Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 25 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 czerwca 2014 r.

sprawy z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w G.

z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Z.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 5 lutego 2014 r.

sygn. akt XI Ns 1301/12

p o s t a n a w i a :

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punktach I (pierwszym) i II (drugim) sentencji w ten sposób, że wniosek oddalić,

2.  ustalić, że każdy z uczestników postępowania ponosi koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt VIII Ca 205/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 5 lutego 2014 r. Sąd Rejonowy w Toruniu:

I.  stwierdził, że wnioskodawca (...) SA w G. nabył z dniem 26 października 2002 r. służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu polegającą na znoszeniu istnienia na nieruchomości obciążonej i w przestrzeni nad i pod powierzchnią tejże nieruchomości urządzeń przesyłowych i instalacji elektroenergetycznych wchodzących w skład linii napowietrznych elektroenergetycznych 15 kV i 0,4 kV oraz na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do eksploatacji, konserwacji, remontów i modernizacji tychże urządzeń i instalacji wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren nieruchomości odpowiednim sprzętem – obciążającą nieruchomość stanowiącą obecnie własność uczestnika, położoną w miejscowości Z., gmina C., oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...),

II.  stwierdził, że wnioskodawca (...) SA w G. nabył z dniem 26 października 2002 r. służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu – polegającą na znoszeniu istnienia na nieruchomości obciążonej i w przestrzeni nad i pod powierzchnią tejże nieruchomości urządzeń przesyłowych i instalacji elektroenergetycznych wchodzących w skład linii napowietrznych elektroenergetycznych 15 kV i 0,4 kV oraz na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do eksploatacji, konserwacji, remontów i modernizacji tychże urządzeń i instalacji wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren nieruchomości odpowiednim sprzętem – obciążającą nieruchomość stanowiącą obecnie własność uczestnika, położoną w miejscowości Z., gmina C., oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...),

III.  ustalił, że wnioskodawca i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Podstawą tego orzeczenia były następujące okoliczności faktyczne: Właścicielem działek (...), nr kw (...) i działki (...), nr kw (...) jest (...) sp. z o.o. w Z. (uczestnik postępowania). Na działce (...) znajduje się 18 słupów energetycznych i linia napowietrzna średniego napięcia 15 kV wybudowane przed 1968 r., oddane do użytku najpóźniej w dniu 1 stycznia 1968 r., 3 słupy energetyczne i odgałęzienie linii napowietrznej średniego napięcia 15 kV, wybudowane w 1979 r., oddane do użytku 15 listopada 1979 r., 2 słupy energetyczne i odgałęzienie linii napowietrznej średniego napięcia 15 k biegnące w kierunku stacji transformatorowej Z. III o długości 370 m, wybudowane w 1982 r. , oddane do użytku 22 października 1982 r., 4 słupy energetyczne i odgałęzienie linii napowietrznej średniego napięcia biegnące w kierunku stacji transformatorowej Z. IV o długości 399 m, wybudowane w 1990 r., oddane do użytku 7 czerwca 1990 r. oraz 3 słupy energetyczne i linia napowietrzna niskiego napięcia 0,4 k wybudowane w 1982 r., oddane do użytku 26 października 1982 r. Natomiast na działce (...) znajdują się: 4 słupy energetyczne i odgałęzienie linii napowietrznej średniego napięcia 15 kW, wybudowane w 1979 r., oddane do użytku 15 listopada 1979 r. i odgałęzienie linii napowietrznej średniego napięcia 15 kW niskiego napięcia 0,4 kW zasilane ze stacji Z. II o długości 162 m, wybudowane w 1982 r., oddane do użytku 26 października 1982 r. Wymienione urządzenia były instalowane przez Zakład (...), w którego ramach działał m.in. Zakład (...). W 1989 r. na skutek podziału powstało m.in. przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...), którego następcą prawnym, po komercjalizacji jest wnioskodawca.

