Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział IV Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Małgorzata Szyszko

Sędziowie SSO Aleksander Ostrowski (spr.)

SSO Krzysztof Głowacki

Protokolant Artur Łukiańczyk

przy udziale Ireneusza Czopka Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2014 r. sprawy

1. P. R. oskarżonego o przestępstwa z art. 229 § 3 k.k.

2. R. R. (1) oskarżonego o przestępstwo z art. 229 § 3 k.k.

na skutek apelacji wniesionych przez obrońców oskarżonych

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia

z dnia 22 listopada 2013 roku sygn. akt V K 1705/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu dla Wrocławia – Śródmieścia do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt IV Ka 149/14

UZASADNIENIE

1.M. O. oskarżono o to, że:

I. w okresie od listopada 2004 roku do maja 2005 roku we W., działając w krótkich odstępach czasu, w realizacji z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej oraz wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, powołując się na swoje wpływy w W. O. R. D., podjął się pośrednictwa w załatwieniu pozytywnego wyniku egzaminu praktycznego na prawo jazdy kategorii B i A dla nie mniej niż czterech osób, w tym:

- podjął się pośrednictwa w załatwieniu K. R. pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy kategorii A, bez jego udziału na egzaminie, a następnie udzielił pomocy w przekazaniu korzyści majątkowej osobie pełniącej funkcję publiczną, w ten sposób , że przekazał pośrednikowi M. N. korzyść majątkową w kwocie nie mniejszej niż 1700 zł, w zamian za załatwienie pozytywnego wyniku na egzamin na prawo jazdy tj. o przestępstwo z art. 230§ 1 k.k. i art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 228§ 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. ;

1.  P. R. oskarżono o to, że:

II. w okresie od stycznia do marca 2003 roku we W., w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy, obiecał, a następnie udzielił korzyści majątkowej w kwocie nie mniejszej niż 1.800 zł pośrednikowi wiedząc, że część z tych pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D., w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B, po czym mimo nieobecności na egzaminie w dniu 14 marca 2003 roku, uzyskał pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego, tj. o przestępstwo z art. 229 § 3 k.k.;

III. w okresie od kwietnia do czerwca 2003 roku we W., w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy dla swojego brata R. R. (1), obiecał, a następnie udzielił korzyści majątkowej w kwocie nie mniejszej niż 1.800 zł pośrednikowi wiedząc, że część z tych pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D., w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B, po czym mimo nieobecności na egzaminie w dniu 26 czerwca 2003 roku, uzyskał pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego, tj. o przestępstwo z art. 229 § 3 k.k.;

2.  R. R. (1) oskarżono o to, że:

IV. w okresie od kwietnia do czerwca 2003 roku we W., w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy, obiecał, a następnie udzielił korzyści majątkowej w kwocie nie mniejszej niż 1.800 zł pośrednikowi wiedząc, że część z tych pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D., w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B, po czym mimo nieobecności na egzaminie w dniu 26 czerwca 2003 roku, uzyskał pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego, tj. o czyn z art. 229 § 3 k.k.

Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu wyrokiem z dnia 22 listopada 2013 r., sygn. akt V K 1705/12:

I. uniewinnił oskarżonego M. O. od popełnienia czynu opisanego w pkt I części wstępnej wyroku,

II. uznał oskarżonego P. R. za winnego tego, iż w okresie od stycznia do lutego 2003 roku we W., w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy, obiecał, a następnie udzielił korzyści majątkowej w kwocie nie mniejszej niż 1.500 zł pośrednikowi wiedząc, że część z tych pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D., w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B, po czym mimo nieobecności na egzaminie w dniu 25 lutego 2003 roku uzyskał pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego, tj. popełnienia przestępstwa z art. 229 § 3 k.k. i za to na podstawie art. 229 § 3 k.k. wymierzył mu karę 1 ( jednego ) roku pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 71 § 1 k.k. karę grzywny w wymiarze 80 ( osiemdziesięciu ) stawek dziennych określając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 40 zł ( czterdzieści złotych ),

III. uznał oskarżonego P. R. za winnego tego, w okresie od kwietnia do czerwca 2003 roku we W., w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy dla swojego brata R. R. (1), obiecał, a następnie udzielił korzyści majątkowej w kwocie nie mniejszej niż 1.500 zł pośrednikowi wiedząc, że część z tych pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D., w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B, po czym mimo nieobecności na egzaminie w dniu 26 czerwca 2003 roku, R. R. (1) uzyskał pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego, tj. popełnienia przestępstwa z art. 229 § 3 k.k. i za to na podstawie art. 229 § 3 k.k. wymierzył mu karę 1 ( jednego ) roku pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 71 § 1 k.k. karę grzywny w wymiarze 80 ( osiemdziesięciu ) stawek dziennych określając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 40 zł ( czterdzieści złotych),

