Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 czerwca 2014r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Anna Kuczyńska

Sędzia SO Patrycja Gruszczyńska-Michurska

Sędzia SO Monika Kuźniar (spr.)

Protokolant: Anna Matuszek

po rozpoznaniu w dniu 4 czerwca 2014r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W. Oddział (...) we W.

przy udziale interwenienta ubocznego Gminy W.

przeciwko J. M., S. M.

o opróżnienie lokalu mieszkalnego

na skutek apelacji pozwanej S. M.

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu

z dnia 30 lipca 2013 r.

sygn. akt XI C 1498/12

zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że ustala, że pozwanej S. M. przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego z zasobów mieszkaniowych Gminy W. i nakazuje wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia w punkcie I do czasu złożenia pozwanej S. M. przez Gminę W. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, zmienia go także w punkcie III i IV, w ten sposób, że odstępuje od obciążania pozwanej S. M. kosztami procesu.

Sygn. akt II Ca 216/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w pkt I nakazał pozwanym S. M. i J. M., aby opuściły, opróżniły i wydały stronie powodowej Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W. Oddział (...) we W. lokal mieszkalny nr (...) położony we W. przy ul. (...); w pkt II ustalił, że pozwanym nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego z zasobów mieszkaniowych Gminy W.; w pkt III zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz strony powodowej 337 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; w pkt IV zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz interwenienta ubocznego 160 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia stanu faktycznego.

W dniu 16 lipca 2002r. pomiędzy Dyrektorem Oddziału Terenowego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej we W. a pozwaną S. M. zawarta została na czas nieokreślony umowa najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego we W. przy ul. (...). Umowę zawarto w ramach uregulowania stanu prawnego lokalu i wiąże ona strony od 29 stycznia 1988r. Osobami uprawnionymi do stałego zamieszkiwania z najemczynią byli : mąż T. M. i córka J. M.. Z tytułu użytkowania lokalu najemca był zobowiązany do uiszczania wynajmującemu miesięcznie z góry do 15-go każdego miesiąca należności z tytułu czynszu, zimnej wody, wywozu nieczystości stałych i kanalizacji. Przekazanie lokalu nastąpiło w dniu 18 lutego 1988r. Od śmierci T. M., co miało miejsce w dniu 9 grudnia 2003r., lokal zajmują pozwane. W związku z zaległościami w zapłacie opłat związanych z korzystaniem lokalu za ponad trzy pełne okresy płatności oraz nieuiszczaniem bieżących opłat strona powodowa wyznaczyła pozwanej S. M. termin jednego miesiąca do zapłaty zaległości pod rygorem wypowiedzenia umowy najmu. Pozwana nie uiściła należnych stronie powodowej kwot a w związku z tym umowa najmu została pozwanej wypowiedziana. Pomimo wezwań pozwane nie opuściły i nie wydały stronie powodowej przedmiotowego z lokalu. Zaległość z tytułu należności za korzystanie z lokalu nr (...) położonego we W. przy ul. (...) na dzień 30 czerwca 2012r. wyniosła kwotę 13 998,09 zł. Pozwana S. M. pozostaje w zatrudnieniu jako samodzielny referent na podstawie umowy o prace na czas nieokreślony i z tego tytułu otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 2400 zł. netto miesięcznie. Jest to jedyny dochód pozwanej, która pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z córką – pozwaną J. M.. Pozwana spłaca kredyty bankowe, część wynagrodzenia jest zajęta w wyniku egzekucji komorniczej. Pozwana J. M. pozostaje w zatrudnieniu na podstawie umowy o prace na czas nieokreślony w niepełnym wymiarze etatu i z tego tytułu otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 342 zł. netto miesięcznie. Podejmuje także prace dorywcze. Pozwane nie korzystają z pomocy MOPS-u, nie pobierają świadczeń z ZUS, nie posiadają tytułu prawnego do innego lokalu mieszkalnego we W. lub okolicach. Najniższa emerytura od dnia 1 marca 2013r. wynosi kwotę 831,15 zł. brutto.

