Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 lipca 2019 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. H. (1) prawa do zasiłku chorobowego za okres od 5 stycznia 2015 r. do 20 czerwca 2015 r., zasiłku macierzyńskiego za okres od 21 czerwca 2015 r. do 18 czerwca 2016 r. oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego z funduszu chorobowego za okres od 11 stycznia 2015 r. do 18 czerwca 2016 r. w kwocie 121.810,57 zł wraz z odsetkami od dnia doręczenia przedmiotowej decyzji do dnia zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia.

Decyzją z dnia 10 lipca 2019 r., znak (...) (k. 17 akt sprawy) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. H. (1) prawa do zasiłku chorobowego za okres od 19 czerwca 2016 r. do 15 marca 2017 r., świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 16 marca 2017 r. do 3 sierpnia 2017 r., zasiłku macierzyńskiego za okres od 4 sierpnia 2017 r. do 2 sierpnia 2018 r. oraz zobowiązał do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku macierzyńskiego z funduszu chorobowego za łączny okres od 19 czerwca 2016 r. do 2 sierpnia 2018 r. w kwocie 179. 618,08 zł wraz z odsetkami od dnia doręczenia przedmiotowej decyzji do dnia zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia.

W uzasadnieniu wskazanych decyzji organ podał, iż w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego ustalił, że ubezpieczona nie wykonywała faktycznie zgłoszonej działalności gospodarczej i świadomie zarejestrowała działalność gospodarczą z zadeklarowaniem wysokiej podstawy wymiaru składek, z góry ustalonym założeniem, iż w momencie korzystania ze zwolnień lekarskich otrzyma wysokie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego. Decyzją z dnia 15 maja 2019 r. organ stwierdził, że w okresie od 5 października 2014 r. do 28 lutego 2019 r. ubezpieczona nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W konsekwencji ubezpieczona jest zobowiązana do zwrotu świadczeń niesłusznie wypłaconych.

Odwołania od powyższych decyzji wniosła M. H. (1) domagając się ich zmiany poprzez ustalenie, iż przysługuje jej prawo do ww. świadczeń, a nadto iż nie jest zobowiązana do ich zwrotu. Podniosła, że decyzja organu rentowego wyłączająca ją z ubezpieczeń społecznych została wydana w oparciu o błędne założenia, iż działalność gospodarcza nie była przez nią faktycznie prowadzona, co czyni wydane na jej podstawie zaskarżone decyzje również niezasadnymi.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań wywodząc jak w uzasadnieniu decyzji oraz domagając się zwrotu kosztów procesu.

Podczas rozprawy w dniu 26 kwietnia 2023 r. pełnomocnik ubezpieczonej wniosła o zasądzenie od organu, na rzecz ubezpieczonej, kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 15 maja 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję, w której stwierdził, iż M. H. (1) jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz dobrowolnemu chorobowemu od dnia 5 października 2014 r. do dnia 28 lutego 2019 r.

Przedmiotowa decyzja o wyłączeniu M. H. (1) z ubezpieczeń społecznych została przez nią zaskarżona.

W dniu 15 września 2020 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie, VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w sprawie prowadzonej pod sygn. akt VI U 1710/19, wydał wyrok, którym oddalił odwołanie od ww. decyzji.

Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2021 r., wydanym w sprawie prowadzonej pod sygn. akt III AUa 428/20, Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalił apelację ubezpieczonej od powyższego wyroku Sądu Okręgowego podzielając stanowisko tego sądu.

Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej M. H. (1) do rozpoznania.

