Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2014 r. w Gdańsku

sprawy B. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o podstawę wymiaru emerytury

na skutek apelacji B. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 czerwca 2013 r., sygn. akt VI U 424/13

zmienia zaskarżony wyrok i uchyla decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 8 stycznia 2013 r.

Sygn. akt III AUa 1791/13

UZASADNIENIE

Wobec stwierdzenia, że dotychczas wypłacaną emeryturę B. S. ustalono od błędnej podstawy wymiaru, decyzją z dnia 08 stycznia 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z urzędu ponownie ustalił wysokość tego świadczenia od dnia 01 stycznia 2013 r., przyjmując wskaźnik wysokości podstawy wymiaru za rok 1981 w wysokości 105,75 % (poprzednio błędnie przyjął ten wskaźnik w wysokości 1.057,33 %).

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł B. S. domagając się jej uchylenia oraz wskazując, że nie zachodzi podstawa prawna z art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1440 ze zm.) do ponownego ustalenia wysokości jego emerytury, ponieważ jedyną i wyłączną przyczyną wydania tej decyzji był wcześniejszy błąd organu rentowego popełniony przy wyliczeniu świadczenia i błąd ten nie został wywołany z winy ubezpieczonego. Ponadto ubezpieczony powoływał się na wpływ jaki wywrze obniżenie wysokości emerytury na jego sytuację materialną.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2013 r. w sprawie VI U 424/13 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

B. S. (urodzony w dniu (...)) od dnia 08 maja 2008 r. uprawniony jest do emerytury pierwotnie przyznanej mu decyzją z dnia 26 maja 2008 r. Do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia organ rentowy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 145,73 %, wysokość świadczenia do wypłaty miesięcznie wyniosła kwotę 1.873,02 zł. Za rok 1981 organ rentowy omyłkowo przyjął wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia 1.057,33 %, prawidłowo wskaźnik ten wynosi 105,75 % i błąd ten został skorygowany przez ten organ w zaskarżonej decyzji, którą z urzędu - wobec stwierdzenia, iż dotychczas wypłacone ubezpieczonemu świadczenie ustalono od błędnej podstawy wymiaru, dokonano od dnia 01 stycznia 2013 r. przeliczenia świadczenia, przyjmując prawidłowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia za rok 1981, wysokość świadczenia do wypłaty wyniosła miesięcznie 1.746, 53 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie ubezpieczonego nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd ten wskazał, że zgodnie z treścią przepisu art. 114 ust. l ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń, lub ich wysokość.

Zgodnie natomiast z treścią obowiązującego do dnia 08 marca 2012 r. ust. 1 lit. a w/w przepisu przepis ust 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości. Przepis ust. 1 lit. a został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 28 lutego 2012 r. i utracił moc z dniem 08 marca 2012 r.

W przypadku swoistego wznowienia postępowania przed organem rentowym, które zostało wcześniej zakończone wydaniem decyzji, czyli w sytuacji ponownego ustalenia przez organ rentowy - z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej - prawa do świadczenia lub jego wysokości, podstawą takiego wznowienia może być ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem prawomocnej decyzji organu rentowego, mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, które zostały przez organ rentowy pominięte przez przeoczenie, pomyłkę, błąd lub uchybienie formalne.

Zdaniem Sądu I instancji w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia właśnie z taką sytuacją uregulowaną w treści przepisu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Sąd ten wywodził dalej, że organ rentowy w momencie dostrzeżenia błędu zaistniałego przy wprowadzeniu danych do systemu, a dotyczącego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru za rok 1981, miał obowiązek dokonania weryfikacji wysokości świadczenia, na podstawie tych samych dokumentów przedłożonych przez ubezpieczonego do wniosku o emeryturę. Zaznaczył przy tym, że obowiązkiem organu rentowego jest ustalenie świadczenia w prawidłowej wysokości.

Mając powyższe okoliczności na względzie, na podstawie przepisu art. 477 (14) § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł B. S. zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając temu orzeczeniu naruszenie prawa procesowego oraz materialnego poprzez nie odniesienie się i tym samym pominięcie wszelkich argumentów zawartych w złożonym odwołaniu, jak również brak uzasadnienia i wytłumaczenia podstawy wydania zaskarżonego wyroku (pominięcie w rozważaniach choćby wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie K 5/11).

W uzasadnieniu apelacji skarżący dokonał streszczenia postępowań: administracyjnego i sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie, powołał treść art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) oraz wskazał, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie K 5/11 uznano, iż art. 114 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej (w brzmieniu: przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości) jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zdaniem apelującego w niniejszej sprawie nie zachodzą podstawy prawne z art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej do ponownego ustalenia przez organ rentowy z urzędu wysokości jego emerytury, ponieważ jedyną i wyłączną przyczyną wydania zaskarżonej decyzji był wcześniejszy błąd organu popełniony przy wyliczeniu należnego mu świadczenia. Błąd ten nie został wywołany w jakikolwiek sposób z winy skarżącego i przy jego udziale.

