Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2023r.

Sąd Okręgowy w S. III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 marca 2023r. w S.

sprawy B. P. i J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wydanie zaświadczenia przez organ rentowy

w związku z odwołaniem B. P. i J. P.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 7 listopada 2022 r. znak (...)

1.  oddala odwołanie;

2.  odstępuje od obciążania B. P. i J. P. kosztami zastępstwa procesowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. .

UZASADNIENIE

Decyzją z 7.11.2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., powołując się na art. 83b ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.) w związku z art. 219 ustawy z dnia 14.06.1960 r. kodeks postępowania administracyjnego (t. j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2000 ze zm.) odmówił J. P. i B. P. wydania na ich wniosek zaświadczenia wyrażającego zgodę na wykreślenie hipotek na nieruchomościach oznaczonych numerami: KW (...) oraz KW (...) wpisanych:

- 24.01.2005 r. na kwotę (...) zł,

- 24.01.2005 r. na kwotę(...) zł,

- 5.05.2005 r. na kwotę (...) zł.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że w wymienionych księgach wieczystych w dziale IV dokonano zabezpieczenia hipotecznego należności z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Wyrażenie zgody na wykreślenie hipotek może nastąpić w przypadku całkowitej spłaty należności, a w wyniku rozliczenia konta ustalono, że zabezpieczone należności nie zostały uregulowane.

W odwołaniu od tej decyzji J. P. i B. P. zarzucili organowi rentowemu:

- naruszenie art. 100 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez nie wykreślenie hipoteki pomimo jej wygaśnięcia;

- naruszenie art. 125 kodeksu cywilnego poprzez jego niezastosowanie (należności z tytułu składek uległy przedawnieniu);

- naruszenie art. 24 ust. 4-6 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie (należności z tytułu składek uległy przedawnieniu).

Wnosili o zmianę zaskarżonej decyzji i wydanie zaświadczenia wyrażającego zgodę na wykreślenie hipotek na nieruchomościach oznaczonych numerami KW (...) oraz (...) oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu odwołania powołali się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8.10.2013 r. sygn. akt SK 40/12 (Dz.U. z 2013 r. poz. 1313), twierdząc, że wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem zawartych w tym wyroku zastrzeżeń konstytucyjnych dotyczących art. 70 § 6 ustawy z dnia 29.08.1997 r. ordynacja podatkowa. Wskazali, że ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, co oznacza, że termin przedawnienia należności składkowych biegnie na zasadach ogólnych. Ponieważ w ich ocenie należności składkowe uległy przedawnieniu, konieczna jest zmiana decyzji i wydanie zaświadczenia wyrażającego zgodę na wykreślenie hipotek na nieruchomościach oznaczonych numerami KW (...) oraz KW (...).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalanie. Podtrzymał podstawy skarżonej decyzji.

Sąd ustalił, co następuje:

J. P. i B. P. są właścicielami na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej nieruchomości gruntowych niezabudowanych, dla których Sąd Rejonowy w E. prowadzi księgi wieczyste KW (...) oraz KW (...).

W dziale(...) KW (...) została wpisana hipoteka przymusowa zwykła na kwotę (...) zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od maja 2001 r. do września 2004 r. na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami. Jako wierzyciela wskazano Skarb Państwa – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. Inspektorat w E..

W dziale (...) KW (...) została wpisana hipoteka przymusowa zwykła na kwotę (...) zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od stycznia 1999 r. do grudnia 1999 r. na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami oraz hipoteka przymusowa zwykła na kwotę(...)zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od maja 2001 r. do sierpnia 2003 r. na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami. Jako wierzyciela wskazano Skarb Państwa – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. Inspektorat w E..

Należności zabezpieczone hipoteką powstały w związku z prowadzeniem przez J. P. pozarolniczej działalności gospodarczej. B. P. jest osobą zainteresowaną w związku z zakresem odpowiedzialności osób pozostających w związku małżeńskim, który obejmuje majątek odrębny płatnika oraz majątek wspólny płatnika i jego małżonka.

Stan faktyczny nie był sporny między stronami.

