Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 czerwca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dorota Curzydło (spr.)

Sędziowie: SSO Beata Kopania

SSO Mariusz Struski

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2022 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa J. R., I. R. i W. R.

przeciwko G. (...) z siedzibą w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Lęborku

z dnia 17 maja 2021r. sygn. akt I C 1250/20

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Lęborku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt IV Ca 492/21

UZASADNIENIE

Powodowie W. R., J. R. i I. R. domagali się pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy w Lęborku w dniu 5 listopada 2019r., sygn. akt I C 1618/19 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Lęborku w dniu 6 lutego 2020r. Powodowie wnieśli ponadto o zasądzenie na ich rzecz od strony pozwanej zwrotu kosztów procesu, tj. zwrotu opłaty od udzielonego pełnomocnictwa, kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 6-krotności stawki minimalnej i kosztów uiszczonej opłaty od pozwu według norm przepisanych. W uzasadnieniu powodowie wskazali na bezprawność wydania nakazu zapłaty w sprawie I C 1618/19, zawisłość sporu o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami w sprawie I C 2716/18 i nadużycie prawa podmiotowego przez bank.

Pozwany G. (...) w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie zwrotu kosztów procesu wywołanych niniejszą sprawą. Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, że przy powództwie opozycyjnym nie można powoływać się na zdarzenia sprzed wydania prawomocnego orzeczenia (nakazu zapłaty) w sprawie I C 1618/19, gdyż w istocie zmierzałoby to do podważenia prawidłowości wydanego orzeczenia.
W tym postępowaniu nie można bowiem kwestionować prawidłowości wydanego orzeczenia, jak i powoływać się na okoliczności, które nastąpiły po jego wydaniu, a które pozwalałby na przyjęcie, że roszczenie objęte tytułem wykonawczym ekspirowało. Strona pozwana wskazała ponadto, że powodowie nie podnieśli żadnych zarzutów, które mogłyby być podstawą pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności z uwagi na okoliczności, które pojawiły się po wydaniu nakazu zapłaty z tego względu, że zdaniem powodów powództwo winno ulec oddaleniu. Dłużnicy nie powołali żadnych skutecznych zarzutów, które spełniałyby przesłanki wymienione art. 840 kpc, w tym powodowie nie wskazali żadnego zdarzenia, które nastąpiło po powstaniu tytułu egzekucyjnego i spowodowało, że zobowiązanie wygasło albo też nie może być egzekwowane.

Wyrokiem z dnia 17 maja 2021 roku Sąd Rejonowy w Lęborku oddalił powództwo (punkt 1) i zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanego koszty procesu (punkt 2)

Apelację od powyższego orzeczenia wywiedli powodowie, zaskarżając wyrok w całości, oraz podnosząc zarzuty naruszenia następujących przepisów prawa materialnego i prawa procesowego:

1)  art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 379 pkt 3 kpc poprzez nieprawidłowe, niezgodne z rzeczywistym stanem faktycznym ustalenie, że nie istniał stan zwisłości sporu o te same roszczenia pomiędzy tymi samymi stronami,

2)  art. 227 § 1 kpc w zw. z art. 6 i art. 7 dyrektywy 93/13 poprzez zaniechanie przeprowadzenia z urzędu kontroli abuzywności umowy kredytu zawartej pomiędzy powodem, a pozwanym,

3)  art. 840 § 1 pkt 1 kpc w zw. z art. 385 ¹ kc oraz art. 6 i art. 7 dyrektywy 93/13 poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że w ramach powództwa opozycyjnego sąd nie może badać przesłanek abuzywności umowy będącej przedmiotem postępowania, a w konsekwencji odmowę zastosowania art. 385 ¹ kc i zbadania przesłanek abuzywności umowy będącej przedmiotem postępowania,

4)  art. 840 § 1 pkt 2 kpc w zw. z art. 5 kc oraz art. 4 ¹ kpc poprzez odmowę przyjęcia, że prowadzenie egzekucji przez pozwanego stanowiło nadużycie prawa, uzasadniające pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności i jednocześnie przyjęcie, że to powodowie działają w warunkach nadużycia prawa.

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Ponadto, w związku z tym, że rozstrzygnięcie sporu w niniejszym postępowaniu wymaga zdaniem apelujących interpretacji prawa Unii Europejskiej, wnieśli powodowie, powołując się na art. 267 akapit trzeci Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej ( (...)) o wystąpienie przez Sąd drugiej instancji do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...))
z pytaniem prejudycjalnym.