IV. uznał oskarżonego R. R. (1) za winnego tego, iż w okresie od kwietnia do czerwca 2003 roku we W., w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy, obiecał, a następnie udzielił korzyści majątkowej w kwocie nie mniejszej niż 1.500 zł pośrednikowi wiedząc, że część z tych pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D., w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B, po czym mimo nieobecności na egzaminie w dniu 26 czerwca 2003 roku, uzyskał pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego, tj. popełnienia przestępstwa z art. 229 § 3 k.k. i za to na podstawie art. 229 § 3 k.k. wymierzył mu karę 1 ( jednego ) roku pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 71 § 1 k.k. karę grzywny w wymiarze 80 ( osiemdziesięciu ) stawek dziennych określając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 40 zł ( czterdzieści złotych ),

V. na podstawie art. 85k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. połączył wymierzone wobec oskarżonego P. R. w pkt II-III części dyspozytywnej wyroku kary pozbawienia wolności i kary grzywny i orzekł karę łączną 1 ( jednego ) roku i 3 ( trzech ) miesięcy pozbawienia wolności i karę łączną grzywny w wymiarze 100 ( stu ) stawek dziennych określając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 40 zł ( czterdzieści złotych ),

VI. na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej kary łącznej pozbawienia wolności wobec P. R. na okres próby wynoszący 2 ( dwa) lata,

VII. na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności wobec R. R. (1) na okres próby wynoszący 2 ( dwa) lata,

VIII. na podstawie art. 63 § 1 k.k. zaliczył oskarżonemu R. R. (1) na poczet wymierzonej kary grzywny okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie tj.zatrzymanie dnia 3 czerwca 2009 roku przyjmując, iż równa się to dwóm dziennym stawkom grzywny,

IX. na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. zwrócił dowód rzeczowy w postaci prawa jazdy wystawionego na osobę R. R. (1) nr (...) Starostwu Powiatowemu w O.,

X. przyznał od Skarbu Państwa na rzecz adw. K. J. kwotę 1446,48 zł ( VAT – 270,48 zł ), tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu R. R. (1) z urzędu w postępowaniu przed Sądem,

XI. na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. oraz art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych zwolnił oskarżonych P. R. i R. R. (1) od kosztów sądowych, w tym od opłaty,

XII. na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. kosztami procesu w części uniewinniającej obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł obrońca P. R. i zaskarżając go w części dotyczącej ww. oskarżonego w całości – tj. w punktach II, III, V, VI, XI części dyspozytywnej, zarzucił:

1. obrazę przepisów prawa materialnego to jest art. 229 § 3 k.k. w związku z § 1 i w związku z art. 115 § 19 k.k. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż podmiotem dwóch przestępstw przypisywanych oskarżonemu jest „osoba pełniąca funkcję publiczną" w rozumieniu art. 115 § 19 k.k., a zatem, że oskarżony wyczerpał znamiona przestępstwa z art. 229 § 3 k.k. w ten sposób, że obiecał i udzielił korzyści majątkowej pośrednikowi wiedząc, że część pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D. - mimo, że osoba pośrednika nie należy do kręgu osób pełniących funkcję publiczną, a nawet jeśli przyjąć, że pełni taką funkcję, to w dacie popełnienia czynów zarzucanych oskarżonemu tj. w okresie od stycznia do czerwca 2003 r. nie istniała legalna definicja pojęcia „osoby pełniącej funkcję publiczną", bowiem została ona wprowadzona nowelą z dnia 13 czerwca 2003 r., która weszła w życie z dniem 1 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 111 poz. 1061), a zatem w dacie czynów objętych zaskarżonym wyrokiem podmiotem przestępstwa z art. 229 k.k. nie mogła być „inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę", czyli podmiotem przestępstwa nie mógł być pośrednik lub/i egzaminator;

2. obrazę przepisów postępowania mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, a to:

