Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2023r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 marca 2023r. w Warszawie

sprawy N. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania N. O.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 31 grudnia 2021 roku, znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że N. O. nie jest zobowiązana do zwrotu świadczenia za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r., wypłaconego z tytułu renty socjalnej, w kwocie 1.200 zł (tysiąc dwieście złotych).

UZASADNIENIE

N. O. w dniu 31 stycznia 2022r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 31 grudnia 2021r., znak: (...), zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. Zarzuciła naruszenie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez błędne uznanie, że nienależnie pobrała świadczenia, co jest skutkiem wadliwego ustalenia, że w jej sytuacji zaszły jakieś zmiany, o których zbyt późno poinformowała, podczas gdy jej sytuacja zarobkowa, dochodowa nie uległa zmianie. W związku z powyższym ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji poprzez ustalenie, że nie jest zobowiązana do zwrotu uznanych za nienależnie pobrane świadczeń z tytułu renty socjalnej za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. w kwocie 1.200 zł.

Uzasadniając swe stanowisko, ubezpieczona wskazała, że w jej sytuacji dochodowej nie zaszły żadne zmiany, o których miała rzekomo zbyt późno poinformować organ rentowy, jak też organ rentowy nie przysłał jej żadnego powiadomienia o innej kwocie progowej uzyskiwanego przychodu mającego wpływ na pobieraną rentę socjalną. Nie można zatem uznać, że renta socjalna wypłacona za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. jest świadczeniem nienależnym i że ubezpieczona jest zobowiązana do jej zwrotu. Ponadto, według ubezpieczonej nie zostały w decyzji wykazane przez organ rentowy żadne okoliczności uzasadniające uznanie wypłaconej renty jako świadczenia nienależnego. Ubezpieczona podkreśliła również, że podobna sprawa o sygn. akt VII U 924/17 była przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu. W wyroku z dnia 24 września 2018r. Sąd uwzględnił odwołanie N. O. i uznał, że nie jest zobowiązana do zwrotu świadczeń z tytułu renty socjalnej za okres od 1 maja 2016r. do 31 maja 2016r. Wówczas decyzja o zwrocie świadczeń uznanych za nienależnie pobrane została wydana w oparciu o błędne ustalenia kwoty przychodu za maj 2016r. W przedmiotowej sprawie z uwagi na bardzo lakoniczne uzasadnienie decyzji, ograniczające się do sformułowania o zbyt późnym powiadomieniu ZUS o zmianach w uprawnieniu do świadczenia, trudno domyślać się, dlaczego organ rentowy uznał, że renta socjalna wypłacona za kwiecień 2020r. jest świadczeniem nienależnie pobranym (odwołanie z dnia 31 stycznia 2022r., k. 3-4 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie przytoczył treść art. 10 ust. 1, 2, 4 i 6 ustawy z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej. Dalej wskazał, że N. O. pobiera rentę socjalną. Zgodnie z dokumentami rozliczeniowymi złożonymi przez płatnika, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy za okres od 1 marca 2020r. do 21 marca 2020r. w kwocie 1.570,38 zł zostało wykazane w deklaracji za kwiecień 2020r. Ponadto za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. organ rentowy wypłacił zasiłek chorobowy w wysokości 2.243,20 zł. W związku z powyższym w kwietniu 2020r. przychód łącznie wyniósł 3.813,79 zł i przekroczył kwotę graniczną przychodu dla 2020r. odpowiadającą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, obowiązującą od 1 marca 2020r. do 31 maja 2020r. (odpowiedź na odwołanie z 9 marca 2022r., k. 12 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

N. O. od ukończenia 18. roku życia, tj. od dnia 27 listopada 2004r., jest na stałe uprawniona do renty socjalnej, przyznanej decyzją ZUS (...) Oddział w W. z dnia 3 grudnia 2004r., znak: (...). Wysokość renty ulegała podwyższeniu. Kolejne decyzje organu rentowego zawierają obszerne pouczenia dotyczące m.in. zasad zawieszania, rozliczania, zmniejszenia świadczenia i zwrotu świadczeń nienależnie pobranych (decyzja ZUS o przyznaniu renty socjalnej z dnia 3 grudnia 2004r., k. 8 a.r.; decyzja ZUS o podwyższeniu renty z dnia 3 marca 2006r., k. 13 a.r.; decyzja ZUS o podwyższeniu renty z dnia 5 marca 2008r., k. 17 a.r.; decyzja ZUS o podwyższeniu renty z dnia 4 marca 2009r., k. 18 a.r.; decyzja ZUS o podwyższeniu renty z dnia 4 marca 2010r., k. 19 a.r.; decyzja ZUS o wysokości renty socjalnej z dnia 28 października 2013r., k. 27 a.r.).