Wskazując na ustawowe przesłanki zasiedzenia służebności (art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c.) Sąd Rejonowy uznał, że poprzednik wnioskodawcy działając w ramach ustawy z dnia 28 czerwca 1950 roku o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli, nabył posiadanie w dobrej wierze. Sąd ocenił przy tym, że jeżeli urządzenia energetyczne stanowią zorganizowaną całość to zasiedzenie winno nastąpić w tej samej dacie, zaś okoliczność, iż poszczególne urządzenia były wznoszone w różnych datach nie ma znaczenia.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik, zaskarżając je w całości i zarzucając:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, ze wnioskodawca wszedł w posiadanie przedmiotowych urządzeń energetycznych w dobrej wierze, co w konsekwencji miało doprowadzić do zasiedzenia przedmiotowej służebności;

2.  naruszenie art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. poprzez błędne przyjęcie, iż objęcie w posiadanie przedmiotowych urządzeń energetycznych posadowionych nieruchomości uczestnika nastąpiło w dobrej wierze, skutkujące uznaniem, iż wnioskodawca nabył przedmiotową służebność po upływie 20-letniego okresu zasiedzenia w dniu 7 czerwca 2010 r.;

3.  naruszenie art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. poprzez jego błędne niezastosowanie, skutkujące uznaniem, że wnioskodawca nabył przedmiotową służebność; pomimo braku upływu trzydziestu lat od wejścia w posiadanie, mimo wejścia poprzednik prawnego wnioskodawcy w posiadanie przedmiotowych urządzeń energetycznych posadowionych na nieruchomości uczestnika w złej wierze;

4.  naruszenie art. 348 k.c. poprzez błędne niezastosowanie, skutkujące uznaniem, że poprzednik prawny wnioskodawcy wszedł w posiadanie przedmiotowych urządzeń energetycznych z chwilą oddania ostatniego urządzenia do użytku w dniu 7 czerwca 1990 r., mimo iż wszedł w posiadanie przedmiotowych urządzeń dopiero na podstawie decyzji Wojewódzkiego z dnia 8 marca 1996 r.;

5.  naruszenie art. 4 ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszedni elektryfikacji wsi i osiedli poprzez błędne przyjęcie, iż na podstawie przepisów ustaw powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli poprzednikowi prawnego wnioskodawcy przysługiwał tytuł prawny do korzystania z cudzej własności, podczas gdy przedsiębiorstwo elektryfikacyjne będące poprzednikiem prawnym wnioskodawcy miało jedynie uprawnienie do instalacji urządzeń, a nie korzystania z nich;

6.  naruszenie art. 6 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie faktu wzniesienia przez poprzednika prawnego Wnioskodawcy przedmiotowych urządzeń w ramach procesu powszechnej elektryfikacji za udowodniony pomimo nieprzedstawienia przez wnioskodawcę jakichkolwiek dowodów na tę okoliczność.

Wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez oddalenie wniosku, ewentualnie, o jego uchylenie i przekazanie sprawy dc ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji, a nadto o zasądzenie od wnioskodawcy na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I i II instancji.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jego rzecz od uczestnika kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji były co do istoty prawidłowe i Sąd Okręgowy je podziela. Należało jednak rozszerzyć je o niesporną w sprawie okoliczność, iż poprzednim właścicielem nieruchomości obejmujących działki, po których przebiega infrastruktura przesyłowa wskazana we wniosku, był Skarb Państwa.

Następnie należy pokrótce przypomnieć, że do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3 poz. 11), tj. do dnia 1 lutego 1989 r., obowiązywała zasada jednolitej własności państwowej, zgodnie z którą Państwo było jedynym właścicielem całego mienia państwowego, niezależnie od tego, w czyim zarządzie mienie to się znajdowało. W konsekwencji Państwu przysługiwały także uprawnienia właścicielskie co do mienia pozostającego w zarządzie przedsiębiorstw państwowych, a więc odrębnych od Skarbu Państwa osób prawnych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz w doktrynie dominował wówczas pogląd, że państwowym osobom prawnym przysługuje względem przydzielonych im części mienia ogólnonarodowego szczególnego rodzaju prawo podmiotowe, określane zazwyczaj jako prawo zarządu lub prawo do tzw. zarządu operatywnego. Państwowe osoby prawne nie miały jednak żadnych praw podmiotowych do zarządzanego przez nie mienia, które mogłyby przeciwstawić Państwu. Tak rozumianą zasadę jednolitej własności państwowej odnoszono też do posiadania, co oznaczało, że Skarb Państwa był nie tylko właścicielem, ale i posiadaczem rzeczy pozostających w zarządzie państwowych osób prawnych. Z tej przyczyny skutki związane z posiadaniem przez państwowe osoby prawne mogły powstać jedynie na rzecz Skarbu Państwa.