A/ art. 5 § 2 k.p.k. w związku z art. 410 k.p.k. - poprzez pominięcie w procesie wyrokowania zasady domniemania niewinności oskarżonego i obowiązku stosowania zasady in dubio pro reo, co skutkowało skazaniem oskarżonego de facto wyłącznie na podstawie zmienionych następnie wyjaśnień drugiego oskarżonego R. R. (1) (brata oskarżonego P. R.), przy braku jakichkolwiek innych dowodów na poparcie oskarżenia bowiem z żadnych dowodów (w tym zeznań świadków, m.in. organizatora procederu świadka M. N.) nie wynika, na czym miałby polegać udział oskarżonego w popełnieniu czynów z art. 229 § 3 k.k., jakie konkretnie działania miał wykonywać oskarżony w celu popełnienia ww. przestępstw, jak kontaktował się z „pośrednikiem”, organizatorem procederu – św. M. N., kiedy i w jakich okolicznościach obiecywał, umawiał się na przekazanie i przekazywał korzyści majątkowe za uzyskanie prawa jazdy etc. - a brak ustalenia tych kluczowych okoliczności uniemożliwia skazanie oskarżonego za przestępstwa z art. 229 k.k.;

B/ art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. i art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. polegającą na dowolnym ustaleniu, że oskarżonemu można przypisać popełnienie dwóch czynów z art. 229 § 3 k.k. tj. obiecanie i udzielenie korzyści majątkowej pośrednikowi, wiedząc, że część z pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D., podczas gdy:

- z zeznań św. M. N., organizatora procederu, wynika wprost, że nie zna osk. P. R. („ Jeśli chodzi o oskarżonych to panów R. w ogóle nie znam, nie widziałem ich na oczy, znam jedynie oskarżonego M. O." v: k. 8301 t. XLI rozprawa z 1.02.2013 r.), po okazaniu dokumentacji dotyczącej wniosku oskarżonego o wydanie prawa jazdy świadek zeznał: „Nie wystawiałem żadnej dokumentacji P. R.", „Nie ma tutaj badań lekarskich z lekarzami, z którymi ja pracowałem... " (v: k. 8302 protokół j.w.), na pytanie osk. P. R. świadek zeznał „Nie przyjmowałem pieniędzy od oskarżonego, wcześniej go nie spotkałem, nie kojarzę go. Aby pójść za kogoś na egzamin to musiałem mieć od niego dokumenty, od oskarżonego nie otrzymywałem takich dokumentów" (k. 8305 protokół j.w.), natomiast w odniesieniu do uniewinnionego osk. M. O. świadek ten zeznał „M. O. na pewno przekazywał mi pieniądze za załatwienie egzaminów i na pewno ze mną rozmawiał. " (v: k. 8305 protokół j.w.), a przywołane przez Sąd w uzasadnieniu faktycznym zeznania św. M. N. na k. 5304, 5380-5381 nie dotyczą w ogóle osoby osk. P. R. - zatem sprzeczne z zasadami logiki jest uznanie sprawstwa oskarżonego na podstawie w/w zeznań św. M. N., co Sąd uczynił ustalając stan faktyczny sprawy i dokonując jego oceny (por. głównie str. 9,10, 11, 15 in fine, 16, 17 uzasadnienia wyroku);

- przywołane w uzasadnieniu wyroku dokumenty obejmujące wnioski osk. P. R. o wydanie uprawnień do kierowania pojazdami, jego badania, decyzje w przedmiocie ww. uprawnień (k. 6104 i nast. akt, t. XXXI) (por. str. 9-10 uzasadnienia) zostały ocenione przez Sąd meriti jako potwierdzające tezy oskarżenia (por. str. 15-19, szczególnie str. 33-35 uzasadnienia prawnego) mimo, że z analizy tych dokumentów oraz zestawienia ich treści z pozostałym materiałem dowodowym nie może zostać wyprowadzony wniosek, iż osk. P. R. dopuścił się dwukrotnie przestępstwa przekupstwa z art. 229 § 3 k.k.; bowiem dokumenty te obrazują historię nabycia, posiadania i utraty prawa jazdy przez osk. P. R., a nie pozostają w jakimkolwiek związku przyczynowo - skutkowym ze zdarzeniami opisanymi w zarzutach;

- przywołane w uzasadnieniu wyroku wyjaśnienia współoskarżonego R. R. (1) z dnia 3.06.2009 r. (k. 6221-6223 akt sprawy) - które zdaniem Sądu I instancji mają przesądzać (wraz z dokumentacją na k. 6104 i nast. akt sprawy oraz zeznaniami św. M. N.) o sprawstwie osk. P. R. w zakresie inkryminowanych mu czynów - zostały przez niego zmienione podczas przesłuchania w dniu 27.02.2012 r. (k. 6224), następnie w piśmie z dnia 22.03.2013 r. skierowanym do Sądu oraz na rozprawie w dniu 25.01.2013 r. (k. 8272 i nast. akt sprawy), kiedy to osk. R. R. (1) wyjaśnił i potwierdził okoliczności wskazywane podczas przesłuchania w dniu 27.02.2012 r. i w piśmie z dnia 22.03.2013 r., że w dacie pierwszego przesłuchania tj. 3.06.2009 r. był bardzo chory, miał w życiu kilka wypadków, połowy swego życia nie pamięta - a Sąd meriti uporczywie powołuje tylko pierwsze, obciążające dla P. R., wyjaśnienia R. R. (1) na k. 6221-6223 akt, z całkowitym pominięciem znaczenia i oceny pozostałych wyjaśnień osk. R. R. (1) na k. 6224, 8272 i nast. (i okoliczności z pisma z 22.03.2013 r.), zwłaszcza bez rozważenia, że nie ustalono, aby oskarżeni bracia P. i R. R. (1) pozostawali w jakimkolwiek konflikcie, aby istniało jakiekolwiek racjonalne uzasadnienie, dla którego R. R. (1) miałby obciążać brata P.,