Ubezpieczona od 1 stycznia 2014r. została zatrudniona przez P. B. prowadzącego (...) w W., na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku menager (zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach z dnia 12 lipca 2017r., k. 40 a.r.). Decyzją z dnia 20 lipca 2017r., znak: (...), została zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 maja 2016r. do 31 maja 2016r. (decyzja o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych z dnia 20 lipca 2017r., k. 47 a.r.). Od ww. decyzji N. O. złożyła odwołanie. Wyrokiem z dnia 24 września 2018r., wydanym w sprawie o sygn. akt VII U 924/17, Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w ten sposób, że stwierdził, że ubezpieczona nie jest zobowiązana do zwrotu uznanego za nienależnie pobrane świadczenia za okres od 1 maja 2016r. do 31 maja 2016r. z tytułu renty socjalnej w kwocie 741,35 zł (wyrok Sądu Okręgowego Warszawa – Praga z dnia 24 września 2018r., k. 74 a.r.).

Od 1 października 2017r. N. O. została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych przez płatnika składek T. U. prowadzącego (...) (bezsporne). W okresie od 1 marca 2020r. do 21 marca 2020r. oraz od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. była niezdolna do pracy. Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy za okres od 1 marca 2020r. do 21 marca 2020r. w kwocie 1.570,38 zł zostało jej wypłacone przez płatnika składek w dniu 9 kwietnia 2020r. Natomiast za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. organ rentowy wypłacił ubezpieczonej zasiłek chorobowy w kwocie 2.243,40 zł w dniu 6 maja 2020r. (pismo procesowe ZUS z dnia 12 sierpnia 2022r., k. 48 a.s.; pismo płatnika składek z dnia 7 września 2022r., k. 53 a.s.; potwierdzenie przelewu, k. 54 a.s.; karta wynagrodzeń pracownika za okres od 1 marca 2020r. do 31 marca 2020r., k. 55 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 31 grudnia 2021r. wydał decyzję znak: (...), w której zobowiązał N. O. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu renty socjalnej za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. w kwocie 1.200 zł, uzasadniając ją zbyt późnym powiadomieniem ZUS o zmianach w uprawnieniach do świadczenia (decyzja ZUS z dnia 31 grudnia 2021r., k. 95 a.r.).

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dokumentów, których autentyczności oraz treści strony nie kwestionowały, a które nie budziły również wątpliwości Sądu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Rozpoznanie sprawy w analizowanych przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148 ¹ § 1 k.p.c. (Dz.U. z 2021r. poz. 1805), który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie okoliczności faktyczne nie były sporne, a zatem nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia dowodów. Ponadto strony nie wniosły o przeprowadzenie rozprawy. W tych okolicznościach Sąd na podstawie powołanego przepisu ocenił, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym. O takim sposobie załatwienia sprawy Sąd wcześniej uprzedził strony, powołując się dodatkowo na art. 15 zzs ¹ ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020r., poz. 1842) i udzielając stronom tygodniowego terminu na złożenie pism procesowych prezentujących ich stanowiska w sprawie (k. 34 a.s.).

Przechodząc do rozważań dotyczących zasadności odwołania, w pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2019r., poz. 1455), w brzmieniu, jakie miał ten przepis w okresie, za który ubezpieczona jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. W myśl ust. 2 za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej. Ust. 3 stanowi natomiast, że za przychód, o którym mowa w ust. 1, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300, 303 i 730), zwanej dalej "ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych". Z kolei zgodnie z brzmieniem ust. 5 za przychód, o którym mowa w ust. 1, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Zgodnie z ust. 6 prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5a, w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statycznego do celów emerytalnych. Natomiast, jak wynika z ust. 7 ww. artykułu, osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku, gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu. Z kolei ust. 7a wskazanego przepisu przewiduje, że oświadczenia, o których mowa w ust. 7, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: "Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.". Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 15 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej, w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio m.in. art. 138-144 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak stanowi art. 138 ust. 1 ww. ustawy , zwanej dalej ustawą emerytalną, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, a także świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

W świetle powołanych przepisów przychodem nie jest należna kwota lub wartość pieniężna, ale kwota (wartość) rzeczywiście przez podatnika (ubezpieczonego) osiągnięta, otrzymana bądź pozostawiona do jego dyspozycji. Samo stwierdzenie przez osobę zobowiązaną, że podatnikowi (ubezpieczonemu) przysługuje należność w konkretnej wysokości nie stanowi jeszcze przychodu. Przychód pojawia się dopiero wtedy, gdy podatnik (ubezpieczony) otrzymał pieniądze albo kiedy pieniądze pozostawione zostały do jego dyspozycji tak, że mógł swobodnie nimi rozporządzać (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 lutego 199 r., SA/Wr 1804/93, z dnia 3 lipca 1998r., I SA/Gd 2096/96, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 czerwca 2005r., III AUA 2121/04). Ponadto, zgodnie z § 1 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytur i rent (Dz.U. Nr 58, poz. 290), za dochód osiągnięty uważa się faktyczny dochód uzyskany przez emeryta lub rencistę w danym roku kalendarzowym.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 listopada 2020r. w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2020r. stosowanych przy zawieszaniu albo zmniejszaniu emerytur i rent (M.P. z 2020r., poz. 1053) kwota graniczna przychodu dla 2020r. wynosi odpowiednio 43.187,90 zł, co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 70% przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w wysokości:

‒

3.452,20 zł – od 1 stycznia 2020r. do 29 lutego 2020r.,

‒

3.639,10 zł – od 1 marca 2020r. do 31 maja 2020r.,

‒

3.732,10 zł – od 1 czerwca 2020r. do 31 sierpnia 2020r.,

‒

3.517,20 zł – od 1 września 2020r. do 30 listopada 2020r.,

‒

3.618,30 zł – od 1 grudnia 2020r. do 31 grudnia 2020r.