Zgodnie z ustaleniami ww. Sądu Okręgowego w Szczecinie oraz Sądu Apelacyjnego w Szczecinie celem ubezpieczonej nie było faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej, a jedynie uzyskanie tytułu do ubezpieczeń, a w konsekwencji do otrzymywania wysokich świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczona zakładając działalność gospodarczą w branży budowlanej nie posiadała wiedzy ani doświadczenia w zakresie wykonywania prac budowlanych, nadto nie dysponowała narzędziami pozwalającymi na wykonywanie prac budowalnych. W istocie to zatrudniony przez ubezpieczoną jej partner życiowy, P. W., samodzielnie wykonywał prace budowlane, ustalał ich cenę, kontaktował się z klientami, mając ku temu stosowne przygotowanie oraz dysponując odpowiednimi narzędziami pracy. Dodatkowo ubezpieczona przebywała do stycznia 2015 r. na terenie Niemiec. Brak było zatem możliwości, aby ubezpieczona, posiadająca wyksztalcenie zasadnicze w zawodzie sprzedawcy, kontrolowała i nadzorowała jego pracę. Zarejestrowana w spornym okresie przez ubezpieczoną działalność gospodarcza nie była rzeczywiście prowadzona jako działalność o charakterze ciągłym i zarobkowym. Ubezpieczona świadomie podjęła intencjonalne zabiegi zmierzające do uzyskania z ubezpieczenia społecznego radykalnie zawyżonych kwot, i tylko w tym celu dopuściła się manipulacji deklaracją zgłoszeniową oraz krótkookresowo opłacała składki w maksymalnej wysokości. Ubezpieczona była przy tym pewna, że istniały przesłanki zdrowotne i rodzinne, umożliwiające jej skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego – w dacie zakładania działalności gospodarczej ubezpieczona była już w ciąży. Wszystko powyższe oraz dodatkowo brak kontynuowania działalności po urodzeniu dziecka i nieprzerwane korzystanie z kolejnych świadczeń z ubezpieczeń nie pozwala na uznanie, że ubezpieczona prowadziła działalność gospodarczą w sposób zorganizowany, ciągły, mający na celu regularne osiąganie dochodów. Działalność tę od samego początku prowadził faktycznie partner ubezpieczonej, a rejestracja działalności przez ubezpieczoną miała na celu jedynie jej zabezpieczenie socjalne poprzez zagwarantowanie systematycznych świadczeń z ubezpieczenia społecznego i to w maksymalnych dopuszczonych wartościach. Ubezpieczona sama wskazała, że zarejestrowała na siebie działalność, aby uzyskać możliwość ubezpieczenia. Zgłoszenie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przez ubezpieczoną stanowiło czynność pozorną w rozumieniu art. 83 k.c. – nastąpiło wyłącznie w celu objęcia wnioskodawczyni ubezpieczeniem z tego tytułu, a w konsekwencji zapewnienia świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zachowanie ubezpieczonej było naganne społecznie, nakierowane na pokrzywdzenie Funduszu należącego do wszystkich partycypujących w jego powstawaniu i utrzymywaniu.

Niesporne, a nadto: odpis wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 15 września 2015 r. wraz z odpisem uzasadnienia – k. 51-67, odpis wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 kwietnia 2021 r. wraz z odpisem uzasadnienia – k. 68-74, Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2022 r. – 75-79v.

W lutym 2015 r. toczyło się przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych Oddziałem w S. Inspektoratem w M. postępowanie wyjaśniające prowadzone w celu ustalenia poprawności zgłoszenia M. H. (1) do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej

M. H. (1) w piśmie z dnia 6 lutego 2015 r. poinformowała, że firmę prowadzi od 5 października 2014 r., zatrudnia jednego pracownika, a usługi wykonywała na podstawie ustnej umowy. Do pisma załączyła 2 rachunki. Złożyła również PIT 28 za 2014 rok.

W piśmie z dnia 19 lutego 2015 r. pracownik (...) Referatu (...) i Składek poinformował Referat Zasiłków ww. Inspektoratu, że M. H. (1) nabyła prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa jako osoba prowadząca działalność gospodarczą od 5 października 2014 r. i podlegająca ubezpieczeniom społecznym. W piśmie wskazano, iż postępowanie nie wymagało korespondencji z podmiotami zewnętrznymi. Ostatnim dokumentem, który miał wpływ na postępowanie wyjaśniające był PIT -28 za rok 2014.

Dowód: wezwanie z dnia 4 lutego 2015 r., pismo z 6 lutego 2015 r. wraz z rachunkami, PIT -28 za 2014 r., pismo z dnia 19 lutego 2015 r. – akta 390600.70 (karty nie zostały ponumerowane), częściowo zeznania ubezpieczonej złożone na rozprawie w dniu 8 marca 2023 r. – protokół skrócony rozprawy – k. 123.