- dokonane przez Sąd I instancji ustalenie, wyrażające się w przyjęciu tezy, że dla osiągnięcia tego samego celu i w tej samej sprawie dwie osoby tj. R. R. (1) i P. R. obiecały i udzieliły korzyści majątkowej - jak w pkt III i IV części dyspozytywnej wyroku - pozostaje w sprzeczności z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, a ponadto nie znajduje uzasadnienia w materiale dowodowym nin. sprawy.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej osk. P. R. – w całości i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanych mu czynów oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz oskarżonego zwrotu wydatków na ustanowienie obrońcy w sprawie, ewentualnie o uchylenie wyroku w części dotyczącej osk. P. R. – w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Zaznaczyć jednocześnie należy,iż w toku rozprawy odwoławczej obrońca ten podniósł również zarzut obrazy art.41 § 1 kpk ,podobnie jak obrońca oskarżonego R. R. (1).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł także obrońca R. R. (1) i zaskarżając go w całości na korzyść oskarżonego, zarzucił rażącą obrazę przepisów postępowania, tj.:

1.  art. 41 §1 k.p.k. w zw. z art. 335 § 1 k.p.k. poprzez prowadzenie postępowania wobec oskarżonego przez S. referenta, gdy wcześniej wydała ona - na podstawie tego samego aktu oskarżenia - wyrok w dniu 26 lipca 2013 r. przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia - Śródmieścia w postępowaniu z sygn. akt V K 52/13 wobec innego współoskarżonego - A. B., który miał dokonać przestępstwa z art. 229 § 3 k.k. w analogiczny sposób, w tym samym czasie, wręczając korzyść majątkową tej samej osobie, i został uznany za winnego na podstawie tożsamych dowodów;

2.  art. 7 k.p.k., wyrażającą się w zastąpieniu dowolnością zasady swobodnej oceny dowodów, na skutek uznania za nieprawdziwe składanych przed Sądem wyjaśnień oskarżonego R. R. (1) oraz wypaczenia sensu zeznań świadka M. N. i uznania ich za stanowiące podstawę ustaleń faktycznych świadczących o sprawstwie oskarżonego, podczas gdy całościowa ocena zeznań świadka oraz pozostałych przeprowadzonych przed Sądem dowodów nasuwa poważne wątpliwości, co do popełnienia zarzucanego oskarżonemu czynu.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacje obrońców oskarżonych zasługiwały na uwzględnienie.

Zasadny okazał się zarzut uchybienia przepisowi art. 41 § 1 k.p.k. Zarzut ten został podniesiony w apelacji przez obrońcę oskarżonego R. R. (1), a następnie na rozprawie apelacyjnej również przez obrońcę oskarżonego P. R.. Uwzględnienie wskazanego zarzutu stanowiło samodzielną podstawę do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. W związku z tym stosownie do treści art. 436 k.p.k. przedwczesne było rozpoznanie pozostałych zarzutów zgłoszonych przez obrońców oskarżonych. Należało jednak odnieść się do zarzutu uchybienia przepisowi art. 229 § 3 k.k z uwagi na kwestionowanie zasadniczej przesłanki tego przepisu,co zostanie omówione w dalszej części uzasadnienia.

I tak,za nie budzące wątpliwości uznaje Sąd Odwoławczy to,iż w niniejszej sprawie Sąd I instancji dopuścił się bowiem rzeczywiście obrazy przepisu art. 41 § 1 k.p.k., która mogła bezsprzecznie mieć wpływ na treść orzeczenia.

