Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

2 lutego 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w następującym składzie:

Przewodniczący SSO Małgorzata Kosicka

po rozpoznaniu 2 lutego 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Warszawie

odwołania M. K. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W.

z 6 kwietnia 2022 r., znak (...)

o rekompensatę

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje M. K. (1) prawo do rekompensaty od marca 2022 r.

Sygn. akt VII U 613/22

UZASADNIENIE

M. K. (1) wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z 6 kwietnia 2022 r., znak: (...), odmawiającej przyznania emerytury z rekompensatą z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczony wskazał, że w okresie od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r. był zatrudniony i pracował w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierowca samochodu ciężarowego w (...) Szpitalu (...) w O.. Ze świadectwa pracy z 30 czerwca 2001 r. nr (...) (załączonego do akt) w pkt 8 wynika, że ww. okresie wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jako kierowca samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony – kierowca samochodu ciężarowego. Odwołujący podkreślił, że do akt sprawy jest załączone również świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 30 czerwca 2001 r. wydane przez zakład pracy. Z uzasadnienia zaskarżonej decyzji wynika, że odmówiono mu przyznania rekompensaty, ponieważ dołączone do wniosku dokumenty nie spełniają wymagań, gdyż stanowisko pracy nie został określone ściśle według załącznika do zarządzenia ministra, któremu podlegał zakład pracy. Zdaniem ubezpieczonego, organ rentowy wydał decyzję odmowną podczas, gdy powinien z własnej inicjatywy wyjaśnić wszystkie wątpliwości stanu faktycznego, co wynika z art. 7 k.p.a. W przypadku, gdy ZUS nie dał wiary dokumentom: świadectwo pracy w szczególnych warunkach z 30 czerwca 2001 r. wówczas winien poinformować go o tym fakcie i poprosić o uzupełnienie dokumentów, bądź innego rodzaju dowodów. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – wykaz A prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej w dziale VIII pkt 2 – prace kierowców ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony (odwołanie z 6 maja 2022 r. – k. 3-5 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy przytoczył treść art. 21 ust. 1 oraz art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1924) oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.). ZUS wskazał, że w postępowaniu przed organem rentowym M. K. (1) nie udowodnił piętnastoletniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie uwzględnił do pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w (...) Szpitalu (...) w O. od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r., ponieważ w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z 30 czerwca 2001 r. stanowisko pracy nie zostało określone ściśle według załącznika do zarządzenia ministra któremu podlegał zakład pracy. Jak wynika z przedłożonych świadectw pracy w spornym okresie M. K. (1) wykonywał pracę na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego. Nadto, jak wynika ze świadectwa pracy z 30 czerwca 2001 r. ubezpieczony w okresie od 1 września 1987 r. do 31 sierpnia 1988 r. przebywał na urlopie wychowawczym. Okres ten nie został wyłączony z okresu pracy w szczególnych warunkach (odpowiedź na odwołanie z 9 czerwca 2022 r. – k. 6-7 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. (1), urodzony (...), w okresie od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r. zatrudniony był w (...) Szpitalu (...) z Przychodnią SP ZOZ w O. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego w pełnym wymiarze czasu pracy ( akta osobowe). Ubezpieczony na co dzień kierował pojazdem S. (...) i przewoził nim zaopatrzenie do szpitala, np. art. spożywcze, leki, warzywa, owoce, spirytus do apteki. Tonaż – ładowność S. wynosiła 5 ton. Powierzono mu także pojazd S. (...), którym jeździł tylko jeden raz, bowiem został odstawiony do remontu w Ł. (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 30 czerwca 2001 r. – k. 6 a.r.; zeznania R. B. – k. 33-34 a.s.; zeznania M. K. (1) – k. 34 a.s.).

W okresie od 1 września 1987 r. do 31 sierpnia 1988 r. ubezpieczony przebywał na urlopie wychowawczym ( akta osobowe).

2 marca 2022 r. M. K. (1) złożył wniosek o przyznanie mu emerytury z rekompensatą (wniosek z 2 marca 2022 r. – k. 1 -3 a.r.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. 6 kwietnia 2022 r. wydał decyzję o przyznaniu emerytury oraz decyzję o odmowie prawa do rekompensaty. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie spełnia warunku posiadania 15 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Do okresu pracy w szczególnych warunkach organ rentowy nie uwzględnił zatrudnienia od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r. (decyzja ZUS z 6 kwietnia 2022 r. – k. 12,16 a.r.).

Ubezpieczony odwołał się od decyzji organu rentowego inicjując niniejsze postępowanie sądowe.

Stan faktyczny sprawy sąd ustalił w oparciu o dokumentację zawartą w aktach sądowych, dokumentację znajdującą się w aktach rentowych ubezpieczonego i jego aktach osobowych, a także na podstawie dowodu z zeznań świadka R. B. oraz odwołującego M. K. (2). W ocenie sądu wymienione wyżej dowody były wiarygodne, spójne i wartościowe, co pozwoliło na ustalenie faktów w sposób nie budzący wątpliwości. Poszczególne dowody nie były kwestionowane przez strony postępowania, nie budziły zastrzeżeń co do ich wiarygodności. Dowody zawierały spójne informacje na temat okoliczności faktycznych istotnych dla sprawy. Sąd dał wiarę zeznaniom świadka oraz odwołującego, ponieważ były one logiczne i spójne, a nadto korespondują z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie. Świadek był zatrudniony w (...) Szpitalu (...) w O. w tym okresie co odwołujący, stąd miał wiedzę o zakresie prac wykonywanych przez M. K. (1).