Uzasadniając rozstrzygnięcie Sąd podał, że pozwanej S. M. została wypowiedziana umowa najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) we W. z uwagi na zaległości w opłatach. Pozwane nie opuściły także mieszkania pomimo wezwania skierowanego do nich przez stronę powodową. Sąd uznał tym samym, że pozwanym nie służy w stosunku do strony powodowej żadne uprawnienie do zamieszkiwania w lokalu pozostającym w zasobach WAM. Wobec ustalenia, że pozwane nie należą do kręgu osób wymienionych w przepisie art. 45 ust. 3 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Sąd Rejonowy orzekł, że nie przysługuje im uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia w pkt II, III i IV wniosła pozwana S. M.. Sądowi I instancji zarzuciła naruszenie jej uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego na podstawie Uchwały Nr (...) w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład (...). Pozwana S. M. wskazała na swoją trudną sytuację osobistą, spowodowaną wieloletnim uzależnieniem od alkoholu i koniecznością leczenia psychiatrycznego, a także liczne obciążenia finansowe uniemożliwiające jej i córce – pozwanej J. M. - na samodzielne zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych.

Wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez przyznanie jej lokalu socjalnego i zasądzenie od strony powodowej kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację pozwanej S. M. strona powodowa wniosła o jej oddalenie w części dotyczącej żądania zasądzenia na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje oraz o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego. Strona powodowa oświadczyła, że kwestię uprawnienia pozwanych do otrzymania prawa do lokalu socjalnego pozostawia ocenie Sądu II instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia, które Sąd II instancji przyjmuje za własne, co czyni zbędnym ich ponowne przytaczanie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 348/00, LEX nr 52761, Prok.i Pr. 2002/6/40). Ustalenia te Sąd I instancji poparł wnikliwą analizą zebranych dowodów, powołał także podstawę prawną wyroku, przytaczając w tym zakresie stosowne przepisy. Z częścią argumentacji Sądu I instancji Sąd Odwoławczy w składzie niniejszym, nie może się jednak zgodzić.

Kwestią podlegającą rozstrzygnięciu w postępowaniu apelacyjnym było to, czy pozwanej S. M. przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego.

W dniu 1 lipca 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 1203). Wprowadziła ona do ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego art. 1a, wyłączający spod jej działania lokale będące w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. Jednocześnie dokonała nowelizacji art. 45 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398 ze zm.), która wytyczyła drogę sądową w sprawach o przymusowe wykwaterowanie, a także określiła zakres postępowania w takiej sprawie, nakazując dyrektorowi regionalnemu Agencji wystąpić do sądu z pozwem o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego, orzeczenie o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, o wezwanie do udziału w procesie gminy oraz określenie odszkodowania.

Zgodnie z treścią przepisu art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów, ustawy nie stosuje się do lokali będących w zasobach Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. Z treści art. 45 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP (do którego odsyła także art. 29 b ust. 2 tej ustawy) wynika, iż w przypadku eksmisji z lokalu należącego do Wojskowej Agencji Mieszkaniowej zachodzi również konieczność orzekania o uprawnieniu do lokalu socjalnego osób, co do których nakazano wydanie lokalu. Stosownie do tego przepisu, do opróżnienia lokalu mieszkalnego, miejsca w internacie albo kwatery internatowej przez:

1. kobietę w ciąży,

2. małoletniego,

3. osobę niepełnosprawną w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2008r. Nr 14, poz.92, z późn. zm.) lub ubezwłasnowolnioną,

4. obłożnie chorego - osobę, która dysponuje dokumentem urzędowym lub zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym stan zdrowia, w którym chory bez narażenia życia lub zdrowia nie może prowadzić normalnej egzystencji, a w szczególności nie jest zdolny do podjęcia żadnej pracy, wydanym nie wcześniej niż miesiąc przed wykonywaniem przymusowego wykwaterowania,

5. emeryta i rencistę - wraz z osobami wspólnie z nimi zamieszkującymi, nie wydaje się decyzji o opróżnieniu lokalu mieszkalnego, miejsca w internacie albo kwaterze internatowej,

dyrektor oddziału regionalnego kieruje do sądu powszechnego pozew o opróżnienie lokalu mieszkalnego, orzeczenie o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, o wezwanie do udziału w postępowaniu gminy oraz zasądzenie odszkodowania.