Z dniem 1 lutego 1989 r., w wyniku nowelizacji art. 128 k.c. na mocy powołanej wyżej ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r., doszło do uchylenia konstrukcji jednolitej własności państwowej, dzięki czemu państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną do nabywania prawa własności i innych praw rzeczowych.

W dalszej kolejności należy wskazać, że warunkiem stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej jest w świetle art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c. jej posiadanie przez określony ustawą okres. Oczywistym jest, że służebność jest prawem na rzeczy cudzej (art. 285 § 1 k.c., 305 ¹ k.c.), co oznacza, że o posiadaniu służebności prowadzącym do jej nabycia przez zasiedzenie nie można mówić jeżeli właścicielem nieruchomości i korzystającym ze służebności jest ten sam podmiot.

Jak zostało ustalone w niniejszej sprawie, nieruchomości obejmujące działki o których mowa we wniosku stanowiły uprzednio własność Skarbu Państwa. Uwzględniając obowiązującą przed 1 lutego 1989 r. zasadę jednolitej własności państwowej stwierdzić zatem trzeba, że przedsiębiorstwo państwowe – Zakład (...) nie mógł być odrębnie od Państwa posiadaczem przebiegających przez nią urządzeń przesyłowych. W ówczesnym układzie pojęcie służebności w ogóle nie funkcjonowało.

O objęciu w posiadanie służebności, na którą składają się urządzenia przesyłowe wskazane we wniosku, można mówić dopiero z chwilą zerwania tożsamości między ich posiadaczem a właścicielem nieruchomości. To zaś nastąpiło z dniem 5 grudnia 1990 r., czyli z chwilą uwłaszczenia państwowych osób prawnych, wynikającego z art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79 poz. 464 ze zm.). Zgodnie z tą regulacją grunty stanowiące własność Skarbu Państwa będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa stawały się z tym dniem z mocy samego prawa przedmiotem użytkowania wieczystego tych podmiotów, a budynki, lokale i urządzenia wzniesione na tych nieruchomościach stawały się własnością tych osób prawnych. Dopiero od tej daty można mówić o posiadaniu służebności w sensie cywilnoprawnym. Przedsiębiorstwo państwowe nabyło bowiem urządzenia przesyłowe, nie mając jednocześnie tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości na których były posadowione. Taki stan rzeczy odpowiadał pojęciu posiadania służebności gruntowej na cudzej nieruchomości.

Oczywistym jest, że przedmiotowe nieruchomości pozostały własnością Skarbu Państwa, gdyż nie pozostawały w zarządzie Zakładu (...) zatem nie były objęte hipotezą art. 2 cyt. ustawy,

Fakt przejścia posiadania powinien zostać wykazany za pomocą deklaratywnej decyzji Wojewody wydanej na podstawie art. 2 ust. 3 wskazanej zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami. (por. postanowienia SN z dnia 8 maja 2007 r., I CSK 64/07, Lex nr 286763 , w z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC z 2010 nr 1 poz. 15, z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10 , Lex nr 1096048 , i z dnia 23 stycznia 2013 r. I CSK 256/12, Lex nr 1294472). W stosunku do przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w T. decyzja została taka wydana dnia 8 marca 1996 r.

Bezsporne jest, że uwłaszczone przedsiębiorstwo państwowe może doliczyć do okresu swego posiadania okres posiadania przez poprzednika – a więc przez Skarb Państwa. W sprawie niniejszej w rachubę może wchodzić jednak okres dopiero od 5 grudnia 1990 r. Przed tą datą, jak wyżej wskazano, Skarb Państwa był jednocześnie właścicielem gruntu i korzystającym ze znajdujących się na nim urządzeń przesyłowych, w związku z czym w ogóle nie można mówić o cywilnoprawnym posiadaniu służebności w rozumieniu art. 352 § 1 k.c.