Fakt prowadzenia ww. postępowania wyjaśniającego także pozostawał przedmiotem ustaleń Sądu Okręgowego w Szczecinie oraz następnie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie (który podtrzymał ustalenia faktyczne i prawne dokonane przez Sąd Okręgowy) w sprawie prowadzonej w związku z odwołaniem M. H. (1) od decyzji wyłączającej ją z ubezpieczeń społecznych. W swoim uzasadnieniu Sąd Okręgowy podkreślił, że w postępowaniu wyjaśniającym organ skoncentrował się na ocenie przedstawionych przez ubezpieczoną rachunków, które ta w lutym 2015 r. jeszcze posiadała. Nie przesłuchał natomiast samej ubezpieczonej, ani nie wyjaśnił wszystkich aspektów prowadzonej przez nią rzekomo działalności gospodarczej. Okoliczności te zostały zbadane dopiero w postępowaniu zakończonym decyzją z dnia 15 maja 2019 r. i dopiero w tym postępowaniu wzięto pod uwagę to jak działalność ta była faktycznie w 2014 r. wykonywana.

Niesporne, a nadto: odpis wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 15 września 2015 r. wraz z odpisem uzasadnienia – k. 51-67, odpis wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 kwietnia 2021 r. wraz z odpisem uzasadnienia – k. 68-74.

Świadczenia wypłacone M. H. (1) tytułem zasiłków chorobowych, macierzyńskich oraz świadczeń rehabilitacyjnych za okres od 11 stycznia 2015 r. do 2 sierpnia 2018 r. wyniosły łącznie 301.428,65 zł.

Świadczenie wypłacone za okres od 23 listopada 2015 r. do 18 czerwca 2016 r. wyniosło 45.039,50 zł, a za okres od 11 stycznia 2015 r. do 22 listopada 2015 r. 77.771,07 zł.

M. H. (2) otrzymała również zasiłek chorobowy za okres od 7 sierpnia 2018 r. do 26 listopada 2018 r. w kwocie 24.1236 zł.

Niesporne, a nadto dowód: karta zasiłkowa – akta organu.

Decyzją z dnia 10 lipca 2019 r. , znak (...)/2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. H. (1) prawa do zasiłku chorobowego za okres od 7 sierpnia 2018 r. do 23 stycznia 2019 r. oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego z funduszu chorobowego za okres od 7 sierpnia 2018 r. do 26 listopada 2018 r. w kwocie 24.136 zł wraz z odsetkami od dnia doręczenia przedmiotowej decyzji do dnia zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia.

W uzasadnieniu ww. decyzji organ powołał się na okoliczności tożsame z tymi, które zostały podniesione w decyzjach zaskarżonych w niniejszym postępowaniu.

Wyrokiem Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum, IX Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 grudnia 2022 r., wydanym w sprawie IX U 465/19, oddalono odwołanie M. H. (1) od ww. decyzji. Wyrok jest prawomocny od dnia 12 stycznia 2023 r.

Niesporne, a nadto dowód: decyzja organu z dnia 10 lipca 2019 r. – k. 117-119, wyrok – k. 70 akt IX U 465/19, zarządzenie z dnia 27 stycznia 2023 r. – k. 76 akt IX U 465/19.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się zasadne jedynie w zakresie, w jakim organ żądał zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z naruszeniem art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (zwanej dalej ustawą systemową).

W myśl art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (zwanej dalej ustawą zasiłkową) zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek macierzyński przysługuje natomiast osobie, która w okresie ubezpieczenia chorobowego urodziła dziecko (art. 29 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje zaś ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy (art. 18 ust 1 ustawy).

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu unormowane są w ustawie systemowej. Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 2 ustawy systemowej, w brzmieniu obowiązującym w okresach objętym decyzjami, ubezpieczeniu chorobowemu podlegają obowiązkowo ubezpieczeni wymienieni w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 12 tej ustawy tj. pracownicy z wyłączeniem prokuratorów, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby odbywające służbę zastępczą, a dobrowolnie ubezpieczeni wymienieni w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 czyli wykonujący pracę nakładczą, wykonujący pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia, umowy o świadczenie usług, prowadzący działalność pozarolniczą i osoby z nimi współpracujące, wykonujący pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania oraz duchowni.

