Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

K., dnia 01 czerwca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Pilarczyk

Protokolant: sekr. sąd. Oliwia Łyszczak

po rozpoznaniu w dniu 27 maja 2021 r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. B., P. B. (1)

przeciwko T. P. (1)

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej T. P. (1) na rzecz powodów M. B. i P. B. (1) do ich niepodzielnej ręki kwotę 150 000,00 zł ( sto pięćdziesiąt tysięcy złotych 00/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 października 2019 roku do dnia zapłaty,

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 12 917,00 zł ( dwanaście tysięcy dziewięćset siedemnaście złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 5417,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia Małgorzata Pilarczyk

UZASADNIENIE

Powodowie M. B. i P. B. (1) pozwem z dnia 31 stycznia 2020 r. wnieśli o zasądzenie o pozwanej T. P. (1) na ich rzecz kwoty 150 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 12 października 2019 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w kwocie 17,00zł od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu wskazano, iż dnia 23 sierpnia 2019 r. powodowie zawarli z pełnomocnikiem pozwanej przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości składającej się z działki nr (...) o pow. 0,106 ha we W. przy ul. (...) dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) oraz udziału 1/16 w nieruchomości składającej się z działki (...) o pow. 0,1436ha we W. przy ul. (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). Zawarcie przyrzeczonej umowy sprzedaży ww. nieruchomości miało nastąpić do dnia 30 września 2019r. Powodowie wpłacili część ceny kupna nieruchomości w kwocie 150 000 zł, która to kwota stanowiła zadatek. Pozwana nie była obecna osobiście przy czynności, reprezentował ją w akcie notarialnym M. R. (1), który jest pasierbem syna pozwanej - P. P. (1).

Powodowie w dniu 17 września 2019 r. powzięli informację, iż toczy się przeciwko M. R. (1) postępowanie o zapłatę kwoty 420 000,00zł wraz z odsetkami i kosztami, z tytułu zwrotu podwójnej kwoty zadatku w związku z nie wywiązaniem się z przedwstępnej umowy sprzedaży dot. działki (...) położonej przy ul. (...) we W.. Jednocześnie w trakcie postępowania o zapłatę kwoty 420 000 zł, to jest dnia 08 sierpnia 2019 r., M. R. (1) zawarł z pozwaną T. P. (1) umowę sprzedaży nieruchomości: obejmujących działkę nr (...) oraz udział 1/16 w działce nr (...), a następnie działając w imieniu i na rzecz T. P. (1) zobowiązał się sprzedać powyższe nieruchomości na rzecz powodów.

Mając na uwadze powyższe, w przypadku gdyby roszczenia pierwotnych kupujących nie zostały zaspokojone, a powodowie wykonaliby przedwstępna umowę sprzedaży z dnia 23 sierpnia 2019r. zawierając z pozwaną T. P. (1) przyrzeczona umowę sprzedaży - umowa ta na podstawie art. 531 § 2 Kodeksu Cywilnego mogłaby zostać uznana za bezskuteczną wobec pierwotnych kupujących, co w konsekwencji prowadziłoby do możliwości zaspokojenia ich roszczeń z nieruchomości nabytej przez powodów.

W związku z w/w okolicznościami powodowie złożyli pozwanej oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Zdaniem powodów zostali oni wprowadzeni w błąd przez pozwaną, gdyż zgodnie z oświadczeniem działającego w imieniu pozwanej - M. R. (1) przedmiotowa nieruchomość oraz udział miały być wolne od wszelkich roszczeń i obciążeń na rzecz osób trzecich.

Powodowie przystępując do umowy działali pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej, a błąd ten został wywołany przez osobę, której składano stosowne oświadczenie woli. Majc na uwadze, że powodowie skutecznie uchylili się od skutków prawnych oświadczenia, zniweczeniu uległ stosunek zobowiązaniowy i wszelkie skutki czynności prawnej, w skład której wchodzi wadliwe oświadczenie woli, w związku z czym pozwana winna zwrócić powodom wpłacony przez nich zadatek w kwocie 150 000 zł. Pozwana nie dokonując zwrotu wpłaconego zadatku jest bezpodstawnie wzbogacona kosztem powodów (k. 4-8) .

Nakazem zapłaty z dnia 21 kwietnia 2020 r. wydanym w postępowaniu upominawczym przez Sąd Okręgowy w Kaliszu w sprawie sygn. akt I Nc 12/20, sprostowanym postanowieniem Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia 20 maja 2020 r., w całości uwzględniono żądanie powodów ( k. 73,80).