Termin zasiedzenia od nowelizacji obowiązującej od 1 października 1990 r. (ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 55 poz. 321) i mającej zastosowanie do rozpoznawanego przypadku, wynosił 20 lat w przypadku objęcia posiadania w dobrej wierze, zaś 30 lat w razie złej wiary (art. 172 § 1 i k.c. w zw. z art. 292 k.c.). Zdaniem Sądu Okręgowego, za bardziej przekonujące uznać należy stanowisko, iż w chwili objęcia w posiadanie przedmiotowych urządzeń przesyłowych tj. 5 grudnia 1990 r. Zakład (...) pozostawał w złej wierze. Wprawdzie art. 6 k.c. zakłada domniemanie dobrej wiary, na które konsekwentnie powołują się przedsiębiorstwa przesyłowe w analogicznych sprawach, jednak na gruncie niniejszej sprawy domniemanie to należy uznać za wzruszone. Zgodnie z jednolitym poglądem w dobrej wierze jest posiadacz, który pozostaje w usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że przysługuje mu prawo do rzeczy . W analizowanej sprawie przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) nabyło z datą uwłaszczenia infrastrukturę przesyłową, bez nieruchomości na których była ona posadowiona. Jednocześnie nie legitymowało się żadnego cywilnoprawnym tytułem do korzystania z nieruchomości ani ewentualnie decyzją administracyjną uprawniającą do ingerencji w cudzą własność. Nie sposób zatem ustalić, czym konkretnie miałoby być usprawiedliwione jego przekonanie o istnieniu tytułu prawnego do korzystania z państwowej nieruchomości w zakresie przebiegających po niej urządzeń przesyłowych. Sam fakt, że urządzenia przesyłowe zostały uprzednio wzniesione przez Skarb Państwa na własnym gruncie, nie legalizuje stanu, jaki zaistniał z chwilą uwłaszczenia. Tak samo byłoby w sytuacji, w której właściciel graniczących nieruchomości gruntowych zbudowałby na jednej z nich chodnik, a następnie po sprzedaży tej nieruchomości, w dalszym ciągu z niego korzystał w zakresie odpowiadającym służebności drogi koniecznej, bez formalnego uregulowania swego uprawnienia. Natomiast powoływany w toku sprawy przez wnioskodawcę pogląd Sądu Okręgowego wyrażony w sprawie VIII C 223/13 został wyrażony w innym kontekście i nie może być odnoszony do niniejszej sprawy. Stanowisko zbieżne z obecnym zostało zaś przedstawione np. w sprawie VIII Ca 630/13.

Przyjmując zatem, że początkiem biegu zasiedzenia jest data 5 grudnia 1990 r. zaś termin przedawnienia wynosi 30 lat, stwierdzić należy, że do zasiedzenia nie doszło.

Zarzuty podniesione w pkt. 1,2, 3, 4 i 6 apelacji były co do istoty trafne, jakkolwiek ich uzasadnienie nie w pełni zasługiwało na aprobatę, mianowicie co do faktu nabycia urządzeń przesyłowych z dniem 8 marca 1996 r. podczas gdy nastąpiło to ex lege z dniem 5 grudnia 1990 r. Z kolei zarzut podniesiony w pkt. 5 jest bezprzedmiotowy, skoro zostało ustalone, że w analizowanym okresie państwo były właścicielem nieruchomości i już tylko z tego tytułu mogło nią swobodnie dysponować, bez potrzeby odwoływania się do szczególnych uprawnień płynących z ustawy o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli.

Z opisanych względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie przez oddalenie wniosku (art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). O kosztach Sąd postanowił po myśli art. 520 § 1 k.p.c. uznając, że charakter ani okoliczności sprawy nie przemawiają za obciążeniem jedynie wnioskodawcy kosztami postępowania w II instancji.