W odpowiedzi na apelację powodów wniósł pozwany o oddalenie ich apelacji w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów postępowania drugoinstancyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie bowiem w ocenie Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy kluczowe znaczenia ma fakt, że tytuł wykonawczy, którego pozbawienia wykonalności domagali się powodowie, obejmował wierzytelność ze stosunku prawnego, którego jedną ze stron był konsument. Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy w dniu 5 listopada 2019r., sygn. akt I C 1618/19 obejmował obowiązek zapłaty przez W. R., J. R. i I. R. należności wynikającej z zawartej z bankiem (...) S.A. w W. umowy o kredyt hipoteczny na zakup nieruchomości. Z umowy znajdującej się w aktach sprawy I C 1619/19 wynika wprost, że umowa podlega rygorowi ustawy o kredycie konsumenckim. Podlega także reżimowi dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, która pod pojęciem konsumenta rozumie każdą osobę fizyczną, która działa w celach niezwiązanych z jej zajęciem, przedsiębiorstwem lub zawodem;

Rację należy przyznać stronie powodowej w tym, że mimo przedstawienia przez nią szerokiego wywodu dotyczącego zasad reżimu ochrony konsumentów, z powołaniem się na regulacje Konstytucji RP, prawa Unii Europejskiej w postaci dyrektywy 93/13 oraz bogatego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), Sąd Rejonowy w ogóle nie odniósł się do tej argumentacji.

Sąd pierwszej instancji swoje rozstrzygniecie oparł na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. , który stanowi, że można domagać się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności jakim jest prawomocne orzeczenie sądu , jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzeniu wskutek którego zobowiązanie nie może być egzekwowane. Opierając się na literalnym brzmieniu tego przepisu uznał, że powodowie nie wykazali zaistnienia takich okoliczności. Wskazał także, że powodowie nie skorzystali z przysługującego im środka zaskarżenia jakim jest sprzeciw od nakazu zapłaty , nie przedstawili w tamtym postępowaniu żadnego stanowiska doprowadzając do uprawomocnienia się orzeczenia. Sąd podkreślił, że powództwo przeciwegzekucyjne nie otwiera na nowo drogi odwoławczej i nie powoduje możliwości ponownego zbadania zasadności i wymagalności roszczenia zgłoszonego w sprawie I C 1618/19. Sąd Rejonowy ograniczył się więc wyłącznie do stwierdzenia, że przepisy prawa krajowego wskazują, że z uwagi na powagę rzeczy osądzonej nie jest możliwe rozpoznawanie zarzutów strony powodowej i na tym zakończył swoje procedowanie. Uszło jednak uwagi Sądu pierwszej instancji , że płynąca z dyrektywy 93/13 zasada skuteczności powoduje konieczność dokonania wykładni przepisów prawa krajowego przez pryzmat przepisów prawa unijnego .

Sąd Okręgowy podziela pogląd, wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 1972 r., II PR 372/72, że powództwo opozycyjne przewidziane w art. 840 k.p.c. nie prowadzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem a w konsekwencji nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia w oparciu o przepis art. 840 k.p.c. a podważenie prawomocnego orzeczenia może bowiem nastąpić tylko w trybie wyłącznie właściwym do uchylenia prawomocnych orzeczeń. Stanowisko to jest konsekwencją zasady powagi rzeczy osądzonej , która ma zapewnić stabilność prawa i stosunków prawnych. Zagadnieniem czy krajowe zasady procesowe mogą sprzeciwiać się prawom, które jednostki wywodzą z prawa Unii zajmował się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej . Trybunał został zapytany czy powaga rzeczy osadzonej może ograniczać uprawienia sądów krajowych, aby oceniać potencjalnie nieuczciwy charakter warunków umownych. W najnowszym orzecznictwie – wyroki z dnia 17 maja 2022 r. w sprawach, C-725/19, IO
a I. (...) R. (...) SA. , C-869/19, L. B. de C. E. de I. S. y S. (...) , C-693/19, (...) S. i (...), C-600/19 I. banco , Trybunał przypomniał o znaczeniu jakie
w porządku prawnym Unii jak i w krajowych porządkach prawnych ma zasada powagi rzeczy osądzonej. Wskazał, że dla zapewnienia stabilności prawa
i stosunków prawnych, jak też prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości istotne jest, aby orzeczenia sądowe, które stały się prawomocne po wyczerpaniu przysługujących środków odwoławczych lub po upływie przewidzianych dla wniesienia tych środków terminów, były niepodważalne Trybunał przypomniał jednak, że system ochrony ustanowiony na mocy dyrektywy 93/13 opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania. Ze względu na tę słabszą pozycję dyrektywa 93/13 przewiduje, że nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumenta. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia formalnej równowagi ustanowionej przez umowę równowagą rzeczywistą. Trybunał wskazał, że sąd krajowy zobowiązany jest do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter , i że państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków. W sprawie C-600/19 Trybunał wskazał, że prawo Unii stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, które ze względu na skutek powagi rzeczy osądzonej i prekluzji nie pozwalają ani sądowi na zbadanie
z urzędu nieuczciwego charakteru warunków umownych w ramach postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, ani konsumentowi, po upływie terminu do wniesienia powództwa przeciwegzekucyjnego, na podniesienie nieuczciwego charakteru tych warunków w tym postępowaniu lub w późniejszym postępowaniu z powództwa o ustalenie, w przypadku gdy wspomniane warunki były już przedmiotem badania z urzędu przez sąd ich potencjalnie nieuczciwego charakteru, ale orzeczenie sądowe zezwalające na egzekucję wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie zawiera żadnego punktu, choćby zwięzłego, świadczącego o istnieniu tego badania, ani nie wskazuje, że ocena dokonana przez sąd w wyniku tego badania nie będzie już mogła zostać podważona w przypadku niewniesienia powództwa przeciwegzekucyjnego we wspomnianym terminie.