W uchwale z dnia 27 maja 2010r. w sprawie o sygn. akt III CZP 30/10 (publ. OSNC 2010/12/161) Sąd Najwyższy wskazał, że ww. przepis art. 45 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP w zw. z art. 14 ust. 1 zdanie drugie u.o.p.l. stanowi podstawę prawną do nałożenia na gminę obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego osobie, której sąd nakazał opróżnienie lokalu mieszkalnego pozostającego w zasobach Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, iż obowiązek zapewnienia lokali socjalnych w przypadku lokatorów mieszkań należących do WAM-u stanowi przewidziany w art. 4 ust. 2 u.o.p.l. „wypadek przewidziany w ustawie”. Przepis ten stanowi, iż Gmina, na zasadach i w wypadkach przewidzianych w ustawie, zapewnia lokale socjalne i lokale zamienne, a także zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach. Sąd Najwyższy wskazał również, iż taka wykładnia art. 45 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP stanowi efektywną realizację art. 75 Konstytucji, który wskazuje władze publiczne jako zobowiązane do prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu mieszkaniowych potrzeb obywateli. W doktrynie bowiem trafnie zauważono, że próby odrywania prawa do lokalu socjalnego od jedynej w systemie prawa regulacji bliżej określającej to prawo, jaką stanowi ustawa o ochronie praw lokatorów, osłabiają ochronę lokatorów i prowadzą do ochrony fasadowej, nie dającej się skonkretyzować w realnych uprawnieniach.

W niniejszej sprawie, zagadnieniem, które podlegało rozważeniu było, czy wymieniony art. 3 u.o.z.S.Z.RP przewiduje zamknięty katalog osób, wobec których można ustalić uprawnienie do lokalu socjalnego i czy Sąd ma zawsze obowiązek orzeczenia prawa do lokalu socjalnego wobec osób w nim wymienionych.

W wyroku z dnia 30 października 2008 r. (IV CNP 47/08 LEX nr 590260) Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 45 ustawy z 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej traktować należy jako odesłanie - uprawnienie do uzyskania lokalu socjalnego, do którego stosować należy reguły przewidziane w ustawie o ochronie praw lokatorów, który to lokal obowiązana jest dostarczyć gmina. Sąd ten przyjął, że w wyniku nowelizacji ww. przepisu, ustawodawca zapewnił osobom eksmitowanym, wymagającym szczególnej ochrony nie tylko gwarancje wynikające z drogi procesu cywilnego, uprawnienie do uzyskania lokalu socjalnego, do którego stosować należy reguły przewidziane w ustawie o ochronie praw lokatorów, który to lokal obowiązana jest dostarczyć gmina. Ten obowiązek gminy należy do jej zadań własnych związanych z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb wspólnoty m.in. poprzez gminne budownictwo mieszkaniowe (art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym - t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.).

A zatem, przepis art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, wyłączający spod działania ustawy lokale będące w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, nie dotyczy kwestii uprawnień do lokalu socjalnego, gdyż kwestia ta nie jest uregulowana w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej. W ocenie rozpoznającego niniejszą sprawę Sądu II instancji, przepis art. 45 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP stanowi jedynie o katalogu osób, co do których nie wydaje się decyzji o opróżnieniu lokalu mieszkalnego bez rozstrzygnięcia Sądu w przedmiocie przyznania prawa do lokalu socjalnego. Wskazuje na to literalne brzmienie przepisu. A więc, przesłanki do ustalenia tego prawa, powinny być konstruowane w oparciu o przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów.

Z treści art. 14 ust. 3 u.o.p.l. wynika, iż Sąd ustalając przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego bierze pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania z lokalu oraz szczególną sytuację materialną i rodzinną osób eksmitowanych. Natomiast zgodnie z art. 14 ust. 4 ustawy sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec:

1. kobiety w ciąży,

2. małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, z późn. zm.)lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą,

3. obłożnie chorych,

4. emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej,

5. osoby posiadającej status bezrobotnego,

6. osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały

- chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany.

Wykładnia celowościowa powyższych przepisów wskazuje, że mają one za zadanie ochronę przed bezdomnością osób pozostających w trudnej sytuacji życiowej, które własnym staraniem nie są w stanie uzyskać prawa do zamieszkania w innym lokalu. Są to bądź osoby, które ze względu na swój wiek lub stan zdrowia nie są w stanie podjąć zatrudnienia oraz osoby z niskimi dochodami – emeryci i renciści. Ustawa o ochronie praw lokatorów wyraźnie wskazuje, iż nie można orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec osób wymienionych w art. 14 ust. 4 pod tym jednak istotnym warunkiem, iż osoby te nie mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany. Oznacza to, iż lokal socjalny nie będzie przysługiwał osobom, które mają prawo do innego lokalu lub które posiadają takie dochody, iż z łatwością taki tytuł będą mogły uzyskać.