Prawomocnym postanowieniem z dnia 18 maja 2020 r., sprostowanym postanowieniem z dnia 20 maja 2020 r., Sąd Okręgowy w Kaliszu udzielił zabezpieczenia roszczenia powodów poprzez obciążenie hipoteką przymusową nieruchomości pozwanej - działki nr (...) o pow. 0,106 ha we W. przy ul. (...) dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), do kwoty 167 879,89 zł ( k. 78).

Pozwana T. P. (1) w dniu 8 czerwca 2020 r. złożyła sprzeciw od nakazu zapłaty wnosząc o oddalenie powództwa i o zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanej kosztów postępowania według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu sprzeciwu wskazała, iż powodowie nie udowodnili skuteczności oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych czynności prawnej. Nie udowodnili błędu w rozumieniu przepisu 84 k.c. Według ich twierdzeń bowiem, błąd miał polegać na tym, że sprzedaż nieruchomości pozwanej dokonywana przez M. R. (1) była dotknięta sankcją bezskuteczności względnej (art. 527 k.c). W umowie łączącej strony niniejszego procesu ( umowie sprzedaży w formie aktu notarialnego z dnia 23 września 2019 r.), nie było mowy o tej sankcji. W umowie zawarto oświadczenie o tym, iż sprzedawana rzecz jest wolna od wszelkich roszczeń i obciążeń na rzecz osób trzecich, nie licząc wymienionej w pozwie hipoteki umownej. Skarga pauliańska pozwala natomiast na egzekucję z nieruchomości, ale wtedy, kiedy doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. W realiach niniejszej sprawy takiego pokrzywdzenia nie ma, bo nie ma w ogóle egzekucji.

Ponadto wskazano, iż powództwo podlega oddaleniu także z tej przyczyny, że powodowie domagają się zapłaty łącznej. W ocenie pełnomocnika pozwanej, nie ma takiego świadczenia, a co oznacza, że powodowie nie mają dochodzonego pozwem roszczenia. Jak podano czym innym jest bowiem domaganie się solidarnej zapłaty, czy też in solidum, czy też w końcu zapłaty w określonych częściach, np. po połowie. Takiej zapłaty powodowie się nie domagają. ( k.88-91)

W ramach repliki do odpowiedzi na pozew pełnomocnik powodów wskazał, iż świadczenie jakiego się domagają powodowie tj. łącznej zapłaty jest tzw. świadczeniem do niepodzielnej ręki. Wszelkie składniki nabyte w czasie obwiązywania małżeństwa stanowią wspólny majątek.

Co do zasadności powództwa wskazano, iż w umowie przedwstępnej brak było jakichkolwiek informacji w zakresie roszczeń małżonków M. o zwrot zadatku i ewentualnej możliwości zaspokojenia przedmiotowego roszczenia z nabywanej przez powodów nieruchomości ( k. 109-110)

Na rozprawie w dniu 7 maja 20201 r. Sąd Okręgowy w Kaliszu oddalił wniosek pełnomocnika pozwanej o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia sprawy Sądu Okręgowego we Wrocławiu sygn. akt I C 1065/19 oraz pominął dowód z przesłuchania pozwanej w charakterze strony w trybie art. 299 k.p.c.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. R. (1) jest pasierbem syna pozwanej T. P. (2) P..

Przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu pod sygn. akt I C 1065/19 ( poprzednio I Nc 302/19) B. M. i K. M. (1) wnieśli przeciwko M. R. (1) o zapłatę kwoty 420.000,00 zł wraz z odsetkami i kosztami z tytułu zwrotu podwójnej kwoty zadatku z przedwstępnej umowy sprzedaży działki numer (...) położonej przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyków we Wrocławiu, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą (...) do której zawarcia nie doszło z winy sprzedającego.

Pozwany M. R. (1) dnia 26 lipca 2019r. otrzymał odpis pozwu w powyższej sprawie wraz z nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu.

Dnia 08 sierpnia 2019 r. przed Notariuszem M. R. (2) we W., M. R. (1) zawarł z P. B. (2) działającym w imieniu i na rzecz pozwanej T. P. (1), umowę sprzedaży stanowiącej jego własność nieruchomości obejmującej działkę nr (...) o pow. 0,0106 ha położoną we W. przy ul. (...) dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyków we Wrocławiu, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą (...) oraz udział w wysokości 1/16 w prawie własności nieruchomości składającej się z działki (...) o pow. 0,1436ha położnej we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu prowadzi księgę wieczystą (...).