Wprawdzie orzeczenie to nie dotyczy uregulowań prawa polskiego, jednak w ocenie Sądu Okręgowego wskazuje, że w ocenie Trybunału płynąca
z dyrektywy 93/13 zasada skuteczności ochrony konsumenta przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi powoduje, że powaga rzeczy osądzonej nie może ograniczać uprawnienia sądów krajowych w ocenie potencjalnie nieuczciwego charakteru umów konsumenckich.

Dla rozpoznania sprawy znaczenie ma także kwestia dopuszczalności wydania nakazu zapłaty w sprawach konsumenckich. Jak słusznie w toku całego postępowania podkreślali powodowie z orzecznictwa (...) wynika, że cel, do którego realizacji dąży art. 6 dyrektywy 93/13 , może zostać osiągnięty jedynie wtedy, gdy sądowi krajowemu zostanie przyznana możliwość dokonania z urzędu oceny nieuczciwego charakteru postanowienia umowy wyrok z dnia 13 września 2018 r., (...) P.,C‑176/17,EU:C:2018:711, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo). Istotnym jest, że Trybunał konsekwentnie i wielokrotnie orzekał, że jeśli tylko sąd dysponuje niezbędnymi informacjami dotyczącymi stanu prawnego i faktycznego, jest on zobowiązany do zbadania z urzędu warunków, które mogą być nieuczciwe (zob. podobnie wyrok z dnia 13 września 2018 r., (...) P.,C‑176/17,EU:C:2018:711, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo). Co więcej sąd krajowy jest zobowiązany podjąć z urzędu czynności dochodzeniowe w celu ustalenia, czy postanowienie umowne zamieszczone w umowie, która jest przedmiotem toczącego się przed nim sporu i która została zawarta między przedsiębiorcą a konsumentem, jest objęte zakresem stosowania dyrektywy, a jeżeli tak – zobowiązany jest z urzędu zbadać, czy postanowienie to ewentualnie ma nieuczciwy charakter (wyroki: z dnia 9 listopada 2010 r., V. L.,C‑137/08,EU:C:2010:659, pkt 56; z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C.,C‑618/10,EU:C:2012:349, pkt 44; z dnia 21 lutego 2013 r., (...) B.,C‑472/11,EU:C:2013:88, pkt 24). Przy braku skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy nie można bowiem zagwarantować przestrzegania praw przyznanych w drodze dyrektywy 93/13 (wyrok z dnia 13 września 2018 r., (...), C‑176/17, EU:C:2018:711, pkt 62i przytoczone tam orzecznictwo).

Konsekwencją powyższych orzeczeń jest zmiana dotychczasowej praktyki i przyjęcie przez orzecznictwo sądów krajowych, że w sprawach z udziałem konsumenta nie jest możliwe wydanie nakazu zapłaty (zarówno w postępowaniu nakazowy jak i upominawczym) konieczne jest bowiem zbadanie przez Sąd
z urzędu, czy umowa, w oparciu o którą dochodzone jest roszczenie, nie zawiera postanowień niedozwolonych.

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, że wydając nakaz zapłaty (sporny tytuł wykonawczy który nie zawiera żadnego rozstrzygnięcia pozwalającego na stwierdzenie że sąd dokonał z urzędu badania czy umowa o kredyt zawierała nieuczciwe warunki) Sąd naruszył przepisu dyrektywy 93/13.

Powyższe doprowadziło Sąd Okręgowy do konstatacji , że płynąca
z dyrektywy 93/13 zasada skuteczności ochrony konsumenta wymaga przyjęcia, że jeżeli nie jest możliwe stwierdzenie, że wydając orzeczenie stanowiące tytuł wykonawczy sąd badał czy postanowienia umowne zamieszczone w umowie będącej przedmiotem sporu mają charakter nieuczciwy, to w toku postępowania o pozbawienie tytułu wykonawczego Sąd ma obowiązek z urzędu dokonać takiego badania i w efekcie zbadać sprawę merytorycznie.

Wobec powyższego , uznając, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji dokona
z urzędu oceny czy umowa będąca podstawą roszczenia dochodzonego w sprawie I C 1618/19 zawierała klauzule niedozwolone i stosownie do wyniku tego badania oceni zasadność tego roszczenia.