Zgodnie bowiem z art. 41 § 1 k.p.k. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość, co do jego bezstronności w danej sprawie. Okoliczność uzasadniająca wyłączenie winna być uprawdopodobniona. Nie chodzi zatem o subiektywne odczucia strony o nieprzychylności Sędziego, lecz o wskazanie takich okoliczności, które czynią zasadnym pojawienie się wątpliwości, co do jego bezstronności. Nie chodzi przy tym o wykazanie, iż dany Sędzia jest stronniczy. Wyłączenie następuje bowiem w sytuacji, gdy zasadnie istnieją wątpliwości w kwestii bezstronności, a więc gdy brak jest już możliwości obiektywnego przekonania każdego rozsądnie myślącego człowieka, że okoliczności owe nie wpłyną na bezstronne rozpoznanie sprawy.

Zgodnie z utrwaloną już linią orzeczniczą Sądu Najwyższego taką uzasadnioną wątpliwość, co do bezstronności Sędziego stwarza zazwyczaj sytuacja, w której ten sam Sędzia z jednej strony bierze udział w wyłączeniu sprawy jednego ze współoskarżonych z procesu i wydaniu wobec niego wyroku, a z drugiej strony uczestniczy w orzekaniu w przedmiocie odpowiedzialności karnej pozostałych współoskarżonych, jeśli zarzucane im czyny pozostają we wzajemnym powiązaniu. Przy czym na stopień powiązania między sprawą osądzoną a sprawą rozpoznawaną wskazuje porównanie materiału dowodowego. Im bardziej materiał dowodowy w obu sprawach pokrywa się ze sobą, tym większe ryzyko, że rozstrzygnięcie wobec jednego ze współoskarżonych wpłynie na treść rozstrzygnięcia względem pozostałych współoskarżonych.

Słusznie wskazuje Sąd Najwyższy, że uczestnicząc w sprawie o zbliżonym materiale dowodowym, co sprawa uprzednio przez niego sądzona, sędzia znajduje się w sytuacji konfliktowej. Z jednej strony w zbliżonym stanie faktycznym powinien podjąć podobną decyzję, aby nie stwarzać w uczestnikach procesu wrażenia arbitralności. Z drugiej wszak strony oczekuje się od niego, że będzie potrafił zachować dystans w stosunku do poczynionych uprzednio ustaleń faktycznych i w konsekwencji wydać odrębne rozstrzygnięcie.

A zatem wobec zaistnienia opisanej wyżej konfiguracji procesowej, Sędzia ma obowiązek wyłączyć się od udziału w sprawie. Nie ma przy tym znaczenia przekonanie Sędziego o swojej bezstronności w danej sprawie. Istotne, że z punktu widzenia uczestników procesu uzasadniona jest wątpliwość, co do jego bezstronności. Jeśli sędzia powyższego żądania nie zgłosił, okoliczność ta podlega ocenie sądu odwoławczego nawet wtedy, gdy w toku procesu strony nie poddawały w wątpliwość bezstronności Sędziego. Rzecz w tym, że przepis art. 41 § 1 k.p.k. stanowi gwarancję zasady rzetelnego procesu wyrażonej w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, która żadną miarą nie może ustępować wobec technicznych trudności z wyznaczeniem „bezstronnego” składu Sądu. (tak: Uchwała Sądu Najwyższego Izby Karnej z dnia 26 kwietnia 2007 r., sygn. akt I KZP 9/2007, LexPolonica nr 1362734, Wyrok Sądu Najwyższego Izby Karnej z dnia 5 lipca 2012 r., sygn. akt V KK 57/2012, LexPolonica nr 3974586)

W realiach rozpoznawanej sprawy zgodzić należy się z obrońcą R. R. (1), iż zachodzą okoliczności wywołujące uzasadnione wątpliwości, co do bezstronności Sędziego orzekającego w niniejszej sprawie.

Przypomnieć należy, iż zgodnie z poglądem prawnym wyrażonym przez Sąd Najwyższy w cytowanej wyżej uchwale z dnia 26 kwietnia 2007 r., sygn. akt I KZP 9/07 należy rozróżnić trzy układy procesowe, które winny implikować konieczność wyłączenia się Sędziego od rozpoznania danej sprawy.

Mianowicie, pierwsza sytuacja ma miejsce, gdy Sędzia miałby orzekać w sprawie czynu osoby, której zarzuca się współsprawstwo sensu stricte z osobą lub osobami wcześniej osądzonymi za ten czyn, z udziałem w składzie orzekającym tego samego Sędziego.

Druga sytuacja ma miejsce, gdy Sędzia orzeka w sprawie czynu osoby, której zarzuca się podżeganie lub pomocnictwo (a więc współsprawstwo sensu largo) do czynu osoby lub osób wcześniej osądzonych za ten czyn, z udziałem w składzie orzekającym tego samego Sędziego.