Treść odwołania oraz dokumentacja zgromadzona w aktach zasiłkowych jednoznacznie wskazują, że prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego M. H. (1) wywodziła z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Podleganie przez ubezpieczoną ubezpieczeniom społecznym, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, stanowiło przedmiot postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Szczecinie VI Wydziałem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pod sygn. akt VI U 1710/19. Wobec ww. prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 15 września 2020 r. nie ulega wątpliwości, iż M. H. (1) w okresie od 5 października 2014 r. do 28 lutego 2019 r. nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Tym samym nie nabyła prawa do zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego oraz świadczenia rehabilitacyjnego za okresy wskazane w zaskarżonych decyzjach. Stąd też decyzja organu w przedmiocie odmowy prawa do zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, a także świadczenia rehabilitacyjnego odpowiada prawu.

Brak prawa M. H. (1) do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego nie przesądzał jednak samodzielnie o konieczności zwrotu pobranych już przez nią z tego tytułu kwot (których wysokość pozostawała między stronami bezsporna). Należało bowiem rozważyć, czy zachodzą warunkujące taki zwrot przesłanki określone w ustawie systemowej.

Zgodnie z treścią art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy) oraz

2. świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy).

Art. 84 ust. 2 ustawy systemowej nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej (art. 84 ust. 5 tej ustawy). Zgodnie zaś z treścią art. 88 ust. 6 ustawy systemowej jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Kwestię zwrotu świadczeń z ubezpieczenia chorobowego normuje art. 66 ust. 2 powołanej wcześniej ustawy zasiłkowej. W myśl wymienionego przepisu, jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy (wykonywania pracy zarobkowej, spowodowania niezdolności do pracy przez samego ubezpieczonego w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądu albo nadużycia alkoholu, niestawienia się u lekarza orzecznika ZUS lub ustalenia przez tego lekarza wcześniejszej daty ustania niezdolności badanego do pracy) wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięte w drodze egzekucji administracyjnej.

Art. 66 ustawy zasiłkowej reguluje jedynie sposób dochodzenia wskazanych w nim świadczeń, zaś zawarte w nim sformułowanie „świadczenie pobrane nienależnie”, nakazuje odnieść się do definicji określonej w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. O nienależnie pobranych świadczeniach można więc mówić w dwóch sytuacjach: gdy zostały one wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania lub gdy zostały one przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Analogiczne stanowisko zostało zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. (I UK 194/11), gdzie wskazano, że art. 66 ust. 2 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie stanowi przepisu szczególnego w stosunku do art. 84 ust. 2 u.s.u.s. - w tym znaczeniu, że wyłącza stosowanie tego ostatniego przepisu do nienależnie pobranych zasiłków chorobowych. Przepis art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej określa w szczególny sposób zasady potrącenia oraz egzekucji, nie wyłącza natomiast stosowania definicji nienależnie pobranych świadczeń, wynikającej z art. 84 ust. 2 u.s.u.s., do nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, w tym zasiłków chorobowych i macierzyńskich, a także świadczenia rehabilitacyjnego.

Wypłata świadczeń nastąpiła w oparciu o dokumenty składane przez ubezpieczoną, a dotyczące urodzenia dziecka, czy niezdolności do pracy. Złożenie tych dokumentów w sytuacji braku tytułu ubezpieczenia (tj. w sytuacji braku faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej, a jedynie podjęcia czynności pozorujących jej prowadzenie) uznać należy za świadome wprowadzenie w błąd, o jakim mowa w art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej.