(dowód: kserokopia aktu notarialnego k. 22-32; wydruk księgi wieczystej k. 42-45, 63-67)

B. M. i K. M. (1) wystąpili do Sądu Okręgowego w Kaliszu dnia 21 października 2019 r. z powództwem przeciwko T. P. (1) o uznanie czynności prawnej stanowiącej umowę sprzedaży z dnia 08 sierpnia 2019r. za bezskuteczną względem nich. Postępowanie toczy się pod sygn. akt I C 1501/19. Przed wystąpieniem z powyższym powództwem, to jest w dniu 16 września 2019 roku, wystąpili z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia, uwzględnionym przez Sąd Okręgowy w Kaliszu postanowieniem z dnia 20 września 2019 r. w sprawie sygn. akt I Co 235/19, którym Sąd zabezpieczył roszczenie B. M. i K. M. (1) przeciwko obowiązanej T. P. (1) o uznanie za bezskuteczną w stosunku do uprawnionych umowy zawartej przez M. R. (1) z obowiązaną T. P. (1) w dniu 8 sierpnia 2019 roku obejmującej sprzedaż działki nr (...) oraz udziału 1/6 w działce nr (...), położonej we W. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą (...), poprzez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą (...) oraz nakazanie wpisania w dziale III wskazanej księgi wieczystej ostrzeżenia o ustanowionym zakazie. Ponadto wyznaczył uprawnionym B. M. i K. M. (1) termin dwóch tygodni od dnia doręczenia postanowienia do złożenia pozwu przeciwko obowiązanej T. P. (1) o uznanie za bezskuteczną w stosunku do uprawnionych opisanej wyżej umowy, zawartej przez M. R. (1) z obowiązaną T. P. (1), w dniu 8 sierpnia 2019 roku, pod rygorem upadku zabezpieczenia, z którego to obowiązku wymienieni wywiązali się. Dnia 30 września 2019r. w dziale III księgi wieczystej (...) zamieszczono wzmiankę dotyczącą wpisu ustanowionego zakazu zbywania lub obciążania.

(dowód: wydruk księgi wieczystej k. 42-45, 63-67; dokumenty z akt Sądu Okręgowego w Kaliszu sygn. akt I Co 235/19 - postanowienie k. 124-126; dokumenty z akt Sądu Okręgowego w Kaliszu sygn. akt I C 1501/19 - pozew k. 4-9)

Po sprzedaży opisanej wyżej nieruchomości przez M. R. (1) na rzecz T. P. (1), nieruchomość została wystawiona na sprzedaż. Zainteresowanie nieruchomością wyrazili powodowie M. B. i P. B. (1). Telefonując na numer podany w ofercie skontaktowali się z P. P. (1), z którym uzgadniali warunki zawarciu umowy przedwstępnej i cenę sprzedaży. Nieruchomość została pokazana powodom przez M. R. (1). Wymieniony ponaglał powodów do podjęcia decyzji odnośnie umowy wskazując, iż niebawem wyjedzie poza grancie kraju.

(dowód: zeznania powódki M. B. nagranie 00:14:20- 01:08:40 – płyta k. 127; zeznania powoda P. B. (1) nagranie 01:08:40 – 01:15:20 płyta k. 127)

Powodowie zdecydowali się na zakup. Dnia 23 sierpnia 2019 r. powodowie oraz M. R. (1), działający w imieniu i na rzecz pozwanej T. P. (1), zawarli przed Zastępcą Notarialnym Notariusz K. D. - M. Ś. przedwstępną umowę sprzedaży, w której M. R. (1) jako pełnomocnik pozwanej, zobowiązał się sprzedać powodom działkę nr (...) o pow. 0,0106 ha położoną we W. przy ul. (...) dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyków we Wrocławiu, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą (...) oraz udział w wysokości 1/16 w prawie własności nieruchomości składającej się z działki (...) o pow. 0,1436ha położnej we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu prowadzi księgę wieczystą (...), a powodowie M. B. i P. B. (1) zobowiązali się kupić w/w nieruchomości za ustaloną cenę 910 000 zł. W dniu sporządzenia aktu notarialnego powodowie zapłacili pozwanej kwotę 150 000 zł stanowiącej zadatek.

Strony umowy ustaliły, że przyrzeczona umowa sprzedaży zostanie zawarta w terminie do 30 września 2019 r.

W dacie zawierania umowy pozwana T. P. (1) nie była jeszcze ujawniona jako właścicielka nieruchomości. W dziale II księgi wieczystej widniała wzmianka o wniosku dotyczącym wpisu T. P. (1) jako właściciela, złożonym na podstawie aktu notarialnego - umowy sprzedaży dnia 8 sierpnia 2019 r.