W wyrokach z dnia 8 kwietnia 2010 r., P 1/08, OTK-A Zb.Urz. 2010, nr 4, poz. 33 i z dnia 4 kwietnia 2001 r., K 11/00, OTK Zb.Urz. 2001, nr 3, poz. 54, Trybunał Konstytucyjny uznał, że brak minimalnych gwarancji dla podmiotów /tu: o których mowa w art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych/, jest nie do pogodzenia z wyrażoną w art. 30 Konstytucji zasadą poszanowania i ochrony godności człowieka, a ustawodawca, wypełniając dyspozycję art. 71 ust. 1 Konstytucji, powinien stworzyć prawne ramy dla zaradzenia tej sytuacji m.in. przez umożliwienie uprawnionym uzyskania szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Wskazał również, że jednym z podstawowych zadań własnych gmin od czasu reaktywowania samorządu terytorialnego jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, w tym dostarczanie lokali socjalnych, gdy uprawnienie do lokalu socjalnego wynika z wyroku sądu. Konsekwentnie Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że z zasady nienaruszalności, poszanowania i ochrony godności człowieka wynikają istotne konsekwencje ochronne.

Z brzmienia art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów, stosowanego a contrario wynika, iż uprawnienie do lokalu socjalnego może być orzeczone w stosunku do osób, które nie należą do kategorii osób wymienionych art. 14 ust. 4 u.o.p.l., ale przemawia za tym ich sytuacja majątkowa bądź osobista. Powyższą argumentację dodatkowo wspiera treść art. 24 u.o.p.l, zgodnie z którym prawo do lokalu socjalnego nie przysługuje osobie, która samowolnie zajmuje lokal i wobec której sąd nakazał opróżnienie lokalu, chyba że przyznanie lokalu socjalnego byłoby w świetle zasad współżycia społecznego szczególnie usprawiedliwione.

Jeśli zatem względem osób samowolnie zajmujących lokal ustawodawca dopuszcza możliwość przyznania im uprawnienia do przyznania lokalu socjalnego, to tym bardziej prawo takie może przysługiwać lokatorowi w trudnej sytuacji majątkowej, bez możliwości zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych poza spornym lokalem, choć nie spełniającemu przesłanek z art. 14 ust. 4 u.o.p.l.

Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, iż regulacja zawarta w art. 43 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP ma charakter jedynie fragmentaryczny. Brak w niej, na przykład podstaw do przyznania uprawnienia do lokalu socjalnego wobec osoby, który dysponuje już prawem do innego lokalu lub posiada inny majątek, który może przeznaczyć na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Dlatego, i poprzez odwołanie do norm art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, w ocenie Sądu II instancji, nie można wyłączyć możliwości orzeczenia uprawnienia do lokalu socjalnego wobec osób, które choć nie wskazane wyraźnie w przepisie art. 43 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP, spełniają wszelkie przesłanki do przyznania lokalu na gruncie ustawy o ochronie praw lokatorów.

Powyższa sytuacja zachodzi w przedmiotowej sprawie. Skoro, jak wskazano wyżej, z brzmienia art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów, stosowanego a contrario wynika, iż uprawnienie do lokalu socjalnego może być orzeczone także – fakultatywnie - w stosunku do osób, które nie należą do kategorii osób wymienionych art. 14 ust. 4 u.o.p.l. ale przemawia za tym ich sytuacja majątkowa bądź osobista, to Sąd, badając każdorazowo sytuację takiej osoby, ocenia, czy kwalifikuje się ona do kręgu podmiotów, którym takowe uprawnienie może być przyznane. Innymi słowy, fakt, że pozwana nie należy do kategorii osób wymienionych w przepisie art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów oraz do kategorii osób wymienionych w art. 45 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP., nie wyłącza możliwości orzeczenia wobec pozwanej takiego uprawnienia na podstawie art. 14 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów. Przepis art. 14 ust. 4 wymienia bowiem jedynie osoby, wobec których nie można nie orzec o uprawnieniu do lokalu socjalnego. Sąd nie orzeka o uprawnieniu osób eksmitowanych do otrzymania lokalu socjalnego w sposób dowolny, lecz - zgodnie z art. 14 ust. 3 u.o.p.l. - czyni to, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania z lokalu przez te osoby oraz szczególną sytuację materialną i rodzinną tych osób. Powołany przepis, wymieniając trzy przesłanki, jakie sąd ma brać pod uwagę (sposób korzystania z lokalu, sytuację materialną, sytuację rodzinną), nie pozwala opierać się na innych przesłankach. A zatem nie wszystkie względy, ale te wymienione w art. 14 ust. 3 u.o.p.l., sąd ma brać pod uwagę, orzekając o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego albo o braku takiego uprawnienia.