W sprawie o podleganie ubezpieczeniom społecznym sądy obu instancji powoływały się na brak prowadzenia przez ubezpieczoną działalności gospodarczej w rozumieniu obowiązujących regulacji prawnych, a jedynie stworzenie pozorów jej prowadzenia wyłącznie w celu uzyskania wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Ustalenia te (szczegółowo opisane powyżej) wiążą sąd w niniejszej sprawie. Związanie sądu prawomocnym wyrokiem w sprawie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym dotyczy nie tylko rozstrzygnięcia sądu, ale i ustaleń, które legły u jego podstaw. Z prawomocnością orzeczenia sądowego związana jest powaga rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Chociaż powagą rzeczy osądzonej objęta jest w zasadzie jedynie sentencja wyroku, a nie jego uzasadnienie, to w orzecznictwie trafnie zwraca się uwagę, że powaga ta rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu. W szczególności powagą rzeczy osądzonej mogą być objęte ustalenia faktyczne w takim zakresie, w jakim indywidualizują one sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2011r. II PK 4/11, OSNP 2012/15 -16/192 i powołane tam orzeczenia). W kolejnym postępowaniu, takie okoliczności faktyczne nie mogą być już ponownie badane. Związanie orzeczeniem oznacza bowiem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią. Skoro ubezpieczona nie zamierzała w istocie prowadzić działalności gospodarczej, a jedynie zarejestrowała ją i manipulując deklaracją zgłoszeniową oczekiwała wysokich świadczeń z ubezpieczeń społecznych, to świadomie działała w celu wprowadzenia organu w błąd. Powyższe nakazywało uznanie zaskarżonych przez M. H. (1) decyzji za prawidłowe w zakresie, w jakim ustalono istnienie obowiązku zwrotu świadczeń (choć nie w pełnym zakresie, o czym szerzej poniżej). Oceny Sądu nie mogły zmienić zeznania złożone przez ubezpieczoną w niniejszej sprawie, która stała na stanowisku, że nie powinna zwracać organowi pobranych świadczeń, gdyż 2 lub 3 kontrole przeprowadzone przez organ nie wykazały nieprawidłowości. W istocie jednak, jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego (przedłożonych przez organ akt nr 390600.70 zawierających dokumentację kontrolną, która nie została w żaden sposób zakwestionowane przez odwołującą), kontrola, która nie wykazała nieprawidłowości, została przeprowadzona tylko raz, w lutym 2015 r. (kolejna kontrola doprowadziła już do wydania decyzji o wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych), a zatem zeznania ubezpieczonej o 2, 3, a początkowo nawet 4 kontrolach nie mogą być uznane za wiarygodne. Kontrola ta stanowiła już przedmiot oceny Sądu Okręgowego i Sądu Apelacyjnego. Akta kontroli przedłożone przez organ do niniejszej sprawy nie doprowadziły do żadnych innych (dodatkowych) ustaleń niż te poczynione w postępowaniu wywołanym odwołaniem od decyzji wyłączającej ubezpieczoną z podlegania ubezpieczeniom społecznym. Nie sposób także dokonać innej ich oceny niż ocena ww. Sądów. Kontrola z lutego 2015 r. i jej wynik w postaci uznania, że ubezpieczona prowadzi działalność gospodarczą i tym samym podlega ubezpieczeniu, przeprowadzona została, jak wskazywano już powyżej, bez przesłuchania ubezpieczonej i bez wyjaśnienia wszystkich aspektów prowadzonej przez nią działalności i jako taka nie może stanowić o braku możliwości przypisania ubezpieczonej świadomego wprowadzenia w błąd organu. Dopiero kolejne szczegółowe postępowanie pozwalało na całościową ocenę działania ubezpieczonej, a ustaleniami co do pozorności zgłoszenia prowadzenia działalności gospodarczej Sąd orzekający w niniejszej sprawie, jak wskazywano już powyżej, pozostaje związany. Bez wpływu na orzeczenie pozostają nadto zeznania ubezpieczonej, która podkreślała, że organ może żądać zwrotu świadczeń, które wypłaca. Przesłanką zwrotu świadczeń nie jest bowiem art. 84 ust. 1 pkt 1, a art. 84 ust. 1 pkt 2 odnoszący się do świadomego wprowadzenia w błąd organu, co niewątpliwie ma miejsce w sytuacji, gdy rejestracja działalności przez ubezpieczoną miała na celu jedynie jej zabezpieczenie socjalne poprzez zagwarantowanie systematycznych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, działalność ta nie była przez nią wykonywana (a przez jej partnera), a ubezpieczona sama wskazała (w postępowaniu dotyczącym odwołania od decyzji wyłączającej ją z ubezpieczeń społecznych) że zarejestrowała na siebie działalność, aby uzyskać możliwość ubezpieczenia. Skoro zgłoszenie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przez ubezpieczoną stanowiło czynność pozorną w rozumieniu art. 83 k.c. i nastąpiło wyłącznie w celu objęcia wnioskodawczyni ubezpieczeniem z tego tytułu, to w konsekwencji niewątpliwie można przypisać ubezpieczonej świadome wprowadzenie w błąd organu.