W dziale III księgi wieczystej (...) widniały następujące wpisy:

- roszczenie o zawarcie przyrzeczonej umowy sprzedaży działki nr (...), na rzecz K. S.,

- roszczenie o zawarcie przyrzeczonej umowy sprzedaży działki nr (...), na rzecz B. M., K. M. (1),

- wzmianka o wniosku dotyczącego wykreślenia roszczenia o przeniesienie własności, która to wzmianka nie dotyczy przedmiotu zawieranej umowy, lecz działki numer (...);

- wzmianka o wniosku dotycząca wpisu roszczenia o przeniesienie własności, która to wzmianka nie dotyczy przedmiotu niniejszej umowy, lecz działki numer (...);

Jednocześnie w księdze widniał wpis, iż ujawnione roszczenie na rzecz K. S., o zawarcie przyrzeczonej umowy sprzedaży działki numer (...) wygasło, w związku z oświadczeniem K. S. z dnia 22 maja 2019 roku, o odstąpieniu od przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 15 stycznia 2019 roku, co wynikało z przedłożonego oświadczenia K. S., z dnia 26 lipca 2019 roku, na którym własnoręczność podpisu poświadczył notariusz.

W dziale IV księgi wieczystej wpisana była hipoteka umowna w kwocie 1.642.500,00 zł.

Powodowie zdecydowali się na zawarcie umowy, sprawdzając wcześniej w Izbie Notarialnej osobę Notariusz, w której Kancelarii, wskazanej przez stronę sprzedającą, miała zostać zawarta umowa. Powodowie chcieli się bowiem upewnić, czy jest to osoba godna zaufania. Przed ostateczną decyzją o zawarciu umowy powodowie zwrócili się także do znajomego prawnika o przejrzenie księgi wieczystej nieruchomości, który zasugerował powodom, aby przed podpisaniem umowy dokładnie sprawdzili kto jest właścicielem nieruchomości. Mając na uwadze powyższe powodowie przez podpisaniem umowy zwrócili się do Notariusz o wyjaśnienia, która przedstawiła powodom stan prawny nieruchomości, okazując umowę zawarta między M. R. (1) i pozwaną, oraz udzielone przez pozwaną dla wymienionego pełnomocnictwo. Notariusz, jako osoba godna zaufania, rozwiała wszelkie wątpliwości powodów co do stanu prawnego nieruchomości i tytułu własności, zapewniając ich, że transakcja jest bezpieczna.

(dowód: umowa przedwstępna k. 12-18; potwierdzenie wpłaty k. 19; historia rachunku k. 20; zeznania powódki M. B. nagranie 00:14:20- 01:08:40 – płyta k. 127; zeznania powoda P. B. (1) nagranie 01:08:40 – 01:15:20 płyta k. 127)

Po zawarciu umowy przedwstępnej, powodowie poznali właścicielkę innej nieruchomości, nabytej od M. R. (1), która opowiedziała powodom o swoich kłopotach związanych z nabyciem nieruchomości.

Pismem z dnia 3 września 2019 r. pełnomocnik B. i K. małżonków M. oficjalnie poinformował powodów, iż zawarcie przez M. R. (1) umowy sprzedaży nieruchomości w dniu 08 sierpnia 2019 r. z pozwaną T. P. (1) może być uznane za działanie polegające na wyzbywaniu się przez M. R. (1) majątku i zmierzające do pokrzywdzenia jego klientów poprzez udaremnienie zaspokojenia ich roszczeń. W piśmie wskazano, iż umowa sprzedaży pomiędzy M. R. (1), a pozwaną T. P. (1) (na mocy której wymieniona nabyła nieruchomość, która następnie miała sprzedać powodom) może być uznana za bezskuteczną wobec B. i K. małżonków M. na podstawie art. 527 k.c. lub art. 59 k.c.

Powodowie powzięli nadto wiedze odnośnie zamieszczenia w dziale III kw nr (...) wzmianki dotyczącej zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości.

(dowód: umowa sprzedaży z dnia 08.08.2019r.; zeznania powódki M. B. nagranie 00:14:20- 01:08:40 – płyta k. 127; zeznania powoda P. B. (1) nagranie 01:08:40 – 01:15:20 płyta k. 127

Powodowie obawiając się konsekwencji realizacji umowy przedwstępnej, dnia 30 września 2019r. złożyli pozwanej oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli w umowie z dnia 23 sierpnia 2019 r., złożonego pod wpływem błędu. W uzasadnieniu oświadczenia wskazali, że zostali wprowadzeni w błąd przez pozwaną, gdyż zgodnie z oświadczeniem działającego w imieniu pozwanej T. P. (1) - pełnomocnika M. R. (1), przedmiotowa nieruchomość oraz udział miały być wolne od wszelkich roszczeń i obciążeń na rzecz osób trzecich, nie licząc opisanej w akcie notarialnym hipoteki umownej. W piśmie powodowie jednocześnie wezwali pozwaną do zwrotu zadatku w kwocie 150 000 zł, na wskazany rachunek bankowy, w terminie 7 dni od dnia otrzymania oświadczenia.