Odwołujący powołał stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniach: wyroków Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 07 lutego 2001 r. w sprawie K 27/00, publik. OTK ZU nr 2/2001, poz. 29 i z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie K 5/11, jak również wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2010 r. w sprawie III UK 94/09 oraz stwierdził, że działania organu rentowego pozbawione są podstawy prawnej wobec uchylenia art. 114 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej jako niezgodnego z Konstytucją R.P.

Ponadto zauważył, że obniżenie należnego mu świadczenia emerytalnego w sposób znaczący wpływa na jego sytuację, nie tylko prawną (poprzez zakwestionowanie zaufania do organów publicznych), ale również na sytuację materialną. Przez dłuższy bowiem okres układał swoje stosunki gospodarcze, plany i zamierzenia, m.in. mieszkaniowe jego rodziny, mając na uwadze wysokość przyznanej mu emerytury. Sytuacja ta ulega znacznemu pogorszeniu, co powoduje komplikacje w sferze jego życie i jego rodziny.

Wnioskodawca zarzucił, że Sąd Okręgowy rozpatrujący niniejszą sprawę, nie tylko nie wziął pod uwagę przytoczonych w odwołaniu argumentów, ale również nie odniósł się, dlaczego je pominął. Jego zdaniem okoliczność ta daje podstawy do przyjęcia, że powyższe argumenty, stanowiące podstawę do uchylenia zaskarżonej decyzji, nie zostały należycie rozpatrzone przez ten Sąd.

W konkluzji apelacji skarżący wnosił o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości, uchylenie zaskarżonej decyzji i nakazanie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w B. wypłacenia emerytury na poprzednich warunkach, tj. zgodnie z decyzją z dnia 12 marca 2012 r. ((...)) wraz z zasądzeniem kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie

2) przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozstrzygnięcia, przez co rozumieć należy wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Pismem procesowym z dnia 13 sierpnia 2013 r., w uzupełnieniu braków formalnych apelacji, B. S. podał kwotę 5.661,60 zł jako wartość przedmiotu zaskarżenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja B. S. zasługuje na uwzględnienie w sposób skutkujący zmianą zaskarżonego wyroku i uchyleniem decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 08 stycznia 2013 r.

Odnosząc się na wstępie do wynikającego z treści apelacji zarzutu naruszenia prawa procesowego, a w szczególności art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie argumentów zawartych w odwołaniu oraz brak wytłumaczenia podstawy zaskarżonego wyroku, Sąd II instancji zauważa, że zarzut ten zasadny jest jedynie wówczas, gdy treść uzasadnienia sądu pierwszej instancji całkowicie uniemożliwia sądowi drugiej instancji ocenę toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 r. w sprawie II CSK 136/05, publik. w LEX nr 200973).

Tymczasem w przedmiotowej sprawie treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku daje możliwość prześledzenia toku rozumowania Sądu Okręgowego - wskazuje podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, jak również zawiera wyjaśnienie podstawy prawnej tego wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

W związku z powyższym wynikający z treści apelacji zarzut naruszenia prawa procesowego, a w szczególności art. 328 § 2 k.p.c. uznać należy za niezasadny.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentruje się na kwestii, czy zachodzą ustawowe przesłanki z art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną) do ponownego ustalenia przez organ rentowy z urzędu wysokości emerytury B. S., a w szczególności, czy błąd tego organu, polegający na przyjęciu stosunku kwot podstawy wymiaru składek B. S. na ubezpieczenie w roku 1981 do przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy w wysokości 1.057,33 %, zamiast prawidłowego stosunku 105,75 %, stanowi okoliczność ujawnioną po uprawomocnieniu się decyzji z dnia 26 maja 2008 r. (k. 22 akt em. ZUS), a istniejącą przez wydaniem tej decyzji, która ma wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że już w uchwale z dnia 05 czerwca 2003 r. w sprawie III UZP 5/03, publik. LEX nr 78493 Sąd Najwyższy stwierdził, że odmienna ocena dowodów dołączonych do wniosku o emeryturę lub rentę, przeprowadzona przez organ rentowy po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej świadczenie, nie jest okolicznością uzasadniającą wszczęcie z urzędu postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Mając na uwadze znaczenie powyższej uchwały oraz przytoczone w tej uchwale istotne argumenty w przedmiocie prawidłowej wykładni przepisu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, wyrażone tam stanowisko Sądu Najwyższego winny mieć na uwadze sądy i organy rentowe.