Decyzji organu z dnia 10 lipca 2019 r. znak (...) wymagała jednak zmiany w zakresie rozstrzygnięcia o okresie, za jaki organ domagał się zwrotu nienależnie pobranych kwot.

W myśl art. 84 ust. 3 ustawy systemowej nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. W świetle przedstawionych dotychczas rozważań, nie ulega wątpliwości, iż wobec świadomego wprowadzania organu w błąd, w niniejszej sprawie znajdzie zastosowanie termin trzyletni.

Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem ww. art. 84 ust. 3 ustawy systemowej, określa maksymalną długość okresu wypłaty świadczeń, za jaki ZUS może dochodzić zwrotu. Innymi słowy organ może żądać zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń za okres nie dłuższy niż 3 lata ich wypłaty (por. uchwala składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 r., III UZP 1/12, OSNP 2012, nr 23-24, poz. 290), a nie za okresy przypadające w ostatnich trzech latach przed wydaniem decyzji. Takie stanowisko było wyrażane w orzecznictwie jeszcze przed wprowadzeniem do art. 84 ustawy systemowej ust. 7a, który wprowadza pięcioletni, a liczony od ostatniego dnia okresu, za który pobrano świadczenie, termin na wydanie decyzji o zwrocie.

Postawić należy natomiast pytanie, czy w przypadku wypłacania przez organ rentowy za następujące po sobie albo rozdzielone krótką przerwą okresy świadczeń różnego rodzaju (co miało miejsce w przypadku ubezpieczonej - w sprawie ubezpieczonej łącznie wydano w dniu 10 lipca 2019 r. trzy decyzje, a przerwa dotyczy okresu między 2 a 7 sierpnia 2018 r.), uznanych później za nienależne z jednakowej przyczyny (tu braku tytułu ubezpieczenia), organ może żądać zwrotu kwot wypłaconych łącznie za trzy lata czy też każdego z rodzaju wypłaconych świadczeń za okres maksymalnie trzyletni. W ocenie Sądu należy przychylić się do pierwszej z tych możliwości.

Podkreślenia wymaga, iż w art. 84 ust. 3 ustawy systemowej ustawodawca posłużył się pojęciem „kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych” nie tylko nie zaznaczając, że chodzi o świadczenia danego rodzaju, ale i wyraźnie odchodząc od liczby pojedynczej, którą posłużył się w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej i do której wrócił wprowadzając do tej ustawy dużo później ust. 7a. Trudno zabieg taki uznać za przypadkowy. Stosowanie w części regulacji liczby pojedynczej wskazuje, że ustawodawca odnosi się w nich do świadczenia danego rodzaju wypłaconego za dany okres. Z kolei inne brzmienie art. 84 ust. 3 oznacza, że generalnie świadczenia nienależne mogą być dochodzone za maksymalnie trzyletni okres wypłaty. Oczywiście chodzi o sytuację, gdy mamy do czynienia ze świadczeniami nienależnymi z tego samego powodu. Za taką interpretacją przemawia wykładania celowościowa. Do czasu dodania w art. 84 ustawy systemowej ust. 7a wspomniana regulacja była jedyną wprowadzającą dla organu ograniczenie możliwości dochodzenia od ubezpieczonych zwrotu świadczeń nienależnie pobranych. Jak się wydaje ustawodawca miał tu na względzie interes ubezpieczonych uwzględniając kwestię zaufania do instytucji publicznych, do których należy m.in. organ rentowy. Ubezpieczeni nie mogą bowiem ponosić konsekwencji nienależytego działania organu, do którego niewątpliwie dochodzi w przypadku wypłaty nienależnych świadczeń przez okresy wieloletnie. Co prawda organ, do którego należy ustalanie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, nie ma ani obowiązku ani możliwości prowadzenia w przypadku każdego wniosku o świadczenie kontroli prawidłowości zgłoszenia do ubezpieczeń - kilkuletnia wypłata świadczeń liczonych od wysokiej podstawy po krótkim okresie ubezpieczenia powinna jednak powodować podjęcie działań kontrolnych. Zaniechania organu nie mogą obciążać wyłącznie ubezpieczonych.