Korespondencja zawierająca przedmiotowe oświadczenie została doręczona pozwanej w dniu 4 października 2019 r.

Pomimo upływu terminu pozwana nie zwróciła powodom zadatku,

(dowód: pismo z dnia 30 września 2019 r. k. 33; potwierdzenie nadania k. 34,38; wydruki śledzenia przesyłek k. 35-38, 39-41; zeznania powódki M. B. nagranie 00:14:20- 01:08:40 – płyta k. 127; zeznania powoda P. B. (1) nagranie 01:08:40 – 01:15:20 płyta k. 127

Powodowie w związku z działaniami pozwanej złożyli zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.

(dowód: zawiadomienie . 46-48; potwierdzenia nadania k. 49

W dniu 14 stycznia 2021 Sąd Okręgowy we Wrocławiu w sprawie I C 1065/20 wydał wyrok w którym zasądził od pozwanego M. R. (1) solidarnie na rzecz B. M. i K. M. (1) kwotę 210 000 zł wraz z odsetkami, w pozostałym zakresie powództwo oddalił rozstrzygając o kosztach postępowanie . Od wyroku złożono apelację, której rozpoznanie jest w toku.

(dowód: wyrok k. 130, 147; uzasadnienie k. 148-158).

Sąd dokonał następującej oceny dowodów:

Przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło na dokonanie w sprawie ustaleń faktycznych niezbędnych dla rozstrzygnięcia. Zeznania powodów wraz z dowodami z dokumentów zarówno w niniejszej prawie jak i w postępowaniach sądowych zainicjowanych przez B. M. i K. M. (1) wzajemnie się potwierdzają i układają w logiczną całość i Sąd uznał je w pełni za wiarygodne.

Sąd pominął dowód z przesłuchania pozwanej w charakterze strony w trybie art. 299 k.p.c., w oparciu o przepis art. 235 ² § 1 pkt. 2 i 5 k.p.c., gdyż pozwana mimo wzywania jej przez Sąd celem przesłuchania w charakterze strony i pouczeń o skutkach niestawiennictwa, nie skorzystała z prawa złożenia przed Sądem zeznań w charakterze strony. Postanowienie dowodowe o dopuszczeniu dowodu z przesłuchania stron w trybie art. 299 k.p.c zostało wydane na rozprawie w dniu 19 stycznia 2021 roku. Na marginesie podnieść należy, iż na rozprawie w tym dniu pozwana nie stawiła się mimo wezwania. Rozprawa w dniu 19 stycznia 2021 roku została odroczona do dnia 23 marca 2021 roku, celem przeprowadzenia dowodu z przesłuchania pozwanej, na którą pozwana została wezwana z pouczeniem o skutkach niestawiennictwa, to jest pod rygorem pominięcia dowodu z przesłuchania w charakterze strony. W dniu 23 marca 2021 roku pozwana nie stawiła się, a rozprawa została odroczona, uwzględniając wniosek jej pełnomocnika o odroczenie rozprawy. Pozwana została ponownie wezwana na rozprawę w dniu 27 maja 2021 roku z kolejnym pouczeniem o skutkach niestawiennictwa, na którą to rozprawę pozwana ponownie nie stawiła się. Pełnomocnik pozwanej poddał pod rozwagę skutki niestawiennictwa pozwanej, a Sąd pominął dowód z jej przesłuchania w charakterze strony, uznając, że pozwana znała skutki niestawiennictwa a kolejne odroczenie rozprawy doprowadzałoby do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania, a mając na uwadze dotychczasową postawę pozwanej, z wysokim prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością należy przyjąć, że pozwana po raz kolejny nie stawiłaby się do Sądu, mimo znajomości skutków niestawiennictwa.

Sąd oddalając na rozprawie w dniu 27 maja 2021 roku wniosek pełnomocnika pozwanej o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia postępowania cywilnego toczącego się Sądem Okręgowym we Wrocławiu pod sygn. akt I C 1065/19, uznał wniosek ten za nieuzasadniony z następujących powodów.