Uwzględniając prawidłową interpretację art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, zapoczątkowaną uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 05 czerwca 2003 r. w sprawie III UZP 5/03, publik. LEX nr 78493, uznać należy, że przepis ten nie obejmuje takich sytuacji, w których błędne ustalenie przez organ rentowy prawa do świadczenia lub jego wysokości nastąpiło z przyczyn leżących wyłącznie po stronie tego organu (w niniejszej sprawie ustalenie zawyżonego świadczenia nastąpiło w wyniku błędu rachunkowego).

Powyższe stanowisko znajduje oparcie również w treści wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2010 r. w sprawie III UK 94/09, publik. LEX nr 621346, w uzasadnieniu którego Sąd ten wskazał m.in., że przypadku, gdy prawo do świadczenia zostało ustalone niezasadnie, ale nastąpiło to z przyczyn leżących wyłącznie po stronie organu rentowego lub innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne, a ingerencja wiązałaby się z istotnymi, negatywnymi skutkami dla ubezpieczonego, w szczególności gdy jest wysoce prawdopodobne, iż ubezpieczony nie mógłby przystosować się do zmienionych okoliczności z uwagi na wiek, stan zdrowia lub sytuację rodzinną, należy uznać, że nowe dowody lub okoliczności nie miały wpływu na prawo do świadczenia i podmówić uchylenia wcześniejszej decyzji.

Wobec utraty przez art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej roli narzędzia umożliwiającego organom rentowym ponowną ocenę stanu faktycznego określającego warunki przyznania prawa do świadczeń i możliwość naprawienia własnych, niespowodowanych działaniem ubezpieczonych, błędów polegających na ustaleniu prawa do świadczeń lub ich wysokości bez podstawy faktycznej, ustawodawca na mocy art. 1 pkt 25 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1264) w art. 114 ustawy emerytalnej dodał po ust. 1 ust. 1 lit. a w brzmieniu „1a. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości”.

Wyrokiem z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie K 5/11 Trybunał Konstytucyjny orzekł jednak, że art. 114 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji R.P.

Trybunał Konstytucyjny wykluczył możliwość traktowania art. 114 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej jako instrumentu ponownego ustalenia uprawnień do świadczenia albo ich wysokości, przyjmując, że jeżeli w trybie ponownej oceny uprawnień ujawniony zostanie błąd organu rentowego co do faktów, niezawiniony przez świadczeniobiorcę, realizacja leżącego u podstaw ustanowienia tego przepisu celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem stanowi nieproporcjonalną ingerencję w prawo do zabezpieczenia społecznego, naruszającą zaufanie obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.

W konsekwencji po ogłoszeniu w dniu 08 marca 2012 r. wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie K 5/11 (Dz. U. z 2012, poz. 251) z polskiego porządku prawnego usunięta została podstawa prawna ponownego rozpoznania z urzędu uprawnień i wstrzymania wypłaty świadczeń nienależnych, lecz przyznanych wskutek niewywołanego przez świadczeniobiorcę błędu organu rentowego (por. postanowienie S.N. z dnia 15 stycznia 2013 r. w sprawie III UZP 5/12, publik. LEX nr 1400099).

Wprawdzie decyzją z dnia 26 maja 2008 r. organ rentowy ustalił B. S. prawo do emerytury w zawyżonej wysokości (k. 22 akt em. ZUS), lecz nastąpiło to z przyczyn leżących wyłącznie po stronie organu rentowego (błędu rachunkowego tego organu przy ustalaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury wnioskodawcy – k. 21 akt em. ZUS), a ingerencja wiązałaby się z istotnymi, negatywnymi skutkami dla ubezpieczonego (świadczenie do wypłaty niższe o ponad 19 %).

Z powyższych względów zasadne jest przyjęcie, że okoliczność w postaci błędu rachunkowego tego organu przy ustalaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury B. S. nie stanowi okoliczności ujawnionej po uprawomocnieniu się decyzji z dnia 26 maja 2008 r. (k. 22 akt em. ZUS), a istniejącej przez wydaniem tej decyzji, która ma wpływ na prawo do świadczenia lub na jego wysokość.

Sąd I instancji przyjmując, że zachodzą łącznie wszystkie ustawowe przesłanki z art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej do ponownego ustalenia przez organ rentowy z urzędu wysokości świadczenia emerytalnego ubezpieczonego naruszył zatem powyższy przepis poprzez jego nieprawidłową wykładnię i zastosowanie.

Stosownie do treści art. 386 § 1 k.p.c. w razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka, co do istoty sprawy.

Mając na względzie powyższe, działając na mocy art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.