Natomiast trzecia sytuacja zachodzi, gdy Sędzia miałby orzekać w sprawie osoby, której zarzuca się inny czyn niż czyn przypisany osobie uprzednio osądzonej, z udziałem w składzie orzekającym tego samego Sędziego, przy czym istnieje określony stopień powiązań między tymi czynami.

W niniejszej sprawie Sąd Odwoławczy miał zatem obowiązek przeanalizować, czy zachodzi ostatnia z opisanych powyżej sytuacji, a więc czy zachodzi określony stopień powiązania między czynem przypisanym A. B. przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia w sprawie o sygn. akt V K 52/13, a czynami przypisanymi P. R. i R. R. (1) w niniejszej sprawie, a szczególnie jaki jest stopień powiązania dowodowego ww. spraw.

Analiza zarówno treści aktu oskarżenia, który dotyczył m.in. ww. oskarżonych i prawomocnie skazanego A. B. (szczególnie k. 42 – 43 ao), jak i materiału dowodowego stanowiącego przedmiot badania w sprawach ww. osób, przesądza, iż Sędzia będący członkiem składu orzekającego, który uznał winę i sprawstwo tego ostatniego zajął tym samym pośrednio stanowisko w sprawie mającej ścisły i nierozerwalny związek ze sprawą obecnie rozpoznawaną.

Sąd Rejonowy w sprawie A. B. ocenił bowiem dowody i ustalał fakty ważne dla wyrokowania wobec R. R. (1) i P. R.. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia, rozpoznając bowiem sprawę o sygn. akt V K 52/13 i skazując A. B., wyraził jednoznaczny pogląd, co do wiarygodności dowodu związanego z przestępczą działalnością świadka M. N. i sposobu jego działania.

Świadek ten – co istotne - w sprawie zarówno A. B., jak i braci R. miał pełnić rolę pośrednika w korupcyjnym procederze i jego depozycje procesowe stanowiły podstawę dla uznania winy i sprawstwa ww. osób. Z poczynionych w niniejszej sprawie przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych wynikało bowiem, iż M. N. w toku prowadzonej działalności gospodarczej uzyskiwał dla wielu osób pozytywne wyniki egzaminu teoretycznego i praktycznego bez obecności na egzaminie w (...) m.in. w T., K., L., K., Z., G., G., J., J., W. i L.. M. N. przebywał wówczas osobiście w danym ośrodku egzaminacyjnym, zajmując się uzyskaniem korzystnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego bez obecności kursanta w zamian za korzyść majątkową. Z opisu przypisanego natomiast A. B. przestępstwa wynika, iż w okresie od lutego do marca 2003 roku we W., w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy, obiecał i następnie udzielił korzyści majątkowej w kwocie nie mniejszej niż 1700 zł pośrednikowi (M. N.), wiedząc, że część z tych pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D. w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B, po czym mimo nieobecności na egzaminie w dniu 17 marca 2003 r., uzyskał pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego. Sam prokurator w akcie oskarżenia uzasadniając okoliczności dotyczące winy i sprawstwa A. B. wskazał także, iż jednym ze znamion korupcyjnej działalności M. N. w zakresie załatwienia prawa jazdy bez obecności zainteresowanego miał być mechanizm wykorzystywania przez tego pośrednika fikcyjnych pełnomocnictw do składania dokumentów w poszczególnych ośrodkach (...), a z analizy akt sprawy wynika, iż tego rodzaju fikcyjne upoważnienia ujawniono w przypadku 26 osób, którym M. N. załatwił pozytywny wynik egzaminu, a zestawienie nazwisk tych osób zostało graficznie zaprezentowane w tabeli znajdującej się na karcie 6177a – 6177b w tomie XXXI akt sprawy. Nadto, oskarżyciel publiczny zaakcentował, iż z prezentowanego wykazu wynika, iż jedynie A. B. i R. R. (1) zakwestionowali swój udział w korupcyjnym procederze. Ze strony Sądu Okręgowego zaznaczyć należy, iż z analizy akt sprawy wynika, iż w jednym z pełnomocnictw do składania kompletu dokumentów do (...) w L. R. R. (1) został upoważniony przez T. A., któremu to faktowi ten ostatni słuchany w charakterze świadka zaprzeczył (k. 4057 - 4059, tom XXVII). W uzasadnieniu rzecznik oskarżenia wskazał także, iż w toku śledztwa M. N. jednoznacznie wyjaśnił, iż w procederze korupcyjnym wielokrotnie posługiwał się fikcyjnymi pełnomocnictwami i wskazał, iż fakt ujawnienia fikcyjnego pełnomocnictwa w dokumentacji kursanta legitymującego się zaświadczeniem z jego szkoły świadczy, iż egzamin dla tej osoby był załatwiany bez obecności na egzaminie (protokół przesłuchania M. N. – t. XXIII, k. 5350 v.). Sąd I instancji w niniejszej sprawie ustalił także w oparciu o zeznania M. N., iż w dniach egzaminu P. R. - 25 lutego 2003 r. i 9 stycznia 2003 r. telefon M. N. logował się na terenie J., a w dniu egzaminu R. R. (1) - 26 czerwca 2003 r. telefon ww. świadka logował się na terenie miasta G., a w przypadku A. B. – co wynikało z uzasadnienia ao i zebranego materiału dowodowego – w dniu jego egzaminu M. N. przebywał w C. (protokół przesłuchania M. N. – t. XXVII, k. 5273).