Sąd zważył, co następuje:

W odwołaniu skarżący wskazali na niezgodność rozstrzygnięć art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm., dalej jako ustawa systemowa) z art. 64 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim wyłącza przedawnienie należności z ty­tułu składek na ubezpieczenia społeczne zabezpieczonych hipoteką. Powołali się przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8.10.2013 r. sygn. akt SK 40/12 (Dz.U. z 2013 r. poz. 1313), twierdząc, że wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem zawartych w tym wyroku zastrzeżeń konstytucyjnych dotyczących art. 70 § 6 ustawy z dnia 29.08.1997 r. ordynacja podatkowa.

Uwadze skarżących umknęło jednak to, że w tej kwestii wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20.05.2020 r. sygn. akt P 2/18 (pub. Dz.U. z 2020 r., poz. 976), przesądzając, że art. 24 ust. 5 ustawy systemowej w zakresie, w jakim wyłącza przedawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne zabezpieczonych hipoteką, jest zgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Odnosząc się do podniesionych przez odwołujących wątpliwości, dotyczących tożsamo­ści przepisu zakwestionowanego w niniejszej sprawie i art. 70 § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2022 r. poz. 2651, ze zm.), który był przedmiotem orzekania Trybunału w sprawie o sygn. SK 40/12 przytoczyć należy za stanowiskiem Trybunału, że tezy tego wyroku nie mają wpływu na rozstrzygnięcie w niniejszym postępowaniu. Mimo że wyrok o sygn. SK 40/12 dotyczy świadczeń o charakterze publicznopraw­nym, istnieje zasadnicza różnica między podatkiem a składką na ubezpieczenie społeczne. To, co odróżnia składki od podatków, to przede wszystkim ich celowy i wzajemny charakter. Po­datki, choć stanowią dochody budżetowe (samorządowe), z których realizowane są zadania i funkcje publiczne, nie mają charakteru ekwiwalentnego. Podatnik w zamian za uiszczany podatek nie uzyskuje bezpośrednio żadnego świadczenia wzajemnego. Co do zasady, całość dochodów budżetowych, niezależnie od tytułu stanowiącego podstawę ich poboru, przezna­czana jest na ogół wydatków planowanych w danym roku. Składki, w przeciwieństwie do podatków, nie zasilają budżetu państwa czy jednostek samorządu terytorialnego, których cała suma dochodów przeznaczana jest na wydatki, lecz wpływają bezpośrednio na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Stanowią jeden z zasadniczych przychodów tego funduszu. Wywierają znaczący wpływ na jego kondy­cję finansową, która przekłada się na sytuację finansową ubezpieczonych, uprawnionych do wypłaty świadczeń. Natomiast ekwiwalentny charakter składki oznacza jej powiązanie ze wza­jemnym świadczeniem ze strony funduszu. Nie jest to pełna ekwiwalentność o charakterze ka­pitałowym, lecz ustalona w ustawie z uwzględnieniem zasad równości i solidarności.

W związku z tym, w ocenie Trybunału, nieuiszczanie składek przez płatników powoduje przerzucenie ciężaru wypłaty świadczeń na fundusz, a tym samym pośrednio na tych, którzy wywiązują się z ciążą­cych na nich obowiązków.

Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne (art. 24 ust. 4 ustawy systemowej). Nie ulegają natomiast przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Po upływie terminu prze­dawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia (art. 24 ust. 5 ustawy systemowej).

Przedawnienie w systemie ubezpieczeń społecznych skutkuje wygaśnięciem zobowią­zania. Po stronie dłużnika nie istnieje prawny obowiązek zapłaty składki i odsetek (art. 31 ustawy systemowej w związku z art. 59 § 1 pkt 9 ordynacji podatkowej). Inaczej zatem niż w prawie cywilnym nie prze­kształca się ono w zobowiązanie naturalne. W konsekwencji uiszczenie zaległych składek po upływie terminu przedawnienia staje się świadczeniem nienależnym. Nawet dobrowolna za­płata zobowiązania przez dłużnika podlega zwrotowi przez organ rentowy. Natomiast wierzy­ciel nie ma prawnych możliwości egzekwowania przedawnionego zobowiązania.