Jak wynika z materiału dowodowego, pozwana S. M. jest osobą czynną zawodowo i nie posiada tytułu do innego lokalu. Nie spełnia zatem przesłanek z art. 14 ust. 4 u.o.p.l., oraz nie należy do kategorii osób wymienionych w art. 45 ust. 3 u.o.z.S.Z.RP.

Biorąc jednak pod uwagę sposób korzystania z lokalu, sytuację materialną, sytuację rodzinną oraz wyjątkową sytuację życiową pozwanej, Sąd Odwoławczy uznał, że nie sposób nie uznać, że pozwanej nie przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego.

Pozwana, mimo zatrudnienia, nie jest w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych. Stopa życiowa, na jakiej żyje pozwana, jest od wielu lat niska. Dochody pozwanej, po ich pomniejszeniu o liczne zobowiązania, są znikome, bez perspektyw na polepszenie sytuacji majątkowej. Pozwana ma ponad 40 - letni staż pracy, do osiągnięcia wieku emerytalnego pozostały jej 2 lata. Posiada wiele zobowiązań, a od 2008 roku jej wynagrodzenie zajęte jest przez komornika. Od 2000 r. leczy się w (...), ma depresję i jest niepijącą alkoholiczką. Nie posiada żadnej rodziny, która mogłaby jej pomóc w zapewnieniu mieszkania. Powyższe wskazuje, iż w razie orzeczenia eksmisji bez ustalenia prawa do lokalu socjalnego, pozwana zostałaby skazana na bezdomność. Odmienne rozstrzygnięcie spowodować mogłoby powrót do nałogu i dawnego stylu życia, a więc należałoby takowe uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Należy zwrócić też uwagę, że źródłem zaległości pozwanej w opłatach za zajmowany lokal mieszkalny stała się choroba alkoholowa, schorzenia psychiatryczne i uzależnienie pozwanej od środków psychoaktywnych oraz ciężka sytuacja rodzinna przed śmiercią męża. Nie bez znaczenia jest okoliczność silnej motywacji pozwanej do zmiany dawnego życia, uregulowania zaległości wobec WAM, jak też jej obecna świadomość co do konsekwencji zalegania z opłatami czynszowymi, co przełożyło się na brak polemiki pozwanej z żądaniem pozwu w zakresie żądania opróżnienia przez nią lokalu mieszkalnego. O ile obowiązek regulowania opłat czynszowych jest bezdyskusyjny, a powołane powyżej okoliczności nie mogą stanowić uzasadnienia na wyłączenie tego obowiązku, o tyle okoliczności stanowiące o sytuacji życiowej pozwanej nie powinny pozostawać bez wpływu na ocenę jej uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego. Dlatego Sąd Odwoławczy w niniejszym składzie uznał orzeczenie o prawie pozwanej do otrzymania lokalu socjalnego za niezbędne.