Skoro zatem Sąd I instancji uprzednio osądził sprawę o sygn. akt V K 52/13, która jest nierozerwalnie związana ze sprawą P. i R. R. (1) i w pełni zaaprobował zawarte w tej sprawie ustalenia faktyczne m.in.dot.osoby świadka M. N., to Sędzia orzekający w sprawie A. B. nie może zostać uznany w niniejszej sprawie za osobę bezstronną.

Sąd Rejonowy osądzając sprawę A. B. przypisał mu bowiem czyn pozostający w związku z działalnością przestępczą M. N., która była bezpośrednio związana także z czynami zarzucanymi i przypisanymi P. i R. R. (1) wyrokiem z dnia 22 listopada 2013 r., sygn. akt V K 1705/12. Czyny zarzucane i przypisane przez Sąd I instancji oskarżonym wyrażały się bowiem obietnicą, a następnie udzieleniem M. N. korzyści majątkowej, przy ich wiedzy, iż część z tych środków zostanie przekazana instruktorowi (...), w zamian za korzystny wynik egzaminu na prawo jazdy kategorii B i mimo nieobecności na egzaminie, oskarżeni mieli uzyskać pozytywny wynik egzaminu teoretycznego i praktycznego. Szczególnie istotne przy tym znaczenie ma fakt, iż M. N. w swych zeznaniach opisał szczegółowo ściśle określony mechanizm swego działania, który był tożsamy w sprawach ww. osób. Tym samym, fakt przesłuchania M. N. w sprawie A. B. i uznanie depozycji procesowych ww. świadka za wiarygodne przesądza, iż Sąd Rejonowy na tej podstawie mógł wyrobić sobie zdanie, co do ewentualnego sprawstwa P. i R. R. (1), szczególnie w sytuacji, iż Sąd I instancji badając sprawę braci R. dysponował co do zasady tożsamym materiałem dowodowym, co w sprawie A. B. i którego fundament stanowiły – co należy wyraźnie podkreślić - zeznania M. N..

Wskazany powyżej stopień powiązania dowodowego ww. spraw wskazuje, iż niemożliwe byłoby uzasadnienie orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności braci R. bez odwoływania się do depozycji procesowych M. N. i opisanego w nich ściśle określonego mechanizmu korupcyjnego procederu, co przesądza, iż sprawa A. B. jest ściśle powiązana ze sprawą obecnie rozpoznawaną.

Takiego procedowania Sądu I instancji nie usprawiedliwia fakt, że w toku procesu strony nie zgłaszały wniosku o wyłączenie sędziego na zasadzie art. 41 § 1 k.p.k. Należy podkreślić, że adresatem normy z art. 41 § 1 k.p.k. są nie tylko strony, ale także Sąd, który powinien z urzędu badać czy nie zachodzą przesłanki z art.41§1 kpk.

Jedynie na marginesie należy stwierdzić, że nie zasługuje na aprobatę postępowanie obrońcy oskarżonego R. R. (1), który dopiero w apelacji zgłosił uchybienie przepisowi art. 41 § 1 k.p.k. Etyka sądowa, jak i zasada lojalności procesowej wymaga, aby wszelkie wątpliwości, co do bezstronności sędziego w danej sprawie zgłaszane były w toku procesu, a nie po ogłoszeniu wyroku.

Na ocenę uchybienia z art. 41 § 1 k.p.k. nie mógł mieć wpływu fakt, że wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z dnia 22 listopada 2013 r. jeden ze współoskarżonych – M. O. – został uniewinniony. Powyższa okoliczność nie musiała bowiem świadczyć o bezstronności Sądu Rejonowego. Rzecz w tym, że rozpoznanie odrębnych spraw o tożsamym materiale dowodowym przez tego samego sędziego wiąże się z sytuacją konfliktową. Sędzia może czuć się nie tylko zmuszony do wydania takiego samego rozstrzygnięcia, co uprzednio (np. skazania), lecz także do wydania rozstrzygnięcia odmiennego (np. uniewinnienia).