Przypomnieć należy, że N. O. jest uprawniona do renty socjalnej, które to świadczenie pobiera od 27 listopada 2004r . Niespornym pomiędzy stronami jest fakt, że w okresie objętym zaskarżoną decyzją ubezpieczona była zatrudniona u płatnika składek (...) T. U. na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy i osiągała z tego tytułu przychody. Sporna była natomiast kwestia, czy ubezpieczona zobowiązana jest do zwrotu przyznanej jej renty socjalnej, jako nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r.

W ocenie Sądu, zaskarżona decyzja organu rentowego jest niezasadna, gdyż ubezpieczona w kwietniu 2020r. nie uzyskała przychodu w wysokości uzasadniającej zawieszenie prawa do renty socjalnej w myśl ww. przepisów. Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy za okres od 1 marca 2020r. do 21 marca 2020r. w kwocie 1.570,38 zł zostało jej wypłacone przez płatnika składek w dniu 9 kwietnia 2020r. Natomiast za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. organ rentowy wypłacił zasiłek chorobowy w kwocie 2.243,40 zł, z tym że wypłata nastąpiła w dniu 6 maja 2020r. W takiej sytuacji organ rentowy błędnie doliczył wskazany przychód za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. wypłacony w dniu 6 maja 2020r., do miesiąca kwietnia 2020r., jednocześnie stwierdzając, że ubezpieczona przekroczyła we wskazanym miesiącu kwotę graniczną odpowiadającą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zgodnie z ww. komunikatem Prezesa ZUS.

Jak już zostało wskazane, prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Tym zaś przychodem jest przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych m.in. z tytułu wynagrodzenia za pracę w ramach stosunku pracy. Z kolei podstawą wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne są (fizycznie) otrzymane - wypłacone środki pieniężne, a także środki postawione do dyspozycji pracownika, stąd przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne istotne jest, czy powstał przychód z tytułu stosunku pracy, a więc czy nastąpiła wypłata należności lub jej postawienie do dyspozycji ubezpieczonego. Z powyższego wynika, że wynagrodzenie za pracę będzie dla pracownika przychodem tego roku podatkowego, w którym zostało otrzymane, choćby nawet dotyczyło ono roku poprzedniego. Innymi słowy, przy ustalaniu, czy przychód wpływa za zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia obowiązuje zasada, zgodnie z którą przychód uważa się za osiągnięty w roku, w którym został wypłacony lub przedstawiony do wypłaty. Niezależnie od tego, w jakim okresie wykonywana była praca, z której uzyskano przychód, wynagrodzenie uznawane jest za przychód osiągnięty w miesiącu (roku), w którym go wypłacono (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 kwietnia 2020r., III AUa 19/20, Legalis nr 1435187; wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 9 października 2014r., sygn. akt II BU 1/14).

Stwierdzić zatem należy, że ubezpieczona w kwietniu 2020r. osiągnęła przychód w wysokości 1.570,38 zł. W związku z powyższym – mając na względzie treść cytowanych wyżej przepisów oraz wskazane orzecznictwo – w ocenie Sądu, organ rentowy nie miał podstawy faktycznej i prawnej, aby stwierdzić, że świadczenia wypłacone ubezpieczonej za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 kwietnia 2020r. były nienależne w rozumieniu art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, a w konsekwencji nie był uprawniony, by zobowiązać ubezpieczoną do ich zwrotu.

Na marginesie wskazać należy, że organ rentowy winien doliczyć zasiłek chorobowy wypłacony ubezpieczonej za kwiecień 2020r. do przychodu za miesiąc maj 2020r. i w przypadku, gdyby ubezpieczona przekroczyła dopuszczalną kwotę przychodu w tym właśnie miesiącu, mógłby wydać decyzję o nienależnie pobranym świadczeniu za okres od 1 do 31 maja 2020r. Jednocześnie zaznaczyć należy, że Sąd w toczącym się postępowaniu orzekał o zasadności odwołania tylko za okres objęty zaskarżoną decyzją, a więc za kwiecień 2020r. Inne miesiące roku 2020 nie zostały w decyzji ujęte, zatem nie było podstaw do szerszej kontroli.

Mając na uwadze powyższe, Sąd stwierdził, że N. O. nie jest zobowiązana do zwrotu świadczenia wskazanego w zaskarżonej decyzji. W związku z tym orzeczono na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., jak w sentencji wyroku.