Skarżący, kwestionując konstytucyjność art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, podnieśli zarzut na­ruszenia zasady równości przez zróżnicowanie sytuacji płatników w zależności od tego, czy posiadają oni składniki majątkowe, na których można ustanowić hipotekę, czy też nie posia­dają takich składników. Zobowiązania składkowe jednej grupy przedawniają się, natomiast drugiej nie ulegają przedawnieniu. Prowadzi to do odmiennego, pod względem czasowym, poziomu ochrony własności i praw majątkowych. Podkreślili nadto, że istotą problemu kon­stytucyjnego w niniejszej sprawie nie jest samo wyłączenie przedawnienia, lecz to, że o jego istnieniu lub nieistnieniu decyduje forma zabezpieczenia należności składkowych, a właści­wie posiadanie lub nieposiadanie przez podatnika nieruchomości, na których może być usta­nowiona hipoteka przymusowa.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, zawartej w uzasadnieniu cytowanego wyroku w sprawie P 2/18, zróżnicowanie sytuacji wyróżnionych w ten sposób grup podmiotów, nie może być dokonywane na tej samej płaszczyźnie. Należy bo­wiem odróżnić ogólne terminy przedawniania się zobowiązań z tytułu składek uregulowane w art. 24 ustawy systemowej wraz z terminami zawieszenia i przerwania biegu przedawnienia od skutków prawnych związanych z formami zabezpieczenia zobowiązań składkowych. Wyłączenie przedawnienia, o którym mowa w tym przepisie, jest konsekwencją wprowadzenia do ustawy systemowej hipoteki, jako zabezpieczenia należności z tytułu składek. W nawiązaniu do różnego rodzaju składników majątkowych, w prawie powszechnym wykształciły się różne formy zabezpieczenia, odpowiednie do ich charakteru. Oznacza to, że w zależności od sytuacji majątkowej podmiotów, w szczególności od rodzaju składników wchodzących w skład majątku, stosowane są różne środki zabezpieczenia. Od sytuacji mająt­kowej ubezpieczonych niewywiązujących się z obowiązku uiszczania składek zależy też moż­liwość zaspokojenia wierzyciela. Im większy majątek, tym lepsza pozycja wierzyciela w za­kresie ściągalności nieuiszczonych zobowiązań. Są to zatem sytuacje faktyczne, z którymi prawo łączy określone konsekwencje. Jeżeli chodzi zatem o kwestie zabezpieczenia wykony­wania zobowiązań, to zróżnicowanie skutków prawnych stosowanych form zabezpieczenia jest w sposób naturalny związane z rodzajem składników majątkowych. Ponadto brak środków majątkowych, pozwalających w postępowaniu egzekucyjnym na uzyskanie kwoty przewyższającej koszty egzekucji, skutkuje umorzeniem należności z tytułu składek.

Zgodnie z art. 64 ust. 2 Konstytucji, własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Przepis ten zawiera jedno ze szczegółowych odniesień ogólnej zasady równości do poszczególnych dziedzin życia spo­łecznego. Z tych względów powinien być interpretowany w bliskim związku z art. 32 Konsty­tucji. Wynikają z nich bowiem analogiczne konsekwencje prawne. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału, zasada równości oznacza nakaz jed­nakowego traktowania podmiotów prawa w obrębie określonej grupy. Wszyscy adresaci norm prawnych, charakteryzujący się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną), powinni być traktowani równo, według jednakowej miary, bez różnicowań zarówno dyskry­minujących, jak i faworyzujących (zob. np. wyrok z 10 lipca 2012 r., sygn. P 15/12, OTK ZU nr 7/A/2012, poz. 77). Nie każde zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych stanowi jednak naruszenie konstytucyjnej zasady równości (zob. np. wyrok TK z 15 października 2001 r., sygn. K 12/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 213). Jeżeli znajduje ono uzasadnienie w innych wartościach, zasa­dach czy normach konstytucyjnych, a więc nie nosi znamion arbitralności, będzie pozostawać w zgodzie z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Ocena przyjmowanych przez ustawodawcę kryteriów zróżnicowania zależy od dziedziny stosunków, jakich dotyczy badana regulacja prawna. Im mniejsza ranga lub ochrona wartości konstytucyjnych towarzyszących zaskarżonemu unor­mowaniu, tym większa dopuszczalna swoboda ustawodawcy wyboru cech wprowadzających zróżnicowanie (zob. wyroki TK z: 27 marca 2007 r., sygn. SK 9/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 31 oraz 19 grudnia 2007 r., sygn. K 52/05, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 159).