Zgodnie z treścią art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c sąd może zawiesić postępowanie, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Zależność ta musi być tego rodzaju, że orzeczenie, które ma zapaść w innym postępowaniu cywilnym będzie prejudykatem, czyli podstawą rozstrzygnięcia sprawy, w której ma być zawieszone postępowanie ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2005 r., V CK 407/05, LEX nr 462935). Powyższa zależność nie zachodzi w niniejszym postępowaniu, bowiem merytoryczne rozstrzygnięcie powództwa B. i K. małżonków M. przeciwko M. R. (1) pozostają bez wpływu na przebieg i ewentualne rozstrzygnięcie niniejszego postępowania. ponadto Sąd orzekający w niniejszej sprawie jest w stanie samodzielnie dokonać niezębnych ustaleń faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, bez konieczności wywodzenia ich z innego postępowania cywilnego. Zawieszenie postępowania w oparciu o art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. nie zależy od wniosku stron, ale od pozytywnej oceny celowości zawieszenia dokonanej przez sąd orzekający. Wykładnia przepisów o zawieszeniu postępowania nie może prowadzić do stworzenia pozaustawowej przesłanki takiego zawieszenia. tym bardziej, że zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. ma charakter fakultatywny i pozostawione jest każdorazowemu uznaniu sądu, nawet jeśli rozstrzygnięcie sprawy miałoby zależeć od wyniku rozstrzygnięcia innego postępowania.

Sąd zważył:

Powodowie M. B. i P. B. (1) domagali się zasądzenia od pozwanej T. P. (1) na rzecz powodów łącznie kwoty 150 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 12 października 2019 r. do dnia zapłaty w związku ze złożonym przez powodów oświadczeniem o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, podstawę czego stanowił przepis art. 84 k.c. w z. z art. 88 k.c.

Zgodnie z treścią art. 84 § 1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Można ponadto powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny), co wynika z dyspozycji art. 84 § 2 k.c.

Błąd polega na różnicy między wolą a jej wyrazem (oświadczeniem), wywołanej mylnym wyobrażeniem o treści dokonywanej czynności prawnej. Osoba, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem błędu, może uchylić się od skutków tego oświadczenia w trybie art. 88 k.c. Konsekwencją błędu jest nieważność względna czynności prawnej. Do chwili złożenia przez osobę działającą pod wpływem błędu oświadczenia o uchyleniu się od skutków czynności prawnej, jest ona ważna i skuteczna. Nie każdy błąd upoważnia do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli. Relewantny prawnie jest jedynie błąd dotyczący treści czynności prawnej, jeśli jest istotny. W przypadku oświadczeń woli złożonych innej osobie (z wyjątkiem czynności nieodpłatnych), uchylenie się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu innej osobie wymaga, aby osoba ta wiedziała o błędzie albo jeśli nie wiedziała o błędzie, mogła go z łatwością zauważyć, albo wywołała ten błąd (Kodeks cywilny. Komentarz, red. dr hab. K. O., 2018, wyd. 18, SipLegalis).

Błąd musi być istotny, tzn. musi uzasadniać przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (art. 84 § 2; zob. wyr. SN z 19.7.1979 r., IV CR 227/79, OSN 1980, Nr 3, poz. 52). Tak określony błąd musi być subiektywnie istotny, tzn. stanowić przyczynę sprawczą oświadczenia woli, oraz obiektywnie istotny, tzn. taki, że żaden rozsądny człowiek, znający prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści. W wypadku gdy oświadczenie woli jest składane innej osobie, powołanie się na błąd zostało dodatkowo uzależnione od spełnienia jednej z następujących przesłanek: adresat wywołał błąd, choćby bez swej winy; adresat wiedział o błędzie; adresat mógł z łatwością zauważyć błąd ( W., Prawo cywilne 1986, s. 318; wyr. SN z 13.12.2012 r., V CSK 25/12, L.) ( K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T. I. Komentarz. Art. 1–449 ( 10), Wyd. 9, Warszawa 2018, SipLegalis).

Wystarczające jest przy tym, aby osoba, której składane jest oświadczenie woli, przyczyniła się do powstania mylnego przekonania u składającego oświadczenie. Działanie adresata oświadczenia nie musi być wyłączną przyczyną błędu, ale jedną z jego przyczyn (wyr. SN z 12.10.2000 r., IV CKN 144/00, OSNC 2001, Nr 4, poz. 60). Nieistotne jest, czy wywołanie błędu nastąpiło w sposób zawiniony, wywołanie błędu może nastąpić w sposób umyślny lub nieumyślny. Jako wywołanie błędu przez osobę, której składane jest oświadczenie woli zakwalifikować należy także wywołanie błędu przez przedstawiciela tej osoby, jeśli oświadczenie składane jest przedstawicielowi.

W myśl zaś art. 88 § 1 k.c. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał (art. 88 § 2 k.c.).

Dokonując oceny zgłoszonego żądania, Sąd w pierwszej kolejności zbadał zachowanie przez powodów terminu wynikającego z art. 88 § 2 k.c.