Jak wynika okoliczności sprawy, pozwana S. M. zamieszkała w spornym lokalu pod koniec lat 80-tych XX wieku. Mieszkanie, w którym zamieszkała wówczas 3 - osobowa rodzina, było 1-pokojowe, zaniedbane (zagrzybione), o bardzo niskim standardzie – bez ogrzewania i ciepłej wody. Pozwana i jej zmarły w 2013 r. mąż byli alkoholikami. Po śmierci męża pozwana S. M. pogrążyła się całkowicie w nałogu alkoholowym, przez co straciła kontrolę nad bieżącymi zobowiązaniami finansowymi, jak też w sposób nieprzemyślany i niekontrolowany zaciągała kolejne zobowiązania, nie licząc się z konsekwencjami. Nasileniu choroby alkoholowej towarzyszyły poważne zaburzenia psychiczne, przyjmowane zaś wraz alkoholem leki psychoaktywne doprowadziły pozwaną S. M. na skraj całkowitej degradacji, co spowodowało, że ze spornego lokalu wyprowadziła się jej nastoletnia wówczas córka J. M.. Co szczególnie istotne, pozwana S. M. podjęła skuteczną próbę uporządkowania swoich istotnych spraw życiowych, podjęła leczenie i od ponad dwóch lat zachowuje trzeźwość. Walce z chorobą alkoholową towarzyszy regulowanie wszelkich zaciągniętych uprzednio lekkomyślnie zobowiązań finansowych, jak też dbałość o dobre relacje z córką. Wywiązanie się z powołanych zobowiązań finansowych stało się dla pozwanej priorytetem, w konsekwencji zaś osiągany przez pozwaną miesięczny dochód pozwanej, po uregulowaniu stałych opłat, pozostaje na poziomie wykluczającym nawet przeciętną egzystencję, a w szczególności wykluczającym możliwość samodzielnego zaspokojenia swoich i córki potrzeb mieszkaniowych. Pozwana nie posiada też tytułu prawnego do żadnego innego lokalu. Nieprzyznanie pozwanej uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego prowadziłoby wprost do skazania jej na bezdomność. Biorąc pod uwagę sytuację osobistą pozwanej, za prawdopodobne uznać należy, że motywacja pozwanej do walki z chorobą alkoholową i przydania swemu życiu „normalności”, zostałaby osłabiona, a powrót do nałogu i w konsekwencji całkowitej degradacji pozwanej, byłby tylko kwestią czasu.

Osoba, która traci „dach nad głową”, staje się bezdomna, a rezultacie traci szansę na normalne i godne życie. Uprawnienie do mieszkania, ze względu na swe funkcje, wiąże się z prawami osobistymi, tj. godnością człowieka, ponieważ radykalną alternatywę posiadania mieszkania stanowi bezdomność (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2006 r. III CZ 90/06 LEX nr 610091). Celem wprowadzenia ustawy o ochronie praw lokatorów było m.in. przeciwdziałanie bezdomności. Oprócz braku uprzednio istniejących zasad ochrony praw lokatorów przed bezdomnością, bezpośrednią przyczyną opracowania i uchwalenia odrębnej ustawy poświęconej problematyce ochrony praw lokatorów stał się przepis art. 75 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.): "Ochronę praw lokatorów określa ustawa". Uzupełnia on treść art. 75 ust. 1 Konstytucji w brzmieniu: "Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania". Jednym z celów ustawy o ochronie praw lokatorów miało być zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o niskich dochodach oraz dostarczanie lokali socjalnych i zamiennych i ochrona lokatorów przed eksmisją donikąd w przypadku, gdyby miała ona objąć osoby wymagające szczególnej ochrony, a w konsekwencji ochrona przed bezdomnością wynikającą z biedy, z niemożności samodzielnego radzenia sobie w życiu i z niektórych innych przyczyn. Ustawodawcy przyświecała zatem ochrona słabszych pod względem ekonomicznym lub innym członków społeczności przed utratą jakiegokolwiek mieszkania. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 czerwca 2003 r., (III CZP 41/03, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 105) orzekł, że przepis art. 14 u.o.p.l. stanowi podstawę orzeczenia przez sąd o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego przez osobę samowolnie zajmującą lokal, wobec której sąd nakazał jego opróżnienie. Oznacza to, że choć osoby samowolnie zajmujące lokal nie są lokatorami i w związku z tym nie przysługuje im w razie eksmisji prawo do lokalu socjalnego, a sąd nie jest obowiązany w wyroku eksmisyjnym orzekać o prawie takich osób do lokalu socjalnego lub o braku takiego prawa, to jednak końcowa część przepisu art. 24 u.o.p.l. umożliwia sądowi uczynienie w tej sprawie wyjątku - jeżeli miałby on być szczególnie usprawiedliwiony ze względu na zasady współżycia społecznego. Skoro zatem Sąd może orzec o uprawnieniu do lokalu socjalnego wobec osoby samowolnie zajmującej lokal, tym bardziej zasadnym jest orzeczenie takiego prawa do osoby, która tytułem prawnym do lokalu dysponowała, w sytuacji szczególnie uzasadnionej, z uwagi na zasady współżycia społecznego.