W związku z powyższym nie budziło wątpliwości Trybunału, że kwestionowany przepis służy ochronie nie tylko konstytucyjnego prawa wierzyciela hipotecznego realizującego obowiązki wynikające z art. 67 Konstytucji, ale także ochronie praw podmiotowych beneficjentów fun­duszu. Niedofinansowanie funduszu, będące skutkiem nieuiszczania składek, przekłada się na wysokość i dostępność wypłacanych świadczeń. Niewywiązywanie się z obowiązków, w po­staci uiszczania należności składkowych przez płatników, powoduje także przerzucenie cięża­ru finansowania wypłacanych z niego świadczeń na inne podmioty. Jeżeli zatem istnieje ma­jątek dłużnika, pozwalający na pokrycie zaległych świadczeń, uchylanie się od ich spełnienia, z powołaniem na przedawnienie, jest nie do pogodzenia z zasadą sprawiedliwości społecznej.

Trybunał, podsumowując tezy dotyczące przedawnienia w swoim orzecznictwie, w wyroku z 15 maja 2019 r. o sygn. SK 31/17 (OTK ZU. A/2019, poz. 21) podkreślił, że nie jest ono konstytucyjnym prawem podmiotowym. Konstytucja nie formułuje ogólnej zasady przedawnienia, która wymagałaby rozwinięcia i skonkretyzowania w poszczególnych gałę­ziach prawa. Nawet gdyby ustawodawca nie przewidział tej instytucji, nie można byłoby twierdzić, że jakieś konstytucyjne prawa lub wolności zostały w ten sposób naruszone (zob. wyrok z 17 lipca 2012 r., sygn. P 30/11, OTK ZU nr 7/A/2012, poz. 81). Wobec braku konstytucyjnej regulacji problematyki przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych, należało uznać, że wprowadzenie do systemu prawnego tej instytucji, jak również nadanie jej konkret­nego kształtu, w tym określenie terminu przedawnienia, pozostaje w sferze uznania ustawo­dawcy (por. wyrok z 23 maja 2005 r., sygn. SK 44/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 52). Nie ma także podstaw, aby takie prawo wywodzić z art. 64 ust. 2 Konstytucji (por. wyrok TK z 25 maja 2004 r., sygn. SK 44/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 46). W szczególności nie można uznać, że wraz z wymagalnością roszczenia powinno powstawać również prawo do uchylenia się od jego spełnienia. Sprzeczne z zasadami państwa prawnego byłoby zatem twierdzenie o istnieniu prawa podmiotowego do niewykonania ciążącego na dłużniku zobo­wiązania. Oczekiwanie na przedawnienie nie powinno wypierać obowiązku wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań (zob. np. wyroki z: 16 kwietnia 2002 r., sygn. SK 23/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 26 i 21 czerwca 2011 r., sygn. P 26/10, OTK ZU nr 5/A/2011, poz. 43).

Dlatego też Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20.05.2020 r. sygn. akt P 2/18 (pub. Dz.U. z 2020 r., poz. 976), uznał, że art. 24 ust. 5 ustawy systemowej w zakresie, w jakim wyłącza prze­dawnienie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne zabezpieczonych hipoteką jest zgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Stanowisko to nie budzi wątpliwości Sądu orzekającego w niniejszej sprawie.

W związku z powyższym, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzeczono, jak w sentencji (pkt 1.).

O kosztach postępowania rozstrzygnięto w oparciu o art. 102 k.p.c., zgodnie z treścią którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Odstępując od obciążania odwołujących się kosztami zastępstwa prawnego pełnomocnika organu rentowego, Sąd miał na uwadze przede wszystkim to, że są oni emerytami, ich świadczenia nie są wysokie, a w pierwszej kolejności muszą zapewnić środki na bieżące potrzeby i leczenie.

Mając powyższe na uwadze, należało rozstrzygnąć jak w pkt 2.