W ocenie sądu zgromadzony materiał dowodowy był wystarczający do wydania orzeczenia.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie M. K. (1) jest uzasadnione.

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się M. K. (1) została wprowadzona do ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r., poz. 1924). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia wskazują art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, o której mowa w cytowanych przepisach, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 5 maja 2017 r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 września 2017 r., III AUa 529/16).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpatrywanej sprawy należy wskazać, że nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania M. K. (1) prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na pracę w warunkach szczególnych. Decyzją z 6 kwietnia 2022 r. przyznano mu prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym.

Wobec powyższego, celem ustalenia, czy ubezpieczonemu przysługuje prawo do rekompensaty należało zbadać spełnienie przesłanek pozytywnych, o których była mowa. Analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r. wykonywały przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zdaniem sądu, M. K. (1) spełnił przesłanki pozytywne konieczne do tego, by uzyskać prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony nie nabył prawa do emerytury pomostowej i legitymuje się okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, przypadającym przed 1 stycznia 2009 r.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego, do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W przypadku ubezpieczonego, któremu ZUS nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych żadnego okresu zatrudnienia, należało uwzględnić okres pracy od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r. był zatrudniony w (...) Szpitalu (...) z Przychodnią SP ZOZ w O. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony.

Według organu rentowego okresu tego nie można było uwzględnić z uwagi na wpisanie w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach stanowiska pracy, które określono jako „kierowca samochodu ciężarowego.”.

Odnosząc się do wskazanej okoliczności należy podnieść, że w sprawie o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na wykonywanie pracy szczególnych warunkach – analogicznie w sprawie o prawo do rekompensaty - należy ustalić faktyczny rodzaj i zakres powierzonych do wykonywania czynności (obowiązków) pracowniczych i to one podlegają każdorazowo ocenie, a nie rodzaj stanowiska, jaki w dokumentach podał pracodawca. Ponadto, choć wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00), to dokumenty te podlegają każdorazowo weryfikacji. Wynika to z tego, że są to dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c. i nie stanowią dowodu tego co zostało w nim odnotowane. Taki walor mają wyłącznie dokumenty urzędowe, do których w myśl stosowanego a contrario art. 244 § 1 k.p.c. nie zalicza się świadectwa pracy, skoro nie zostało sporządzone przez organy władzy publicznej ani inne organy państwowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 grudnia 2013 r., III AUa 783/13, Lex nr 1409118). To zatem oznacza, że nawet jeśli pracodawca ww. dokument pracownikowi wystawił, to i tak podlega on kontroli ZUS i sądu i nie oznacza automatycznie, że praca w danym okresie była wykonywana w warunkach szczególnych. Z drugiej zaś strony, brak takiego dokumentu bądź jego wadliwości nie przesądzają o tym, że praca nie była wykonywana w warunkach szczególnych. Kwestia ta każdorazowo podlega badaniu przy uwzględnieniu tego, jakie czynności i rodzaj prac faktycznie wykonywał wnioskodawca i co ważne, w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym (także w sprawie o rekompensatę), dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia. Wynika to z tego, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, a nie tylko świadectwem pracy w warunkach szczególnych.

W rozpatrywanej sprawie z przeprowadzonych przez sąd dowodów jednoznacznie wynika, że M. K. (1) w spornym okresie od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r. pracował w (...) Szpitalu (...) z Przychodnią SP ZOZ w O. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego, a jego podstawowym obowiązkiem było kierowanie pojazdem S. (...) i przewożenie nim zaopatrzenia do szpitala, np. art. spożywcze, leki, warzywa, owoce, spirytus do apteki.

Powyższe potwierdził pracodawca w świadectwie pracy, a także ubezpieczony i świadek R. B., z zeznań których wynika taki zakres obowiązków.

Praca, o której mowa w okresie od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r., odpowiada pozycji 2 lit. 1 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenie MON nr 48/MON z 12.09.1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej) Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej (MON) z 1983 r. k. 38 i nast.).

Z powyższych względów sąd uznał sporny okres zatrudnienia ubezpieczonego jako okres wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Zatrudnienie to trwało od 17 października 1983 r. do 30 czerwca 2001 r. (17 lat, 8 miesięcy i 17 dni) z przerwą na roczny urlop wychowawczy od 1 września 1987 r. do 31 sierpnia 1988 r., i okres ten był na tyle długi, by przyjąć, że M. K. (1) legitymuje się okresem pracy w warunkach szczególnych ponad 15 lat, a więc więcej niż minimalny próg, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tych okolicznościach należało stwierdzić, że ubezpieczony spełnia przesłanki do uzyskania dochodzonego od organu rentowego prawa do rekompensaty. W konsekwencji odwołanie podlegało uwzględnieniu poprzez zmianę zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., o czym sąd orzekł w sentencji wyroku.