Jak już wskazano uprzednio, za przyznaniem uprawnienia do lokalu socjalnego w okolicznościach tożsamych z okolicznościami przedmiotowej sprawy przemawiają też przepisy Konstytucji RP. Art. 30 Konstytucji RP stanowi, że poszanowanie i ochrona nienaruszalnej, przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, stanowiącej źródło wolności praw i człowieka i obywatela, jest obowiązkiem władz publicznych. Z wyrażonej w powołanym wzorcu konstytucyjnej zasady nienaruszalności, poszanowania i ochrony godności człowieka wynikają istotne konsekwencje ochronne. Ustrojodawca nadał godności człowieka znaczenie konstytucyjne czyniąc z niej płaszczyznę odniesienia dla systemu wartości, wokół którego zbudowano Konstytucję a zarazem fundament całego porządku prawnego w Państwie. Godność jest w stosunku do państwa pierwotna, w konsekwencji czego zarówno ustawodawca jak i organy stosujące prawo muszą respektować treści zawarte w pojęciu godności, przysługującej każdemu człowiekowi. Zakaz naruszania godności człowieka ma charakter bezwzględny i dotyczy wszystkich. Natomiast obowiązek poszanowania i ochrony godności nałożony został na władze publiczne państwa. W konsekwencji wszelkie działania władz publicznych powinny z jednej strony uwzględniać istnienie pewnej sfery autonomii, w ramach której człowiek może się w pełni realizować społecznie a z drugiej działania te nie mogą prowadzić do tworzenia sytuacji prawnych lub faktycznych odbierających jednostce poczucie godności. Przesłanką poszanowania tak rozumianej godności człowieka jest między innymi istnienie pewnego minimum materialnego, zapewniającego jednostce możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie oraz stworzenie każdemu człowiekowi szans na pełny rozwój osobowości w otaczającym go środowisku kulturowym i cywilizacyjnym (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 kwietnia 2001 r., K 11/00 OTK 2001/3/54, Dz.U.2001/32/386). Powołane przez TK minimum materialne wykluczać zatem winno bezdomność. W szczególności, kiedy powodem, który doprowadził do eksmisji jest niedostatek, będący rezultatem szczególnie trudnej sytuacji życiowej i rodzinnej byłego lokatora, a zaniechanie złagodzenia skutków orzekanej eksmisji przez przyznanie uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego nie daje się pogodzić ze względami natury moralnej i społecznej.

Na marginesie można dodać jeszcze, że w przedmiotowej sprawie strona powodowa, która domagała się eksmisji pozwanych z pozostającego w jej zasobach lokalu mieszkalnego, nie sprzeciwiała się rozstrzygnięciu w zakresie ich uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego, wręcz przeciwnie - wniosła o to (pkt 3 pozwu).

Należy też zwrócić uwagę na treść uchwały nr (...) z dnia 21 kwietnia 2005 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali mieszkalnych wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy W., podjęta wobec konieczności realizacji własnych zadań ustawowych. Jednym z zadań jest zapewnienie osobom do tego uprawnionym lokali socjalnych. Pozwana jest członkiem wspólnoty samorządowej, zamieszkującą we W. z zamiarem stałego pobytu, jest zameldowana na pobyt stały w granicach administracyjnych W., pracuje we W. i pozostaje w niedostatku. Zgodnie zaś z § 8 pkt 1 powołanej uchwały najemcami lokalu socjalnego mogą ostać osoby, które są członkami wspólnoty samorządowej W., nie posiadającymi tytułu prawnego do innego lokalu, a znalazły się w niedostatku.

Biorąc zatem pod uwagę sytuację osobistą pozwanej, pozostawanie przez nią w niedostatku, jak też chronione konstytucyjnie prawa obywatela takie jak godność, wyrażające się w istnieniu pewnego minimum materialnego, zapewniającego jednostce możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie i stworzeniu dla niej szansy na rozwój osobowości, nadto cel wprowadzenia ustawy o ochronie praw lokatorów w postaci zapobiegania bezdomności, wreszcie to, że pozwana jest członkiem wspólnoty samorządowej W., zamieszkuje we W. z zamiarem stałego pobytu, jest we W. zameldowana na pobyt stały, tutaj też od początku ścieżki zawodowej pracuje, Sąd Odwoławczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., art. 14 ust. 3 i 6 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 102 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w pkt II w ten sposób, że ustalił, że pozwanej S. M. przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego z zasobów mieszkaniowych Gminy W. i nakazał wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia w pkt I do czasu złożenia pozwanej przez Gminę W. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego; zmienił go także w pkt III i IV w ten sposób, że odstąpił od obciążania pozwanej S. M. kosztami procesu, o czym orzeczono jak w sentencji.