Mając na uwadze powyższe, w związku z koniecznością ponownego rozpoznania niniejszej sprawy przez Sąd Rejonowy, odnoszenie się przez Sąd Odwoławczy do pozostałych zarzutów apelujących jest jak zaznaczono na wstępie bezprzedmiotowe. Przy czym, zasygnalizować jedynie należy, iż w sytuacji, gdyby ponownie orzekający Sąd Rejonowy uznał winę i sprawstwo oskarżonych P. i R. R. (1) winien wnikliwie zbadać, jak słusznie zasygnalizował obrońca R. R. (1), prawidłowość opisu zarzucanych im czynów. Sąd Rejonowy przypisując im w pkt II i III części dyspozytywnej wyroku przestępstwa z art. 229 § 3 k.k., utracił z pola widzenia, iż ich opisy wskazują, iż w sprawie uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy dla R. R. (1) – każdy z oskarżonych osobno miał udzielić osobie pośrednika kwotę nie mniejszą niż 1500 zł, a w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku, czyniąc ustalenia faktyczne, wskazał, iż to P. R. zaoferował pomoc bratu w uzyskaniu pozytywnego wyniku egzaminu kontrolnego, za wręczeniem z tego tytułu korzyści majątkowej, na co R. R. (1) miał wyrazić zgodę i następnie P. R. miał skontaktować się z M. N., zlecając mu uzyskanie prawa jazdy kategorii B dla swojego brata, bez jego obecności na tymże egzaminie, wręczając mu za to, co najmniej kwotę 1500 zł. Opis przypisanych oskarżonym czynów zabronionych winien korespondować z poczynionymi w tym zakresie ustaleniami faktycznymi i nie pozostawiać żadnych wątpliwości, co do faktów istotnych z punktu widzenia ich odpowiedzialności karnej, a więc dawać jednoznaczną odpowiedź na pytanie, który z oskarżonych miał ewentualnie udzielić korzyści majątkowej i łączną kwotę, jaka dokładnie miała zostać przekazana pośrednikowi.

Na marginesie wskazać także należy, iż w błędzie jest obrońca P. R. wywodząc, iż obiecanie i udzielenie korzyści majątkowej pośrednikowi, przy wiedzy sprawcy, iż część pieniędzy zostanie przekazana egzaminatorowi (...), nie wyczerpuje znamion czynu zabronionego z art. 229 § 3 k.k. W tym zakresie rozstrzygające znaczenie ma zamiar ewentualnego sprawcy i jego świadomość, iż część ze środków zostanie przekazana egzaminatorowi W. O. R. D.. Brak kodeksowego wyjaśnienia terminu „osoby pełniącej funkcję publiczną” do dnia 1 lipca 2003 r. w żadnej mierze nie uniemożliwia uznania, iż opisane ww. zachowanie wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 229 § 3 k.k. Sam bowiem apelujący w uzasadnieniu środka odwoławczego przyznał, iż do momentu zdefiniowania w art. 115 § 19 k.k. „osoby pełniącej funkcję publiczną” nie pozostawiało żadnych wątpliwości, iż „funkcjonariusz publiczny” jest osobą pełniącą funkcję publiczną, a niewątpliwym w ocenie Sądu Okręgowego jest, iż egzaminator W. O. R. D. jest funkcjonariuszem publicznym (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r., sygn. akt II KK 337/10, opubl. Lex nr 847145). Przy czym konieczne ze strony Sądu Rejonowego przy uznaniu ewentualnego sprawstwa oskarżonych winno być także rozważenie zastosowania art. 4 § 1 k.k., ze względu na zmieniające się brzmienie art. 229 § 3 k.k., a także ewentualne orzekanie o karze grzywny dopiero po orzeczeniu o warunkowym zawieszeniu kary pozbawienia wolności a nie równolegle z nią.

W związku z powyższym, Sąd Odwoławczy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy, uwzględniając poczynione wyżej uwagi, przeprowadzi postępowanie dowodowe od początku. Następnie Sąd Rejonowy podda gruntownej, kompleksowej i wnikliwej analizie całokształt zebranego materiału dowodowego, ujawnionego w toku rozprawy głównej i zwróci uwagę tak na dowody obciążające, jak i łagodzące, unikając jednocześnie ocen, które cechuje dowolność,a przy tym ustosunkuje się ,jeśli zajdzie takowa potrzeba, do zarzutów podniesionych w apelacji obrońcy oskarżonego P. R..

Z uwagi na powyższe, orzeczono jak w sentencji.