Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2014 r. w Gdańsku

sprawy Okręgowej Rady Adwokackiej w B.

z udziałem zainteresowanej A. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie obowiązku ubezpieczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 maja 2013 r., sygn. akt VI U 400/13

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

Sygn. akt III AUa 1488/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 listopada 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. objął A. O. obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznym tj. emerytalnym, rentowym i wypadkowym od dnia 1 grudnia 2010 r. z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia na rzecz Okręgowej Rady Adwokackiej w B.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła Okręgowa Rada Adwokacka w B. wnosząc o jej zmianę i wskazując, że nie znajduje ona oparcia w obowiązującym stanie prawnym ani też w okolicznościach faktycznych sprawy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 21 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że A. O. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od dnia 1 grudnia 2010 r. w związku ze sprawowaniem patronatu nad szkolonymi aplikantami. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd wskazał, iż kwestią wymagającą rozstrzygnięcia było w niniejszej sprawie ustalenie, czy pomiędzy sędzią A. O., a Okręgową Radą Adwokacką w B. została zawarta umowa, z której wynikałby obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, a tym samym czy osiągnięte z tytułu sprawowania patronatu wynagrodzenie nie jest wynagrodzeniem, o jakim stanowi art. 91 § 9 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2013 r., poz. 427).

Analizując powyższą kwestię Sąd dopuścił dowód z przesłuchania Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej B. O., który zeznał, iż patronat nad aplikantami adwokackimi odbywającymi praktyki w sądzie odbywa się na podstawie corocznie zawieranego porozumienia pomiędzy Naczelną Radą Adwokacką a Dyrektorem Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury w K.. Na podstawie tego porozumienia Prezes Sądu Okręgowego wydaje decyzje o ustaleniu dla aplikantów adwokackich patronów w osobach sędziów Sądów Okręgowych lub Rejonowych. Czynności patronackie wykonywane są przez sędziów wyłącznie na podstawie decyzji Prezesa. Sędziowie nie są stronami jakichkolwiek umów cywilno - prawnych, a czynności wykonują w ramach obowiązków służbowych. Na takich właśnie zasadach sędzia A. O. była patronem aplikantów adwokackich we wskazanym w decyzji okresie.

Na podstawie zeznań Dziekana, Sąd uznał że istotnie pomiędzy sędzią A. O. a Okręgową Radą Adwokacką w B. nie została zawarta żadna umowa mogąca skutkować objęciem A. O. ubezpieczeniami społecznymi. Czynności patrona nad aplikantami adwokackimi wykonywane są przez sędziów na takich samych zasadach jak patronat nad aplikantami sądowymi czy prokuratorskimi. Wynagrodzenie otrzymywane przez sędziów z tego tytułu, jest objęte dyspozycją art. 91 § 9 p.u.s.p. W żadnym razie wykonywane w ramach patronatu obowiązki nie mogą być traktowane, jako usługa na rzecz jakiegokolwiek podmiotu czy instytucji.

Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał, że nie zachodziły podstawy - z tytułu wykonywanego patronatu nad aplikantami - do objęcia sędziego Sądu Okręgowego A. O.obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowym i wypadkowym z tytułu umowy zlecenia w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji.

Z tych względów, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżając go w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 6 ust. l pkt 4, art. 12 i art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. i wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie odwołania względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Nadto skarżący wniósł o zasądzenie od Okręgowej Rady Adwokackiej na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwany wskazał, iż Okręgowa Rada Adwokacka dokonała zgłoszenia pani A. O. do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania umowy zlecenia. Wobec powyższego, przyjąć należy, że płatnik działał racjonalnie i dokonał zgłoszenia wobec zawarcia uprzednio umowy zlecenia. Zajmując stanowisko w przedmiocie kwestii podlegania ubezpieczeniom społecznym pozwany stwierdził, że w świetle przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy zlecenia zawartej z sędzią są obowiązkowe, bowiem żaden z przepisów tego obowiązku nie wyłącza. W ocenie pozwanego niesłuszny jest zatem argument, jakoby sędzia sprawował patronat nad aplikantami adwokackimi w ramach obowiązków służbowych skoro z tytułu zawartej umowy zlecenia otrzymał dodatkowe wynagrodzenie.

Nadto Sąd nie poczynił ustaleń w kwestii podmiotu wypłacającego wynagrodzenie.

Poza tym, zdaniem pozwanego, Sąd wydając wyrok uchybił również zasadzie swobodnej oceny dowodów błędnie przyjmując, iż nie doszło do zawarcia i realizacji umowy zlecenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku.