Umowa, w związku z zawarciem której powodowie żądali zwrotu uiszczonych na jej podstawie środków, została zawarta 23 sierpnia 2019 r. , w dacie jej zawarcia powodowie nie mieli świadomości postępowań jakie toczyły się przeciwko poprzedniemu właścicielowi nieruchomości oraz ich potencjalnego wpływu na sytuację powodów. Wiedzę tę powzięli ok. września 2019 r. kiedy to otrzymali oficjalne pismo od pełnomocnika B. i K. małżonków M. dotyczycących prowadzonych z ich inicjatywy postepowań. Z niniejszym pozwem powodowie wystąpili w styczniu 2020 r., zatem roczny termin do wytoczenia powództwa został w sprawie zachowany.

Przechodząc do oceny zgłoszonego żądania, Sąd nie miał wątpliwości, iż racjonalnie działająca osoba nie zdecyduje się za zakup nieruchomości w sytuacji, gdy istnieją wątpliwości co do stanu prawnego tej nieruchomości oraz w sytuacji w jakiej kupujący wskutek tej transakcji, nie ze swej winy, może stać się dłużnikiem osób trzecich. Takowy zakup traciłby wówczas sens w każdym aspekcie, zarówno gospodarczym jak i osobistym, a wydatkowanie kwoty ponad 900 000 zł należałoby uznać za obiektywnie nieracjonalne. Powyższe niewątpliwie potwierdza, iż twierdzenia powodów co do zaistnienia po ich stronie błędu towarzyszącego podjęciu przez nich decyzji o zawarciu i zawarciu umowy przedwstępnej, zasługiwały na uwzględnienie. Zostali wprowadzeni w błąd przez pełnomocnika pozwanej, że nieruchomość jest wolna od wszelkich obciążeń, poza hipoteką, a co do bezpieczeństwa transakcji zostali utwierdzeni przez osobę godną zaufania, jakim był dla powodów notariusz. Ich błąd był przy tym istotny, ponieważ gdyby mieli świadomość okoliczności w jakich pozwana T. P. (1) nabyła zaoferowane im do sprzedaży nieruchomości oraz intencji jakie towarzyszyły M. R. (1) w trakcie transakcji sprzedaży nieruchomości T. P. (1), nie zawarliby umowy. Błąd, w jakim pozostawali powodowie został wywołany przy tym przez stronę pozwaną w sposób umyślny. Pozwana w porozumieniu ze swoim pasierbem dokonała bowiem transakcji sprzedaży umożliwiając mu wyzbycie się składników majątku, z których na przyszłości jego wierzyciele mogli zaspokoić swoje roszczenia.

Nie miała znaczenia argumentacja pozwanej podnoszącej, że do ewentualnej egzekucji wobec M. R. (1) jeszcze nie doszło. Całokształt okoliczności sprawy oraz sekwencja następujących po sobie zdarzeń uzasadniała obawy powodów co do ziszczenia się przedmiotowego zdarzenia. Działający w imieniu pozwanej pełnomocnik podejmował świadome działania zmierzające do stworzenia u powodów wyobrażenia o sprzedaży nieruchomości, która nie jest ( poza hipoteką) i nie będzie nigdy obciążona z jakichkolwiek tytułów. W rzeczywistości natomiast M. R. (1) sprzedał nieruchomość najpierw pozwanej, a następnie w jej imieniu zawarł z powodami umowę przedwstępną sprzedaży, chcąc uniemożliwić małżonkom M. dochodzenie ich roszczeń. Wymienieni nie byli przy tym pierwszymi kontrahentami M. R. (1) , którzy mieli problem z wyegzekwowaniem realizacji umowy przedwstępnej. Do sprzedaży nieruchomości na rzecz T. P. (1) doszło w krótkim odstępie czasu od chwili otrzymania przez M. R. (1) korespondencji z Sądu Okręgowego w Wrocławiu zawierającego nakaz zapłaty przeciwko wymienionemu. Równorzędnie przed Sądem Okręgowym w Kaliszu B. M. i K. M. (1) zainicjowali postępowanie przeciwko T. P. (1) o uznanie czynności prawnej - umowy sprzedaży z dnia 08 sierpnia 2019 r - za bezskuteczną względem nich. Jeszcze przed jego zainicjowaniem wymienieni uzyskali zabezpieczenie, zgodnie z którym realizacja umowy przedwstępnej powodów nie była możliwa. Wbrew twierdzeniom strony pozwanej obawy powodów co do ich sytuacji w związku z zawarciem umowy przedwstępnej były uzasadnione i realne, a wątpliwości co do uczciwości i lojalności biznesowej pozwanej i jej pełnomocnika uzasadnione. Pełnomocnik działający w imieniu i na rzecz pozwanej nie ujawnił powodom rzetelnych i szczegółowych informacji dotyczących jego sytuacji prawnej, które to informacje bezpośrednio wpływały na stan prawny nieruchomości i proces motywacyjny powodów. Błąd co do treści czynności prawnej, rozumiany jako niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o treści czynności prawnej i jej skutkach, obejmuje także sferę motywacyjną ( por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 maja 2016 r. IV CSK 495/15).