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał, że zwrotowi podlegają świadczenia z ubezpieczenia chorobowego wypłacone łącznie trzy lata – uwzględniając wszystkie okresy wypłaty, także okres wypłaty, do którego odnosi się decyzja z dnia 10 lipca 2019 r., znak (...)/2019 r. dotycząca zasiłku chorobowego wypłaconego za okres od 7 sierpnia 2018 r. do 26 listopada 2018 r. w kwocie 24.136 zł (wszystkie trzy decyzje zostały wydane w tej samej dacie i niewątpliwie mogłyby być objęte jedną decyzją). Organ, jak wynika z karty zasiłkowej (która nie była w żadnej mierze kwestionowana), wypłacił ubezpieczonej w okresie od 26 listopada 2018 r. do 7 sierpnia 2018 r. zasiłek chorobowy za okres 112 dni, a w okresie od 2 sierpnia 2018 r. do 23 listopada 2017 r. zasiłek macierzyński za okres 253 dni, co łącznie dawało 365 dni. W konsekwencji okres trzyletni (obejmujący dalej pozostałą część zasiłku macierzyńskiego, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek chorobowy oraz część kolejnego zasiłku macierzyńskiego) kończył się 23 listopada 2015 r., a zatem ubezpieczona nie ma obowiązku zwrotu świadczeń otrzymanych za okresy przypadające przed 23 listopada 2015 r. Decyzja organu z dnia 10 lipca 2019 r., znak (...), zobowiązywała ubezpieczoną do zwrotu świadczeń za okres od 11 stycznia 2015 r. do 18 czerwca 2016 r. w kwocie 121.810,57 zł. Za okres od 11 stycznia 2015 r. do 22 listopada 2015 r. ubezpieczonej wypłacono zasiłki w kwocie 76.771,07 zł (zasiłek chorobowy za okres od 11 stycznia 2015 r. do 20 czerwca 2015 r. oraz część zasiłku macierzyńskiego za okres od 21 czerwca 2015 r. do 22 listopada 2015 r.). Kwota ta nie podlega zwrotowi. Zwrotowi podlega natomiast kwota 45.039,50 zł (121.810,57 – 76.771,07 = 45.039,50).

Mając na uwadze wszystko powyższe Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 10 lipca 2019 r., znak (...), w części dotyczącej okresu, za jaki świadczenia podlegają zwrotowi i kwoty jaką ubezpieczona ma zwrócić, w pozostałym zaś zakresie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c oddalił odwołanie od tej decyzji jako nieuzasadnione. Oddalił też w całości jako nieuzasadnione odwołanie od decyzji z dnia 10 lipca 2019 r., znak (...).

W myśl art. 98 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W niniejszej sprawie obie strony procesu reprezentowane były przez profesjonalnych pełnomocników – organ przez radcę prawnego, a odwołująca przez adwokata. Mając na uwadze, iż obie decyzje oparte były na identycznych przesłankach, w obu sporządzono odwołania oraz odpowiedzi na odwołania o takiej samej treści, a w sprawie dwóch decyzji prowadzono jedno postępowanie sądowe, Sąd zasądził od ubezpieczonej na rzecz organu kwotę 180 zł (§ 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r.) przyjmując jednocześnie, że organ wygrał niniejszy proces co do zasady (uległ w zakresie części jednej z dwóch zaskarżonych decyzji).

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

23 maja 2023 r.