Od 1 stycznia 1998 r. z mocy ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r., nowelizującej ustawę z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, nastąpiło przekształcenie systemu świadczeń udzielanych sędziom na wypadek ryzyk ubezpieczeniowych (osiągnięcia wieku, choroby lub utraty sił) i przejęcie ich finansowania przez budżet państwa w formie uposażenia w stanie spoczynku, co oznacza, że sędziowie nie nabywają prawa do świadczeń z tytułu ubezpieczenia ani zabezpieczenia. W związku z tym, od dnia 1 stycznia 1998 r., od wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne (art. 91 § 9 prawa o ustroju sądów powszechnych). Logiczną konsekwencją tej nowelizacji, było nieujęcie sędziów w kategorii podmiotów podlegających obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z mocy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013r. poz. 1442 ze zm.). Ustawa ta weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. W art. 6 powołanej ustawy ustawodawca wymienił w zamkniętej liście wszystkie podmioty objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. W grupie tej nie ujęto sędziów. Stosownie do art. 6 ust 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby wykonujące prace na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia („zleceniobiorcy’). W sytuacji zatem, gdy zleceniobiorcą jest sędzia, podlega on obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności zarobkowej na podstawie umowy zlecenia. Przypomnieć można stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 kwietnia 2004 r. II UZP 1/04 (Lex nr 106686), zgodnie z którym wyłączenie sędziów z systemu powszechnego ubezpieczenia społecznego nie ma charakteru podmiotowego, rozumianego w ten sposób, że sędzia nie podlega ubezpieczeniu bez względu na rodzaj prowadzonej działalności, a tylko przedmiotowy, tj. nie podlega ubezpieczeniu z tytułu wykonywania swej funkcji i w zakresie wypłacanego mu z tego tytułu uposażenia. W konsekwencji sędzia nie jest wyłączony z ubezpieczenia z tytułu działalności zarobkowej objętej systemem ubezpieczeń społecznych.

Niezasadnie Sąd I instancji przyjął, iż art. 9 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ma zastosowanie do sędziów i tym samym należą oni do kategorii podmiotów - „osób pozostających w stosunku służby”, które z tytułu działalności zarobkowej objętej systemem ubezpieczeń społecznych podlegają ubezpieczeniom wyłącznie dobrowolnie. Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych są przepisami szczególnymi, co oznacza że wykładnia rozszerzona tych przepisów jest niedopuszczalna. W art. 8 ust. 15 ustawy systemowej, ustawodawca wymienił enumeratywnie kategorie podmiotów, które w rozumieniu przepisów tej ustawy, należy uważać za osoby w stosunku służby. W przepisie tym nie ujęto sędziów, stąd brak było podstaw do wnioskowania, iż do ubezpieczonej ma zastosowanie przepis art. 9 ust. 8.

Sąd Okręgowy swoje rozstrzygnięcie o oddaleniu odwołania oparł na ustaleniu prawnym, iż A. O., jako sędzia podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia wyłącznie dobrowolnie. Stwierdzenie wadliwości dokonanej przez Sąd I instancji wykładni art. 9 ust. 8 ustawy systemowej, prowadzi do ustalenia, iż w sprawie nie została rozpoznana jej istota, konieczne bowiem jest wyjaśnienie, czy i jakiego rodzaju umowa cywilnoprawna wiązała odwołujących i w jakim okresie, a w konsekwencji czy, kiedy i z jakiego tytułu, A. O. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z racji przeprowadzonych szkoleń. Zważyć bowiem należy, iż odwołujący podnosił, że sprawowanie patronatu nad szkolonym aplikantem nie ma charakteru usługi świadczonej na rzecz Okręgowej Rady Adwokackiej, a jest jedynie elementem porozumienia zawieranego przez Dyrektora Szkoły Sądownictwa i Prokuratury w K. i Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej. Wykonywanie obowiązków patrona nie jest zatem – zdaniem odwołującego – pracą na podstawie umowy zlecenia ani innej umowy o świadczenie usług. Płatnik zarzucał, że pozwany dokonał błędnej kwalifikacji charakteru umowy w oparciu, o którą ubezpieczona przeprowadziła szkolenia aplikantów adwokackich, wskazując, iż była to umowa o dzieło. Ta ostatnia nie stanowi zaś tytułu do ubezpieczeń społecznych (art. 6 ustawy systemowej a contrario).

Przeprowadzenie szkolenia tzw. patronatu nad aplikantami adwokackimi przez sędziów w Sądzie Okręgowym w Bydgoszczy realizowane było na podstawie Porozumienia zawartego pomiędzy Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury oraz Naczelną Radą Adwokacką w sprawie odbywania przez aplikantów adwokackich i radcowskich szkolenia z zakresu działania sądownictwa powszechnego i prokuratury. Takie porozumienie zawarto w dniu 18 stycznia 2011 r., a jego treść KSSiP udostępniła na stronie (...) . Z jego treści (§ 4 ust 1.) wynika jedynie, iż prezesi sądów okręgowych i dziekani okręgowych rad adwokackich mieli ustalić koszt prowadzenia zajęć, (§ 4 ust 2) wysokość wynagrodzenia szkolących. Mając na uwadze stanowisko odwołujących, niezbędne jest dokonanie ustaleń, na jakich zasadach powyższe porozumienie realizowane było przez sędziów szkolących aplikantów adwokackich w 2011 r. Czy i jakiej treści umowy zawierali z (...) w B., w szczególności czy i jakiej treści umowę zawarła z (...) A. O.. Pozwany wydał przedmiotową decyzję wyłącznie w konsekwencji zgłoszenia A. O. przez płatnika do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu umowy zlecenia. Akta pozwanego nie zawierają żadnych dowodów pozwalających ocenić zasadność tego zgłoszenia, w toku postępowania odwoławczego. Ustalenia organu będące podstawą stwierdzenia istnienia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, winny opierać się na dowodach i prawidłowej kwalifikacji prawnej tytułu, co uzasadnia konieczność zweryfikowania przez Zakład swojego stanowiska w konkretnej spawie.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 477 ^14a k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.