawet dalsze klauzule okazały się zgodne z prawem, nie mogłoby to zmienić wyniku sprawy, skoro bezskutecznością dotknięte są postanowienia określające główne świadczenia stron spornej umowy kredytu.

Wyłącznie w przypadku uznania, że pozwany dochował określonego dyrektywą 93/13 obowiązku sformułowania prostym i zrozumiałym językiem postanowienia, wprowadzającego do umowy ryzyko walutowe, zachodziłaby potrzeba rozważenia skuteczności pozostałych postanowień umownych, dotyczących szczegółowych zasad wyznaczania kursu (...) (zagadnienie tabel bankowych i spreadu) na potrzeby realizacji umowy oraz stosowania odmiennych przeliczników dla świadczeń banku (kurs kupna) i konsumenta (kurs sprzedaży).

W tych warunkach, skoro jednak Sąd Rejonowy doszedł do słusznego wniosku, że postanowienie przewidujące indeksację do (...), wprowadzające w ten sposób ryzyko walutowe do umowy, jest bezskuteczne względem powodów, to nie wymagały badania dalsze postanowienia umowne odnoszące się do szczegółowych zasad wyznaczania kursu waluty. Treść tych postanowień może bowiem jedynie uzupełniająco wskazywać na nieuczciwe potraktowanie konsumenta przez bank poprzez zastrzeżenie mechanizmów, które pozwalały bankowi czerpać dodatkowe nieuzasadnione korzyści, np. ze spreadu. Nie zmienia to jednak zasadniczej oceny umowy, choć daje pełny obraz nielojalności banku względem konsumenta, to jednak jest wtórne wobec istoty sporu wyrażającej się w nieważności umowy kredytu indeksowanego spowodowanej abuzywnością ryzyka kursowego.

Zdaniem Sądu II instancji, bank powinien w sporze z konsumentem udowodnić, że postanowienia określające główne świadczenia stron zostały przez niego sformułowane w sposób zgodny z art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż to bank z takiego faktu wywodzi korzystny dla niego skutek w postaci wyłączenia możliwości badania tych postanowień pod kątem abuzywności. Powyższy przepis musi być przy tym interpretowany w zgodzie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13.

Wypada w tym miejscu zwrócić uwagę, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej konsekwentnie wskazuje, że wymogu przejrzystości warunków umownych wynikającego z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, lecz przeciwnie, z uwagi na to, że ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem i w konsekwencji przejrzystości musi podlegać wykładni rozszerzającej (por. wyroki: z 30 kwietnia 2014 r., C 26/13, EU:C:2014:282, pkt 71, 72; z 9 lipca 2015 r., C 348/14, EU:C:2015:447, pkt 52). Wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem nakazuje, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (por. wyroki: z dnia 30 kwietnia 2014 r., C 26/13, EU:C:2014:282, pkt 75; z dnia 23 kwietnia 2015 r., C 96/14, EU:C:2015:262, pkt 50).

W wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. w połączonych sprawach C-776/19 do C-782/19 (pkt 3 sentencji), (...) ponownie wskazał, że przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy, aby umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i racjonalnemu nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumieć, w ramach zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej, rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie znacznej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej (tezy 71 i 72).

Trybunał uściślił, że: „symulacje liczbowe, takie jak te zawarte w niektórych ofertach kredytu analizowanych w postępowaniu głównym, mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko w tych okolicznościach takie symulacje mogą pozwolić przedsiębiorcy zwrócić uwagę tego konsumenta na ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych. Tymczasem – podobnie jak każda inna informacja dotycząca zakresu zobowiązania konsumenta przekazana przez przedsiębiorcę – symulacje liczbowe powinny przyczyniać się do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej.

Tak więc w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej.” (pkt 73 i 74 wyroku C-776/19 – C-782/19).