Jednocześnie nie można zarzucić powodom niedbalstwa, czy niestaranności w dbaniu o własne interesy. Wymienieni zwrócili się do prawnika o sprawdzenie stan prawny nieruchomości, nadto działali w zaufaniu do osoby notariusza, który wyjaśnił im wszelkie kwestie dotyczące stanu prawnego nieruchomości i bezpieczeństwa transakcji.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd doszedł do przekonania, że w dacie składania przez powodów oświadczenia o woli przyszłego nabyciu nieruchomości powodowie działali pod wpływem błędu co do stanu faktycznego, jak i prawnego.

Skuteczne uchylenie się od skutków oświadczenia woli powoduje utratę podstawy prawnej świadczeń i strony to co świadczyły na podstawie umowy powinny sobie zwrócić według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lutego 1998 r. (III CKN 372/97) podkreślił, że skuteczne uchylenie się przez powoda od skutków prawnych swego oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu czyni umowę zawartą z pozwaną nieważną ( ex tunc). Świadczenie spełnione w wykonaniu takiej umowy jest świadczeniem nienależnym (art. 410 § 2 k.c.). Podstawą żądania jego zwrotu są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu w związku z art. 410 § 1 k.c.

Wedle więc brzmienia powołanej normy prawnej art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W okolicznościach niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości, że spełnione w wyniku zawarcia umowy przedwstępnej świadczenie stało się nienależne z przyczyny określonej w art. 410 § 2 k.c., tj. podstawa świadczenia odpadła. Podstawa świadczenia odpadła, gdy złożone przez powodów oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu dotarło do adresata czyli pozwanej, co nastąpiło w dniu 4 października 2020 r. kiedy to pozwana odebrała przesyłkę zawierającą oświadczenie powodów o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.

W sprawie bezspornym było, że cena sprzedaży w kwocie 150 000 zł została przez powodów uiszczona, co expressis verbis zostało także potwierdzone w samym akcie notarialnym stanowiącym umowę przedwstępną w którym pełnomocnik pozwanej oświadczył, że przed podpisaniem aktu otrzymał od kupujących zadatek w kwocie 150 000 zł. Wobec więc skutecznego w ocenie Sądu uchylenia się od skutków prawnych złożonego przez powodów oświadczenia, odpadła podstawa świadczenia, co uzasadniało zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kwoty 150 000 zł.

Mając na uwadze że powodowie są małżonkami, a w ich małżeństwie obowiązuje ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej Sąd zasądził przedmiotową kwotę na ich rzecz do ich niepodzielnej ręki. Przy wspólności majątkowej bezudziałowej nie ma podstaw do zasądzania świadczenia solidarnie na rzecz powodów ani do jego zasądzenia w częściach równych, pomimo istnienia domniemania równych udziałów w majątku wspólnym. W tym przedmiocie sąd orzekający w pełni podziela stanowisko wyrażone m.in. w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 09 lutego 2011 r. III CZP 130/10.

W zakresie żądania zasądzenia odsetek Sąd zważył, iż stosownie do przepisu art. 481 § 1 k.c., stanowiącego – zgodnie z dyspozycją art. 359 § 1 k.c. – formalne, ustawowe źródło odsetek, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, choćby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Istotne jest więc ustalenie momentu, w którym dłużnik opóźnił się ze spełnieniem świadczenia.

Roszczenie dochodzone przez powodów nie miało oznaczonego terminu płatności w związku z czym należało mieć na względzie treść art. 455 k.c., która przewiduje, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

W złożonym przez powodów oświadczeniu z dnia 30 września 2019 r. wezwali oni jednocześnie pozwaną do zwrotu zadatku w kwocie 150 000 zł w terminie 7 dni ( od dnia otrzymania pisma) na wskazany rachunek bankowy. Zwrot żądanej przez powodów sumy nie nastąpił, co odnosiło ten skutek, iż po dniu następującym po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu, pozwana zaczęła pozostawać w zwłoce. Tak więc wskazana przez powodów data początkowa żądania ubocznego okazała się uzasadniona.

Uwzględnienie powództwa w całości, prowadziło do zasądzenia kosztów procesu w oparciu o przepis art. 98 k.p.c. Pozwana w całości przegrała w niniejszej sprawie, wobec czego zaktualizował się po jej stronie obowiązek uiszczenia poniesionych przez stronę powodową kosztów procesu, na które składał się koszt opłaty sądowej w wysokości 7 500 zł (k. 11,56), opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł (k.10) oraz wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości \w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800).

Sędzia Małgorzata Pilarczyk