Porównanie powyższego standardu z zakresem informacji udzielonych powodom na etapie zawierania umowy prowadzi do jednoznacznego wniosku, że postanowienie wprowadzające indeksację do waluty obcej (czyli ryzyko kursowe) nie zostało sformułowane przez pozwanego prostym i zrozumiałym językiem. Zakres udzielonych informacji o ryzyku walutowym wynika z akt i ogranicza się do oświadczenia podpisanego przez powodów, że są świadomi ryzyka kursowego, co może mieć wpływ na wysokość ich zobowiązań wobec banku. Brak jest podstaw do przyjęcia, że przekazano szczegółowe i konkretne informacje powodom. Gdyby tak było, to z pewnością pozwany byłby to w stanie wykazać stosowanymi wydrukami, załącznikami do umowy lub inną dokumentacją. Oceny tej w żaden sposób nie zmienia artykułowana przez pozwanego w apelacji okoliczność, że kurs stosowany przez pozwanego wzrósł na skutek okoliczności niezależnych od pozwanego.

W tych warunkach słusznie uznano, że pozwany nie dochował, w zakresie sformułowania postanowienia nakładającego na konsumenta nieograniczone ryzyko kursowe, wymogów, jakie nakłada na niego dyrektywa 93/13.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu pozwanego dotyczącego naruszenia art. 189 k.p.c., należy stwierdzić, że nie jest on także trafny. Sąd Rejonowy poprawnie uznał, że powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytu. Wyłącznie wyrok rozstrzygający o powództwie o ustalenie jest w stanie trwale i zupełnie usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami w związku z przedmiotową umową kredytu, zważywszy że nie upłynął jeszcze okres, na jaki umowa ta została zawarta. Jak słusznie zauważył Sąd I instancji- istnieje bowiem ewidentny spór co do ważności umowy, z zapisów której wynika po stronie powodów obowiązek świadczenia na rzecz pozwanego rat kredytowych, aż do 2036 roku. Rozstrzygnięcie kwestii ważności umowy wyjaśni sytuację prawną powodów co do zakresu obowiązku świadczenia w przyszłości.

Chybiony był także zarzut naruszenia art. 58 k.c. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. UE. L. z 1993 r. Nr 95, str. 29 z późn. zm.) należy interpretować w ten sposób, iż stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie w przypadku, gdy strony umowy wyrażą na to zgodę. Wyeliminowanie z łączącej strony umowy niedozwolonych postanowień umownych określających zasady przeliczania udzielonego kredytu na złotówki oraz spłat na franki szwajcarskie wymaga oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania. Dla oceny tej kwestii nie ma bezpośredniego znaczenia fakt, że wymieniona klauzula określa świadczenie główne stron. Eliminacja postanowienia określającego takie świadczenie częściej prowadzić będzie do upadku umowy w całości niż eliminacja postanowienia niezwiązanego ze świadczeniem głównym, ale fakt ten sam w sobie jest bez znaczenia, jeżeli na podstawie pozostałych postanowień możliwe jest określenie praw i obowiązków stron (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 września 2021 r., I (...) 74/21, LEX nr 3283262).

Oceniając zgodność umowy w kontekście dobrych obyczajów oraz naruszenia interesów konsumenta, trzeba stwierdzić, że wykorzystanie przez przedsiębiorcę swojej przewagi informacyjnej i pozycji rynkowej (siły negocjacyjnej) po to, aby nakłonić konsumenta do zawarcia umowy kredytu (pożyczki) denominowanego, nieuczciwe traktowanie konsumenta przez zatajenie przed nim podstawowych informacji o tym, jak faktycznie może kształtować się kurs (...) w okresie obowiązywania umowy kredytu i jak może wpłynąć to na wysokość obciążeń konsumenta (generując jednocześnie nieuzasadnione dodatkowe korzyści banku) jest działaniem naruszającym dobre obyczaje.

Dodatkowo, narzucenie konsumentowi zarabiającemu w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, rażąco narusza interesy konsumenta. Naraża to konsumenta na znaczny wzrost zadłużenia, podraża koszty kredytowania w stopniu, którego konsument nie był świadomy w dacie zawierania umowy, a nawet może spowodować taki wzrost zadłużenia, któremu konsument nie podoła. Waloryzacyjny miernik wartości, od którego uzależnione były raty powodowa był arbitralnie ustalany przez bank na podstawie bliżej nieokreślonych i nieuzasadnionych wskaźników rynkowych. Zupełnie uszło uwadze stronie pozwanej, że w umowie brak jest jakichkolwiek kryteriów kształtowania kursu. Umowa de facto nie wprowadziła żadnych ram czy ograniczeń przy ustalaniu kursu waluty. W konsekwencji strona pozwana miała pełną dowolność w tym zakresie.

Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwany nie mógł oczekiwać, że zarabiający z walucie polskiej konsument zaakceptowałby niczym nieograniczone ryzyko kursowe w wieloletniej umowie, gdyby bank przestrzegając wymóg przejrzystości, uczciwie przedstawił zagrożenia jakie wiążą się z uzależnieniem wysokości zadłużenia od kursu (...). Warto bowiem raz jeszcze podkreślić, że zgodnie z treścią spornej umowy – środki miały zostać wypłacone w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu z tabel kursowych (...) S.A. Próba forsowania przez stronę pozwaną stanowiska, jakoby produkt oferowany powodom był w istocie kredytem walutowym, jest tworzeniem fikcyjnego obrazu stosunku prawnego, jaki miał łączyć strony.

Słusznie zatem Sąd Rejonowy ocenił, że wprowadzenie do umowy ryzyka walutowego stanowi niedozwolone postanowienie umowne i musi być uznane i musi być uznane za bezskuteczne, co skutkuje nieważnością całej umowy. W niniejszej umowie wszelkie operacje z walutą wykonywane byłyby jedynie „na papierze”, dla celów księgowych, natomiast do faktycznego transfery wartości dewizowych w którąkolwiek stronę nigdy nie dochodziło. Zgodnie z § 5 ust. 3 pkt 2 spornej umowy kredytu „kredyt może być wypłacany w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju”. Powyższy zapis umowny expressis verbis mówi o wypłacie kredytu w PLN i w żaden sposób nie da się z niego wyprowadzić możliwości wypłaty bezpośrednio w walucie (...).

W rozpoznawanej sprawie próba podstawienia przepisów ustawowych w miejsce postanowień umownych określających główny przedmiot umowy musiałaby siłą rzeczy doprowadzić do diametralnego przekształcenia stosunku zobowiązaniowego, co zostało ostatecznie jednolicie uznane za niedopuszczalne w orzecznictwie (...) i w aktualnym orzecznictwie krajowym. Puentując, umowa kredytu jest w całości bezskuteczna (nieważna) jeżeli zawiera niedozwolone postanowienie nakładające na konsumenta ryzyko kursowe i nie jest możliwe zastąpienie postanowień abuzywnych przepisami ustawowymi.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia przepisów postępowania, objawiających się pominięciem dowodu z opinii biegłego sądowego, to Sąd Okręgowy uznaje zarzut ten za w pełni bezzasadny. Z uwagi na fakt, że roszczenie powodów dotyczyło ustalenia nieważności umowy, opinia biegłego w tym zakresie byłaby nieprzydatna dla sprawy. To bowiem Sąd, nie zaś biegły jest władny do samodzielnej oceny (a ocena ta ma charakter oceny prawnej) treści zawartej między stronami umowy pod kątem jej ważności. Nawet, jeśli biegły wydałby opinię zgodną z oczekiwaniami pozwanego, nie miałoby to wpływu na ocenę prawną zgłoszonych w pozwie roszczeń. Kwestia czy ustalany jednostronnie przez bank kurs kupna i sprzedaży dewiz był kursem rynkowym nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem kwestionowane postanowienia umowne dawały bankowi możliwość swobodnego i jednostronnego kształtowania kursu; kredytobiorcy, w myśl zapisów umownych, zdani byli w tym zakresie na takie bądź inne uznanie banku. Z tych względów, Sąd I instancji słusznie pominął wnioski o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w niniejszej sprawie albowiem byłyby one nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ocenę taką powtórzył również Sąd Okręgowy na etapie postępowania apelacyjnego, pomijając tak zgłoszony wniosek dowodowy.

Z przytoczonych względów apelacja pozwanego jako w całości niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzeczono w punkcie 1. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego, należnych od pozwanego na rzecz powodów Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. wyroku, na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., tj. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, który pozwany bank przegrał w instancji odwoławczej w całości. Sąd zasądził więc od pozwanego na rzecz powodów 2.700,00 zł z tytułu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym. Wysokość kosztów profesjonalnego zastępstwa prawnego po stronie powodowej Sąd ustalił w oparciu o § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie.